كىلت
1950 جىل. 6 مارت. سالت اتتى ەكەۋمىز. شامىشكەن — وسى اۋداننىڭ كومسومول باسشىسى. اليگە ۇقسايدى. كىشكەنە، قۋاقى. شامىشكەنگە قاراعاندا مەن، قۇدايعا شۇكىر، كادۋىلگى بيتابار سەكىلدىمىن. سارىسۋ ءالى تۇسپەپتى. ءبىراق مۇز بەتىنە قىزىل سۋ جۇگىرە باستاعان. كەسىپ وتتىك. جول وزەكشەنى ورلەي سالدى. بيتاباردىڭ باياعى وگىز باققان، ليەۆەنشتەرننىڭ ماشيناسىن كوتەرگەن وزەكشەسى بولۋعا ءتيىستى. اياڭ بۇلكەك. اتتار قىستاپ قاجىپ شىققان. جول جامان. ءجۇرىپ كەلەمىز. بەتىمىز — يماناق تاۋى، تاۋ ەتەگىندەگى «بىرلىك» كولحوزى. ورگە شىقتىق. الدىمىزدا قارايىپ، قالقايىپ بىرەۋ كورىندى. تۇيەلى ادام سەكىلدى. تاۋداي. قاراي-قاراي كوزىم تالدى. جوق، تۇيە ەمەس، ات ەكەن استىنداعىسى. اياڭداپ بارادى. ءبىز بۇلكەكتەپ كەلەمىز. ارامىز جاقىنداي بەردى. قاراپ كەلەم، ساناپ كەلەم: ءبىز جەتكەنشە جالپ ەتىپ ءۇش قۇلادى. قۇلايدى. اتىن تۇرعىزىپ الادى دا، قايتا مىنەدى. شامىشكەن كۇلەدى:
— سافۋان، سەن ءبىز مىنگەن اتتى ارىق دەيسىڭ. ءتاۋبا. انا العا قارا. كوتەرەم عوي مىنگەنى...
— ءتاۋبا بولسا، ءتاۋبا-اق بولسىن. بايگەگە قوسىپ جاتقام جوق. قالقاقتاپ بارار جەرگە جەتسەك جارار - داعى.
قۋىپ جەتتىك. وزىمە ءوزىم سەنبەيتىندەيمىن. كوتەرەم دەگەنىمىز وقتاۋداي جۇمىر، سەمىز تورى قۇنان. اۋىزدىعىن شايناپ، الىسىپ كەلەدى. ءبىراق كوزىم قۇناننان گورى جولاۋشىنىڭ ناق وزىنە ءتۇستى. اياعى سالبىراپ كەتكەن. جەر سىزادى. نىق وتىرعان بويى قۇنانداي ءۇش ەسە بار. تورى قۇنان ەكى شەلەك سۋ كوتەرگەن ون جاسار قىز بالا سەكىلدى، بۇرالاڭ-بۇرالاڭ ەتەدى. جۇمساق قارعا اياعىن تىعىپ اپسا ءبىتتى، وماقاسادى. جولاۋشى قۇلامايدى. سالاقتاعان اياعىمەن جەر تىرەپ تۇرا قالادى دا، اتتىڭ باسىن اتتاپ ىلگەرى شىعادى. كادۋىلگى جىققان بالۋاننىڭ جىعىلعاننىڭ باسىن اتتاپ، كۇش العانى سەكىلدى. تۋمىسىمدا مۇنداي ءىرى كىسىنى كەزدەستىرگەن ەمەن.
— اسسالاۋماعالايكۋم!
قارت ەرنىن قيمىلداتتى.
شامىشكەن قاعىتىپ جاتىر:
— اقساقال، بۇل نە، كوتەرەم ءمىنىپ؟..
— و، يت، سەمىزىڭ سوندا انا استىنداعى ما؟
شامىشكەن ءماز. شامىشكەنگە قوسىلىپ مەن دە ءماز.
ىلگەرىلەپ كەتتىك.
— شامىشكەن، بۇل كىسى كىم؟
— ءجاي، وسى جەردىڭ ءبىر اقساقالى عوي...
مەن قازبالاعان جوقپىن.
* * *
يماناق تاۋى الاسا عانا توبە ەكەن. «بىرلىك» كولحوزى شارۋاسى جۇتاڭداۋ، جەتپىس-سەكسەن عانا ءۇي.
ءبىز ءجۇمادىلدا اقساقالدىڭ ۇيىندەمىز. جەتپىستەن اسقان قارت ادام. ۇلكەن ايەل بالاسى -اقاجان. وسى كولحوزدىڭ پرەدسەداتەل ەكىنشىسى - اسان. قاراعاندىدا پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ سوڭعى كۋرسىندا.
اقاجان الىس قىستاۋلارداعى مالدى ارالاپ كەتىپتى. مال مەن جانعا مارت كيىن اي. شارۋا ادامى ۇيدە وتىرا المايدى.
شاي كەلدى. ءۇيدىڭ ۇلكەن قوناعا بولعاندىقتان مەن توردە وتىرمىن. سول جاقتا ءجۇمادىلدا قارت. وڭ قولدا شامىشكەن. ودان ءارى بايسالدى اق سارى جىگىت - قازىكەن. كولحوز ەسەپشىسى. اقاجان جوق بولعان سوڭ، ءۇي يەسىنىڭ قىزمەتىن اتقارىپ وتىر.
اڭگىمە تاقىرىبى ءار قيلى مال جايى، جان جايى... كوكتەم، ەگىس... ءبىراق قيىسپايدى. ويتكەنى، مەنىڭ ەسى-دەرتىم جولدا كەزدەستىرگەن قارت جايى.
...ەسىك اشىلدى. بىردەن تانىدىم، ناق ءوزى. بۇكىل اۋىز ءۇيدى تولتىرىپ كىرىپ كەلەدى...
ساسقانىم با، ءجا بولماسا، قالاي كەزدەستىرەم دەپ كۇتكەنىم بە، ۇشىپ تۇرەگەلدىم.
ءجۇمادىلدا قارت بەلگى جاسادى.
— وتىرا بەر، شىراعىم. ول - وسى ءۇيدىڭ ءوز كىسىسى.
— وسى جۇمەكەڭ اقساقالدىڭ ءىنىسى، - دەپ قويدى قازىكەن.
دەگەنمەن شامىشكەنگە قاراي ىسىرىلا وتىردىم.
جۇمەكەڭ ءىنىسى جايعاسىپ جاتىر... داستارقان كەيىن جىلجىدى. باياعى بالۋان شولاق ارتىندا قالعان قۇددى بيتابار سەكىلدىمىن. مۇلدە سىرتتا قالدىم. جۇمەكەڭنىڭ ءىنىسى جۇمەكەڭنىڭ وزىنە قاراي ويىسا وتىرىپ، مالداسىن قۇردى. ەكى تىزە ەكى جاقتا - جۇمەكەڭ الدىندا ءبىر وركەش، مەنىڭ الدىما ءبىر وركەش. شاي كەلدى. تۇيە الاقانعا شاي تاباق سۇڭگىپ كەتتى. كىپ-كىشكەنتاي. بالالاردىڭ ويىنشىق تاباعى سەكىلدى.
ءتۇرى جات بۇل كىم بولدى ەكەن؟
ەشكىم ءتىس جارىپ ەشتەڭە دەمەيدى. وزىنە سۇراق بەرسەم، قىسقا قايىرادى.
— وسى اتاسۋدا تۇرام... بالالار ما؟.. قۇدايعا شۇكىر، بار بالالار... - بارى وسى.
كوڭىلىم قۇلاپ، تىم قۇمارتىپ وتىرعانىمدى شامىشكەن دە، قازىكەن دە بايقاعان اقساقال، انانى ايتشى، اقساقال، مىنانى ايتشى...
اقساقال مىڭق ەتپەيدى.
— ءا، ءوتىپ كەتكەن دۇنيەلەر عوي...
— قالاي سويلەتەم؟ كىلتى قايدا؟
داستارقان جيىلدى. ءجۇمادىلدا قارتتىڭ ءىنىسى دالاعا شىعىپ كەلدى دە، الدىنا ءبىر ورامالدى جايا ساپ، ناماز وقي باستادى اۋزىن جىبىرلاتىپ ءبىراز تۇرادى دا، تىزەسىن بۇگىپ، ءساجداعا باسىن تيگىزەدى. سونداي كۇلكىلى. ءدۇرس-دۇرس... ەدەن سىقىر-سىقىر ەتەدى.
ويىما ءبىر قۋلىق كىردى:
— اقساقال، نامازدى كوپتەن وقيسىز با؟
— ءا، جاس ۇلعايعان سوڭ.
— رۇقسات ەتسەڭىز، ءبىر ساۋالىم بار.
— ءا، رۇقسات.
— قۇراندا، «باھىراي سۇرە» دەگەن سۇرە بار. قازاقشا بۇل «سيىر تۋرالى تاراۋ» دەگەن ءسوز. سيىردىڭ قۇراندا نە شارۋاسى بولدى ەكەن؟
اقساقال ويلانىپ، ءسال وتىردى.
— سونىڭدى يت ءبىلسىن بە؟
ءبىز جابىلا كۇلدىك. ءوزى دە ەزۋ تارتتى. سودان سوڭ ماعان تۋرالاپ قارادى.
— بۇل قاي بالا؟
— گازەتتەن. ءتىلشى.
قاريانىڭ سىر ساندىعىن اشاتىن كىلت وسى ءبىر شتريح بولدى. سويلەپ كەتتى...
كۇن سويلەستىك. ءتۇن سويلەستىك...
— بيەكە، ءبىر سۇراق بار.
— قۇلاعىم سەندە.
— سودان كەيىن نە ىستەدىڭىز؟
— تۋرا كولحوزعا كەلدىم. مۇشە بولدىم.
— ءبىر ادامعا وكپەلەپ، شاحتادان كەتكەنىڭىز قالاي؟
بيەكەڭ ءبىراز ويلانىپ قالدى. تۋرا جاۋاپ بەرمەدى.
— شاحتادان كەتكەنىممەن ەلگە كەلىپ «شاحتا جاقسى، شاحتاعا بارىڭدار!» - دەپ ۇگىت جۇرگىزدىم...
— قايراتىڭىز قالاي؟ قايتقان جوق پا؟
— قايراتىم بار ءالى دە. ءبىراق تىزەم شىدامايدى....
— تىزەم شىداسا، اتان تۇيەنى ءالى دە كوتەرە الام عوي دەيمىن...
...بيتابارمەن مەن وسىلاي كەزدەستىم. ...بيتابارمەن مەن وسىلاي قوشتاستىم...
* * *
بيتابار كەيىن سەكسەنگە جاقىنداپ بارىپ قايتىس بولدى. زيراتى سول يماناق باۋىرىندا. موينىندا باياعى تۇمار: «كۇرەس تە ونەردىڭ ءبىر تورەسى. مال تابار وڭاي كاسىپكە اينالدىرا كورمە!» باياعى بالۋان شولاق ءسوزى. بالۋان شولاق ءسوزىن بيتابار الپىس جىل تۇمار ەتىپ موينىنا تاعىپ ءجۇرىپتى...
يماناق باۋىرىندا ءقازىر «بىرلىك» اتتى كولحوز جوق. سول «بىرلىك» قۇرالپى بەس-التى كوپەي كولحوزدار بىرىگىپ، دوكەي سوۆحوز قۇرعان. ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى سوۆحوز. ساكەن اتى تەگىن قويىلماعان. بۇل - ساكەننىڭ تۋعان جەرى. يماناق - ساكەننىڭ شىققان تاۋى.
بيتابار - ساكەننىڭ اتالاس اعاسى.
ەل ىشىنە اتى كەتكەن بالۋان ساكەنمەن دە بىرگە جۇرگەن بولار. يماناققا دا ساكەنمەن بىرگە تالاي-تالاي شىققان بولار. ءبىراق، امال قانشا، مەن وندا ساكەن تۋرالى سۇراي المادىم. سوزگە ساراڭ بيتابار ءوز بەتىنشە ايتقان جوق...
1969 جىل. الماتى
You Might Also Like
-
ماساڭباي ەكەۋمىز ءبىر كەزدە ءبىر ارتەلدە جۇمىس ىستەگەن ەدىك. ول ءوزى وتان سوعىسىنىڭ مۇگەدەگى بولاتىن. بۇل ارتەلدە مۇگەدەكتەردىڭ بەتىن ەشكىم قاقپايتىن ەدى. ءالى ەسىمدە، مەيرام بىتكەن ولارعا ايىرىقشا ق...
-
جول ۇستىندە ەدىم. تاماق ىشەيىن دەپ ۆاگون-رەستورانعا باردىم. ەكى داياشى ءجۇر. ءبىرى قالىڭ ەرىن، دۋدار باس، جيرەن شاش ۇزىن ايەل. بارىلداپ سويلەپ، جەر-كوكتى كوشىرىپ ءجۇر.
