كوڭىلىمە تاۋدى الىپ، سەنىمىمە اسپاندى اپ
كەيدە كوزگە كورiنبەيتiن توزاڭداردان قاپتاعان گۇلدەر، نەمەسە تىرناقتاي عانا داندەردەن اعاشتار ءوسiپ شىعاتىنى سياقتى، كiشكەنتاي عانا ەلەۋسiز بiر دەتالدان دا قايراتتى ولەڭ دۇنيەگە كەلەدi. وعان كوپتەگەن مىسالدار كەلتiرۋگە بولادى...
التىنكوپiرلiكتەردiڭ تاعى بiر تالانتتى وكiلi بولىپ سانالاتىن ءامiرحان بالقىبەكتە دە سونداي بiر تامىرىن تەرەڭنەن تارتقان قايراتتى ولەڭ بار. ولەڭ — «بابا-ىرىم» دەپ اتالادى. تاقىرىبىنىڭ اتىنا مىناداي ءتۇسiنiك بەرiلiپتi: «بابالار ىرىمى بويىنشا تiلi شىعۋى كەشەۋiلدەي باستاعان سابيگە يتاياقتان سۋ iشكiزەدi ەكەن. سونداي جاعداي مەنiڭ باسىمدا دا قايتالانىپتى». ەندi سول ولەڭدi وقىپ كەرەيiك.
جۇتاڭداۋمىن، دەمەن بiراق جارلىمىن.
بابا ىرىمى، الەگi ەمەس جارعىنىڭ.
قىزىل تiلدi سوزگە يiلتۋ ءۇشiن دە
يتاياقتان سۋدى دا iشكەن بار كۇنiم.
يتاياقتان سۋدى دا iشكەم، سوكپەگiن.
ايىپتارعا وزگە كۇنام كوپ مەنiڭ.
ىرزىعىمدى تابام قازiر ەڭبەكپەن،
تiلدi بiراق يەمدەندiم تەپ-تەگiن.
يتاياقتان سۋدى دا iشكەن بار شاعىم
كەز ەمەس-تi ول كوڭiل كۇپتi، ارسا مۇڭ.
سەن شارشادىڭ ءساندi قۋىپ، مەن بايعۇس
بابا-ىرىمعا باعا تاپپاي شارشادىم.
يتاياقتان سۋدى دا iشكەم.
بابانىڭ
ىرىمىنا مiنەزi جات قالانىڭ
كوشەسiندە كوپ-كورiكتi قىزبەن دە
قىزىپ كەتسەم ىرىلداسىپ قالامىن.
وسى بولدى-اۋ زامانانىڭ ولەڭi.
كوپ بولعان سوڭ كور سەزiمi، كوبەڭi.
يسi تiلگە يلiكپەگەن جاندارعا
يتاياقپەن تاماق بەرگiم كەلەدi.
قۇداي ساقتاسىن.
بiر ىرىم — بiر دەتال. ال ودان ءونiپ شىققان ولەڭ قانداي! سول ولەڭ كوتەرiپ تۇرعان جۇك قانداي! شوق جۇتقانداي كوكiرەگiڭدi كۇيدiرiپ جiبەرەتiن اشىنۋ مەن ىزا قانداي! ارينە، ءامiرحان ول اشۋ مەن ىزاسىن الا كوزدەنiپ ايقايلاپ، جەر توقپاقتاپ بايبالام سالىپ ايتپايدى. يسi تiلگە تiلدەرi سىنباي جۇرگەندەرگە «يتاياقتان تاماق بەرگiسi كەلەتiنiن» ايتىپ سالادى دا، سول بiر اشىنۋعا تولى ىزالى ويىنان شوشىپ كەتكەندەي «قۇداي ساقتاسىن» دەپ جاعاسىن ۇستاپ، تاۋبەگە كەلگەندەي بولادى. بiراق ايتىلۋعا تيiس ءسوز، نە بولعاندا دا، ايتىلىپ كەتتi.
شىن اقىن — ۇلتتىڭ ءۇنi، رۋحى. ۇلتتىڭ ءۇنi بولا الماعان اقىن، بار بولعانى ولەڭ قۇراستىرۋشى عانا. ارينە، ءار اقىننىڭ تابيعاتى دا. بولمىس-بiتiمi دە، دۇنيە تانىمى دا ءار قيلى. اقىن بiتكەننiڭ ءبارi ۇلتتىڭ ۇراندى ءسوزi مەن ءۇنi بولا بەرمەيدi. بiرەۋلەرi — تابيعات قۇبىلىستارىن، ەكiنشiلەرi — ماحابباتتى، ءۇشiنشiلەرi — ادام جانىنىڭ يiرiمدi قاتپارلارىن، تاعى بiرەۋلەرi — سۇلۋلىق پەن اسەمدiكتi جىرلاۋعا بەيiم تۇرادى. بiراق شىن ءمانiندەگi اقىن بولاتىن بولسا، سول تابيعات قۇبىلىستارىنان دا، ماحاببات تاقىرىپتارىنان دا، ادام جانىنداعى يiرiمدi قاتپارلاردان دا، سۇلۋلىق پەن اسەمدiكتەن دە قازاقى اۋەن، قازاقى مiنەز، قازاقى كوزقاراس تابۋى كەرەك.
ءسوز جوق، جوعارىدا بiز كەلتiرگەن ءامiرحان ولەڭi بۇكiل قازاق حالقىنىڭ مۇڭى مەن زارى بوپ كەلگەن بۇگiنi كومەسكi، ەرتەڭi بۇلدىر تiل تاعدىرىن كورسەتە بiلگەن. يا، ءبارiمiز كورiپ وتىرمىز، ءدال قازiر ەلدiڭ ەكi تiزگiن، بiر شىلبىرىن قولدارىنا ۇستاپ وتىرعان ازاماتتار تiل تاعدىرىن ءارi تارت تا بەرi تارت ەتiپ، قاقپاقىل ەتiپ ويىنشىققا اينالدىرا باستادى. ءامiرحاننىڭ وسى ولەڭiن وقىعان كەزدە سولاردىڭ ءبارiنە، ءوز قولىڭمەن، يتاياقتان تاماق بەرگiڭ كەپ كەتەدi. جاقسى ولەڭگە ءتانتi بولۋ دەگەن، وعان تامسانىپ، تاڭداي قاعىپ، كوزiڭدi جۇمىپ باس شايقاۋ ەمەس. جاقسى ولەڭگە ءتانتi بولۋ دەگەن سەنiڭ دە تۇتاس بويىڭدا جاتقان وي مەن سويدى، ارەكەت پەن «بالەكەتتi» قوزعاپ، ورنىنان كوتەرۋ. تەبiرەنتۋ، تولقىتۋ.
جالپى، ءامiرحان بالقىبەك ۋاقىت پەن كەڭiستiكتە ءوزiن ەركiن سەزiنەدi. سودان بولسا كەرەك ول بۇگiننەن ەرتەڭگە، ەرتەڭنەن وتكەنگە ەمiن-ەركiن ءوتiپ كەتە بەرەدi. ول، تiپتi، كەشەنi جىرلاپ وتىرىپ بۇگiننiڭ گابiن، بۇگiننiڭ مۇڭىن ايتىپ وتىرىپ كەشەنiڭ مۇڭىن ەشقانداي كەدiر-بۇدىرسىز ۇيلەستiرiپ جiبەرە الادى.
بۇل — ءامiرحاننىڭ ادەبيەتكە مول دايىندىقپەن كەلگەنiن كورسەتسە كەرەك. شىنىندا دا، ءامiرحانمەن ادەبيەت تۋرالى اڭگiمەلەسiپ پiكiر جارىستىرا قالساڭ، ايتىسقان ادامىن بiلiمپاز اسقار سۇلەيمەنوۆ سەكiلدi الىپ تا، شالىپ تا جىعىپ كەتپەسە دە، بiرقاتار ماسەلەدە كوپ ادامعا الدىرمايدى دا، شالدىرمايدى دا. بويىندا ينتەلەكتۋالدىق قۋات جەتكiلiكتi. ونىڭ ۋاقىت پەن كەڭiستiك iشiندە ءوزiن «ەركiن جەل» سەزiنەتiنi سودان بولسا كەرەك. سوندىقتان دا ول:
جاندى تەربەپ ماڭگiلiكتiڭ اعىنى
ءتان ارىدى. ارمان بiرگە ارىدى.
جانارىمدى قىتىقتايدى نۇرىمەن
مىڭ جىل بۇرىن سونگەن جۇلدىز جارىعى، —
دەي الادى.
ادەتتە، ۋاقىت پەن كەڭiستiكتە ءوزiن ەركiن سەزiنەتiن اقىن، ەڭ الدىمەن، ءوزiنiڭ وتكەنiن، ياعني، رۋحاني تامىرىن iزدەسە كەرەك. ونداي اقىن سول رۋحاني تامىردان قورەكتەنiپ، رۋحاني تامىردان كوكتەپ-ونەرi ءسوزسiز. ءامiرحان ءدال سونداي اقىن. تiپتi ونىڭ عاسىرلار ار جاعىندا قالعان وتكەنiڭiزبەن كۇندەلiكتi قاتىسىپ، حابارلاسىپ، سولارمەن ارالاس-قۇرالاس قاتار قونعانداي بولىپ وتىراتىنى بار.
اپتاپ.
ىستىق
اقىل-ەستەن تاندىرعان،
دۇرىس بولار كەڭ دالادا قاڭعىرعان.
قوناتۇعىن جەر جوق دەمە،
قىر استى
بالبال قالا قارسى الادى الدىڭنان، —
دەپ عاسىرلار قويناۋىنا كiرiپ بارا جاتادى. ارينە، سول بالبال قالانى قىزىقتاپ، وعان تامسانىپ، تاڭعالۋ ءۇشiن ەمەس. ەڭ الدىمەن، ءوزiن كورۋ ءۇشiن، ءوزiن تانۋ ءۇشiن.
ءبارi وسىندا،
قاس باتىر دا، قاعان دا.
ءبارi وسىندا
ارعى اتاڭ دا، اناڭ دا.
ايتشى، دوسىم،
ءوزiڭدi ەمەس، ءوزiڭنiڭ
وزەگiڭدi كورە بiلسەڭ جامان با؟!
ەندi ول بiزدiڭ بولجامىمىزدان دا ءارiرەك كەتتi. ويتكەنi اقىن ول بالبال تاستاردان ءوزiن عانا ەمەس، ءوزiنiڭ وزەگiن، ياعني ءتۇپ-تامىرىن تانىپ-بiلمەك. تiپتi ول بالبال تاستارعا جان كiرگiزiپ، ولاردى ارەكەت پەن قارەكەتكە ءتۇسiرiپ قويادى. ونىڭ بالبال تاستارمەن «دوستاسىپ» العانى سونشا، «قالا جاقتا جانجال بولسا جان-جاعىڭ، بالبال جiگiت سىيلار ساعان قانجارىن» دەپ ولاردان قولما-قول كومەك الاتىن دارەجەگە جەتكەن. ءارi قاراي وقيىق.
ەر مۇراتىن قولداعانداي داۋىس كوپ.
توستاعاندا تۇك قالدىرماي تاۋىس تەك.
بالا بولىپ اتتاناسىڭ دالاعا،
دانا بولىپ ورالاسىڭ قالاعا...
سوسىن سەنi ويلايدى جۇرت اۋىش دەپ.
قالا ءومiرi،
يت تiرشiلiك تاعى دا.
اساۋ مەزگiل مازا بەرمەي قانىڭا
شولدەگەندە...
توستاعانىن ۇسىنعان
بالبال تاستار ورالادى جادىڭا.
ءبارiن بىلاي قويعاندا، اقىن ەندi عاسىرلار قويناۋىندا قالعان بالبال تاستاردىڭ قولىنداعى سۋسىنعا ءشۇپiلدەپ تۇرعان توستاعانىنان ءشولiن باسىپتى، مەيiرiن قاندىرىپتى. ەندi ول شاقپاق تاسقا قايرالعان شاربولات قانجارداي ءارi قايراتتى، ءارi وتكiر.
دەي تۇرعانمەن، ول قانشاما وتكەن تاريحپەن كورشi-قولاڭ قونىپ، ونىمەن اۋىز جالاسقان دوس-جارانداي ارالاسقانمەن، ول ءبارiبiر وسى ۋاقىت پەن زاماننىڭ اقىنى. ويتكەنi ول: «ون عاسىر بۇرىن تۋعاندا، بابامنىڭ جولىن قۋعاندا، توعىسقان توعىز تاراپتىڭ تاڭداۋ بوپ بiرi تۇرعاندا، بويىڭدى، ويىم، جاسىرما. كiم بولار ەدiم راسىندا؟» دەپ، وتكەن زاماننان ءوز ورنىن iزدەپ الاعاي دا بۇلاعاي كۇيگە ءتۇسiپ، بۇگiنگi كۇننiڭ كوكەيiڭدi بiردە كەسiپ، بiردە تەسiپ جاتقان سان قيلى، سان سىرلى تiرشiلiگiنە قايتا ورالادى. ورالادى دا ۋاقىتتىڭ داۋىلدى ءوتiندە قالتىراپ، قامىعىپ تۇرعان حالقىن، تىعىرىققا كەپتەلiپ قامالىپ تۇرعان سول حالىقتىڭ كوزدەرi جاۋتەڭدەگەن ارمانى مەن ءۇمiتiن كورەدi. جانارىندا — جاس، ءجۇزiندە — نالا.
ۋاقىتىمدى كۇتە-كۇتە بiتتi ءالiم.
ماڭاي تۇمان، جۇلدىز بiتكەن اداستى.
كiم بiلەدi، كiمدەر نە iستەپ جاتقانىن،
كiمدەر قالاي جۇباتارىن الاشتى؟ —
دەي كەلiپ،
قاسiرەتiمدi ءتۇسiن مەيلi، ءتۇسiنبە،
ءوز تالايىن اركiم ءوزi تاپقانداي.
جونارقامدا، جۇلىنىمنىڭ iشiندە
جاۋىنقۇرتى قابiر قازىپ جاتقانداي.
بۇل — تەك قانا اقىننىڭ جەكە قارا باسىنىڭ عانا ازابى ەمەس، ارينە. بۇل — حالقىنىڭ بۇگiنi مەن ەرتەڭiن ويلاپ قامىعىپ-جابىعاتىن بار قازاقتىڭ قازiرگi حالi. شىنىندا دا، حالقىنىڭ كەلەشەگiن ويلاپ قابىرعاسى قاقىراپ سوگiلiپ بارا جاتاتىن، ءوزiءن-وزi قادiرلەيتiن قاي قازاقتىڭ دا ساناسىن جەبiر قۇرت كەمiرiپ، جۇلىنىن جاۋىنقۇرت جالماپ جاتقان جوق پا؟! تاعى دا ءامiرحان جۇلىنىڭدى جاۋىنقۇرت جالماپ جاتىر دەمەيدi. «جۇلىنىڭنىڭ iشiندە جاۋىنقۇرت قابiر قازىپ جاتقانداي» دەيدi. بەينە بiر مىنا قاتىگەز تاعدىر، زۇلىم ۋاقىت ءتانiڭدi جەرگە بەرمەي-اق ءوزiڭە-وزiڭدi كومەتiندەي. نەتكەن قاتال ۇكiم!
مىنا دۇنيە تۋ-تالاقاي بوپ توزىپ، ويىڭ ونعا، ساناڭ سانعا ءبولiنiپ، تۇلا بويىڭنان قان سورعالاپ قانسىراپ، جان-جاعىڭنان اندىزداعان سان سۇراققا جاۋاپ تابا الماي سانسىراپ قالعان اقىن نە iستەۋ كەرەك.
يا، ارۋاھ!
قالماسام دا تۇرالاپ،
بiزدiڭ باستان ۇشادى ەندi، سiءرا، ب ا ق.
اقىنىڭ بوپ اڭىرايىن سوڭعى رەت،
سوڭعى ءسوزدi ءتاڭiرiمنەن
سۇراپ اپ!
ءامiرحاننىڭ ءوزi ايتقانداي «قۇداي ساقتاسىن» دەيسiڭ مۇندايدا. ونداي حالدi باسىمىزعا بەرە كورمەسiن. بiراق جامان ايتپاي جاقسى جوق دەمەپ پە ەدi دانا حالقىمىز! بۇل سوزدەر تiپتi دە كۇيرەكتiك ەمەس. قايراۋ. سەنi، مەنi ويلاندىرۋ. وياتۋ. سiلكiنiپ، سەرپiلمەسەڭ تۇپ-تۇقيانىڭمەن قۇردىمعا جۇتىلىپ قۇرىپ كەتەسiڭ دەگەنi. ايتپەسە، ءامiرحان بالقىبەك «كوڭiلiنە تاۋدى الىپ، سەنiمiنە اسپاندى اپ» جۇرە الاتىن اقىن.
تەك مەنiڭ بiر بايقاعانىم، بايقاعانىم ەمەس-اۋ، بايقاپ جۇرگەنiم ءامiرحان بالقىبەك تىم ساراڭ جازادى. ارينە، ساراڭ جازۋ كەمشiلiك ەمەس. ونى ءوزiنە-وزi قاتال قاراۋ دەپ اقتاپ الۋعا بولادى. بiراق ونىڭ دا شەتi مەن شەگi بولسا كەرەك. نە بولعاندا دا، مەنiڭ ويىمشا، ءامiرحان ءوز مۇمكiنشiلiگiن تۇساپ، ءوز قارىم-قابiلەتiن ارقانداپ ۇستاپ وتىرعانداي كورiنەدi دە تۇرادى. ارقىراپ-سارقىراپ كەلiپ تۇرعان شابىت ارىنىن تiزگiندەپ، ەكپiنiن تەجەپ، ءوزi ايتقانداي «شابىتتى قۇلىپتاپ ءومiر ءسۇرۋ كۇنا». بۇل جەردە مەن ونىڭ ءوز «ەسكەرتۋiن» ءوزiنە قاراتىپ ايتقىم كەپ تۇر.
بiر عاسىردىڭ اياعى، بiر عاسىردىڭ باسىندا،
شابىتتارى قۇلىپتا، شاشى اعارعان وتىزدا.
قىرىعىندا قارت بولعان اقىنداردىڭ دا
بولعانىن
ەي، ۋاقىت، ۇمىتپا!
ۇمىتتىرماۋ ءۇشiن نە iستەۋ كەرەك ەكەنiن باسقا-باسقا ءامiرحان جاقسى بiلەدi.
You Might Also Like
-
وتان — وتباسىنان باستالادى. وتباسى — قوعامنىڭ ەڭ كىشى بولشەگى. ياعني مەملەكەت نەمەسە ۇلت وتباسىلاردان قۇرالادى. ەگەر وتباسى دەگەن كىشى بولشەكتەر قۇندى بولسا، وندا قوعام دا مىقتى بولماق. ...
