كوڭىلىمدە مىڭ ابىگەر، مىڭ سۇراق
ءقازىر نە كوپ؟ باسپا كوپ. ءقازىر نە كوپ؟ سول باسپالاردان شىعىپ جاتقان كىتاپ كوپ. ءقازىر نە كوپ؟ ولەڭ كوپ... بۇگىندە ولاردىڭ ءبارىن قاداعالاپ، بارىنە باعا بەرۋ مۇمكىن ەمەس... سونىمەن بىرگە ول كىتاپتاردى، مەملەكەتتىك تاپسىرىستان تىس، ءوز اقشالارىمەن شىعارىپ جاتقاندارى قانشاما؟! ولاردىڭ كوپتىگىنە قۋانا وتىرىپ... كەيدە قاتتى تورىعىپ، كۇيىنەسىڭ. سول توپان كىتاپتاردى قاراساڭ ، ادەبيەتكە دەگەن تالاپتىڭ تومەن ءتۇسىپ كەتكەنىن، تالعام-تارازىنىڭ بۇلىنگەنىن كورە تۇرىپ قالاي كۇيىنبەسسىڭ. ولەڭ دەگەن قاسيەتتى ۇعىم ەرىككەندەردىڭ ەرمەگىنە اينالىپ بارا جاتقانداي. عۇمىرى ولەڭ جازىپ كورمەگەن، ونىڭ تابيعاتىنان مۇلدە ماقۇرىم ادامدار، زەينەتكەرلىككە شىعىپ الىپ، بالالارى، نەمەسە جاقىن-جۋىقتارىنىڭ دەمەۋىمەن، توم-توم ولەڭ كىتاپتارىن شىعاراتىن بولىپ الدى. سودان بۇگىندە قاسيەتتى ولەڭ ءقادىرى دە ، اقىن ءقادىرى دە قاشىپ بارادى. تاعى ءبىر وكىنىشتىسى، سونداي تالاپتىڭ كەمىپ، تالعامنىڭ ءبۇلىنۋىنىڭ كەسىرىنەن، ولەڭدى ءومىرىم دەپ بىلەتىن اقىندار دا رۋحاني قاتتى زارداپ شەگۋدە. ايتىلمايدى. اتالمايدى. كوڭىلدەن دە، كوزدەن دە تاسا قالا بەرەدى...
سونداي اقىنداردىڭ ءبىرى، ولەڭگە دە ، ومىرگە دە شىن پەيىل ادال قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان بولات شاراحىمباي. ءبىر بايقاعانىم ونىڭ كوزى كورەگەن. قۇلاعى ساق. جانى سەرگەك.
سون-و-ۋ اسپان استىندا...
قازىعۇرتتاي تەكتىلىمنىڭ كۇرسىنگەنىن ەستىدىم،
كەۋدەسىنىڭ تۇبىندە دۇرسىلدەرىن ەستىدىم،
بوزاتانى بوز جۋسان بوزداعانىن ەستىدىم،
جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىن قوزعاعانىن ەستىدىم،
قارعىباۋسىز قارا بۇلت اشىنعانىن ەستىدىم،
نايزاعايى نارتتاي بوپ شوشىنعانىن ەستىدىم،
بەزىپ جۇرگەن... داۋاسىز بەزگەلدەگىن ەستىدىم،
بوس شەلەكتەي دۇنيەنىڭ بەزبەندەرىن ەستىدىم.
كارى قازىعۇرتتىڭ كۇرسىنگەنى مەن ونىڭ كەۋدەسىندەگى دۇرسىلدەردى، نايزاعايلاردىڭ شوشىنعانى مەن دۇنيە بەزبەندەرىنىڭ بوس شەلەكتەي داڭعىراپ كەتكەندەرىن ەستي الاتىن اقىندى قالاي سەن سەرگەك دەي المايسىڭ؟! زامان لەبىن، ۋاقىت دەمىن تىلسىم تۇسىنىكتەر ارقىلى سەزىنە ءبىلۋ، سول ارقىلى سەنىڭ جانىڭدا دا قۇپيا ءبىر قۇبىلىستاردىڭ شوعىن ۇرلەپ، وتىن تۇتاتىپ جىبەرۋ اقىننىڭ اقىنىنىڭ عانا قولىنان كەلسە كەرەك. شىن ولەڭ — قاشاندا قۇپيا. وندا ءتىپتى ارباپ الاتىن سيقىرلىق، ءبىر ساتكە بولسىن ەسىڭدى الىپ دۋالاپ تاستايتىنداي ماگيالىق قۋات بولۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى ول جانسىزعا جان، تىلسىزگە ءتىل بىتىرە الادى. شىرپىسىز وت جاعىپ، قاشاۋسىز تاس جارا الادى. ەڭ باستىسى، اقىن سوعان سەندىرە ءبىلۋى كەرەك. ماسەلەن، Cءىز اقىننىڭ “قازىعۇرتتىڭ كۇرسىنگەنىن ەستىدىم” دەگەن سوزىنە ، ءسوز جوق بىردەن سەنەسىز. ەشقانداي كۇدىك، كۇمانسىز بىردەن قابىلدايسىز. ونى cەزگەندە دە، ساناڭىزدىڭ ارعى تۇكپىرىندە جاسىرىن جاتقان تۇيسىك ارقىلى سەزەسىز. ويتكەنى قازىعۇرت ازاپ پەن مەحناتتان تۇراتىن عاسىرلار كۋاسى. وعان ۋاقىت پەن زاماننىڭ قايعىسى مەن قاسىرەتىنىڭ تابى سىڭگەن. ولاي بولسا، قازىعۇرت قالاي كۇرسىنبەسىن. ول كۇرسىنىستى بولات شاراحىمباي قالاي ەستىمەسىن؟!
اقىن اينالا تىرشىلىكتىڭ تۇلا بويىندا بولىپ جاتقان سان قيلى قۇبىلىستارعا ءۇڭىلۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، وزىنە ۇڭىلە ءبىلۋ كەرەك. ويتكەنى ءوزىڭدى تانىماي، وزگەنى تانۋ قيىن. سولاي بولا تۇرا، ءوزىڭدى تانۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ويتكەنى ءوزىڭدى تانۋ ءۇشىن، ءوزىڭدى وتقا دا، سۋعا دا سالۋعا تۋرا كەلەدى. قولىڭنان ول كەلە مە؟! ءاي، قايدام... بۇل كوپ اقىننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ويتكەنى ولاردىڭ كوبى كۇپسىپ، كۇمپىلدەپ سويلەۋگە قۇمار. داعاراسىن قاعىپ، داڭعازالانىپ كەتەدى. مەن وندايمىن، مەن مۇندايمىن دەگەندە الاتاۋدى ايىرىپ، قاراتاۋدى قايىرىپ جىبەرەدى. ورنىمەن بولسا ەكەن-اۋ. ورىنسىز. ال بولات شاراحىمباي ءوز وكىنىشتەرىن ەشقانداي بۇگىپ-جاسىرماستان جۇرت الدىندا اقتارىپ جايىپ سالادى.
سەزىمىم بار ەدى
بۋىنسىز تىلگە بىلعاتىپ الدىم.
ءتوزىمىم بار ەدى،
قاي جەردە، بىلمەيمىن، ۇرلاتىپ الدىم.
شۇكىرىم بار ەدى
تىرشىلىك يتكە تالاتىپ الدىم.
ۇكىمىم بار ەدى،
ءۇزىلىپ-تالىپ قۇرعاتىپ الدىم.
ءتاڭىرىم بار ەدى،
تابانسىز تۇستا توناتىپ الدىم،
جارىعىم بار ەدى،
جول ايرىقتاردا جوعالتىپ الدىم،
سابىرىم بار ەدى،
سايقال تاعدىرعا ساباتىپ الدىم،
انىعىم بار ەدى،
ونى دا، قۇرعىر، سورلاتىپ الدىم.
بۇل ولەڭ — وزىڭە ۇڭىلدىرەتىن ولەڭ. ويلاندىراتىن، تولعاندىراتىن ولەڭ. قۇرىقسىز، جۇگەن-اۋىزدىقسىز كەتكەن قىم-قۋىت مىنا زامان، ەڭ الدىمەن ادامدى ايامايدى. جانىشتاپ ەزىپ جىبەرەدى. تابانعا سالىپ تاپتايدى. تاپتاپ-تاپتاپ بار اسىل قاسيەتتەرىڭدى توناپ الادى. سەنبەسەڭىز، اينالا قاراڭىزشى. سەزىمى بىلعانباعان، ءتوزىمى ۇرلانباعان ادام بار ما؟ شۇكىرىنەن، ۇكىمىنەن ايىرىلىپ قالعاندار قانشاما. ءتاڭىرى مەن جارىعىن جوعالتىپ العانداردا ەسەپ جوق. سابىرىن ساباتىپ، انىعىن سورلاتىپ العاندار شە؟ مۇنىڭ ءبارىن كۇندەلىكتى كورىپ، ءبىلىپ وتىرمىز. اقىن ءوز بويىنداعى وكىنىشتەردى جالپى ادام، قوعام بويىنداعى وكىنىشتەرمەن جالعاستىرىپ، سالالاستىرىپ، ساباقتاستىرىپ جىبەرگەن. مۇنداي كەزدە دارمەنسىز كۇيگە تۇسكەن اقىن بايعۇس نە ىستەۋ كەرەك؟ داتكە قۋات تابا الماعان ول، ءسوز جوق، كۇيىنەدى. كۇيىنىپ قانا قويماي، بەزىنەدى. سوندىقتان دا ول:
زاماناۋي زاپىران
سەنەن قاشىپ بارامىن.
تاسۇر-تۇسىر تاپىراڭ
سەنەن قاشىپ بارامىن.
وگەيلەنگەن ولەڭىم
سەنەن قاشىپ بارامىن.
كەرەگى جوق كەرەگىم
سەنەن قاشىپ بارامىن، —
دەپ بارىنەن سىرت بەرىپ، ءبارىن دە كورمەستەي بوپ بەتى اۋعان جاققا لاعىپ كەتكەندەي بولادى دا:
قايدا بارام قاشقاندا؟! —
دەپ امالسىز كۇي كەشىپ، تۇيىققا تىرەلگەندەي حال كەشەدى. ءبىراق اقىننىڭ نە بولعاندا دا، سالى سۋعا كەتىپ، ءۇمىتى مۇلدە ءۇزىلىپ قالمايدى.رۋحاني تايانىش، رۋحاني ۇستىن ىزدەيدى. ولاي ەتپەسە، اقىن اقىن بولار ما؟ ەندى ول وزەگىن ورتەگەن وكىنىشتەرىن ىسىرىپ تاستاپ، تىرەلىپ قالعان تۇيىقتان شىعىپ ءدۇر سىلكىنەدى.
كەر مارالداي كەلىستى
ەڭسەلىگى ەڭىستى،
سۇيەگى اسىل سۇلەي-دۇر،
دۇرەگەيدەي دۇلەي-دۇر،
قانداي ەدى تۇرىسى
ايباتى جاۋىن جاسىتقان،
ايبىنى قاندى تاسىتقان،
قايقايىپ تۇرعان قىلىش-تى.
الشايىپ جۇرگەن ىرىس-تى.
تۇلعاسىنا تامسانىپ،
ەلەسىنە اربالىپ،
كەلبەتىنە قاراساڭ،
شىمىرىكپەس شەگىر كوز
وڭمەنىڭنەن وتەردەي
كوكجال جۇمىر قىلىش-تى.
ۋا، ماحامبەت!
سول-سول ەكەن ونىڭ اپ-ساتتە تۇلا بويىن كەرەمەت ءبىر كۇش-قۋات كەرنەپ بارا جاتتى. “ايباتى جاۋىن جاسىتقان، ايبىنى قاندى تاسىتقان” بابا ماحامبەت وسىنداي بولعاندا، مەن كىم بولماقپىن؟ ماحامبەتتەي ۇلى رۋح بار كەزدە، موينىما سۋ كەتىپ، بوزىمباي، بولبىر تىرشىلىك كەشۋىم قالاي؟ اقىن ەندى لاپ ەتىپ جانىپ، جارق ەتىپ، جالت ويناتىپ شىعا كەلەدى. ەندى ونىڭ ەكپىنى سەلدەي دۇلەي، جوڭكىلىسى سەڭدەي قۋاتتى.
سەن — تاسقايراق، مەن — كەكپىن،
سەن — ادىرنا، مەن — وقپىن،
سەن — شاقپاق تا، مەن — وتپىن،
سەن — بوزقوزا، مەن — شوقپىن،
سەن — ،
سالپىنشاق
مەن — دويىرمىن التىن ساپ.
سەن — كوك سۇڭگى بويلاتتىڭ،
مەن — كوك بايراق بايلاتتىم.
بايلاتقاننىڭ بەلگىسى:
ماحامبەت اتتى باتىردىڭ،
ماحامبەت اتتى اقىننىڭ
سارقىتىن ىشكەن
ءتفا! ءتفا!
قايراۋلى
قازىعۇرتتىعى قايراقپىن!
وتكەن زاماننىڭ ولمەس رۋحىن بويىنا قۇيىپ العان اقىننىڭ كوزى ەندى بۇرىنعىدان دا ءجىتى، بۇرىنعىدان دا وتكىر. ەندى ول مىنا زاماننىڭ جەرىنىڭ شەتىندە، جەلىنىڭ وتىندە. ونىڭ كوزىنەن ەشتەڭە دە قالىس قالماق ەمەس. ەندى ول ءبارىن-بارىن دە جانى مەن جۇرەگىنەن بۇرىنعىدان دا گورى مولىنان وتكىزىپ، مولىنان قورىتۋى كەرەك. مۇندايدا تۋعان جەردىڭ ءاربىر اعاشىنان دا قۇتىرىپ تۇرعان ۋاقىتتىڭ مىنەزىن تاني الاتىن قاسيەتكە يە بولا بىلگەن ءجون.
قايراتى قايتقان ، قاجىعان
جەل تۇردى.
اۋىل. كەشقۇرىم.
قامىستىڭ شەرلى داۋسىنان
سىبىزعى ءۇنىن ەستىدىم.
ديىرمەن — جەل جەتتى ەڭكىلدەپ،
اۋىزدى سالدى القىمداپ.
قارا تال تۇردى سەلكىلدەپ،
كارى ەمەن كەتتى قالشىلداپ.
ءبارىن اساپ، ءبارىن ۇن قىلىپ تارتىپ جاتقان ۋاقىتتىڭ ديىرمەن — جەلىنىڭ ەكپىنىنەن سەن دە سەلكىلدەپ، سەن دە قالشىلداپ بارا جاتاسىڭ.
بولات شاراحىمباي، نەگىزىنەن، ءوزى كورگەن قۇبىلىستار مەن ارەكەتتەرىن ءدال وسىلاي بەينەلەپ بەرگەندى قالايدى. تاعى دا ول بەينە سۋرەتتەرى جاساندىلىقتان ادا، سونشالىقتى جانعا جاقىن، سونشالىقتى تابيعي. مۇنى ايىرۋ ءۇشىن مىنانداي مىسال كەلتىرە كەتەيىن. ماسەلەن، ۇيىڭدەگى تەمىر شۇمەكتەن تىرس-تىرس ەتىپ تامشى تامىپ تۇرعانىن تىڭداپ كورىڭىزشى. سالدەن كەيىن-اق ول ءسىزدىڭ ميىڭىزدى شاعىپ، جۇيكەڭىزگە تيە باستايدى. ارىبەرىدەن كەيىن قاجىتىپ ، شارشاتادى. ەندى جاڭبىرلى كۇنگى تەرەزەڭىزدى تىرس-تىرس ەتىپ قاعىپ تۇرعان تامشىنىڭ ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىڭىز. اسەر مۇلدە باسقا. جانىڭىز دا، جۇيكەڭىز دە دەمالادى. ايىرماسى جەر مەن كوكتەي.
سوندىقتان دا مەن اۋزىن اشسا كومەيى كورىنەتىن بولاتتىڭ تابيعي بولمىس-بىتىمىنە دە، سول بولمىس-بىتىمنەن تۋعان ولەڭ-جىرلارعا دا قىزىعىپ قارايمىن.
شىن اقىن — ءوزى ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن قوعامنان تىس ءومىر سۇرە المايدى. ءتىپتى ونىمەن بىتە قايناسىپ ءبىرتۇتاس بولىپ كەتەدى. ياعني قوعام دەرتى — ونىڭ ءوز دەرتى. مۇندايدا ول دۇنيەنى قاراڭ قالدىرىپ، مۇلدە ءتۇڭىلىپ سويلەۋگە حاقىلى. وسى شاقپەن سويلەنەتىن ول ولەڭدەردەن ءسىز وتكەن شاقتىڭ تاعدىر-تالايىن دا كورە الاسىز. ياعني وسى شاق پەن وتكەن شاق بىرگە قۇيىلعان. اجىراتىپ، ايىرا المايسىز. وتكەننەن وسى كۇندى، وسى كۇننەن وتكەندى تانىپ-بىلەسىز. وقيىق.
ۋىتىم ۋ بولدى.
رۋحىم كۇل بولدى.
كەڭ دۇنيەم تار بولدى.
كورگەن كۇنىم قور بولدى.
ميىمدى سۋ الدى.
جۇرەگىم تونالدى.
ەكى كوز ءتورت بولدى.
وزەگىم ءورت بولدى.
اسپان دا اداستى.
جۇلدىزىم جوعالدى.
نامىسىم ناس بولدى.
بۇيرەگىم تاس بولدى.
شىندىعىم شەيىت بولدى.
ەلدىگىم عايىپ بولدى.
ىرىسىم كەتتى.
ءورىسىم ءوتتى.
تالقانىم شىقتى.
بىتەرىم ءبىتتى...
بۇل — ەسكەرتۋ-ولەڭ. ويتكەنى، نە بولعاندا دا، بۇگىنگى كۇنىمىز، ءدال وسىنداي كۇيرەپ، قۇردىمعا كەتكەن جوق قوي. دەگەنمەن، اقىن دەگەن كەيدە جۇرتتى وسىلاي شوشىتىپ تا سويلەۋ كەرەك. شوشىتىپ، ۇركىتە سويلەۋدىڭ ىقپالى كەي-كەي كەزدە قايرات بەرەتىن سوزدەردەن دە زور بولادى. دالاقتاپ كەتكەن ەتەك-جەڭىڭدى تەز جيىپ، قۇز باسىنداعى قىرانداي ءتاس-تۇيىن بوپ وتىرۋ ءۇشىن كەرەك. بۇل ولەڭدى ەسكەرتۋ-ولەڭ دەيتىنىمىز سودان.
قاراپ وتىرساق، بولات شاراحىمباي ماحاببات تاقىرىبىنا دا از ولەڭ جازباپتى. ول ولەڭدەردى وقىپ وتىرساق، ماحابباتىنىڭ ەرەن قۋاتقا، تاسقىندى ەكپىنگە يە ەكەندىگىنە كۋا بولاسىز. ءون بويىنان ۇلكەن سىلكىنىس، ءىرى بۇلقىنىس لاق ەتىپ اقتارىلىپ توگىلەدى. الاعاي دا بۇلاعاي الاساپىران كۇي كەشەدى.
وزىمە ءوزىم جاساي الماي ايلا تۇك،
جارىقتاردى جارىپ كەلەم جايراتىپ.
ءبىر قۇدىرەت جۇرەگىمدە جاتقانداي
اسىر-تاسىر قارا قازان قايناتىپ.
ءبىتتى ءبارى،
وتقا تۇسپەي، ورتەنبەي!
بۇل دۇنيەنىڭ راحاتى بەكەردەي.
مىڭ ىشقىنىپ، ورىنىما مىڭ قونام،
ءوز دەنەمنەن ءوزىم شىعىپ كەتەردەي.
وسىنداي ءۇدىرىستى، وسىنداي اتقاقتاعان سەزىم سىلكىنىسىنەن كەيىن، عاشىعىمەن كەزدەسكەن اقىننىڭ كوڭىل-كۇيى قالاي بولدى دەيسىز عوي.
كەۋدەڭ كەلىپ كەۋدەمە تۇنشىعا ما-اي،
ودان ءالسىز...
ادەمى ءۇن شىعاما-اي:
كولگە تامعان تامشىنىڭ شولپىلى سياقتى؛
مەنىڭ سورلى سەزىمتال سولقىلىم سياقتى.
اققۋدىڭ سۇڭقىلداعانى سياقتى،
بۇلاقتىڭ سىلقىلداعانى سياقتى.
ءۇن مەن ىمنىڭ سەزىمتال پەرنەلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جىمداسا ءورىلىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى جامىراپ توگىلىپ جاتقانداي نەتكەن جاراسىمدى اۋەن مەن اۋەزدەر! قىلىمسىعان قىلىقتى نوتالاردىڭ قىل ىشەكتەگى ناپ-نازىك، جىپ-جىڭىشكە دىبىستارىنداي.
وسى ءبىر شۇپىلدەگەن ءموپ-مولدىر سەزىم تۇنىعىنان مەيىرى قانعانشا ءسىمىرىپ العان ول ءحانتاڭىرى تاۋىنا كوز سالىپ باسقاشا تولقىنىس پەن تەبىرەنىسكە تۇسەدى.
بەۋ، تارپاڭ مىنەز تارلان تاۋ،
ماڭعاز-ماڭعاز نار شوككەن.
بىزدەن دە ول ءبىر قالعان تاۋ،
وتكەن كۇندەي جالت ەتكەن.
ءومىر، باقسام جول ەكەن
جالعىز اياق، جول سوقپاق.
شىندىق دەگەن سول ەكەن:
ايىرىق جولدىڭ بويىندا،
كونە شاھار المالىقتىڭ ويىندا
بار مەن جوقتى باياعى
جۇرەتۇعىن سالماقتاپ.
كەڭساي جاققا قاراسام،
تىزبەك-تىزبەك شۇباتىلعان قالىڭ ەل
ءبىر جۇرەدى، ءبىر توقتاپ.
اسپان جاققا قاراسام،
قۇس ۇشادى بۇلعاقتاپ.
زامان، سەنى قايتەيىن؟!
قىرىق بۇراۋ قوبىزىمنىڭ زارىنان
قىرىق جاماۋ جاسقا تولدى ەتەگىم.
تاۋعا داۋىس شىعارسام،
ءوز داۋىسىم ءوزىمدى
قايتالايدى.
... نە ەتەمىن؟!
اۋ — ۋ — ۋ، ءحانتاڭىرى — ءى — ءى...
اقىن جانىن جارىپ شىققان زامان مەن ۋاقىتتىڭ بۇگىنگى مونولوگى عوي بۇل. ءبارىمىز قۇلاق ءتۇرىپ تىڭداپ تۇرمىز...
You Might Also Like
-
كىمگە قالاي ەكەنىن قايدام، ال مەن ءۇشىن ەڭ جامان ولەڭ — ورتاقول ولەڭ. نەگە؟ ويتكەنى، جامان ولەڭنەن ولەڭنىڭ تەكتى تابيعاتى مەن بەكزات ءبىتىم-بولمىسىن، سىرتقى ءمۇسىنى مەن ىشكى تىنىسىن تۇگەل قامتىپ...
-
«باستاۋ ءسوزiمiزدە» ايتقانىمىزداي «التىنكوپiرلiكتەر» اتاۋىنىڭ اۆتورى — مارالتاي رايىمبەك ۇلى. ءسوز جوق، وسى التىنكوپiرلiكتەر iشiندە جۇرتتىڭ كوزiنە جاي وعىنداي جارق ەتiپ ا...
