سۇراۋلارعا جاۋاپ
جازعى كۋرستا وقىعان اۋىل مۇعالىمدەرىنىڭ وقىتۋ جونىنەن كەيبىر نارسەلەردى سۇراعانى بولدى. سۇراۋلارىنا سول كەزدە جاۋاپ بەرىلىپ وتسە دە، كەيبىرى جالپىعا ەستىرتەرلىك. ءومىر جۇزىندە تاڭدايىنا ءتيىپ جۇرگەن سۇراۋ بولعاندىقتان جاڭا كومپلەكسكە دە قاتىسىپ بارلىقتان، بۇل جەردە كورسەتە كەتۋدى لايىق كوردىك.
س ۇ ر ا ۋ ل ا ر :
1. ءبىر كومپلەكستى وتە الماي، مەزگىلىنەن كەش قالساق قايتەمىز؟ ماسەلەن وقۋ كەش باستالادى دا، كۇزگە ارنالعان تاقىرىپتاردىڭ مەزگىلى ءوتىپ كەتەتىنى بولادى. كۇزگى تاقىرىپتى قىس وقىتۋعا بولا ما؟
2. دياگراممدى ولشەپ، دالدەپ سالدىرامىز با؛ تەك نوبايمەن سالىنا ما؟
3. ءبىرىنشى جىلدا بالالار جيىلىسىن اۋەلى ءمۇعالىم ءوزى باسقارىپ ۇيرەتەدى دەدىڭىز. تەگىندە جيىلىس جاساۋعا ءبىرىنشى كلاستىڭ بالالارى جاستىق قىلماي ما؟
4. جاق مىلتىق ىستەتۋ حالىقتىڭ كوزقاراسىنا ۇنامسىزداۋ بولماي ما؟ «بالامىزدى وقىتادى ەكەن دەسەك، جاق اشىپ بىرەۋدىڭ كوزىن شىعارۋدى ۇيرەتەدى ەكەن عوي» دەمەي مە؟
5. ءبىر كەدەيدىڭ بالاسى بولادى: كويلەگى جوق، جالاڭاش ەتىنە كيگەنى قالدىر تون نەمەسە ىشىنەن كيگەن شوقپىت شانانى بولادى. ۇيىنە بارعاندا شانعا اۋناپ جاتادى. قانشا جۋىنعانمەن تازارمايدى: شاڭ-توپىراق تەرىمەن ارالاسىپ، دەنەسىنە قاتىپ قالادى. وسىنى تازالىققا قالاي ەتىپ تارتۋ كەرەك؟
6. اۋىل جەرىندە بالالار ءبىر مەزگىلدە جينالمايدى. 6-7 كۇن وقىپ قويعاندا، تاعى 2-3 بالا كەلىپ قالادى عوي. ولاردى قايتا وقىتا باستاۋ كەرەك پە؟
7. ءبىر مەكتەپتە ءتورت سىنىپ (كلاسس) بولادى. ءبىر ءمۇعالىم ءتورت سىنىپتى قالاي وقىتادى؟
8. اۋىلدىڭ مەكتەپتەردە بالالارعا ارنالعان جاڭالىقتى ولەڭدەر جوق. مەيرامدا ايتاتىن ولەڭ دە جوق. وسىنى قالاي قىلامىز؟
9. كەيبىر بالا تەنتەك بولادى، توبەلەسە بەرەدى. سولارعا نە شارا قولدانامىز؟
10. كەيبىر بالانىن اكەلەرى مەكتەپ تارتىبىنە كونبەيدى. ولارعا نە ىستەيمىز؟
11. ءبىر كلاستا 2-3 جىل وتىرعان بالانى قايتەمىز؟
12. ءبىرىنشى، ەكىنشى جىلدىڭ پروگرامماسىن تەكسەرىپ تانىستىق، 3-4 جىلدارعا قانداي پروگرامما، جۇيە قولدانامىز؟
ج ا ۋ ا پ :
1 - ش ءى گ ە. ەگەر ءبىر كۇشتى سەبەپتەن ۋاقىت ءوتىپ كەتسە، كۇزگى تاقىرىپتى قىستا وقىتۋدىڭ ءجونى جوق. كومپلەكس جىلدىڭ مەزگىلدەرىنە لايىقتاپ جاسالعان. ونداي كۇنى ءوتىپ كەتكەن كومپلەكسكە امال جوق، قالىپ قويادى. ونىڭ ەسەسىن كەلەر جىلى تولىقتىرۋعا تىرىسۋ كەرەك. ءبىراق ۋاقىت ءوتىپ كەتۋدىڭ سەبەبى كوبىنەسە وزدەرىڭىزدەن بولىپ جۇرمەسىن. و جاعىن دا ەسكەرۋ كەرەك. كەيدە وقۋ جىلىنىڭ ورتاسىندا الدە ءبىر ءتىلسىز جايدىڭ (جۇقپالى دەرت، بوران سياقتى) كەسىرىنەن بىر-ەكى اپتاداي وقۋدى دوعارا تۇرۋعا تۋرا كەپ قالار. وندا دا كومپلەكستى قىسقارتۋ، شاعىنداۋ نەمەسە تاستاپ كەتۋ كەرەك بولادى. كومپلەكسكە كىندىك تاقىرىپ ادامنىڭ ەڭبەگى بولاتىنىن بايقايمىز. ەڭبەكتىڭ كەزى ءوتىپ كەتكەن سوڭ، ارتىنان جور قىلۋ – شىعىپ بارا جاتقان كىسىگە: «دامگە قارامادىڭىز با؟» دەگەنمەن ءبىر ەسەپ.
2 - ش ءى گ ە. دياگرامم دەگەن از بەن كوپتى، ۇلكەن مەن كىشىنى تەڭەستىرۋدىڭ بەلگىسى. تەڭەستىرگەن سوڭ، دالدەپ ولشەۋ كەرەك. ءدال ولشەۋگە كەلمەيتىن جەردە، ارينە، شامالاماي بولمايدى. دياگراممانى قاعاز جۇزىنە سىيعىزۋ ءۇشىن، جايداعى ۇلكەن ولشەۋىشتىڭ ورنىنا كىشى ولشەۋىش الىنادى؛ مەتر ورنىنا سانتيمەتر الىنعان سياقتى.
3-ش ءى گ ە. جينالىس جاساۋعا ءبىرىنشىنىڭ بالالارى جاستىق قىلماي ما؟ دەپ وتىرسىزدار. وتكەن جىلى كەيبىر جولداستار ءبىر كلاستاعى بالالاردىڭ جاسى الا جاۋلى بولدى، ءبىرىنشى كلاستا 15-كە كەلگەن بالالار دا وتىردى، كوشپەلى ەل، اسىرەسە، كەدەي بالاسىن وقۋعا كەش بەرەدى دەپ ەدىڭىزدەر. كوپشىلىك «وسىنى قايتەمىز؟» دەگەندەي بوپ ەدى. ول ءسوز ىرازى بولعاندا، ەل بالاسى 9-10 جاستان كەم بولماس، 7-8 جاستاعى بالانى وقۋعا بەرۋ سيرەك تابىلادى. ولاي بولسا، جينالىسقا ۇيرەتە بەرۋگە 9-10 جاستاعىلار جاستىق قىلمايدى. تەك بۇل سۇراۋ ەل مەكتەپتەرىندە بالالار جينالىسى بولمايتىندىعىن كورسەتە مە دەيمىن.
4-ش ءى گ ە. جاق مىلتىق ىستەتۋ دەگەنىن بالالاردىڭ قولىن ىسكە ۇيرەتۋ كەرەك دەگەننەن تۋىپ وتىر. جالاڭ جاق مىلتىق ەمەس، باسقا نارسەلەر دە ىستەلەتىنىن ايتقانبىز. ويىنداردىڭ جازاتايىم جەرلەرىندە كورسەتۋ، ءسوز قىلۋ كەرەك دەگەنبىز. بۇرىن جاق مىلتىق ىستەپ، ويناپ جۇرگەن بالالار بولسا، ونى ءبىر جولا تىيىپ تاستاۋدىڭ ءجونى جوق. بۇرىن وينايتىن بولسا، جاق مىلتىق وينا دەپ، ونى ۇسىنۋدىڭ تاعى ءجونى جوق. ول ۇلكەن ماسەلە ەمەس.
ۇلكەن ماسەلە: تەگىندە قاراپايىم حالىقتىڭ كوزقاراسىمەن ەسەپتەسۋ كەرەك پە، جوق پا؟ – وسىندا. قاراپايىم حالىققا سالساڭ، ءاربىر جاڭالىقتىڭ بارىنە پالەن دەمەي، تۇگەن دەمەي تۇرمايدى، سەرۋەنگە شىعارساڭ دا، ەڭبەككە قاتىستىرساڭ دا، دىنگە، ەسكى ادەت-عۇرىپقا قارسى بىردەڭە سويلەسەڭ دە، ەل اۋىزى تىنىش وتىرمايدى، بىردەڭە دەيدى. دەيدى ەكەن دەپ ءبىلىپ، تاربيە جولىنان تايۋعا بولمايدى. ءبىلىمى يتىنشەك، حالقى تارتىنشاق. ەلدىڭ ىڭعايىنا كونە بەرسەڭ ىلگەرى باستىرمايدى. مەكتەپتى ەلدىڭ ىڭعايىنا ەمەس، ەلدى مەكتەپتىڭ ىڭعايىنا جۇرگىزۋگە، مادەنيەتكە قاراي سۇيرەۋگە تىرىسۋ كەرەك. بالالار ارقىلى ءۇي ىشىنە دە اسەر ەتۋ كەرەك. بۇل كۇنگى مەكتەپتىڭ ءبىر ۇلكەن ماقساتى: ماڭايداعى ەلدىڭ تۇرمىسىنىڭ وندايعا ىقپال ەتۋى. بالالارىنا ونەر-بىلىم ۇيرەتىپ جاتقانىنا، ونىڭ پايداسى وزدەرىنە دە تيەتىندىگىنە مەكتەپ ەلدىڭ كوزىن جەتكىزۋى كەرەك. ءوز پايداسى تابىلعان جەردەن وسقىرمايدى، ۇرىكپەيدى.
5-گ ە. تۇرمىسى ناشار، كيىمى جوق كەدەي بالاسىنا تازالىق قاپا قالمايتىنى راس. ءبىراق تازارمايدى ەكەن دەپ ءتۇڭىلىپ، تازالىق، ساۋلىق ءجونىن بۇركەپ قويۋعا بولمايدى، بۇل جاعىنا ۇيرەتە الماسا، مەكتەپتىڭ تۇك ىستەي الماعانى دەپ بىلىنەر. ءتىپتى تاقىر كەدەيدىڭ بالاسىن، ەلى مەكتەپ جاتاقحانالى بولعاندا، سوعان الۋ كەرەك. جاتاقحانالى مەكتەپ اشىلعانشا، قولدان كەلگەن شارالاردى ىستەپ (ساۋىق جاساپ، جاردەم جيناپ، جالعاستىرىپ، قاعىستىرىپ دەگەندەي)، كەدەي بالالارىنىڭ تۇرمىسىن از دا بولسا، تۇزەۋ قامىن جاساۋ كەرەك.
6-ع ا. اۋىلداعى مەكتەپتە بالالار ۇزدىك-سوزدىق جينالاتىنىن اركىمدەر-اق ايتتى. ارينە، وعان كوبىنەسە، كوشپەلى تۇرمىس، شارۋا جاعدايى جازىقتى. ايتسە دە بالالاردىڭ ءبىر مەزگىلدە جينالۋىنا ءتۇرلى شارالاردى ىستەۋ كەرەك. ءمۇعالىم كۇن بۇرىن اۋىلدىق كوميتەتتەر ارقىلى، قاعاز ارقىلى وقۋدىڭ قاي كۇنى باستالاتىنىن، بالالارىن سودان قالدىرماي جەتكىزۋىن ەستىرتىپ ەلگە جار سالۋ كەرەك. ونى مەندە تۇرماي وقۋ باستالاردان 10-15 كۇن بۇرىن ءمۇعالىم سول ماڭايدى ءوزى ءبىر ارالاپ شىعىپ، بالاسى وقيتىندارعا قاداعالاپ تاپسىرۋ كەرەك. وعان جينالماي، جالعىز-جارىم كەيىن كەلەتىن بالالار تابىلسا، ولاردى جەتكىزەم دەپ كوپ بالانى قاڭتارىپ قويۋعا بولمايدى. كەش قالعان بالا نە جوعارى كلاستارداعى جولداستارىنان، نە بوس كەزىندە مۇعالىمنەن وقىپ قۋىپ جەتەتىن بولسىن. از كۇن وتسە دە وقا ەمەس. تىم كەش قالىپ، جەتە المايتىن بالانى الۋدان ءمان جوق.
7 - گ ە. بۇل سۇراۋعا جوعارىدا، «ءبىر ءمۇعالىم كوپ كلاستى وقىتۋ جولدارى» دەگەن ماقالادا جاۋاپ بەرىلدى.
ءبىر ءمۇعالىم ەكى، كوپ بولسا، ءۇش كلاستى وقىتاتىن بولسا دا ءبىر ءسارى، ءتورت كلاستى ءبىر ءمۇعالىمنىڭ وقىتۋى تىم قيىن سوعادى. وعان وتە شەبەرلىك كەرەك. ءمۇعالىم جەتىمسىزدىكتەن ءازىر سورلاپ جۇرگەن شىعار. ءبىراق سول ءتورت كلاسس دەپ وتىرعانىمىز وزدەرىڭىزدىڭ قولدان جاساپ العان كلاستارىڭىز بولماسىن.
كەيبىر مەكتەپتەردە ءبىر كلاستىڭ بالاسىن ءۇش ءبولىپ وقىتاتىن سالت بار كورىنەدى. ءبىرىنشى جىلى ءجوندى وقي الماعان بالانى ەكىنشى جىلى سول كلاسىندا تاعى قالدىرادى ەكەن دە، جاڭا تۇسكەندەردى ءبىر بولەك، بىلتىرعىلاردى ءبىر بولەك وقىتادى ەكەن. جازالاسا ءتاۋىر وقيتىن، جامان وقيتىن بالالاردى دا بولشەكتەپ، كىسى باسىنا ساباق بەرۋ جولى دا بار ەكەن. بۇل تۇككە تۇرمايتىن ءادىس. مۇنى قويۋ كەرەك. شاما كەلگەنشە، ءبىرىنشى جىلى قاداعالاپ وقىتىپ، ءبىرىنشى كلاستا ەكى جىل وتىراتىن بالا قالدىرماۋ كەرەك. ءۇيتىپ ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگىپ، بولەك-سالاقتى كوبەيتە بەرسەڭىز، 4 كلاستىڭ ورنىنا 16 كلاسس تۋعىزىپ الىپ، اشىلماس تۇمانعا ۇشىرايسىزدار؛ وقىتۋ جولىنا ءتىپتى قايشى كەلەسىز. بۇل – ەسكى مولدالاردىڭ -قىرتباعى.
8-گ ە. مەكتەپتە بالالارعا ۇيرەتەتىن جاڭالىقتى ولەڭدەر جوق دەپ وتىر. جالاڭ ولەڭ ەمەس-اۋ، باستاۋىش مەكتەپتى تۇگەل قاناعاتتاندىراتىنداي وقۋ كىتاپتارى دا جوق. ءبىرىنشى جىلعا «الىپپە»، «جاڭا ارنا»، «تارتۋ» دەگەن كىتاپتار بار. وزگە كلاستارعا ارنالعان قولايلى كىتاپتار جۇرە بولماسا، ءازىر شىقپاي جاتىر. جاڭا ولەڭدەر سول وقۋ كىتاپتارىنان تابىلۋ كەرەك ەدى. تەگىندە جاڭا ولەڭدەر جوق ەمەس، كوپ. كوبىنەسە، گازەت، جۋرنالداردا باسىلىپ جاتادى. ونى ءازىر وزدەرىڭىز قاراستىرىپ تاۋىپ الۋلارىڭىز كەرەك. ءبىراق كوبىڭىز، اۋىلدىق كوميتەتتەردىڭ سالاقتىعىنان، گازەت-جۋرنالدار الا المايتىن كورىنەسىز. سول جەرى جامان. ولەڭنىڭ ءبارى بىردەي بالالارعا جاراي بەرمەس. ايتسە دە تاڭداپ كورۋ كەرەك.
9 – ع ا. توبەلەسقوي تەنتەك بالاعا مەكتەپتىڭ قولداناتىن ءتۇرلى شارالارى بولۋ كەرەك. كلاستا وتىرعاندا قاسىنداعىلارعا دامىل بەرمەيتىن بولسا، نە جەكە وتىرعىزۋ، نەمەسە وزىنەن ەرەسەك بالانى وتىرعىزىپ بايقاۋ كەرەك. وعان بولماسا، بالالار جيىلىسىندا سوگىس بەرىپ، «ەندىگارى بۇيتەتىن بولساڭ...» دەپ قورقىتۋ، ساقتاندىرۋ كەرەك. ولار دا تۇك قىلا الماي، بۇزاقىلىعى باسىنان اسىپ، تۇزەلمەسىنە كوز جەتسە، امال جوق، مەكتەپتەن شىعارۋعا تۋرا كەلەدى. شىعارۋ جۇمىسىن اۋىلدىق كوميتەتتەر مەن كومسومول ۇيىمدارىمەن ۇيلەسىپ ورىنداسا، تىم جاقسى. ابدەن ارمانسىز بولادى.
10-ع ا. «...بالالاردىڭ اكەسى مەكتەپ تارتىبىنە كونبەيدى» دەگەن سۇراۋ تۇسىنىكسىزىرەك. مەكتەپتىڭ جيىلىسىنا كەلمەي مە؟ بالاسىن دەر كەزىندە وقۋعا جىبەرمەي مە؟ بالاسى تەنتەك بولسا ارا تۇسە مە؟ نەمەسە مەكتەپتىڭ وتىنى سياقتى وزىنە تۇسكەن سالىقتى تولەمەي مە؟ اشىپ ايتۋ كەرەك ەدى. سۇراۋ تۇيىق بولعان سوڭ، جاۋاپتى انىقتاپ بەرۋ دە قيىن. ايتسە دە بالالاردىڭ اكەسى مەكتەپ ىرقىنا كونبەيتىن دە سەبەپ بولۋ كەرەك. ول سەبەپ الدىمەن ءمۇعالىمنىڭ وزىندە بولۋعا ءتيىس. ءمۇعالىم بالانى جوندەپ وقىتپاسا، ەل كەزەگەن بولسا، بوس باستىق قىلسا، اركىمگە زيانى ءتيىپ ۇرىنا بەرسە، جاي جۇرمەسە، ەل كوزىنە كادىرى، بەدەلى بولمايدى.
ونداي ءمۇعالىمنىڭ ايتقانىنا كونبەك تۇرسىن، ەل وعان جاۋ بولادى. بالاسىن قۋانتىپ وقىتقان، قىزمەتىنە بەرىلگەن كىسىگە دوستىق بولماسا، قاستىق قىلماعىن، مىنەزدى ءىزشىل مۇعالىمگە، ەلگە پايدا كەلتىرىپ وتىرعان مۇعالىمگە بالانىن اكەسى تۇرسىن، جالپاق ەلدى قيعاش بولاتىن ورنى جوق.
11 –گ ە. ءبىر كلاستا 2-3 جىل وتىرعان بالانىن نەلىكتەن سولاي بولعان سەبەبىن تەكسەرۋ كەرەك. ءۇي ءىشىنىن، شارۋانىڭ جاعدايىن، نەمەسە اۋرۋ سالدارىنان قالىپ قويىپ وتىرعان بالاعا كىنا دا جوق. مەكتەپكە ۇزبەي كەلىپ جۇرە تۇرا، زەيىنى جوقتىعىنان كاسىپتەن قالىپ قوياتىن بولسا، ونداي «ادام بولاتىن» بالانى ەكى جىلدان ارتىق ءبىر كلاستا ۇستاۋدا ءمان جوق؛ ءتاۋىر وقيتىندارعا ورىن بوساتسىن. ال ەكى جىل ءبىر كلاستا وتىرۋ ەكىنىڭ بىرىنەن تابىلا بەرەدى، تەك ءۇشىنشى جىلعا تاعى قالماسا بولعانى. ءۇش جىلدان وتىرعىزۋ دەگەن مەكتەپتەردىڭ سالتىندا جوق.
12-گ ە. 3، 4ء-ىنشى جىلدىق پروگرامماسى باسىلىپ شىقسا كەرەك ەدى. مۇمكىن وقۋ باستالسا، شىعىپ قالار. شىعا الماسا، مەن وتىرىكشى بولىپ جۇرمەيىن. قازاقشا باسىلعان پروگرامما بولماعان سوڭ، ورىسشا بىلەتىندەردىڭ ورىسشا پروگرامماسىنان پايدالانۋلارىنا بولار. ارينە، ولاردىكى قازاق مەكتەبىنە ۇيلەسە بەرمەيدى. ايتسە دە كۇر الاقاننان گورى قول بايلاۋ دەگەنىمىز عوي. ورىسشاعا شامالارىن كەلمەسە، باياعى ەسكى پروگراممامەن جۇرە تۇراسىڭدار. باسقا ىلاج جوق.
You Might Also Like
