InfoHub Logo

ءان قاناتىندا.
قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، كومپوزيتور ءشامشى قالداياقوۆتى ەسكە الۋ كەشى.
جوسپار.
1. سلايد بويىنشا كومپوزيتوردىڭ ءومىربايانىنا شولۋ جاساۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ادەبي مۋزىكالى مونتاجى.
3. ءشامشى قالداياقوۆتىڭ حالىققا كەڭ تانىمال اندەرى.(ورىنداۋ)
4. شامشىگە ارناۋ ولەڭدەر وقۋ.
5. قورىتىندى.

كەشتىڭ ماقساتى: 1. تانىمال كومپوزيتور ش قالداياقوۆتىڭ
شىعارماشىلىعى مەن، ومىرىمەن تانىستىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
3. ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
كەشتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، سۋرەتتەر، مۋزىكالىق اسپاپتار، فونوگرامما.
كەشتىڭ بارىسى:
1 - جۇرگىزۋشى:(سلايد بويىنشا)
«اسا كورنەكتى سازگەر، ءان جانرىنىڭ نەگىزىن سالۋشى مايتالمانى،، قازاقستان مادەنيەتىنە ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر، وسى زامانعى قازاق ەستراداسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ءشامشى قالداياقوۆ - وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، قىزىلقۇم اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىنەن بويىنداعى بار تالانتىن القالى جيىن، الامان بايگەلەردە كورسەتە ءبىلدى. 1950 — جىلدان باستاپ شىعارماشىلىقپەن تۇبەگەيلى تۇردە شۇعىلداندى. 1956 - 1962 - جىلدارى قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريادا ۆ. ۆ. ۆەليكانوۆتىڭ كلاسىندا وقىدى».
2 - جۇرگىزۋشى:(سلايد كورسەتىلىپ تۇرادى)
«ءشامشى اندەرى عاجايىپ سازدىلىعىمەن، ليريكالىق نازدىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ونىڭ شىعارماشىلىق جاعىنان سىڭىرگەن ەڭبەگى قازاق ەسترادالىق اندەرىنىڭ اۋەنىن ۇلتتىق ناقىشپەن قۇنارلاندىرۋىندا، ياعني حالىقتىڭ قاينارىمەن قابىستىرۋىندا جاتىر. ال، بۇل ونىڭ قازاق جۇرتىنىڭ مۋزىكالىق ءداستۇرى ءسۇتىن ەمىپ وسكەنىنە دالەل.
وسىلايشا باعزى مەن بۇگىنگى ماقامداردى كەرەمەت ۇشتاستىرۋى ءشامشى قالداياقوۆ تۋىندىلارىنىڭ داڭقىن دۇرىلدەتىپ شىعارىپ، ءدۇيىم دالاعا كەڭ جايىلۋعا كەپىلدىك بەردى.
1 - جۇرگىزۋشى: «داڭقتى جازۋشىمىز مۇحتار اۋەزوۆ ومىردەن وزار تۇسىندا ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرى الدىندا سويلەگەن سوزىندە ءشامشى سازدارىن اقان سەرى، ءبىرجان سال ونەرپازدىعىنان كەيىنگى ءبىر «جىل كەلگەندەي جاڭالىق سەزىندىرەتىن ۇزدىك قۇبىلىس رەتىندە باعالاعانى ءمالىم. جۇرت اۋىزىندا بۇكىل قازاق ەلىنە ءان سالدىرعان ءشامشى اتانۋىنىڭ سىرى سوندا. سازگەر اندەرى اسىرەسە 60 - 70 - جىلدارداعى جاستاردىڭ اۋزىندا ءجۇردى.
م. شاحانوۆ: «قالداياقوۆ وزەنى» (وقۋشىلار كەزەكتەسىپ مانەرلەپ وقيدى)
بار قازاقتى تامساندىرعان
تاڭنان تاڭعا ءان سالدىرعان،
ءوزىن انمەن قارسى الدىرعان
ءشامشى ەدىڭ.
زورسىنعاننىڭ كوبىسى قۇر سۇلدە
ەشكىم كوزى تىرىسىندە
ءان كوگىنەن ءدال وزىڭدەي
تابا العان جوق نار سەنىم
قانداي عاجاپ كەرەمەتىڭ بار سەنىڭ.
ۇلىلىققا ەلىكتەگىش وتسىز، ءنارسىز كوزدەر كوپ.
بىرەۋلەر ءجۇر ساۋساعىنىڭ كومەگىمەن سازگەر بوپ.
ال، سەن، ۇلى جۇرەگىڭمەن،
پەيىلىڭمەن، تىلەگىڭمەن
دارىن ەدىڭ الدىڭا جان سالماعان.
ۇلت سەزىمىن ارقالاۋدان تالماعان.
وتىراردىڭ ەڭكەيمەگەن رۋحىن،
ءار قازاققا ءان ارقىلى جالعاعان.
بالكىم سودان ماڭدايىڭنىڭ
قاسىرەتى تىم قالىڭ.
پەندەلىك پەن كەڭدىكتى كوپ
كورسەڭ دە سەن سىنبادىڭ.
زامانىڭدا ۇشىرساڭ دا
ءاننىڭ نەبىر سۇڭقارىن،
ءتىپتى سازگەر قوعامىنا مۇشە بولماي كەتتىڭ اۋ،
ەرلىك شىعار سونداي ساتتە،
ەڭكەيمەستەن تۇرعانىڭ.
وكپەلەمە قازاعىڭا،
وكپەلەمە ىڭكارىم.
جىگىتتىڭ ءبىر جارقىنى ەدىڭ،
ءداۋىردىڭ سوم التىنى ەدىڭ،
ەلدىڭ جانە ارايى،
ءبىراق سەننەن الدەقايدا قىمباتقا،
باعالاندى قالايى.
سولاي كوشكەن بۇل دالادان
ۇلىلاردىڭ تالايى.
مىنا شاقتا ىزگىلىكتىڭ تاۋى توزعان كەزەڭدە،
قىرانداردان قورازدار مەن
تاۋىق وزعان كەزەڭدە،
حاس تۇلپاردى توپ جاباعى،
قالىڭ شاڭعا جاۋىپ وزعان كەزەڭدە،
اينالدىڭ سەن ەندى ەشكىم
بوگەي الماس وزەنگە.
ەندى ساعان وشپەس ولمەس،
اتاق داڭقتىڭ كەزەگى.
كەلگەندىگىن دوسىڭ تۇگىل
قاستارىڭ دا سەزەدى.
كەش بولسا دا جادىراپ اق
ەركەلەپ اق ەلىڭە
ۇلتىمىزدىڭ ۇلى وزەنى،
قالداياقوۆ وزەنى.
3) ءشامشى قالداياقوۆتىڭ حالىققا كەڭ تانىمال اندەرى وقۋشىلاردىڭ ورىنداۋىندا شىرقالادى.

ءشامشى قالداياقوۆتىڭ حالىققا كەڭ تانىمال اندەرى.(ورىنداۋ)
1. «ءانىم سەن ەدىڭ»
ولەڭى ت مولداعالييەۆ. ورىندايتىن قىزدار ۆوكالى.
ءانى ش قالداياقوۆ.
2. «انا تۋرالى جىر»
ولەڭى: ع قايىربەكوۆ. ورىندايتىن: اقنيەت
3. «ارىس جاعاسىندا»
ولەڭى م شاحانوۆ. ورىندايتىن: تولعاناي.
4. «باقىت قۇشاعىندا»
ءسوزى: ت مولداعالييەۆ. ورىندايتىن ايدار
5. «قايىقتا» ءسوزى: ن ءالىمقۇلوۆ. ورىندايتىن: مەرۋەرت
قورىتىندى: جيىرماسىنشى عاسىرداعى قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرىندەگى ەڭ ءىرى تۇلعانىڭ ءبىرى ءسوز جوق ءشامشى قالداياقوۆ. قازاق شامشىگە قارىزدار. ويتكەنى ۇلى سازگەر ۇلتىمىزدىڭ جانشىلا باستاعان رۋحىن تابانىنىڭ استىنان تاۋعا سۇيرەپ شىقتى. ول جىلاتۋدى بىلمەيدى، كەرىسىنشە جانارى جاسقا تولعانداردى جۇباتا بىلگەن تۇلعا. ول سونداي اق ۇلت پاتريوتى. ەلىن ەگىلە سۇيگەن پەرزەنتى. دۇرىسى قازاقتىڭ جازباي كەتكەن ۇلى اقىنى دا ءشامشى ەدى.

ولاي دەيتىن سەبەبىمىز ءان ءماتىنىن تاڭداۋدا، ءان ماتىنىنە تاپسىرىس بەرگەندە شامشىدەي تالعامپاز سازگەر ءاي، قازاقتا از اۋ. اقىن بولماسا سويتەر مە ەدى. ءبىزدىڭ قازىرگى كاسىبي سازگەرلەردە شامشىدەي اقىندىق تالعام كەمشىن. ول سونىسىمەن دە دارا. دارا بولۋ باقىت، دارا بولۋ ازاپ. وعان شىداۋ، ونى كوتەرىپ تۇرۋ ءۇشىن دە وراسان ءتوزىم كەرەك. ءشامشى مىنە، سول ءتوزىمنىڭ جەمىسى. قازاق جازۋشىلارىنىڭ سوزىمەن ايتساق:
ءابىش كەكىلبايەۆ: «ءشامشى ءان شىعارا باستاعان اۋىر كەز سوعىستىڭ جاراسى جازىلىپ بىتپەگەن كەز ەدى. جەسىرلەر باققان جەتىم ۇرپاق ەندى-ەندى جەتىلە باستاعان دى. انا زارىنا، جوقتاۋ ۇنىنە قۇلاعى ۇيرەنىپ قالعان حالىقتىڭ شەرلى جۇرەگىن دىكتەگەن شەرۋ ەمەس، سىرشىل ناز اۋەنىمەن جىبىتە بىلگەن، تالاي جەردە تاۋى شاعىلعان جۇرتتىڭ شەرمەندە كوكىرەگىندە كوكتەم ورناتىپ، گۇل ەككەن ەدى اۋ ونىڭ اندەرى.
حالىق قاھارمانى، جازۋشى قاسىم قايسەنوۆتىڭ سوزىمەن ايتساق: «مەن مۋزىكا الەمىنىڭ اسا بىلگىرىمىن دەپ ءوزىمدى ايتا الماسىم اقيقات بولا تۇرا، حالقىمنىڭ ءان كۇيىنە ءبىر كىسىدەي قۇلاق قويىپ، سودان جانىم جاي تاۋىپ، رۋحاني ءلاززات الاتىنىم راس. ءشامشى — قازاق ءان ونەرىنە ۇلكەن جاڭالىق جانە ۇلتتىق بوياۋى قانىق ولمەيتىن تۋىندىلار ولجالاعان اسا دارىندى سازگەر ەكەندىگىن دالەلدەگەن ونەرپاز.
ءشامشىنىڭ اندەرىن وتكەن عاسىردىڭ 60 جىلدارىنان بەرى بۇكىل قازاق شىرقاپ، ۆالستەرىمەن قانشاما جاس ۇرپاق تەربەلىپ، بيلەپ كەلەدى دەسەم، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ءشامشى باتىس ونەرىندەگى ءۆالستى قازاق توپىراعىنا، قازاق تابيعاتىنا جاقىنداتىپ، ۇلتىمىزدىڭ ءتول ونەرى ساناتىنا قوسىپ جىبەرگەن ەدى. سوندىقتان دا ونى تۇرعىلاستارى «قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى» دەپ قۇرمەتتەپ، ماقتان ەتەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر: «اڭىز ادام» جۋرنالى. قالداربەك قۇرمانالييەۆ «ءشامشى تۋرالى اڭىز»، «ءشامشى اندەرى جيناعى» «قازاقستان مادەنيەتى» ەنسيكلوپەدياسى.