كوگەرشىندەر
قالاداعى جالعىز ۇلىنىڭ ۇيىنە سەيسەنباي قارتتىڭ كەلگەنىنە بۇگىن بەسىنشى اي.
«بالقان — شىعام دەگەن تاۋىم با، باسام دەگەن جەرىم بە ەدى»، — دەپتى عوي سوناۋ ىقىلىم زاماندا جاۋگەرشىلىكپەن ۇزاپ، توپىراعىنان قول ۇزگەن ءبىر قارت ساعىنىشتان كۇڭىرەنىپ. سول ايتقانداي، سەيسەنباي قارت شىلدەنىڭ باسىندا ءۇش تاۋلىك پوەزد ۇستىندە تەربەلىپ، ىرعالىپ-جىرعالىپ، تەرلەپ-تەپشىپ، سالىعىپ الاتاۋدىڭ باۋرايىنداعى جاسىل جەلەكتى اسەم استاناعا ساپار شەگەرمىن دەپ استە ويلاماعانى كامىل. «بەۋ، دۇنيە-اۋ... ءدام تارتسا، تاعدىر بيلەسە قاڭباقتاي دومالاپ، قايدا كەپ تىرەلەرىڭدى بىلمەيدى ەكەنسىڭ دە»، — دەيدى ول كوشە بەتكە قاراعان قوناق بولمەنىڭ تەرەزەسىنىڭ الدىندا وتىرىپ.
ءۇش قاتار جوعارىلى-تومەن اعىلعان ماشينا — زۋ-زۋ ءوتىپ جاتىر. جولدىڭ ەكى بەتى قاز-قاتار تىزىلگەن بيىك ەمەن، شىرشا، قايىڭداردىڭ جاسىل جاپىراقتارى ءسابي الاقانىنداي شاعىرماق كۇن شۋاعىنان اعاراڭداي جالت-جۇلت ەتىپ،جىبىرلاي، سىبدىرلاپ تۇر. جيەگى بەتونمەن بەكىتىلىپ، تاۋدان تومەن تارتىلعان ارىق جۇيەسىندە كوز جاسىنداي ءمولدىر بۇلاق قۇمىعا كۇڭكىلدەي اعادى. ارىق بويىن قاپتالداي سالىنعان اسفالت تروتۋارمەن ەكى-ۇش، نە جالعىز-جارىم ەرسىلى-قارسىلى جۇرگەن ادام اياعى دا ءالى ءبىر سيرەگەن جوق؛ ءبىرى باسىن تومەن تۇقىرىپ، اقشىل، قارا، كوك پلاششتارىنىڭ ەتەگى جەلبىرەي، ءوڭىر ىلگەكتەرى اعىتۋلى دالاقتاي ەمپەلەڭدەسە، ءبىرى پورتفەل، دوربالارى سالاقتاپ، قايقالاڭداي ايانداپ، بۇلكەكتەپ، جورتاق تاپ بارادى. ءبارىنىڭ دە التى قاتار زاڭعار بيىك ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى تەرەزەدەن ات جاقتى، الاقانداي بەتى اعاراڭداعان سارى شالمەن ءىسى جوق، اسىعىس. بۇ كۇنگىنىڭ جاسى قابا ساقالدى، جەبەلى مۇرتتى كەلمەسە، قارتىنىڭ كوبى كەسە ءتارىزدى عوي. مىنا قارت تا سۇيەگى اۋىلدان دەمەسەڭ، اناۋ يمەك، قۇس مۇرىننىڭ استىنداعى قىلتاناقتى كۇندە ەرتەڭگىسىن ەلەكتر ۇستارامەن جىپ-جىلماعاي كۇزەپ، ءتۇبىرىن اتىرمەن سىلاپ كۇيدىرىپ داعدىلانعان جان. ءتىپتى ەركەكتەن گورى ايەل زاتىنا لايىق تومپيعان ويماق اۋىزدىڭ ەزۋلىگىنە جينالعان ۇپ-ۇساق، تارى مۇرت ءاجىم بولماسا، جۇپ-جۇمىر شوشايعان يەكتە دە ساقال بەلگىسى بىلىنبەيدى؛ كوپ قىرىنعان ادامنىڭ ۇستارا تيگەن جەرى كوگىستەنىپ قالۋشى ەدى. الگى وندايدان دا امان. شوت ماڭدايدان اشقان شاش ايدارىنان اسىپ جىعىلىپتى؛ كوپتەن كولىك ءىزى تۇسپەي سيداڭ، سەلدىر اقسەلەۋ باسقان ەسكى ايداۋ جولدىڭ سۇرلەۋى ءتارىزدى. جاق ۇرتىنىڭ ەتى سۋالىپ وپىرايىپ قالعان؛ كوتەرىڭكى ىسپەك قاباق ۇستىندەگى كەلتە، قالىڭداۋ — بىر-بىرىنەن ۇرىككەندەي الشاق قونعان قاسىنا دا اق ساباق تىك جۇگىرىپ، بۋرىلدانا باستاعانى دا جەر ورتادان ۇزاپ كەتكەنىن اڭداتادى. «دۇنيە قىرعىندا دا قالقان قۇلاعىم، تەگى شاندىر عوي وزگەرمەس اۋ»، — دەيتىن؛ ونىسى دا كارىلىك بەلگىسىن تانىتىپ، سىرعالىعى سوزىلا سالبىراي ءتۇسىپتى. قوي كوز ءدىڭ قاراشىعىنىڭ جيەگىنە ساقينالى كوگىلجىم مۇنار جۇگىرىپ قالىپتى.
سەيسەنباي قارت ەرتەڭگىسىن سەنەدەگى شار اينانىڭ الدىندا تۇرىپ، وسىنىڭ ءبارىن كوكىرەك كوزىنەن وتكىزگەن؛ ەندى، Miنe، سول ءبىر ءوز بەينەسى اپ-ايقىن ساناسىندا توقىلىپ ۇلگەرگەن بە ەلەستەگى، ەرىكسىز مىنەتەدى. «كۇلسەڭ — كارىگە كۇلدىڭ كەبى-اۋ»، — دەيدى اقىرىن كۇبىرلەپ. ءتورت بولمەلى كەڭ ۇيدە وزىنەن باسقا جان جوعىن بىلسە دە، وقىس ۇنىنەن جالتاقتاپ تىندى. بالاسى مەن كەلىنى — جۇمىستا، ەكى نەمەرەسى — مەكتەپتە، كىشىسى — اۋلا بەتتە ويناپ ءجۇر. بىرەۋ ەستىپ، «الجاسۋدان امان با؟» — دەيتىن ءتىرى پەندە كانە؟ تەك اناۋ قابىرعاداعى دوڭگەلەك ساعات قانا ميمىرت اياڭىنان جاڭىلماي تىق-تىق ەتەدى. «پرۋجيناسى مىقتى، جاس جىگىتتىڭ جۇرەگىندەي سوعادى»، — دەپ ول وعان سۇيىنە، ءبىر جاعى قامىعا قاراپ قويدى.
ىلكى كەلگەندە بۇل قالانىڭ قىزىعى مول، ءار كۇننىڭ سىيلار سىباعاسى كوپ ءتارىزدى كورىنگەن؛ عىلىم كانديداتى، حيميك قىزى، حيرۋرگ ۇلى، ەكى كۇيەۋ بالاسى تايلى-تاياعى جينالىپ ەكى-ۇش تاكسيمەن وسى ۇيگە جەتكەندە جولسوقتى شارشاعانىن ۇمىتىپ قۋتىڭداپ كەتكەن ەدى. سونسىن بالاسىنىڭ جولداس-جورالارى ايەلدەرىن قولتىقتاپ قاپتاپ بەردى دەيسىڭ... امان بول. تۇندىك جەلبىرەپ ءان شىرقالىپ، كۇي تارتىلىپ مارە-سارە. ەرتەسىنە ەكى قىزىنىڭ ۇيىنە شاقىرىلدى؛ ولاردىڭ دا تۋىستارى، قۇدا، قۇداعي، بالاسىنىڭ دوستارى، كەلىنىنىڭ قۇربىلارى، كۇيەۋ بالالارىنىڭ قاتارى سەنبى، جەكسەنبى قۇرعاتپاي ءدام بەرىپ، تانىسامىز دەپ ءبىر اي قالانىن، سەيسەنباي قارت بارماعان قۋىس-تەسىگى قالمادى-اق. سوندا ول ءازىل-شىندى، توست كوتەرگەندە: «قاراقتارىم-اۋ، قوناقجايلىق اۋىلدا ما دەسەم، ۇلكەن شاھار استانادا دا قايماعى بۇزىلماپتى عوي. قوي بۇل قازاق عارىشقا شىقسا، وندا دا ءبىر-بىرىن قوناقتاپ تىنىم تاپپاس»، — دەپ كۇلدىرگەنى بار. سول-اق ەكەن، ءتىل ءتيدى مە كەزەك شاقىرىس تولاس تاپتى. مەرەكەلى كۇندەرى بولماسا، جينالۋلارى از.
سەيسەنباي قارت ءۇي كۇزەتىنە اينالدى؛ باستاپقىدا سىر بەرمەي ۇيقى، كىتاپ وقۋ، تەلەديداردى جىبەرىپ كينو كورۋى مەن كۇن ۇزاتاتىن. ونان دا جالىقتى. كەش جاتىپ، ەرتە توسەگىنەن كوتەرىلسە دە كوزىنىڭ تەز ءىلىنۋى سيرەك، كوڭىل-قوشى دا جوق. قارسىداعى جەتى قاتار سۇرعىلت ءۇيدىڭ استىنداعى دۇكەننەن ءسۇت، نان، قانت، ماي الىپ قايتقاننان كەيىن، ەكى كوشە ىلگەرىدەگى گۇلزارعا سەيىلدەپ تە بايقاعان، تىلدەسەر جان كەزدەسپەي شارشاپ جەتتى. ءبىر اڭداعانى، قالادا ءوزى قارايلاس شالدان گورى كەمپىر جاعى كوپ. ال، تەگى ايەل زاتىمەن سەيسەنبايدىڭ اڭگىمەسى جاس شاعىندا جاراسپاعانى انىق؛ قارتايعاندا ونان نە ءۇمىت، نە قايىر؟! سەندەلىپ-سەندەلىپ ۇيگە كەلەدى دە، تەرەزەدەن دالاعا وسىلاي تەلمىرىپ وتىرعانى.
ءبىر كەزدە جۇيرىك، زىمىران ۋاقىت توقىراپ، اياعىنا بەلق ۇلى جەم تۇسكەن اتتاي شاباندايدى دەپ كىم ويلاعان؛ مىنە، ەندى ءتىپتى جىلجۋى دا قيىن. ساعات وننان جاڭا اسىپتى، بەس مينۋت ءوت كەن، جەتى ساعاتتان سوڭ عانا بۇل ءۇيدىڭ تۇرعىندارى جينالادى. «بۇرىنعىنىڭ قارتى ءار ءوت كەن كۇنىمەن جىلاپ قوشتاسادى: «قىزىقسىز، بەلگىسىز كەتتى»، — دەپ قايعىرادى، قامىعادى دەۋشى ەدى. مەن تەز ي ءى.ءى بولۋىنا قۇشتارمىن، ۋاقىت وزعانىنا پەيىلدىمىن مىناۋ ءبىر ەرمەك تاپپاي بوس ساندالىس قاجىعىپ، ءتۇبى ازدىرار بىلەم»، — دەيدى ول ءارى-سارى وي ۇشىن ۇستاي الماي داعدارىپ.
وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ءومىرىنىڭ اششى-تۇششىسىن بولىسكەن كەمپىرىنىڭ جىلىن وتكىزگەن؛ جامان با، جاقسى ما ءقازىر ويلاسا جەتپىستىڭ ەكىسىنە جەتكەنشە اۋىلدا ءمۇعالىم دە، متس-تە ديرەكتور دا، كولحوزدا باسقارما دا، اۋداندىق گازەتتە رەداكتورلىق دا قىزمەت اتقارىپتى. سونان بەرى، بەس قىز، ءبىر ۇل — التى بالا ءوسىرىپتى. ۇشەۋى — اۋىلدا، ۇشەۋى — قالادا. قاراپ وتىرسا، ءبارى دە كوزدەرىن جىرتىپ اشا سالىسىمەن-اق، ەس جيىپ،بىلدىرلاي سويلەپ، ءتاتتى تىلىمەن قۋانتىپ، ءسۇيىندىرىپ ءجۇرىپ بويجەتىپ، بۇعانالارى قاتىپ كوگەرشىندەردەي پىر-پىر ۇشا بەرىپتى. «كوكە، مەن، استاناعا بارىپ ينستيتۋتقا تۇسەيىن دەپ ەدىم. بۇعان قالاي قارايسىز؟» — دەيدى دە كەتە بارادى. ايتەۋىر ەسىندە قالعانى سولاردى ۇزاتىپ سالىپ، كەلەسى جىلى شىلدەنىڭ شىلىڭگىرىندە تەرلەپ-تەپشىپ قارسىلاپ جۇرگەنى، باقىت تا، قازىق تا الدا، قاشىقتا سياقتى. سول ءبىر شالعايدان جىلت ەتكەن ۇمىتكە ءبىرتىن-بىرتىن جاقىنداپ، انە-مىنە جالىنان تارتىپ مىنەممەن جەتكەندە پەنسياعا دا ءىلىندى. «ە، سەيسەكە، سىزدە نە ارمان بار. بالاڭ استانادا مىقتى دارىگەر، اتاقتى حيرۋرگ، كەلىنىڭ مۇعاليما. ەكى قىزىڭ عالىمدىق جولدى مۇرات ەتىپتى. اۋىلداعى قىزدارىڭ دا بىرىنەن-بىرى وتەدى: اگرونوم، ينجەنەر-ەكونو ميست، دارىگەر. ءبارى دە وشاق يەسى،ءورىسىڭىز. نەمەرەلەرىڭ دە جەتەرلىك. كەمپىرىڭدى قولتىقتاپ قىدىر، قىزىعىن كور. جۇمىستىڭ سىزگە، ءسىزدىڭ جۇمىسقا وكپەڭىز جوق»، — دەپ قاتار-قۇربىلا رى كوڭىلىن اۋلاسا دا گازەتتەن كەتپەدى. شىنى كەرەك، جورا-جولداس سوزىنە ەلىكپەگەنى راس. باياعى اۋدان ورتالىعىنداعى ءۇش بولمەلى، شاعىن ۇيدە؛ اۋلا ءىشى باۋ-باق، سەگىز سوتىق جەر. جۇمىستان كەيىن كەشكىسىن التى بالاعا باسشىلىق جاساپ، ورتاسىنداعى الاڭقايعا كوكتەمدە ەككەن كارتوپ، ءسابىز، پياز، قاۋىن، قاربىزدارىنىڭ ارام ءشوبىن جۇلعىزىپ، شاپوشوتپەن توپىراعىن قوپسىتىپ، تۇپتەپ، سۋ جىبەرىپ ۋ-دۋ بوپ قايتۋشى ەدى. سوڭعى جىلدارى جاپادان-جالعىز قالعاندا عانا، الدا، بولاشاقتان كۇتكەن، ءۇمىت ەتكەن «باقىت قۇسى» ءوتىپ كەتپەدى مە ەكەن دەپ ويلاعانى دا بار. كەلىن ۇستاپ، نەمەرە دە باققان ەمەس. راس، بالا-كەلىندەرى، نەمەرەلەرى جاز ايلارىندا، ءبىر ۇيىلىپ-توگىلىپ كەلىپ، جيىرما ءتورت كۇن وشاق باسىن كىشىگىرىم جارمەڭكەگە اينالدىرىپ جىبەرەتىن؛ءيا، ساناۋلى داۋرەن، ساناۋلى قىزىق-تۇعىن سوناۋ ۇلى وتان سوعىسىنا سەيسەنباي ءوزى تىلەنىپ بارىپ، ستالينگراد تۇبىنەن جارالانىپ ورالدى، ەندى وڭ تىزەسى يلىكپەيدى، وزگە كەمشىلىگى جوق. كەمپىرى كوپ اۋىرماي دۇنيە سالعاندا عانا ءومىر ءقادىرى ارتىپ سالا بەردى؛ سول جىلى بوزقىراۋدا وكپەسىنە سالقىن ءتيىپ، قاتتى قۇلاعاندا جالعىزدىقتىڭ جاماندىعىن ءتۇسىندى. ءۇش قىزى كەزەك كۇتىپ، باعىپ-قاقسا دا ءبىر كەمپىرىنىڭ قايماق قاتىپ، قالامپىرلاپ ۇسىنعان ىستىڭ شايىنە جەتپەيتىنىن سەزىنگەنى انىق. «اپىر-اي، بالالارىمدى وسىرگەن دە، كوگەرشىندەي ۇشىرعان دا، وشاق باسىنىڭ تاۋقىمەتىن تارتقان دا ءوزىڭ بە ەڭ؟ مەن نەعىپ بىلمەدىم؟ ەركىن جۇمىس ىستەتىپ، ءبىر بالاڭداي كۇتىپسىڭ-اۋ... Miنe ەندى، مەن ناعىز قۋ جەتىم!»
قالاداعى ەكى قىز، ۇلدان حات، تەلەگرامما دا جيىلەپ: «كوكە، بىزگە كەل. ۇشەۋمىز ءبىر جەردەمىز. تابىسىمىز مول، قىزىعىمىزدى كورمەيمىسىز؟ اۋىرىپ-سىرقاساڭىز ماڭدايىڭىزدان ۇستاپ، اۋزىڭىزعا سۋ تامىزار كەلىنىڭىز، نەمەرەڭىز بار»، — دەگەن اششى دا بولسا شىرقىراعان شىندىقتى كولدەنەڭ تارتىپ جاتتى. اسىرەسە جالعىز ۇلىنىڭ ءۇردىسى، ءسوز ساپتاسى بولەك: «كوكە، تامشى قانىڭىز، جارىق دۇنيەدە مەنىڭ دە جۇرگەنىمدى ەسكەرىڭىز. مەنى جورا-جولداستارىمنىڭ الدىندا جەرگە قاراتپاعايسىز. ادام پەندەنىڭ دوسى دا، قاسى دا قاسىندا. ول — مەنىڭ ارىم، نامىسىم. «اكەڭ جالعىز، قاڭعىپ قالدى»، — دەمەسە دە سونى دوستارىمنىڭ كوزىنەن، ءۇنسىز قاراعاندارىنان سەزەم. «جامان ايتپاي جاقسى جوق»، كوكە. الدا-جالدا ءوزىڭىز دەن كوز جازىپ قالساق، ونى ءبىز كەش ەستىسەك — ەل بەتىنە قايتىن قارايمىز؟ «سىزدەرگە سالماعىمدى سالمايىن دا...» — دەگەنىڭىز نە ءسوز؟ مەن بولماسام، سالماق ارتار، ءقادىرىڭىز وتكەن كىم بار؟ شەشەڭىزدى، ءبىزدىڭ اجەمىزدىڭ قولىن جىلى سۋعا سالىپ قويىپ، ولە-ولگەنشە كۇتكەن كىم؟ ءسىز ەمەس پە؟ سوندا ءسىز نە، اۋىرلاپ پا ەدىڭىز؟
ءجا، وسىنشا ساۋالىم دا جەتەر، كوكە. ويلانىڭىز، پەرزەنتتىك ادال پەيىلىمىزدى كەرى تەپپە گەيسىز. جاقىندا رەسپۋبليكالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ورتالىقتاعى ءساندى، كەڭ كوشەنىڭ بويىنان التى قاتار تاماشا ءبىر ءۇي كوتەرگەن، سونان ماعان ءتورت بولمەلى جاي بەردى. اۋلا بەتكە قاراعان، تىپ-تىنىش، شۋاقتى بولمەنى سىزگە ارناپ، كەلىنىڭىز جاساۋلاپ ءجۇر. كەن جە نەمەرەڭىز بولات: «اتا ەكەۋمىز عانا جاتامىز»، — دەپ ماز-مەيرام» — دەپتى.
سەيسەنباي قارت جالعىز ۇلى سەرىكتىڭ ورنىقتى سوزىنەن ءبىر سۋىپ، ءبىر ىسىپ ەزۋ تارتىپ وتىر. «بالام-اي، سەن دە ەسەيىپ قالىپسىڭ-اۋ. اجەڭنىڭ اڭگىمە ەرتەگىسىنە، جىر-حيسساسىنا ەلتىپ، اۋزىڭدى اشىپ، كوزىڭدى جۇمىپ تىڭداعانىڭا تالاي قۋانعانىم ەسىمدە. ءبارىندى انا تىلىڭدە وقىتىپ، ۇتىلدىم با دەسەم ۇتقانىمدى بىلمەپپىن عوي. مىناداي ءۋاجدى مايىن تامىزىپ ايتقانىڭنىڭ ءوزى توبەمدى كوككە جەتكىزىپ تاستادى ەمەس پە؟ ءسوزىڭ ءوتتى. تەك سەن مەنى جانىم. «اكەم كەرگىدى-اۋ، — دەمە. ەلۋ جىلدىڭ ۇستىندە جىلى ۇيام بولعان ءۇيىمنىڭ تۇندىگىن شەشەلەرىڭنىڭ كوزى جۇمىلىسىمەن جاۋىپ، ەسىگىن شەگەلەپ تاستاپ جونەلۋ ماعان دا وڭاي ما؟ قالاي قيام؟.. اپتاسىنا ءبىر اپالارىنىڭ باسىنا كىم بارادى؟ «ءاي، سەيسەكە، قايدا جوعالدىڭ؟،- دەسە، نە دەيمىن؟ كەمدى-كۇن ويلانايىن، سەرىكجان پۇرسات بەر. جو-جوق، ءۇيدى ساتپايمىن. ەسىك جاقتاۋىندا سەندەردىڭ ءسابي قولدارىڭ تيگەن بەلگى تابى، بويلارىڭدى ولشەگەن سىزىقشالار ءالى وشپەگەن. اۋلا ىشىندە وزدەرىڭ تىگىپ، وسىرگەن الما اعاشى، اق قايىڭ، شىرشا دا ءتىpi. ساقىرلاعان سارى ايازدا ايالاي تالاي سيپاپ كورگەم،بۇدىرلى قابىعى الاقانىما سىزدەردىڭ ماڭدايلارىنداي جۇمساق، جىپ-جىلى ءتيدى. ولاردى ءقايتىپ كوزىم قيادى، جانىم-اۋ. ايمانعا قالدىرسام دەيمىن. ول ەگىس باسىندا ءجۇر. اي، كونبەيدى-اۋ.. زەينەپ ەرتەڭ كەلەدى. ەندىگى ءۇمىتىم ءبىر سوندا، كەلىسسە جينالارمىن»، — دەدى ول جاۋاپ حاتىندا قينالىپ.
تاعدىر شىركىننىڭ داۋاسىزدىعىن بىلسە دە، شاراسىزدىق كۇيگە تۇسىرەر-اۋ دەپ استە ويلاعان ەمەس ەدى. كورمەيمىسىز، تارازىنىڭ ءبىر باسىنا — تۋعان جەر، كىندىك-كەسكەن توپىراق، قارا ورمانى ءتۇسىپ، ەكىنشى باسىنا — باۋىر ەتى، جالعىز ۇلدى سالىپ: «تاڭداعان جاعىڭا اۋىس، قابىل ال.قايسىسى قىمبات»، — دەيدى تاعدىر ءمىزباقپاي تەلمىرىپ. ال، سەيسەنباي ءومىرى ءوزىنىڭ قاندى قارا باسىن كۇيتتەپ، باپ تىلەگەن جان با؟ كومۋسىز قالمايتىنىن دا بىلەدى. امال نە؟ ءسويتىپ، ول سەرىككە جەتتى...
ۇزاق ويدان سالىعىپ، اققان جۇلدىزداي زۋ-زۋ ەتكەن كوشەدەگى جۇردەك ماشينالاردىڭ جىلدامدىعىنان كوزى قارىعىپ سەيسەنباي قارت ورنىنان اۋىر كوتەرىلىپ، اقىرىن اياڭداپ اۋلا بەتتەگى ءوز بولمەسىنە اۋىستى. شالقايما ارقالىعى بار ورىندىعىن تەرەزە الدىنا اكەپ، انە، سوعان جايعاسىپ جاتىر. تەرەزەدەن توگىلگەن مول ساۋلە قارسىداعى اكتەلگەن اپپاق قابىرعاعا ءتۇسىپ، شاعىلىسا قۇبىلىپ بولمە توبەسىن دە بيىكتەتە كوتەرىپ جىبەرگەندەي ەكەن؛ سەيسەنباي قارت مانادان كولەڭكەلى كوشە بەتتى قىزىقتاپ، اۋلا جاقتىڭ اشىق، عالاماتتاي جارىقتىعىن بايقاماعانىنا وسى ءقازىر ءسال-پال وكىنىشتى؛ باسىن سيپاي قۋتىڭداپ، كۇلىمدەي قالىپتى. ايتەۋىر ءبىر ءتۇرلى تىنىسى كەڭىپ، جانى سەرىگەنىن سەزىپ ءماز.
كەلگەلى بەرى ءبىر انداعانى قالانىڭ كوشەسى وقتاي ءتۇزۋ، ءارى جاسىل اعاشىنىڭ قيساپسىز كوپتىگى. مىنە، يىق سۇيەسە ءتورت جاققا قاراعان جايدىڭ ورتاسى ات شاپتىرىم الاڭ. كادىمگى قاقپا ءتارىزدى ماشينا ەتكەندەي كەي ءۇيدىڭ ورتاسىڭدا ۇڭىرەيگەن تەسىك بار. جاعالاي شىرشا، قايىڭ، ۇيەڭكى. قارا تال تىگىلگەن. اعاشتارى بيىك، جاپىراعى سىبدىرلاي جەلبىرەيدى. التى قانات كيىز ءۇيدىڭ ورنىنداي ورتادا سارعىش قۇم-توپىراق توگىلگەن، بالالار وينايتىن سايالى ورىن تازباستانا شالىنادى. تەمىر الپەنشەك، سىرعاناق، اعاشتان جاسالعان ساڭىراۋقۇلاق تا سول جەردە. بەرىدە جاسىل سىرلى، ۇزىنشا، ەكى ورىندىق تۇر. ءۇي مەن ءۇيدىڭ اراسىن جالعاستىرا تۋرا، قيعاشتاي تارتىلعان اسفالت اياقجول دا ايقىش-ۇيقىش. ولاردى دا جاعا لاي جاس شىبىق تىگىلىپتى. اناۋ ەكى ورىندىققا سەيسەنباي قارت كەشكىسىن تالاي مايماڭداپ بارىپ، ەزىمەن جاسى قارايلاس ءبىر شال كەزدەسەر دەگەن ۇمىتپەن ۇزاق-ۇزاق وتىرعان؛ تەگى جولى بولماي-اق قويدى. ىلعي شوجەسىن ىلەستىرگەن تاۋىقتاي نەمەرەلەرىمەن شۇبىرعان كەمپىر-سامپىر قاپتاپ بەرەدى.
زەرىككەن سەيسەنباي قارت: «ءۋا، قىزدار، جىگىتتەرىڭ قايدا؟ مامىرلاپ، سىپانداپ جالعىز-جالعىز نەعىپ ءجۇرسىز دەر-ەي؟!» — دەپ قالجىڭداي قاعىتقان، ءتىرى پالەگە قالدى. ەتجەڭدى كەلگەن، ماي مۇرىن سارى كەمپىر قالت ىركىلىپ، باسىنداعى جاۋلىعىن تۇزەپ، مۇنىڭ بوي-سويىن اداقتاي قاراپ ءوتىپ: «سەن كىمسىڭ ءوزى؟» — دەدى. سۇراعى سۇمپايى، ءارى ءقاۋىپتى-اق. «ادام مىن دا...» «سۋرەتسىڭ عوي. ءجا، قاباعىندى كىرجيتپە...» «ءوي سۋرەتىڭ نە ەندەشە؟» «ەركەكتىڭ دەگەنىم دە...» «قاپ، انتۇرعان-اي، قاتىردىڭ-اۋ...» ءوزى مۇلدە كۇلمەيدى، شاماسى كەلىنىمەن اجىڭ-ۇجىڭ ۇرىسسىپ شىعىپ، ماعان تاپ كەلتىرمەسە نەعىلسىن.
قايتا ارىق، جاسامىس، پىستە مۇرىن قارا كەمپىر: «تۋ-ۋ، اپا، بۇ قاي ءسوزىڭ؟! ءبىزدى «قىز دار»، — دەپ ماراپاتتاپ جاتسا تارپا باس سالعانىڭىز نە؟ «قىزدار» دەگەندى ەستىمەگەلى قاشان؟» — دەدى. كۇلىمدەي جاقىنداپ قاسىنا كەپ جايعاستى. «ىرجاڭداپ بوربايىڭدى سيپاي بەرۋىڭە قاراعاندا كەلىنشەگىڭ جيرەنىپ تاستاپ كەتكەن-اۋ، ءا؟» — دەپ بىتىك كوزى جۇمىلا سارى كەمپىردىڭ اۋەنى جۇمسارىپ قالدى. «كەمپىرىڭ» دەمەي، «كەلىنشەگىڭ» دەيدى؛ سىپايىلاي يلىككەن ءتۇرى. «جيرەنىپ» دەگەنى دە ءالى ىزعارلى. «ءبىزدىڭ جىگىت كەشەگى سوعىستان ورالمادى. قىرىق بىردە كەتكەن. ول بولسا بىلاي تەنتىرەيمىز بە؟ مىنا «مامىرلاپ» جۇرگەننىڭ كوبى سول جىلى «جىگىتتەرىنەن» كوز جازىپ قالعان كوكسالدار عوي»، — دەپ سارى كەمپىر ءبىر قويدى.
ۇستىندەگى كونەتوز، قوڭىر، ەر ادامنىڭ پەنجەگى؛ ونىڭ استىنان كيگەنى قىزىل-الا، جىلى كويلەك، اياعىندا شۇلىق، باۋىن الىپ تاستاعان، باقاباس قارا باتەڭكە. شاماسى پەنجەگىنىڭ جەڭى قىسقا، سونىسىن سەزدىرمەيىن دەپ شىنتاعىنا جاقىن ءتۇرىپ تاستاپتى. ءوزىنىڭ بولمىس، بىتىمىندە تاكاپپارلىق، ورلىك تە جوق ەمەس. سوزدەرى ءبىر-بىر ەسەر ەسەك بايلار قازىقتاي ءىرى-ىرى. كەيدە ساۋالى مەن ءماجىن اجىراتىپ، انداۋ قيىن. اناۋ وزگە قاريالاردىڭ نەمەرەلەرىن توڭىرەكتەپ، ءۇيىرىپ، شاشاۋ شىعارماي ءبىزدىڭ جانىمىزدان ىعىستاپ كەتۋى دە وسى كىسىنىڭ سۇسىنان ەمەي، نەمەنە دەيسىڭ؟! تەك مىناۋ ارىق قارا عانا «اپالاپ» قايىرىپ، تاك-تاكتەپ وتىر. ال، مىناۋ ماي مۇرىن سارىنىڭ قىلىعى ارىستاننىڭ مىسىقتى ەركەلەتىپ، ەركىن ۇستىنە سەكىرتىپ، موينىڭا مىنگىزىپ قويعان كەڭدىگى ءتارىزدى؛ وزگە بىرەۋ، «تۋ-ۋ، اپا اي...» دەسە، بۇل ەرىن باۋىرىنا الىپ تۋلاپ: «ءاي،بەتىمە نەگە تۇكىرەسىڭ-ەي»، — دەر ەدى، بۇعان كەلگەندە مىرعاۋ.
كىم بىلەدى، بوزداقتارىمىزدىڭ ەرتە كەتكەندەرى دە دۇرىس پا؟! شالى ولگەن كەمپىرلەر يتجاندى سياقتى. ميىلداپ ءجۇرىپ ۇزاق جاسايدى عوي. كانە، كەز-كەلگەنىنەن «دەنى-قارنىڭ ساۋ ما، قۇرداس؟» — دەپ سۇراپ كورشى... جەر-دۇنيەدەگى بار اۋرۋدى ءبىر عانا ءوز بويىنان اتاپ بەرسىن. توندىرە ايتقاندا جانىڭنان تۇڭىلەرسىڭ. ال، شالى تىرىلەرگە قاراساڭ وزگەشە كۇي تانيسىڭ. «يە، اللا...» — دەپ كۇيبەڭدەپ ءجۇرىپ، ءۇن-تۇنسىز كەتىپ جاتىر، — دەدى قاريا سەيسەنباي قارتقا شەكەسىنەن قاراپ. — شالدارى مىناۋ ۇرى مىسىقتاي سىعىراڭداعان... ءتىپتى ومىرشەڭ-اق...
قاپ، مىنا قاقسالدىڭ ءتىلىن-اي. قىرشاڭقى نەمەنىڭ ءسوزى نەتكەن اششى ەدى. ءومىر تۋرالى ءپالساپاسىنىڭ ءتۇرىن قارا دا...» سەيسەنباي قارت وقىعان، ينتەلليگەنتتىك ىزەتتەن اسا الماي ىشتەي ءتۇيىلىپ ۇندەمەدى.
— تۋ-ۋ، اپاي-اي، بۇ كىسىنىڭ جازىعى نە؟ تيىسپەسەڭىزشى دەدى ارىق قارا شىر ەتىپ.
— ە، ءتايىرى... بۇنداعى جۇمىسىم نە؟! تەك ءسىراعىسىن ايتام دا. از جاساساق تا «جىگىتتەرىمىز ءدىڭ» اماندىعىنا نە جەتسىن. بۇيىرتپادى عوي. وكىنگەنسىن دە پەندەشىلىكپەن . ساندالامىز دا. ءجا، ءاسيا، مەن دۇكەنگە سوعىپ قايتايىن. ءقازىر ورالام... كوگەرشىندەرىمە جەم الايىن دەپ شىعىپ ەدىم.
سارى كەمپىر كويلەگىنىڭ مول ەتەگىن قاعىن، قارسىداعى اقسۇر ءۇيدىڭ استىنداعى دۇكەنگە قاراي تارتتى. سەيسەنباي قارت تاڭداي قاعىپ، باسىن شايقاپ ءبىرىنشى رەت كورگەن بەيتانىس قاريانىڭ سوزىنە عاجاپتانا كوزىمەن ۇزاتىپ سالىپ وتىر.
— ءسىز، اناۋ حيرۋرگ بالا — سەرىكتىڭ اكەسىسىز بە؟- دەدى ارىق قارا سەيسەنبايدىڭ تاڭىرقاعانىنا ءمان بەرمەي ءۇن قاتىپ.
— ءيا، اكەسىمىن.
— ىم... شەشەسىنىڭ ۋاقىتى بولدى دەپ جۇرگەن ەل.
— ءيا، دۇنيەدەن ءوتتى عوي. كەمپىرىم... سەرىكجاننىڭ شەشەسىنىڭ ارقاسىندا ازامات ەكەنبىز. ەندى تۇسىندىك-اۋ، — دەپ سەيسەنباي قارت ءوز جايىنان ءبىراز سىر شەرتىپ كەتتى. كوپتەن شەشىلىپ سويلەمەي ءىشقۇستالىقتان جالىقتى ما، جوق الدە مىنا جاسامىس ءاسيا قاريانىڭ بالا-كەلىنىن ماقتاعانى تولقىتىپ، قوزعادى ما ءۇرىم-بۇتاق، ءزاۋ-زاتىنا دەيىن جايىپ سالدى.
ارينە، ول وسى جاسقا كەلگەنشە جولداس، دوس ءقادىرىن بىلگەن؛ جىگىت-اعاسى اتالعاندا بىرىنەن ۇشىنىپ، جيرەندى؛ بىرىمەن باۋىر باسىپ، قۋانىش، كۇيىنىشىن بولىسكەنى دە كامىل. ايتاتىن نە بار — بارىنە دە تارازى تاعدىر. ايتسە دە كۇندەردىڭ كۇنى ايەل زاتىنىڭ الدىندا اعىل-تەگىل اڭگىمە ايتىپ، سۇقپات قۇرارمىن-اۋ دەپ ويلاماعانى اقيقات. «بالانىڭ ءسوزىن ايتىپ، ۇلكەننىڭ اسىن ىشەتىن» دارەجەگە جەتپەگەنسىن كوڭىلدىڭ كوك دونەنى ەلەگىزىپ، وسىنىم قالاي دەگىزبەيدى؛ ءبىر كەزدە قاتىن-دالاش، بالا-شاعا سەرىگىڭە اينالار دەسە قورلانار-اق ەدى؛ ءقازىر سونداي تاعدىر اتكەنشەگىنە ءمىنىپ تەربەلىپ قالعانىن سەزگەن جوق. جاڭاعى سارى كەمپىر ۇزاسىمەن ءۇش-تورت قاريا نەمەرەلەرىن توڭىرەكتەۋدى قويىپ، جاقىنداپ اڭگىمەگە ارالاستى. «سۇراي كەلە قارىپ بولە بوپ شىقتى» دەگەندەي ءاسيا سەيسەنباي قارتقا «قارىنداس» اتالىپ تا ۇلگەردى.
ۇزىنتۇرا، اقسارى كەمپىر ءاسيانىڭ سارى كەمپىردى ماقتاعانىن جاقتىرماي: «ءتورت بالا سىنىڭ ءبىرىن قولىنا ۇستاماي، ءبارىن بەزىندىرۋ ءقايبىر جاقسىلىق دەيسىڭ»، — دەپ سالدى. سەيسەنباي قارتتىڭ بايقاعانى مىناۋ قاريالاردىڭ ءسوزى بالالارىنىڭ اتاق، دارەجەسىنە قاراي ءىرى، ۇساق ەكەن. اقسارىنىڭ ۇلى ۇلكەن قىزمەتكەر، سوندىقتان بيلىك، ءجون ءبىلدىرۋ تىزگىنى دە وعان تالاسسىز تيگەن ءتارىزدى. «وسى ماڭداعى كەمپىرلەر اراكىدىك وزدى-وزىمەن جينالىپ ءبىر شاي ىشەرىمىز بار. بالالارىمىزدىڭ ارقاسى، قىزىعىن كورمەيمىز بە؟ جالعىزدىق وڭاي ەمەس، — دەپ ەلەپ مارجاندى دا شاقىرساق، كەلمەي كەرگيدى كەپ... نە ول مۇقىم؟ ءمىنىستر مە؟ ساسكەلىك كوگەرشىندەرگە جەم شاشىپ، بالالارىنىڭ اتىمەن شاقىرىپ جىندى ادامداي سويلەپ جۇرگەنى دە وعان دارەجە. «بالمۇزداق جەپ، قاعازىن اۋلا ىشىنە نەگە تاستايسىڭ؟ نەگە جينامايسىڭ؟ شكولدا سەندەرگە تازالىق ۇيرەتپەي مە؟ — دەپ كەنجە نەمەرەمە ەسكەرتۋ جاساپتى. كۇيىنىپ كەتىپ: «ءاي، مارجان، بالامەن بالا بولما. تيىسپە... جىنىڭدى قاعىپ الام. اكەسىنىڭ كىم ەكەنىن بىلەمىسىڭ، ءا؟» — دەدىم.
— قۇرداس دۇرىس ايتادى، مارجان كادىمگىدەي جۋاسىپ، ىعىستاپ قالدى، — دەپ قاسىنداعى قىزىلشىرايلى، مانادان ۇندەمەي تۇرعان جاسىل جەمپىرلى كەمپىر ۇزىنتۇرانى قوشتاپ قويدى.
اقسارى قاريانىڭ وعان تاناۋى جەلبىرەپ، تىپتەن كەرگي شالقايدى؛ ءۇش كەمپىرگە الما-كەزەك كوز تاستاپ سەيسەنباي قارت وتىر. ءاسيانىڭ عانا الدەنەگە كوڭىلى تولماعان ءتارىزدى؛ ۇمسىنا بىردەڭە دەگەلى وقتالىپ ىركىلدى. تەگى بالاسىنىڭ دارەجەسى تومەندەۋ مە، جوق الدە ءبىر ءىسى ءتۇستى مە، كىم بىلەدى؟! ايتەۋىر جۇزىنەن پۇشايماندىق سەزىلدى.
— مۇقىم ۇندەمەسەڭ باسىنىڭ، مەيماناسى اسىپ كەتتى دەدى ۇزىنتۇرا ارىنىن تەجەپ.
ءاسيانىڭ شىدامى وسى جەردە ءۇزىلدى. كۇلىمدەي جالاقتاپ قوزعالاقتاي بەردى دە:
— جالعان، اپا... كەشىرەرسىز مەنى. مارجان ەشكىمنەن ىعىسپايدى. ول سىزگە تۋرا قاراپ: «ءاي، سەن بالاڭمەن مەنى قورقىتپا. بالاڭ دا مەندەي كوممۋنيست. مەن وسى ءتورت ءۇيدىڭ تۇرعىن دارىنىڭ كوميتەتىنىڭ مۇشەسىمىن. اۋلا ءىشى تازا، ءتارتىپتى بولسىن دەسەم ايىپتىمىن با؟ سەن مەنىڭ كوگەرشىندەرگە جەم شاشىپ، كوكتەمدە اۋلامىزعا شىبىق تىگۋگە شاقىرعانىمدى دا زەرىككەن، اقىماق كىسىنىڭ قىلىعىنا بالايتىن كورىنەسىڭ. ءبارى سونىڭ كىم ءۇشىن؟ بىلەمى ءسىڭ؟ سول نەمەرەلەرىڭ ءۇشىن. تابيعاتقا جاقىن بولسىن، ءۇي توڭىرەگىنە دە ءوز مۇلكىندەي جانى اشىپ، ارداقتاپ ءوسسىن دەيمىن.
سەن تاكاپپارلانىپ، كەردەندەيمىن دەپ بالاڭا قالاي زيان تيگىزگەنىڭدى بىلمەي قالىپ ءجۇر مە. تارتىپكە نەمەرەلەرىڭدى شاقىرا المايدى ەكەنسىڭ، مەن ونى بالاڭنان تالاپ ەتەم. تۋرا باستىعىنىڭ الدىنا شاقىرتىپ، كوزىنشە ايتام»، — دەگەندە، ءسىز: «ويباي، قار... مىناۋ نە دەيدى؟» دەپ تۇرا جونەلگەنسىز. ەسىڭىزدە مە؟» — دەدى ءاسيا.
— ءاي، ءاسيا، ساعان نە جوق-ەي؟ — قىزىلشىرايلى ۇزىنتۇرا جاعىنا شىعىپ ارادان كيلىكتى.
شىندىق كەرەك. نەگە قينالىپ وتىرىك ايتامىز؟
— قوي ءارى... ادۆوكات بولا قالۋىن.
— مارجانشىلىن قايتەرسىڭ، — دەدى ۇزىنتۇرا ەرنىن سىلپ ەتكىزىپ. — اداسقان قار، ول سەنى جەتىستىرەر، كوسەگەڭدى كوگەرتەر...
ەكى قاريا سىرت اينالىپ، ءاسيادان ءبىرجولا تۇڭىلگەندەرىن سەزدىرە ءجۇرىپ كەتتى. «جالعاننىڭ جارىعىندا ۇلىلى-كىشىلى وسىنداي دا شىندىق، ادىلدىك، اقتىق جولىندا تارتىس،كۇرەس توقتامايتىن قۇبىلىس ەكەن دە. نەمەرە باققان پەنسيونەر كەمپىرلەرگە نە تىرەلىپ جاتىر؟ بۇل نە؟تابيعات، ءومىر زاڭى ما؟ ءاسيا يتارشىلققا بارماي، ۇندەمەي تىنسا شە؟ نە ءبۇلىنىپ، نە وزگەرەر ەدى؟ نەگە ءدۇردىرازدىققا باسىن تىكتى؟» سەيسەنباي قارت تاندانا ءاسياعا كوز توقتاتتى.
جاڭاعى اڭگىمەدەن سوڭ ءاسيا رەڭى مۇلدە وزگەشە: جۇزىنەن شۋاق ەسىپ، موينىنان عالامات ءبىر اۋىر جۇك تۇسكەندەي سەرگەك، جەڭىلدەنگەنى سەزىلەدى؛ ۇلكەن كىسىگە عانا ءتان بيازىلىق، ۇستامدىلىقتا مۇنار شالعان جانارىنان قادالادى. شاماسى تالاي مارگە الگىلەر مارجاندى سىرتىنان داتتاپ، جازىقسىز جازعىرعاندارىنا اشىنسا دا، كوپكە توپىراق شاشا الماي شاراسىز كۇي كەشىپ كەپ، وسى ءقازىر ۇياتتى، بوتەن كوز سەيسەنباي قارتتى ارقالانىپ، كوكەيىندەگىسىن اقتارىپ سالعانىنا ءدان رازى. تالايدان بەرى ەركىنەن تىس قۇربىسىنىڭ الدىندا كۇنالىلىگى دە جانىن جەگىدەي جەل، ءىشقۇسالىق ازاپتى از شەكپەسە كەرەك. سونىڭ بارىنەن ەندى قۇتىلىپ، ارى تازارعانىنا شات ءتارىزدى. «ءيا، بۇل ءاسيانىڭ ءوزى ءۇشىن دە اسا قاجەت ەدى. قاسيەتسىزدىك جامان عوي»، — دەپ ويلادى سەيسەنباي قارت ارىق قارا قاريادان ءجۇزىن تايدىرىپ. پلاششىن قاۋسىرىنا قىمتانىپ، قوزعالاقتاپ قويدى دا ۇنسىزدىكتى بۇزا:
— ءاسيا قاراعىم، مارجان كىم ءوزى؟ — دەدى.
— مارجان كادىمگى ءسىز بەن بىزدەي ادام. كورگەنى كوپ... اكە، شەشەسىنەن ەرتە ايرىلىپ، جاماعايىن ءبىر تۋىسىنىڭ ۇيىندە ءوسىپتى. بەرتىندە ەسىن جيىپ، وڭ مەن سولىن تانىعاندا قۋ جەتىمگە پانا تابىلمايدى. كوز تۇرتكىگە تۇسەدى... سۇيمەيتىن ادامىنا جاماعايىنداردىڭ بەرمەك نيەتىن سەزىپ، امالسىزدان قالاعا قاشىپتى.
«بىرەۋ — تويىپ سەكىرەدى، بىرەۋ — توڭىپ سەكىرەدى» دەمەي مە؟ مارجاندىكى — توڭىپ سەكىرۋ. جاراتىلىسى بولەك، ەتى ءتىرى، ون جەتىگە جاڭا تولعان بويجەتكەنگە تاعدىر شىركىن اياۋشىلىق جاساپ، ءتاۋىر، ادال ءسۇت ەمگەن جانداردى كەزدەس تىرە بەرىپتى. ونىڭ ۇستىنە سوۆەت وكىمەتى ورناپ جاتقان كەزى ەكەن. بىرەۋ زاۆودقا ورنالاستىرىپ، جاتاقحانا اپەرىپتى. كومسومولعا ءوتىپتى. ليكبەزگە ءتۇسىپ كوزى قارا تانيدى. زاۆود رابفاكقا جىبەرىپتى. ءوزى دە العىر، وتكىر بولسا كەرەك؛ ءارى زەردەلى، ەڭبەكقور. تىنىم، تىنىشتىق تاپپاي ءجۇرىپ، ءبىلىمىن ۇشتاپتى. پارتياعا الىنادى. مۇعالىمدىك وقۋ بىتىرەدى. مەكتەپكە وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، سونسىن ديرەكتورلىق دارەجەگە دەيىن كوتەرىلەدى. دالا، ەل ءداستۇرىن ۇمىتىپ، تىكباقايلاۋ ءوسىپتى. كەي مىنەزى قازاقتان گورى ورىسقا جاقىن قالىپتاسادى.
ءوزى ايتسا، كۇيەۋى اشىق، اقجارقىن جان. تەك ءوڭى جۇمساق بىلەم. اكەسى مەن شەشەسىنە مارجان جاقسى كەلىپ كورىنگەنسىن كوپ ەرسى مىنەزىنە ءمان بەرمەيتىن بولادى. ونان بەرىدە تورت بالپاناقتاي ءسابي سۇيدىرەدى: ەكى ۇل، ەكى قىز. كەمپىر-شال نەمەرەلەرىن تاربيەلەپ، ءوسىرىپتى. بۇل سول باياعى ارسىڭ-گۇرسىڭ مىنەز، تابىسىن اكەلىپ اتا-ەنەسىنە بەرگەنى بولماسا كۇن، ءتۇن دەمەي شاپقىلاپ، قوعامي جۇمىسپەن ءجۇرىپتى. ءتىپتى كۇيەۋى بىردە: «سەن وسى ايەلمىسىڭ، جوق ەركەكپىسىڭ»، — دەپ رەنىش تە ءبىلدىرىپتى. ءوزى ايتسا، وعان دا توقتاماپتى. ءبىر جاقسىسى «ءۇن دەمەي قۇتىلۋشى ەدىم»، — دەپ كۇلەدى. حوش دەڭىز... سوعىس باستالىپ، كۇيەۋى لەنينگراد تۇبىندە قازا تاۋىپتى. كەمپىر-شال، بالالاردى ءوزى باعادى. كەيىن ەنەسى مەن اتاسى اراعا جىل سالىپ دۇنيەدەن وتەدى. ۇلكەن ۇلى مەن ەكى قىزىنا جوعارعى ءبىلىم بەرىن، كەنجەسىنىڭ تاربيەسى وزىنە قالادى. ەكى قىزدى ۇزاتىپ، تۇڭعىشىن ۇيلەندىرەدى. «ءبارى كوكەم مەن اپامنىڭ ارقاسى ەكەن. قادىرىنە جەتپەپپىن عوي. جاڭعىز كەنجەنى تاربيەلەۋ ماعان قيىن ءتيدى... مەكتەپ بىتىرسە دە ينستيتۋتكە بارمادى، جۇمىس تا ىستەمەدى. ىشكىلىككە سالىندى. ون بەس سوتكەگە دە قامالدى. اقىرى جاسى اسكەرگە تولىپ، ازاماتتىق پارىزىن وتەپ، تۇزەلىپ قايتتى»، — دەيدى.
Miنe، سونان باستاپ بالالارىن جەكە وتاۋ ەتىپ شىعارىپ، جالعىز تۇرادى بىلەم. «مەن كەلىن ءتىلىن تابا المادىم عوي»، — دەپ كۇلەدى. وسى توڭىرەكتەگى كەمپىرلەر اندا-ساندا جينالىپ، باس قوسامىز؛ شاي ءىشىپ، سىر شەرتىسەمىز. ىلعي ءۇي شارۋ اسى، نەمەرە باعۋ جالىقتىرادى عوي، اعا. سوندايدا ونى دا ورتامىزعا شاقىرامىز. كەلمەيدى. «ە،-ە؟» — دەيمىز تاڭدانىپ. — «ايتاتىندارىڭ بوس ءسوز، وسەك. بالالارىڭنىڭ دارەجەسىن سالىستىرىپ كوكيسىڭدەر، — دەپ تىجىرىنادى. «ويباي-اۋ، ءجاي شەر تارقاتىپ، سىرلاسۋ ەمەس پە؟ ءدام اۋىز تيەمىز، سوعىم ۋاعى...» «مەن نە، اش ءجۇرمىن بە؟» — دەيدى سىرەسىپ. بار ەرمەگى كوگەرشىندەر... ساسكەلىك سولارعا تارى، بيداي شاشىپ، سويلەسىپ، ۇرسىپ جۇرەدى. كادىمگى قيالي ادامنىڭ تىرلىگى. قۇربى لارىم ونىسىن ءاۋىش جاننىڭ قىلىعىنا بالايدى. كەيدە الگىلەردىڭ سوزىنە ناناسىڭ-اق. ايتپەسە اقشىل كوگەرشىندەردى: «ايجان، ايدار-اۋ»، — دەپ داۋىستاي شاقىرىپ، كوگىلدىرىن «ءاي، قۇمار، اكەڭدەي سارسەنگە تيمە، سوقتىقپا! ءارى كەت ، — دەيدى اقىرىپ. سونسىن ەتەگى جەلبىرەي دالبالاقتاپ اراسىنا كىرىپ كەتەدى، ۇركىتەدى، ۇرسادى. سارسەن قايىن اتاسى عوي. ارۋاقتى سىيلاماعانى قالاي؟ اتىن اتاعاندى كىم كورگەن؟ الايدا مارجانعا سوت جوق...
— ءاي، نۇرجان!.. و سوتقار نەمە! — دەپ قارا كەمپىر اڭگىمەسىن ءۇزىپ تاستاپ، قارسىداعى ءۇيدىڭ ءۇشىنشى قاباتىنداعى بالكونعا قاراپ ايقايلادى. سەيسەنباي قارت سول تۇسقا كوز جۇگىرتىپ، بىتتيعان جالبىر شاشتى بالانىڭ تومەندە ءوتىپ بارا جاتقان بىرەۋگە جوعارىدان الدەنەنى لاقتىرعانىن بايقاپ قالدى. — ءاي، كاززاپ! مارجانعا ايتام!..
ءسابي اسىعا، اپتىعا بالكون ەسىگىن سارت ەتكىزە اشىپ ىشكە كىرىپ كەتتى.
— جاڭاعى ۇزىن، اقسارىنىڭ نەمەرەسى عوي. كەشە ءبىر ءتاۋىر كيىمدى ۇلكەن كىسىگە جۇمىرتقا لاقتىرىپ ءۇستى-باسىن بۇلدىرگەن. ەندى، مىنە، شىرىگەن پوميدور تاستاپ تۇر. كوگەرشىندەرگە تاس اتىپ مارجاننان سىيىن العالى قويعان. جامان ادەتىن تاعى باستاعانىن كورەمىسىز، — دەدى ءاسيا ورنىنان كوتەرىلە ءتۇسىپ، قايتا جايلانىپ.
— مارجاننىڭ بالالارى قاتىناي ما؟
— سيرەك كەلەدى.
— نەگە؟
— بىردە بالاسى نەمەرەلەرىن الىپ كەپ: «اپا، ءبىز تەاترعا باراتىن ەدىك. قاراي تۇرىڭىزشى»، — دەسە: «حۆاتيت،.. وزدەرىڭدى باققانىم دا جەتەر»، — دەپ قۋىپ شىعىپتى. كورشىسى سويدەيدى، راس بولسا سۇمدىق.
— ءجاي - ءسوز دە...
— مۇمكىن. وتكەندە ەكى نەمەرەسىمەن كوگەرشىندەرگە جەم شاشىپ جۇرگەنىن كورگەم. الگىلەردى اينالىپ-تولعانىپ قۇشاقتاپ، ءسۇيىپ تە قويعان.
— ە، باسە، سولاي دە.
— انە، ءوزى دە كەلىپ قالدى. بۇل كىسى جىلدام جۇرەتىن، شات قيمىلدىڭ ادامى عوي.
مارجان ەر ادامداي قارىشتاي قادىمداپ كەپ، ءاسيانىڭ ەكىنشى جاعىنان وتىردى.
— Aپا، مىنا كىسى مەنىڭ اعام، — دەدى ءاسيا كۇلىمدەپ.
— اعام دا، كۇيەۋىم دە مايداندا ەلدى دەمەدىڭ بە؟ نەمەنە ءتىرىلىپ كەتتى مە؟
— جوعى... ءوي، ءسىز دە ايتاسىز-اۋ. رۋلاسپىز دا. ولگەن ادام ءتىرىلۋشى مە ەدى؟
— ءسىز اناۋ كىشى نەمەرەڭىز بولاتقا كوز سالىڭىز. كەلىنىڭىزگە ەسكەرتكەنمىن.
— نەنى؟ نە جازدى ءسابي، قۇرداس؟
— جاس سۇراسپاي ەركەك اتاۋلىنىڭ، «قۇرداستىققا» اۋەسى نەسى؟ مەن سىزدەن ۇلكەنمىن، ىنىشەك. بايقاڭىز، شەشەڭىز بوپ جۇرمەيىن.
— تۋ-ۋ، ماكە-اي، تەك تيىسە كەتەتىنىڭىز نە؟ — ءاسيا قاباعىن كىرجيتتى. — تانىسىپ ۇلگەرتپەي ۇركىتەسىز.
— قاي جىلعىسىز؟ — دەدى سەيسەنباي.
— مەن بەسىنشى جىلى تۋعانمىن.
— ءيا، ون جاسى ۇلكەن ەكەن اعا. كەشىرەرسىز...
— مىنە، كوردىڭ بە «كەشىرىم» دە سۇراپ ۇلگەردى. «نە جازدى ءسابي» دەيسىز. ايتايىن... مىناۋ بالالاردىڭ وياناتىن، دەمالاتىن جەرى. قاي ۋاقىتتا دا تازا، جيناقى تۇرۋعا ءتيىس. ول تەك اۋلا ءىشىن سىپىراتىن كوممۋنالدىق قىزمەتشىلەردىڭ مىندەتى ەمەس، بۇكىل تۇرعىنداردىڭ پارىزى.
— البەتتە دۇرىس. قۇداي سوزىندەي تۋرا.
— جوق!.. ۇران سوزىندەي دەڭىز. ءسىز كوممۋنيست بە؟
— ءيا...
— كەلگەلى ەسەپكە تىركەلدىڭىز بە؟
— ارينە.
— ەندەشە تۇرعىندار كوميتەتىنە ءسىزدى دە تارتامىز. تازالىق ءۇشىن كۇرەسەمىز. ارامىزدا ەركەك از. ءسىزدىڭ بولات نەمەرەڭىز قاۋىن تىلىگىن، پيروجكيدى وراعان قاعازدى كەز-كەلگەن جەرگە تاستايدى. ءتورت ۇيدە پالەنباي بالا بار. ءبارى سونى ىستەسە اۋلا ءىشى نە بولار ەدى؟ كەشە ءتىپتى بەسەدكىگە قاربىز اكەپ جارىپتى دا، جيناماي شاشىپ كەتىپتى. ۇيرەتۋ، ەسكەرتۋ ءجون، — دەدى مارجان سەيسەنباي قارتتى ۇيالتىپ.
مىنە، تەرەزەدەن سول مارجاندى كوزىمەن ىزدەن وتىر. كەشە دە ءبىراز تەلمىرگەن ەدى. كورىنبەيدى. كوگەرشىندەر ارلى-بەرلى ۇشىپ ءجۇر. كۇندە ساسكەلىك ولارعا جەم شاشىپ، بوساعان تەمىر شەلەكتىڭ ءتۇبىن قاعىپ «اسقا شاقىراتىن»، ورتاسىندا قالقيىپ تۇراتىن. اۋلا ءىشى سول كىسىمەن جاندانىپ، تولاتىنداي دا سياقتى-تۇعىن. ءقازىر قاڭىراپ، قۇلازي جۇدەپ قالىپتى. «اۋىرىپ، توسەك تارتىپ جاتىر-اۋ»، — دەپ ويلادى ول. راس، سول جولى ۇيگە كەلىسىمەن كەشكى اس ۇستىندە كەلىن-بالاسىنىڭ كوزىنشە ءوزىنىڭ بەيتانىس، جاسى ۇلكەن قاريادان ەسكەرتۋ العانىن، قاتتى قىسىلعانىن ايتتى؛ ءبىر كورمەگەن كەلىستى پىستە مۇرىن، اققۇبا كەلىنى دە وسى سىن-ساعاتتا بايقاماي، شىتىرلاي قىزاراقتاپ، نامىستانىپ شىقسا، وعان بالاسى قوسىلسا سولارىن تىلگە تيەك ەتىپ، ساعىنىپ جۇرگەن اۋلىنا قايتىپ كەتۋدى ويلاپ قالعانى انىق. ەش وكپە ارتپاي، «ءتاتۋ-تاتتى تۇرىڭدار، قاراقتارىم. مەن ارالارىڭا تەمىر تىكەنەك بولمايىن. قالا ماعان قول ەمەس ەكەن. اۋناپ-قۋناپ ءبىراز تىنىقتىم. ءقازىر زامان تىنىش. سامولەت دەگەنىڭ اناۋ، ەكى-ۇش ساعاتتا زىمىراتىپ جەتكىزەدى. توپىرلاپ ءبىر ۇيدە ءۇيىرىلۋدىڭ قاجەتى نە؟ اتا-اناسىن بالا اسىرايدى دەيتىن نە بار. پەنسيام وزىمە جەتەدى»، — دەپ ۇلىقسات سۇراماق ەدى.
— پاپاتاي، ول كىسىنىڭ ەسكەرتۋى از. بىزگە ۇرىسسا دا ەرىكتى. مويىندايمىز. بولات، ەستىدىڭ عوي؟ ەندى دالاعا دايىندالىپ شىق. قاعاز، قاۋىن، قاربىزدىڭ قابىعىن تاستاۋشى بولما. سەن ءۇشىن ءبىز عانا ەمەس اتا دا ۇيالماسىن. ۇقتىڭ با؟! — دەدى كەلىنى كوز استىنان كۇلىمدەي قاراپ.
بولات اۋزىن بۇلتيتا تومپايتىپ، مۇرنىن قيسايتا ءبىر تارتىپ باسىن يزەدى. مارقۇم كەمپىرى وسى ءۇش جاسار كەنجە نەمەرەسىن العاش كورگەندە مەيىرلەنە قۇشاقتاي ءسۇيىپ، باۋىرىنا باسىپ وتىرىپ: «سەيسەكە، بەرى مويىن بۇرشى. اپىر-اي، ءا... مىنە، سويىپ قاپتاپ قويعانداي تۋرا سەن. وكپەلەپ بۇلتيعانىنا شەيىن اينىمايدى-ەي. كۇلشى، بولات... كانە كۇلشى. انە، ءدال سەن»، — دەگەنى بار. ءومىر قوساعىنىڭ سول ءبىر ءسوزى وسى ءقازىر ەسىنە ءتۇسىپ، ول نەمەرەسىنىڭ باسىنان سيپاپ قالدى. بولات اتاسىنىڭ اياق استىنان نەگە جىلىلىق تانىتىپ، ەلجىرەي قاراعانىن ارينە بىلمەدى؛ كۇلىمدەي قارتتىڭ قولتىعىنا باسىن تىعىپ، بىتتيعان ءسابي قولىن موينىنا ارتتى.
— ءبىر كەزدە ءبىزدىڭ اۋلامىزدىڭ ءىشى ىعى-جىعى، ۇلكەندى-كىشىلى تەمىر گاراج بولاتىن. قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ قاۋلىسى شىعىپ، كوپشىلىگىن سىپىرىپ الا باستاعاندا مارجان شەشەي قىزۋ ارالاسىپ تازارتتىرعان. اناۋ جاسالعان اياق-جول، جاعالاي تىگىلگەن جاس شىبىق، سەپتىرىلگەن قۇم، الپەنشەك، بەسەدكا، ورىندىق سول كىسىنىڭ ارقاسىندا كەلتىرىلگەن، — دەپ كەلىن مارجان قارياعا ىرزالىعىن ءبىلدىردى. — دوستارىمىزدىڭ ۇيلەرىنە قوناققا بارىپ ءجۇرمىز عوي، پاپا...
— تۋ-ۋ، ايتپا... — دەدى ۇلى ءشايىن ۇرتتاپ قويىپ. — ىبىرسىعان قاعاز، قيقىم، كونسەرۆى قۇتىسى، شولمەك، شىرىگەن كارتوپ، پوميدورما-اۋ اياعىڭدى ازەر الىپ جۇرەسىڭ. كىرە بەرىس پودەزدەرىنىڭ ءوزى لاس. ارينە ەرتەڭگىسىن اۋلا ءىشىن تازالايتىندار سىپىرىپ، تازالاپ كەتەدى عوي. سونسىن كەشكە دەيىن تۇرعىنداردىڭ ناستىعىنان ادام كورگىسىز كۇيگە تۇسەدى. جارىلعان ترۋبادان اققان سۋ، بالشىق، توپساسى ۇزىلگەن ەسىك، قابىرعالارى ساتالاق جازۋ، كىر. مارجان شەشەنىڭ ءقادىرىن ءبىز سوندا بىلدىك، كوكە. ول كىسى بۇكىل قالامىزدىڭ اناسى ەكەن دە.
— «قالامىزدىڭ اناسى»، — دەپ جاقسى ايتتىڭ-اۋ، — دەدى كەلىنى تامسانا تاڭداي قاعىپ.
مۇعالىمگە عانا ءتان «جاقسى ايتتىڭ»، «وتە دۇرىس»، «قاتە»، — دەپ باعالاۋ ادەتى جەڭىپ، كەلىنىنىڭ اڭداماي ارادان كيلىككەنىنە سەيسەنباي قارت ەزۋ تارتتى؛ ايتسە دە سوزگە قوناق بەرىپ ۇندەمەدى. ۇلىمەن ەكەۋىنىڭ ءتاتۋ-تاتتى شۇيىركەلەسۋى، شىنشىل، ادىلدىكتەرى، مارجان پەيىلىن تۇسىنەتىندىكتەرى قۋانتىپ تاستاعان ەدى. «وتكەن كۇندە بەلگى جوق» دەيدى. نەگە؟ ول بەكەر. ادام جاساعان ادال ءىستىڭ ەلەنبەي قالۋى مۇمكىن ەمەس. مىنە، مارجان قاريانىڭ وتكەن ءاربىر كۇنى تۋراسىندا قوزعالعان اڭگىمە، ءقادىرىن ۇعۋ — بەلگى. جىلدار وزعان سايىن ەسكىرمەي بالاسىنىڭ، كەلىنىنىڭ، نەمەرەلەرىنىڭ اۋزىمەن ايتىلادى»، — دەيدى ول ويعا قالىپ. سەيسەنباي قارتتىڭ ءوزى دە اۋىلدا جازعى شابىندىق كەزىندە ءبىر زاماندا كولحوز بولعان، كەيىن سوۆحوزعا اينالعان شارۋاشىلىقتىڭ جۇمىسىنا قولقابىس ەتكەن. «پەنسياداعى اداممىن. ماعان ونىڭ كەرەگى نە؟» — دەپ نەمقۇرايلىلىق تانىتپاي قىزۋ كىرىسكەنى ەسىندە.
اڭگىمە وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى تۇبەكتىڭ ءشوبىن شابۋعا بايلانىستى كوتەرىلگەن؛ جاس ديرەكتور وي-شۇڭقىرلى، جىرا-جىقپىلدى ول جەردىڭ ءشوبىن جايىلىمعا قالدىرىن، تراكتور مەن ورۋعا كەلمەيدى، شالعىمەن شابۋ قىمباتقا تۇسەدى دەپ سىرعاقسيتىنىن ەستىپ سەيسەنباي قارت ىزدەپ باردى. سوۆحوز اۋدان ورتالىعىنان التى شاقىرىم بولاتىن. قاراماعا يمان ءجۇزدى، ۇزىن بويلى كەلگەن جىگىت ەكەن. ماماندىعى — مال دارىگەرى. ءبىر جامان ادەتى قيسايعان جاعىنان تۇزەلۋى قيىن، قىڭىر سياقتى. «بالام، سوناۋ سوعىس ۋاعىنىڭ وزىندە ءبىز ول تۇبەكتەن بەس مايا ءشوپ ءتۇسىرىپ جۇردىك. بەس وتارعا قىستىق ازىق-تۇعىن. جازىقتىڭ ءشوبى قۋاڭ، قۇرعاق قوي. شاۋىپ، جيناپ، مايالاعانشا جارتىسى كۇل-كۇبىرگە اينالادى. قۇنارى دا از. تۇبەكتە شىرىشتى ميا، قوياق-قارتا، ماقپالداي جۇمساق، بيىك وسەر جۋسان، دىمقىلى مول جەرگە وسكەن قۇراق قىس ورتاسىنا شەيىن ءتۇسىن بۇزبايدى، ءيىسى كەتپەيدى. سەن ەرتەڭ مالعا «اقيار»، «رەنتابەلدى جۇمىس» جەگىزبەيسىڭ، ءشوپ بەرەسىڭ، استىڭ ءدامدىسى ارقاۋ دەگەنگە دەيىن ايتىپ، ءسوزىن وتكىزە المادى. اقىرىندا ەرەگىسىپ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارىنا سوعىپ، كوممۋنيست رەتىندە ماسەلە قويدى. ءسويتىپ ديرەكتوردى كوندىرگەنى بار. «ءوي، ساعان نە جوق؟»، «شولاق بەلسەندىلىكتىڭ كەرەگى نە؟»، «جاقساتتى بولماقپىسىڭ؟» — دەگەندەر دە ونى العان بەتىنەن قايتارۋعا كۇش- تەرى جەتپەگەن ەدى. وبالى نە، جاس ديرەكتور ادەيى ىزدەپ كوپ راقمەت ايتىپ كەتتى. سوۆحوزىنا شاقىرىپ، «جەڭىلدەۋ» ءبىر جۇمىس تاۋىپ بەرۋگە دە ازىرلىگىن ءبىلدىردى ەمەس پە؟ قاراپ وتىرسا ءوزى دە ەلدە مارجان ءتارىزدى «تىنىشسىز» كىسى بولىپتى-اۋ... وقىس «شار» ەتكەن قوڭىراۋ ءۇنى سەيسەنباي قارتتىڭ ويىن ءبولىپ جىبەردى.
ول اپالاقتاي ورنىنان اسىعا كوتەرىلىپ، اياعىنىڭ باسىنا ىلگەن شارىعىن سىرپ-سىرپ سۇيرەتە اۋىز ۇيگە بەت الىپ بارادى. انە، ول ەسىكتىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ، سەنەگە ءوتتى. الدە نەنى ۇمىتقانداي جالتاقتاپ تۇر. شاماسى جاڭاعى ەسىكتىڭ قوڭىراۋ شىلدىرى ما، جوق الدە تەلەفون با، قايسىسى دىبىس بەرگەنىن اڭداماي ىركىلگەن ءتارىزدى. قولىنا تەلەفون ترۋبكاسىن ۇستاپ قۇلاعىنا توستى دا، تاستاي سالىپ ەسىككە ۇمتىلدى. «قالانىڭ وسى كىلتتەنىپ وتىراتىن ادەتى قۇرىسىن-اي»، — دەيدى سەيسەنباي قارت كۇڭكىلدەي اشىپ جاتىپ.
ارينە، ول ءاسيا كەلەر دەپ استە ويلاعان جوق. توماشاداي، ارىق قارا كەمپىردى كورگەندە جاسىل تاقيالى قاۋىن باسىن ءبىر جاعىنا قيسايتا، ىسپەك كوزىن سىعىرايتا قادالا ۇزاق ىركىلدى.
— سالەماتسىز با، اعا؟!
— ەسەنبىسىز... تورلەتىڭىز. شاي قويايىن. قاپ، كەلگەنىڭىز مۇنداي جاقسى بولار ما؟ ءىشقۇسالىقتان نە ىستەرىمدى بىلمەي...
— جو-جوق، اعا، كىرمەيمىن. مەن اسىعىسپىن.
— يە، جاي ما؟
— جاي ەمەس...
— ە، نە دەيدى؟
— مارجان دۇنيە سالدى.
— قاشان؟ يماندى بولعاي...
— كەشە، اعا. بۇگىن قويادى.
— بالالارىنا حابارلانىپ پا؟
— كەنجەسى مەن كەلىنى، قىزدارى، كۇيەۋ، نەمەرەلەرى
كەلدى. ۇلكەن ۇلى تۋريستىك جولدامامەن شەتەلدە جۇرگەن كورىنەدى. ال، اعا، تەز جەتىڭىز. مەن كەتتىم.
— ءقازىر كەلىن-بالاما تەلەفون سوعايىن. الگى بولاتجانىمدى دالاعا ويناۋعا جىبەرگەنمىن. تاۋىپ الىپ بارام، — دەدى ول ءاسيانى كوزىمەن ۇزاتىپ سالىپ، ەسىگىن جاۋىپ.
ول نەمەرەسىن ەرتىپ جەتكەندە مارجان قاريامەن قوشتاسقالى جينالعان شاعىن توپ ەكى ماشيناعا ءبولىنىپ، مىنگەلى جاتقان ەدى. بەيتانىس كوپشىلىك ىشىنەن سەيسەنباي قارت بالاسى مەن كەلىنىن شالدى. «تاكسي» ۇستاپ، سوعان اياق ارتىپ ۇلگەرگەن ەكەن عوي، — دەپ ويلادى ول قارالى ەلگە كوز جۇگىرتىپ قالىپ. «انە، كەشەگى نەمەرەلەرىن قىزعىشتاي قورىعان قاريالار. مارجاندى اپەندە ساناعان بەيباقتار دا تۇگەل كەلىپتى. تۇسىنگەنى دە. ايتپەسە كىم زورلادى؟ ءيا، ءالى مارقۇمنىڭ ءقادىرى ارتار-اۋ. تىرىسىندە ءبىلىپ، سىيلاس بولعانعا نە جەتەدى دەيسىڭ؟!»
زيراتقا بارار جول ۇستىندە دە، جەرلەنىپ ايات وقىلعاننان كەيىن دە سەيسەنباي قارت ءبىر وكىنىش قۇشاعىنان شىعا الماي-اق قويدى. كوڭىل قوشى دا كەلمەي ەڭ سوڭىن الا ماشينالارعا بەتتەگەن ەدى، نەمەرەسى بولات قولىنان جۇلىنا ايقايلاپ:
— اتا... اتاشكا، اناڭ قارا! وندا ەمەس، اسپانعا... كوگەرشىندەر! ءاي، كوگەرشىن! ءاي، اجەنىڭ كوگەرشىندەرى بەرى. مىندا ول! — دەدى.
ءسابيدىڭ وقىس، شات ءۇنى، كۇلكىسى جول جيەگىندەگى ماشيناعا جەتىپ، ەسىك تۇتقاسىنا قول سوزىپ قالعانداردى دا، زيرات اراسىندا قاراڭداعان ءبىرلى-جارىم كىسىنى دە سەلك ەتكىزىپ، كوككە ەرىك ءسىز كوز تىكتىردى. بىتىراعان ەل ەكەۋ-ۇشەۋدەن باس قوسىپ، ۇيىسىپ تاڭىرقاي اسپانعا قاراپ تۇر. سەيسەنباي قارت شىن قۋانىپ، قولىن شاپالاقتاپ، سەكىرىپ «ۋرالاعان» نەمەرەسىن تىنىشتاندىرىپ جاتىر:
— ءاي، «تۇرعان» نە؟ زيرات باسىندا ادام بۇلاي قكۋانا ما؟ اجەڭنىڭ ولگەنىنە شاتتانامىسىڭ؟ — و، ماقۇلىق، — دەدى رەنجىپ.
— گولۋب... كوگەرشىندەر ۇمىتپاي كەلدى عوي.
— كەلسە شە؟
سەيسەنباي قارت مۇنان ءارى دىگىرلەپ، نەمەرەسىنە ەسكەرتۋ جاساپ، قاباق شىتۋىن ورىنسىز كورىپ ۇندەمەدى؛ قولىنان تالاي ادال ءدان جەپ، ىقىلاسىنا بولەنگەن قۇستاردىڭ قاريانى اقىرعى ساپارعا شىعارىپ سالۋعا كەلگەنىنە ءوزى دە رازى ەدى. «كەزدەيسوق كەلگەن...» «ول باققان كوگەرشىندەر ەمەس»، — دەگەن كەلەڭسىز ءسوزدىڭ پۇشپاعى، كۇڭكىل-سۇڭكىل قۇلاعىنا شالىنىپ، ول تىجىرىنا باسىن شايقاپ تۇر.
«وۋ، ادامدار، وسىنى دا مارجان مارقۇمعا كوپ كورەسىزدەر مە؟ قيساڭدارشى بايعۇسقا... راس، حايۋاندا جىلقى، تۇيە، يت ەستى. وعان كىمنىڭ داۋى بار؟ ال، جۇدىرىقتاي قۇستا سول ءبىر سەزىم بولسا شە؟ تابيعاتتا ادام بالاسى تۇسىنبەس سىر از با؟! نەنىڭ كۇشى، ءامىرى باستان كەلدى؟
مارجان قاريا ءبارىمىزدى دە كوگەرشىنى كورەتىن. قاناتىمىزدىڭ قاتايۋىن تىلەۋشى ەدى. ءبىز نە جاقسىلىق وتكىزدىك. كىمبىز ءوزى؟ قۇس قۇرلى ءقادىرىن بىلدىك پە؟ انا مەيىرى اۋسا — قارا تاس تا ءيىپ، ءجىبيدى دەمەي مە؟ ولاي بولسا تىرشىلىك يەسى كوگەرشىندەردىڭ ۇمىتپاۋى، سەزىنۋى، پەيىل تانىتۋى نەگە ەرسى، نەگە سەندىرمەيدى ؟» — دەيدى ول اشىق اسپان كوگىنە كوز تاستاپ.
قالىڭ كوگەرشىن توبى دالانىڭ تەنتەك قۇيىنى كوتەرگەن جۇقا، قارا-الا جىبەك ورامالداي تولقي جەلبىرەپ، ۇيىتقىپ ۇشىپ ءجۇر. بىردە شارىقتاي قالىقتاپ، بىردە قۇلدىراي قۇلاپ سۋسىلداي جەلپىپ وتەدى. شالقايا ۇزاپ، قايىرىلا قايتىپ كەلەدى. انە، ولار قاڭعىر-كۇڭگىر ءتىل قاتىسقان ادامداردان قايمىقپاي جاپىرلاي كەپ جاس قابىردىڭ ەتەگىنە قونىپ جاتىر. ءولى بىرەۋى زيرات ۇستىنە شىقپاي شىر اينالىپ، ەرسىلى-قارسىلى «قۇر-قۇرلاي» سەندەلەدى.
ءارقيلى قۇس قاۋىرسىنىنىڭ تۇسىنەن جەر الاشۇبارلاتىپ، اياق استىنان وزىنە بەينە ءبىر جان بىتكەندەي بۇلكىلدەپ قوزعالىپ كەتتى. ساپ-سارى تاقياداي قابىر ورتادا. «مىنالاردى ۇركىتىپ جىبەرمەيىن»، — دەپ ول ادەيى قىبىر ەتپەيتىن ءتارىزدى. سەيسەنباي قارتتىڭ مۇكىس قۇلاعىنا الىستان جەتكەن سارىنداي ءبىر ءۇن: «كوگەرشىندەرىم-اۋ، كەلدىڭدەر مە؟ ەستى ەكەن دەرىڭدى ءبىلدىم عوي. ومىرگە وكىنىشىم جوق. تىرىمدە قايىرسىز ءىس جاساماعانمىن. ىرزامىن سىزدەرگە»، — دەگەندەي كۇمبىرلەپ قويا بەردى.
مىنە، ءدۇر ەتىپ، قاناتتارى سىپىلداپ كوگەرشىندەر اسپانعا ۇيىسا، قالىقتاي كوتەرىلدى دە، زيرات ۇستىنەن ءبىر اينالىپ مۇنارتقان قالاعا قاراي بەت تۇزەپ بارادى. ءۇن-تۇنسىز تىنعان ەل قايتا جاندانىپ كۇبىرلەسە ماشينالارعا اياق ارتا باستادى.
سەيسەنباي قارت ەركىنەن تىس ءبىر كۇرسىنىپ:
— كوگەرشىنىم-اۋ، قايتايىق تا، — دەدى تومسىرايىپ قالعان نەمەرەسىنىڭ قولىنان تارتىپ.
1984 ج.
You Might Also Like
-
الاكولەڭكە دالا تاڭعى شىققا مالىنا مۇلگىپ ءتۇر. توڭىرەك قۇلاققا ۇرعان تاناداي جىم-جىرت. قالىڭ قۇراقتىڭ اراسىندا بوي تاسالانا سەلتيىپ قاسقالداق وتىر. ول ءالسىن-الى موينىن سوزىپ، اينالاسىنا سەزىكتى كوز...
