InfoHub Logo

بۇگىنگى تاڭدا لوكالدى جەلىنىڭ كابەلدىك جۇيەسىنىڭ ساپاسىنان قالىسپايتىن، جوعارى جىلدامدىقتى اۋماقتىق ارنالار بايلانىسىنىڭ پايدا بولۋىمەن، اۋقىمدى جانە لوكالدى جەلى اراسىندا ايىرماشىلىق كۇننەن كۇنگە ازايۋدا. اۋقىمدى جەلىدە لوكالدى جەلى قىزمەتى سياقتى قورلارعا كىرۋدىڭ ءتيىمدى جانە قولايلى قىزمەتى پايدا بولدى. وسىنداي مىسالدار كوپ مولشەردە وتە بەلگىلى Ethernet اۋقىمدى جەلىسىندە كورسەتىلەدى. لوكالدى جەلى دە وزگەرەدى. كومپيۋتەرلەردى بىرىكتىرەتىن بەلسەندى ەمەس كابەلدىڭ ورنىنا كوپ مولشەردە ءارتۇرلى كوممۋنيكاسيالىق قۇرىلعىلار – كوممۋتاتورلار، مارشرۋتتاۋشىلار، شليۋزدەر پايدا بولدى. وسىنداي قۇرىلعىنىڭ ارقاسىندا وتە كۇردەلى قۇرىلىمى بار جانە مىڭداعان كومپيۋتەردى ەسەپتەيتىن ۇلكەن كورپوراتيۆتى جەلىنى قۇرۋعا مۇمكىندىك تۋدى.

لوكالدى جانە اۋقىمدى جەلىنى بىردەي دارەجەدە قامتيتىن تاعى ءبىر وتە كەرەكتى ءۇردىس پايدا بولدى. وندا بۇرىنعى ەسەپتەۋىش جەلىسىنە كىرمەيتىن اقپاراتتار – داۋىس، بەينەكەسكىندەر، سۋرەتتەر وڭدەلەدى. بۇل كوممۋنيكاسيالىق قۇرىلعىلاردىڭ، جەلىلىك وپەراسيالىق جۇيەنىڭ جانە حاتتامانىڭ جۇمىسىنا وزگەرىس ەنگىزۋدى قاجەت ەتتى.

ەسەپتەۋ جەلىلەرى – بولىنگەن جۇيەلەردىڭ جەكە جاعدايلارى. كومپيۋتەرلىك جەلى بولىنگەن  (نەمەسە ورتالىقسىزداندىرىلعان) ەسەپتەۋىش جۇيەلەرىنە جاتادى. مالىمەتتەردى وڭدەۋ  ورتالىعىنىڭ بار بولۋى بولىنگەن ەسەپتەۋىش جۇيەسىنىڭ نەگىزگى بەلگىسى بولىپ تابىلادى. ءبىراق كومپيۋتەر جەلىسىمەن قاتار بولىنگەن جۇيەگە مۋلتيپروسەسسورلى كومپيۋتەر جانە كوپماشينالى ەسەپتەۋىش كەشەنى جاتادى.

مۋلتيپروسەسسورلى كومپيۋتەردە ءوزىنىڭ باعدارلاماسىن باسقالاردان تاۋەلسىز ورىندايتىن بىرنەشە پروسەسسورلار بار. مۋلتيپروسەسسوردا پروسەسسورلار اراسىنداعى ەسەپتەۋىش جۇكتەمەسىن جەدەل بولەتىن بارلىق پروسەسسورعا ورتاق وپەراسيالىق جۇيە بار. جەكەلەنگەن پروسەسسورلار اراسىنداعى ءوزارا قاتىناس جالپى جەدەل جادى ارقىلى ۇيىمداستىرىلادى. بارلىق پروسەسسورلار ءۇشىن بارلىق پەريفەريالىق قۇرىلعىلار جالپى مۋلتيپروسەسسورلى جۇيە بولىپ تابىلادى. مۋلتيپروسەسسور تەرمينالدى ورنالاسۋدى قولدامايدى. ونىڭ بارلىق بلوكتارى قاراپايىم كومپيۋتەردەگىدەي ءبىر نەمەسە بىرنەشە جاقىن ورنالاسقان قۇرىلعىدا ورنالاسادى. مۋلتيپروسەسسوردىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى – بىرنەشە كومپيۋتەردىڭ پاراللەل جۇمىس جاساۋ بارىسىنداعى جوعارى وندىرۋشىلىگى.

كوپماشينالىق جۇيە – بۇل قۇرامىنا بىرنەشە كومپيۋتەر (ءارقايسىسى ءوزىنىڭ وپەراسيالىق جۇيەسىنىڭ باسقارۋىمەن جۇمىس ىستەيدى)، سونىمەن قاتار كومپيۋتەر بايلانىسىنىڭ باعدارلامالىق جانە اپپاراتتتىق قۇرالدارى كىرەتىن ەسەپتەۋىش كەشەنى.

كەز كەلگەن كوپماشينالىق جۇيەنىڭ جۇمىسى باستى ەكى كومپونەنتپەن: پروسەسسورمەن بايلانىستى جوعارى جىلدامدىقتى مەحانيزمممەن جانە قولدانۋشىلار مەن قوسىمشالار كەشەنىنە كىرەتىن بارلىق كومپيۋتەردىڭ قورلارىنا كورىنەرلىك، قاتىناۋدى جۇيەلىك باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋمەن انىقتالادى.

بايلانىس قۇرالدارىنىڭ قۇرامىنا، جۇيەنىڭ رەكونفيگۋراسياسىمەن جانە ەسەپتەۋ سينحروندالۋىمەن جانە ەسەپتەۋدى جۇكتەۋمەن اينالىساتىن باعدارلامالىق مودۋلدەر كىرەدى. ەگەر كەشەن كومپيۋتەرلەرىنىڭ بىرەۋىندە بۇزىلۋدان جۇمىسى توقتالاتىن بولسا، وندا ونىڭ تاپسىرمالارى اۆتوماتتى تۇردە باسقا كومپيۋتەرگە اۋىسادى جانە سوندا ورىندالادى. ەگەر كوپماشينالىق جۇيەنىڭ قۇرامىنا سىرتقى قۇرىلعىلاردىڭ بىرنەشە باسقارۋشىلارى كىرسە، وندا بىرەۋى جۇمىسىن توقتاتقان كەزدە باسقا باسقارۋشىلار اۆتوماتتى تۇردە جۇمىستى جالعاستىرادى. كوپماشينالىق جۇيەنىڭ پاراللەل وڭدەۋ مۇمكىندىگى مۋلتيپروسەسسورلى جۇيەمەن سالىستىرعاندا شەكتەلگەن: ەگەر پاراللەل ورىندالاتىن تاپسىرمالار مالىمەتتەر بويىنشا بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى بولسا، وندا پاراللەلدەنۋ تيىمدىلىگى كۇرت تومەندەيدى. كومپيۋتەرلەر اراسىنداعى قاشىقتىق، ديسكىلىك ىشكى جۇيە مەن پروسەسسورلى بلوك اراسىنداعى بايلانىس ۇزاقتىعىمەن انىقتالاتىن بولعاندىقتان، كوپماشينالىق كەشەندە اۋماقتىق بولەكتەنۋ قامتاماسىز ەتىلمەيدى.

ەسەپتەۋىش جەلىلەرىندە اپپاراتتى  جانە باعدارلامالىق بايلانىستار وتە ءالسىز بولىپ تابىلادى، ال وڭدەلەتىن بلوكتاردىڭ اۆتونومدىلىعى جوعارى دارەجەدە كورىنەدى. جەلىنىڭ باستى ەلەمەنتتەرى نە ورتاق جادى بلوگى، نە ورتاق پەريفەريالىق قۇرىلعىلارى جوق ستاندارتتى كومپيۋتەرلەر بولىپ تابىلادى. كومپيۋتەرلەر اراسىنداعى بايلانىس ارنايى پەريفەريالىق قۇرىلعىلاردىڭ – جەلىلىك اداپتەردىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. ءاربىر كومپيۋتەر ءوزىنىڭ وپەراسيالىق جۇيەسىنىڭ باسقارۋىمەن قىزمەت ەتەدى، ال كومپيۋتەر جەلىسىنىڭ اراسىنداعى جۇمىستى انىقتايتىن «ورتاق» وپەراسيالىق جۇيە بولمايدى. كومپيۋتەر جەلىسىنىڭ اراسىنداعى ءوزارا بايلانىس جەلىلىك اداپتەر جانە بايلانىس ارنالارى ارقىلى حابارلاما جىبەرۋ بارىسىندا جۇرەدى. وسى حابارلامالاردىڭ كومەگىمەن ءبىر كومپيۋتەر باسقا كومپيۋتەردىڭ لوكالدى قورلارىنا قاتىناۋدى سۇرايدى. مۇنداي قورلارعا ديسكىدە ساقتالاتىن مالىمەتتەر، سونىمەن قاتار پەريفەريالىق قۇرىلعىلار – پرينتەرلەر، مودەمدەر، فاكس-اقپاراتتارى جانە ت.ب. كىرەدى. اقپاراتتىق تەحنولوگيا اياسىندا سوڭعى جىلدارى كومپيۋتەرلىك جەلىلەردىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋىنان باسقا، اسا ماڭىزدى دا بەلسەندى داميتىن باعىت بولمادى دەپ ايتۋعا بولادى. قوعامدى اقپاراتتاندىرۋ قارقىنى كومپيۋتەرلىك ورتادا بايلانىس قۇرالدارىن وڭدىرۋدەن دە كورىندى. باسقارۋ سالاسىندا كومپيۋتەرلىك جەلىلەردىڭ كەڭىنەن تارالۋىنىڭ مىناداي نەگىزگى سەبەپتەرىن اتاپ كورسەتۋگە بولادى:

بىرىنشىدەن، ەسەپتەۋ قۋاتى بۇگىنگى كۇنى كوپتەگەن تاجىريبەلىك ەسەپتەردى  شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن  قىمبات ەمەس كوپميۋتەرلەردىڭ تارالۋى؛

ەكىنشىدەن، ءبىر ۇيىمنىڭ كومپيۋتەرلەر پايدالانۋشىلارىنىڭ قاجەتتى ءوزارا اقپاراتپەن الماسۋى، ورتاق جەلىلىك باعدارلامالىق، اپپاراتتىق-اقپاراتتىق قورلاردى بىرىگىپ پايدالانۋ جانە دە باسقا ۇيىم نەمەسە مەكەمەلەردىڭ ەسەپتەۋ جەلىلەرىنىڭ قورلارىنا قول جەتكىزۋگە يە بولۋ؛

ۇشىنشىدەن، جەلىدە كومپيۋتەردى جەڭىل ءارى ءتيىستى تۇردە ارزان قوسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اپپاراتتىق جانە باعدارلامالىق كوممۋنيكاسيالىق قۇرالداردىڭ كەڭ كولەمدە پايدا بولۋى.

ەڭ قاراپايىم جەلى (network) كەم دەگەندە بىر-بىرىنە كابەل ارقىلى جالعانعان ەكى كومپيۋتەردەن تۇرادى. بۇل ولاردىڭ دەرەكتەردى بىرلەسىپ قولدانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. بارلىق جەلىلەر كۇردەلىگىنە قاراماستان، وسى قاراپايىم پىكىرگە نەگىزدەلەدى. كابەل ارقىلى كومپيۋتەرلەردى بىرىكتىرۋ يدەياسى كوممۋنيكاسياداعى ۇلكەن جەتىستىك بولدى. دەرەكتەردى بىرىگىپ پايدالانۋ مۇمكىندىگى بولۋ ءۇشىن - تاجىريبەلىك قاجەتتىلىكتەن كومپيۋتەرلىك جەلىلەر تۋدى. بىر-بىرىنە بايلانىس قۇرالدارى ارقىلى قوسىلعان كومپيۋتەرلەر مەن باسقا دا قۇرىلعىلار توبىن جەلى دەپ اتايدى. قۇرىلعىلار مەن ورتاق پايدالانىلاتىن كومپيۋتەرلەر رەسۋرستارىن بىرىكتىرۋ تۇجىرىمداماسى جەلىلىك ارەكەتتەستىك دەپ اتالادى.

جەلىدەگى پايدالانۋشىلار كەلەسىلەردى بىرىگىپ قولدانا الادى:

• دەرەكتەردى؛

• پرينتەرلەردى؛

• مودەمدەردى؛

• فاكستەردى؛

• باسقا دا قوندىرعىلاردى.

كومپيۋتەرلىك جەلى ءۇش نەگىزگى اپپاراتتىق، ەكى باعدارلامالىق كومپونەنتتەردەن قۇراستىرىلىپ، كومپونەنتتەردىڭ ءوزارا كەلىسىمدى ارەكەتتەسۋى ارقىلى قىزمەت ەتەدى.

نەگىزگى اپپاراتتىق كومپونەنتتەر:

• ابونەنتتىك جۇيەلەر - كومپيۋتەرلەر (جۇمىسشى ستانسالار نەمەسە كليەنتتەر مەن سەرۆەرلەر)، پرينتەرلەر، سكانەرلەر، ت.س.س.

• جەلىلىك قۇرال-جابدىقتار - جەلىلىك اداپتەرلەر، كونسەنتراتورلار (حاب)، كوپىرلەر، مارشرۋتتاۋشىلار جانە ت.ب..

• كوممۋنيكاسيالىق ارنالار – كابەلدەر، قوسقىش ۇياشىقتار، سىمسىز تەحنولوگيالارداعى دەرەكتەر جىبەرۋ جانە قابىلداۋ قوندىرعىلارى.

نەگىزگى جەلىلىك باعدارلامالىق كومپونەنتتەر:

• جەلىلىك وپەراسيالىق جۇيەلەر - Windows NT، Windows NT Server، Windows for Workgroups، LANtastic، NetWare، Unix، Linux جانە ت.ب..

• جەلىلىك باعدارلامالىق جابدىق (جەلىلىك قىزمەتتەر) - جەلى كليەنتى، جەلىلىك اداپتەرلەر، حاتتامالار، قاشىقتىقتان ەنۋ قىزمەتى.

جەرگىلىكتى ەسەپتەۋىش جەلى – ول جەلىلىك وپەراسيالىق جۇيە مەن باعدارلامالىق جابدىق ارقىلى باسقارىلىپ، جۇمىس جاسايتىن كومپيۋتەرلەر، بايلانىس ارنالارى، جەلىلىك اداپتەرلەر جيىنتىعى.

العاشقى كومپيۋتەرلىك جەلى 10 كومپيۋتەردى جانە ءبىر پرينتەردى بىرىكتىرەتىن 1980 جىلدارداعى ەڭ ايگىلى جەلى ءتۇرى 30 كومپيۋتەردەن، ال كابەل ۇزىندىعى 185 مەتر بولعان. سونداي-اق جەلى ءبىر عيمارات ىشىندە عانا ورنالاسقان. كىشى فيرمالار ءۇشىن بۇل كونفيگۋراسيا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ۇتىمدى بولىپ سانالادى.  بۇل جەلى جەرگىلىكتى ەسەپتەۋىش جەلى دەپ اتالادى (جەج، LAN - Local area network). العاشقى جەلى تۇرلەرى بولىمشەلەرى ءار جەردە ورنالاسقان كاسىپورىنداردىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەدى. كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ ارتىقشىلىعى داۋسىز بولعاندىقتان جانە نارىقتى جەلىلىك باعدارلامالارمەن تولتىرا باستاعان سوڭ، باسەكەلەستىكتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كورپوراسيالاردىڭ باستى ماقساتى جەلىنى كەڭەيتۋ بولدى. ءقازىر جەج-لەر بىر-بىرىمەن بايلانىسىپ (ورنالاسقان جەرلەرى اسەر ەتپەيدى)، اۋقىمدى – اۋقىمدى ەسەپتەۋىش جەلىگە اينالدى (اەج، WAN (Wide Area Network)).

«تۇركىستان گۋمانيتارلىق-تەحنيكالىق كوللەدجى» مكقك
ارنايى پاندەر وقىتۋشىسى
ابيلحايروۆا مەرۋەرت ابيلحاير قىزى

---