كورنەۋ الەم مەن كومەسكى الەمدى بايلانىستىرۋشى
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ماگيسترانتى قادىرقۇل التىناي
جەتەكشىسى - ف.ع.ك.، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوسەنتى جاناتايەۆ د.ج.
«ادام اقيقاتتى باس كوزىمەن كورمەيدى، اقىل كوزىمەن كورەدى... ولىمنەن سوڭ ءبىر ءتۇرلى تىرشىلىك بار. ەكى ومىرگە دە كەرەكتى ءىس – ۇجدان. ۇجدان دەگەنىمىز – ىنساپ، ادىلەت، مەيىرىم».
«باس كوزىمەن» كورگەن دۇنيە ءبىر قاراعاندا جالتىراعان التىنداي بولىپ كورىنۋى مۇمكىن، الايدا بۇل دۇنيەگە «اقىل كوزىمەن» قارايتىن بولساق، اقيقاتتى، ونىڭ تۇبىندە جاتقاندى، مۇلدەم باسقا قىرىن كورۋگە بولادى. ۇلى ابايدىڭ «جۇرەكتىڭ كوزى اشىلسا، حاقتىڭ تۇسەر ساۋلەسى» ولەڭ جولدارى ارقىلى شاكارىمنىڭ ابايدىڭ رەاليستىك ويلارىن جالعاستىرۋشى، اقىن جانە ويشىل ەكەندىگى انىق. شاكارىم شىعارماشىلىعى كەڭ اۋقىمىمەن ەرەكشەلەنەدى؛ ول قۋانىش، وپتيميزم جانە ادامدار ءۇشىن جاقسى ومىرگە دەگەن سەنىم سەبەپتەرىمەن سيپاتتالادى.
شاكارىم يدەيالارىنىڭ وزەگى – جاس ۇرپاقتى رۋحاني-ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ. اقىن-اعارتۋشى قوعامداعى ريەۆوليۋسيالىق وزگەرىستەردى تالاپ ەتپەدى، ول ادام ءومىرىن جان مەن رۋحاني قاجەتتىلىكتەردى باۋراپ الۋ ارقىلى وزگەرتۋگە ءۇمىت ارتتى. ول جاڭا قوعام قۇرۋ ءۇشىن ادامداردى مورالدىق تۇرعىدان تازارتۋ قاجەتتىلىگىنە سەنىمدى بولدى. قازاقتىڭ ۇلى فيلوسوفى، اعارتۋشى، جازۋشى جانە اقىن شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى ءبىزدىڭ كۇندەرىمىزگە دەيىن وزگەرىسسىز ساقتالدى. ءبىز ونىڭ الەمدىك فيلوسوفياعا شىعارمالارى ارقىلى قوسقان ۇلەسىن جوعارى باعالاپ، ودان ۇلگى الامىز.
شاكارىم فيلوسوفياسىنىڭ ورتالىق وبەكتىسى – ادام. ول ادامنىڭ ءمانى، ونىڭ تابيعاتى مەن ماقساتى بىلىمدە، ەڭ الدىمەن شىندىقتى بىلۋىندە دەپ سەندى. ءبىراق شىندىق ادامعا سەزىممەن بەرىلمەيدى. ادام ونى اقىلدىڭ كوزىمەن عانا كورە الادى، ويتكەنى نەگىزگى فۋندامەنتالدى شىندىق – بۇل الەمنىڭ پايدا بولۋى مەن ونىڭ ءمانى تۋرالى اقيقات. شاكارىم دۇنيەجۇزىلىك يدەولوگيالىق ماڭىزى بار فيلوسوفيالىق ماسەلەلەردى قويىپ، ولاردى شەشۋ جولدارىن ىزدەي باستالادى. مۇنداي ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن الدىمەن ءارتۇرلى عىلىمدار مەن دىندەر تۋرالى دەرەكتەردى جوعارى دارەجەدە مەڭگەرۋى كەرەك جانە دە وزگە عالىمداردىڭ وسىعان قاتىستى ايتقان پىكىرلەرىن دە ءبىلۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، زەرتتەۋشى كىتاپتىڭ جان-جاقتى مازمۇنىن، تۇجىرىمدارى مەن پايىمداۋلارىن سىني تۇرعىدان باعالاۋعا باستى نازار اۋدارۋى كەرەك.
فيلوسوفتىڭ ەشقانداي تاراپتى قولداماي، ۇزاق جانە تاباندى ىزدەنىس ارقىلى وزىندىك جەكە كوزقاراسى قالىپتاسقان. بۇعان ونىڭ كەرەمەت فيلوسوفيالىق شىعارماسى – «ءۇش انىق» دالەل. بۇل – ءفالسافالىق تراكتاتتىڭ وزىق ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى، وتاندىق، گۋمانيتارلىق ءبىلىم جۇيەسىندە ەرەكشە ورىن الاتىن شىعارما. الەمدىك ءدىني، فيلوسوفيالىق جانە كوركەم ادەبيەتتىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىن مۇقيات زەرتتەۋ نەگىزىندە ول ءوز زامانى ءۇشىن وتە ماڭىزدى جاڭالىقتار اشتى. شاكارىم فيلوسوفياسى شىنايى سەنىم مەن عىلىمدى، ءبىلىم مەن ءدىندى سالىستىرۋ نەگىزىندە قالىپتاستى.
ول ءوزىنىڭ فيلوسوفياسىندا ادامزات ويىنىڭ دامۋىنىڭ ەكى نەگىزگى باعىتىن تۇجىرىمدايدى: ءبىرى – جاساۋشى-شەبەر يدەياسىن تانۋ، ەكىنشىسى – الەمدەگى بارلىق نارسە وزدىگىنەن پايدا بولعانىن جانە ولمەيتىن جان جوق ەكەنىن مويىنداۋ. شاكارىم ءوز شىعارماسىندا ويلاۋدىڭ وسى ەكى باعىتىنىڭ قايسىسى دۇرىس دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە تىرىستى، ويتكەنى، ونىڭ پىكىرىنشە، بۇكىل ادامزاتتىڭ تاعدىرى وسى سۇراقتىڭ جاۋابىنا بايلانىستى.
شاكارىمنىڭ ءوزى ءۇش انىققا ناقتى سيپاتتاما بەرمەيدى. ونىڭ فيلوسوفيالىق جازبالارىنداعى ءماتىننىڭ ورنالاسۋ ءتاسىلى جانە زەرتتەۋ لوگيكاسى ونىڭ ءىلىمىن ءتۇسىندىرۋدىڭ بىرنەشە نۇسقالارىن العا تارتادى. ونىڭ ءبىرىنشى نۇسقاسى بويىنشا، ءبىرىنشى انىق – بۇل جاراتۋشىنىڭ بار ەكەندىگىن جانە جاننىڭ ولمەيتىندىگى تۋرالى يدەيانى مويىندايتىن سەنىم اقيقاتى. ءبىراق بۇل شىندىق سەنىممەن قابىلدانعاندىقتان جانە ەشقانداي سەنىمدى عىلىمي نەگىزدەمە الماعاندىقتان، ادامداردىڭ باسىم بولىگى وعان نەمقۇرايلى قارادى. ەكىنشى انىق – سەنسورلىق قابىلداۋ مەن راسيونالدى-لوگيكالىق ويلاۋدىڭ سەنىمدى مالىمەتتەرىنە نەگىزدەلگەن عىلىم اقيقاتى. ءبىراق عىلىمنىڭ دالەلدەرى ەكى ماعىنالى بولىپ شىقتى جانە ءومىر مەن ءبىلىم ودان ءارى دامىعان سايىن تەرىسكە شىعارىلدى. سوندىقتان ولار ادام جانىنىڭ جاقسى قاعيدالارىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولا المادى. ءۇشىنشى انىق – جاننىڭ اقيقاتى، ونىڭ ءمانى ار-ۇجدان. ادامدى مورالدىق لاستانۋدان تازارتىپ، ونى ءادىل ءومىر جولىنا تۇسىرۋگە بولاتىن شىندىق – جاننىڭ العاشقى قاجەتتىلىگى سياقتى ار-ۇجدان. شىعارمانىڭ ماقساتى – وسى ءۇش انىقتىڭ انىقتىعىن دالەلدەۋ.
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ فيلوسوفياسىنداعى رۋحانيات كاتەگورياسى جالپىادامزاتتىق ماڭىزدىلىعىنىڭ ارقاسىندا امبەباپتىق سيپاتقا يە. رۋحانيلىق ول ادام بويىنداعى ادامزات پەن مادەنيەتتىڭ جالپى ولشەمى رەتىندە انىقتالادى. تۇتاستاي العاندا، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ فيلوسوفياسىنىڭ تەولوگيالىق جانە ميستيكالىق سيپاتىنا قاراماستان، ونىڭ رۋحانيلىق تۇجىرىمداماسىندا ابستراكتىلى گۋمانيزممەن ەمەس، الەۋمەتتىك شىندىققا جانە انتروپولوگيالىق ماسەلەلەرگە جاقىن ناقتى ەرەكشەلىكتەرىمەن سيپاتتالادى.
You Might Also Like
-
1982 جىلدىڭ 10 مارتى. كازتاگ-تىڭ قاربالاس جۇمىسىمەن تاعى دا وي ۇستىندە وتىرعانمىن. «كرەمليەۆقا» زىڭ ەتە قالدى. جالما-جان الا قويدىم. ديمەكەڭنىڭ قوڭىرجاي اشىق داۋسى.
-
ءومىر اۋىر، مىرزالار. ءومىر — وي-شۇڭقىرلى بۇرالاڭ جول. ءومىر... مەندە ءومىر تۋرالى ويلارىمدى تۇجىرىپ جازعان ءۇش داپتەر بار. ولاردا ون التى مىڭعا جۋىق ناقىل ءسوز بار.
