لۋجين قورعانىسى
1
بارىنەن بۇرىن دۇيسەنبىدەن باستاپ ونىڭ لۋجين بولاتىنى تاڭعالدىرىپ وتىر. ونىڭ اكەسى — ناعىز لۋجين، موسقال لۋجين، كىتاپ جازاتىن لۋجين، — ودان جىميا شىعىپ، تۇندە ءمولدىر اعىلشىن كرەمىمەن مايلانعان قولىن ىسقىلاپ، اسىقپاي اقىرىن باسىپ ءوزىنىڭ جاتىن بولمەسىنە ورالدى. ايەلى جاتىپ قالىپتى. ول باسىن كوتەرىپ: "نە بولدى، قالاي؟" — دەپ سۇرادى. ول سۇر حالاتىن شەشىپ "دۇرىس بولدى. سابىرمەن قابىلدادى. ۋھ... يىقتان جۇك تۇسكەندەي بولدى عوي". "قانداي جاقسى... — دەدى ايەلى، جىبەك كورپەسىن وزىنە باپپەن تارتىپ. — قۇداي قالادى، قۇداي قالادى..."
شىنىندا دا، يىقتان جۇك تۇسكەندەي بولدى. جاز بويى سيرەننىڭ، شابىلعان ءشوپتىڭ، تۇسكەن جاپىراقتىڭ - ۇشەۋى قاتار بۇرقىراپ وتە شىعاتىن ساياجاي جازىندا، وعان شىندىقتى قالاي ايتۋ كەرەك دەگەن ماسەلەنى تالقىلاۋمەن بوپ، كەيىنگە شەگەرە-شەگەرە تامىزدىڭ اياعىنا دەيىن كەلگەن ەدى. باتىلدارى جەتپەستەن ونىڭ اينالاسىندا اينالشىقتاپ ءجۇردى دە قويدى، ال ول باسىن كوتەرسە-اق، اكەسى ءتىلى كىلەڭ داۋىلدى كورسەتىپ تۇراتىن بارومەتردىڭ شىنىسىن تىقىلداتىپ سىرت اينالىپ، ال شەشەسى ءرويالدىڭ قاقپاعى ۇستىندەگى قوڭىراۋ گۇلدەرىنىڭ ۇزىن، ەبەدەيسىز بۋماسىن ۇمىتىپ، بارلىق ەسىكتەردى اشىق قالدىرىپ، ءۇيدىڭ تۇكپىرىنە جونەلەتىن. وعان "مونتە-كريستونى" داۋىستاپ وقىپ وتىرىپ، ارا-اراسىندا ءوزىنىڭ سەزىمتالدىعىن كورسەتىپ "بايعۇس دانتەس-اي" دەپ تەبىرەنىپ كەتەتىن تولىق فرانسۋز ايەلى، ونىڭ اكە-شەشەسىنە، بۇقادان ولەردەي قورىقسا دا، بۇقانى مۇيىزىنەن مەن السام قايتەدى دەپ، تالاي ايتتى. بايعۇس دانتەس بالانىڭ جانىن تەبىرەنتپەدى، تاربيەلىك ءمانى بار ونىڭ كۇرسىنىسىنە قاراپ وتىرىپ، ۆاتمان قاعازىن وشىرگىشپەن ءوشى كەتكەنشە ىسقىلاي بەردى.
كوپ جىل وتكەن سوڭ، سەرگەك تە سەرپىلىستى ءبىر ساتتە، شۋلى باقتىڭ استىنداعى ۆەراندا دا، سول ءبىر وقۋلاردى اڭسارى اۋا ەسىنە العانى بار. كۇننىڭ نۇرى مەن سول ايەل قالام ۇش ۇشتايتىن باكىمەن ۇنتاقتاپ، ءتىلىنىڭ استىنا سالدىرىپ قوياتىن ميا ساباعىنىڭ ءتاتتى-سيا ءدامى ونىڭ ويىنان، ءسىرا، كەتەر مە؟! ول ايەل مول دەنەسىمەن وتىرا قالعاندا كۇتىرلەپ كەتكەنىن كورۋ ءۇشىن، بىردە ونىڭ كرەسلوسىنا قابىرعا قاعازدارىنىڭ شەگەلەرىن قويعانى، ونىڭ ويىنان كۇن، باقتىڭ شۋى، جىرتىق تىزەسىنىڭ قانىن سورىپ قىپ-قىزىل بوپ ۇشىپ كەتەتىن ماسا قانداي ورىن السا، سونداي ورىن الاتىن. ون جاسار بالا ءوزىنىڭ تىزەسىن ابدەن جاقسى بىلەدى -كۇن قاقتاعان تەرىسىنە تۇسكەن تىرناق ورىنىنىڭ قانتالاپ جالبىراپ تۇرعانى جانە قۇمنىڭ، ۇساق تاستاردىڭ، شىبىقتاردىڭ قولتاڭبا ەتىپ قالدىرعان دەنەسىندەگى سىزات-سىزىقتار دا ەسىندە. ماسا سارت ەتكىزىپ ۇرۋعا ۇلگەرتپەي ۇشىپ كەتتى دە، وعان فرانسۋز ايەلى قىبىرلاماي تىنىش وتىر دەدى، ال ول بولسا قيسىق-قىڭىر تىستەرىن اقسيتىپ ماسا شاعىپ العان جەرىن بەس ساۋساعىمەن بىردەي وسىپ قاسىدى دا، — فرانسۋز ايەلى ءبىر سۇمدىقتى كورگەندەي، اشىق جاتقان سۋرەت داپتەرىنىڭ بەتىندەگى الابوتەن كاريكاتۋراعا قاراپ قالدى.
" — جوق، ءوزىم ايتقانىم دۇرىس شىعار، — دەدى ۇلكەن-لۋجين ونىڭ ۇسىنىسىنا. — كەيىنىرەك، ازىرشە مەنىڭ ايتقاندارىمدى جازا تۇرسىن". "تەاتردا لوجا جوق دەۋ وتىرىك — سىنىپتا جۇرگەندەي الاي-بۇلاي ءجۇرىپ ءبىرقالىپتى قايتالايدى، — تەاتردا لوجا جوق دەۋ وتىرىك". بالاسى، وتىرىك پەن لوجانىڭ ورنىن بوس قالدىرىپ ۇستەلگە ەڭكەيە سوزىلىپ جازىپ جاتىر. اريفمەتيكا جاقسى وتەتىن. ونىڭ ەلىكتىرە جونەلەتىن قۇپيالىلىعى سوندا، — زورعا تىزىلگەن ۇزىنسونار ساندار، كوپتەگەن قىسىلتاياڭ كەزەڭدەردەن ءوتىپ، ەڭ سوڭعى شەشۋشى ساتتە، ەشقانداي قالدىق قالماي ون توعىزعا ءبولىنىپ كەتەتىندىگىندە.
ۇلكەن لۋجين، ەشقانداي ايتارى جوق تريۆور مەن سينەۋس، "6" جۇمساق بەلگىسىن تالاپ ەتەتىن سوزدەر كەستەسى، باستى-باستى ورىس وزەندەرى نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن بىلسە، ەكى جىل بۇرىنعى وقيعا قايتالانارى ءسوزسىز. سول كۇنى توسەلگەن كىلەمدى وقپەن بىتىرلاتىپ اتىپ جاتقانداي باسقىشتاردى سىقىر-سىقىر ەتكىزىپ، بۇكىل ءۇيدى تولتىرىپ فرانسۋز ايەلى كەلگەن-دى. ول العاشقىدا بايىپپەن تىڭداپ وتىردى، سونان كەيىن اكەسى قىزىقتىرا ەلىكتىرىپ اكەتۋ ءۇشىن قايداعى-جايداعىنى ايتىپ، تەك، ءسوز اراسىندا انشەيىن ايتا سالعانداي، ەندى بۇدان بىلاي ونى ۇلكەندەر سياقتى اتى-جونىمەن اتايتىن بولادى دەگەن كەزدە، ۇلى قىزارىپ، كوزى جىپىلىقتاپ، جاستىققا ەتپەتىنەن قۇلاي كەتتى دە، اۋزىن اشىپ، باسىن شايقادى ("ولاي بۇلعاقتاما"، — دەدى اكەسى، ونىڭ قىزارىپ كەتكەنىنەن جىلاپ جىبەرە مە، دەپ قورقىپ)، ءبىراق جىلاعان جوق، ونىڭ ەسەسىنە ۇرتىن تومپايتىپ، جاستىققا بەتىن باسىپ، ەرنىمەن ورەسكەلدەۋ دىبىس شىعاردى دا، كەنەت ورنىنان اتىپ تۇرىپ — ابدەن ۋقالانعان كوزى قىزارىپ كەتكەن — اسىعىس تۇردە، ۇيدە دە مەنى لۋجين دەپ اتاي ما دەپ سۇرادى.
ەندى، مىنە، ستانسياعا اپارار جول ۇستىندە، بۇلىڭعىر اۋىر كۇنى ۇلكەن لۋجين ايەلىمەن قاتار تارانتاسقا جايعاسىپ، ەگەر تىكتەپ كوز سالسا كۇلىپ جىبەرۋگە دايىن بالاسىنا قارادى دا، ايەلى ايتقانداي قالاي ول كەنەت "بەرىك" بوپ شىعا كەلدى دەپ دەل-سال بوپ وتىر. قوڭىر پلاششقا ورانعان بالاسى الدىڭعى ورىندىقتا ماتروس باس كيىمىن قيسايتا كيىپ الىپتى، ءبىراق ونى ءقازىر ەشكىم دە تۇزەپ قويا الماس ەدى. ول سىرتقا، جول بويىندا جاپىراقتارى جايىلىپ شىر كوبەلەك اينالىپ قالىپ جاتقان اق قايىڭداردىڭ جۋان دىڭگەكتەرىنە قاراپ كەلەدى. "ساعان سۋىق ەمەس پە؟" دەپ سۇرادى اناسى، كوپىرگە بۇرىلار جەردە قالپاعىنداعى سۇرعىلت قۇس قاۋىرسىنىن سالقىن جەل ۇرلەپ وتكەن كەزدە. "سۋىق" — دەدى بالاسى وزەنگە قاراپ. شەشەسى الدەنە دەپ كۇبىرلەپ ونىڭ پلاششىنا قولىن سوزا بەردى دە، كوزىنە كوزى ءتۇسىپ، قايتا تارتىپ aپ، تەك "قىمتانىپ ال، جوندەپ قىمتان" دەپ اۋادا اسىلىپ قالعان ساۋساقتارىن جايدى. بالاسى سەلت ەتكەن جوق. شەشەسى اۋزىنا ءىلىنىپ قالعان بەتپەردەسىن ءتۇسىرىپ جىبەرۋ ءۇشىن، ەرنىن ءتۇرتيتىپ، سەن دە بىردەڭە دەسەيشى دەگەندەي، كۇيەۋىنە قارادى. اكەسىنىڭ ۇستىندە دە پلاشش، بيالاي كيگەن قولى الاباجاق توسەنىشتىڭ ۇستىندە جاتىر. "لۋجين، — دەدى ول ىشتەي كوڭىلدەنىپ، — لۋجين؟" — بالاسىن توسەنىش استىنان اياعىمەن ءتۇرتىپ قالدى. لۋجين تىزەسىن جيىپ الدى. مىنە، قالىڭ مۇك ءوسىپ كەتكەن جەر ۇيلەر، مىنە، جارتىلاي ءوشىرىلىپ تاستالعان جازۋ، (دەريەۆنيا اتى مەن ادامدار سانى)، مىنە قۇدىق باسىنداعى تىرنا، قارا باتپاق، اق بالتىرلى ايەل دەريەۆنيادان ءارى قاراي اياڭمەن تاۋعا كوتەرىلدى، ال ارتتا، تومەندە ءبىرىن-بىرى جەك كورەتىن فرانسۋز ايەلى مەن ەكونومكا سىعىلىسىپ وتىرعان ەكىنشى تارانتاس كورىندى. ات ايداۋشى تاڭدايىن قاعىپ قالدى دا، اتتار جەلە جونەلدى. شومەلەلەر ۇستىندەگى سۇرىقسىز اسپاندا قارعالار قالىقتايدى.
ستانسا ۋسادبادان ەكى-اق شاقىرىم، ال اناۋ جولدى، شىرشالى القاپتى كولدەنەڭىنەن قاق جارىپ وتەتىن پەتەربور شوسسەسى شلاگباۋم استىمەن رەلس ارقىلى بەلگىسىز باعىتقا سوزىلىپ جاتىر. "كوڭىلىڭ قالاسا، قۋىرشاقتاردى وينات" دەدى ۇلكەن لۋجين، تارانتاستان سەكىرىپ ءتۇسىپ، قىتىقتاعان پلاششتىڭ جۇنىنەن موينىن الىپ قاشىپ، جەرگە قادالىپ قاراپ قالعان بالاسىنا. بالاسى بەرگەن تيىندى الدى. ەكىنشى تارانتاستان، بىرەۋى وڭ جاعىنان، ەكىنشىسى سول جاعىنان، اۋىر ىرعالىپ فرانسۋز ايەلى مەن ەكونومكا ءتۇستى. اكەسى قولعابىن شەشتى. بەتىندەگى پەردەسىن الىپ تاستاعان شەشەسى توسەنىشتەردى كوتەرىپ جاتقان كەۋدەسى اياققاپتاي جۇك تاسۋشىعا قاراپ تۇر. اتتاردىڭ جالدارىن كوتەرىپ، ات ايداۋشىنىڭ كۇرەڭ جەڭىن ۇرلەپ جەل سوعىپ ءوتتى.
پلاتفورمادا جالعىز قالعان لۋجين، تيىن تۇسكەن بويدا جاندانىپ اينالا جونەلۋگە ءازىر، سالبىراعان جالاڭاياق بەس قۋىرشاق تۇرعان شىنى جاشىككە جاقىندادى؛ ءبىراق بۇل كۇتكەنى بولمادى، ويتكەنى اۆتومات بۇزىلىپ قالعان ەكەن، تيىنى بوسقا كەتتى. لۋجين شامالى كۇتىپ تۇردى دا، سونان كەيىن بۇرىلىپ، پلاتفورمانىڭ ەرنەۋىنە كەلدى. وڭ جاقتاعى بايلاۋلى جۇكتىڭ ۇستىندە شىنتاعىنا سۇيەنىپ شيكى الما جەپ ءبىر قىز وتىر. سول جاعىندا تۇيمەلى ەتىك كيگەن، قولىنا قامشى ۇستاعان ادام، ول بىرەر مينوتتەن كەيىن پويىزدىڭ كەلە جاتقانىن حابار بەرەتىن اق ءتۇتىندى كۇتىپ، الىسقا، ورمان جاققا قاراپ تۇر. ال قارسى الدىندا، رەلستىڭ ارعى بەتىندە، جەرگە جامباسىنان كومىلىپ، ادام تۇراتىن باسپاناعا اينالعان، دوڭعالاقسىز ەكىنشى كلاستى سارى ۆاگوننىڭ جانىندا، ءبىر مۇجىق اعاش جارىپ جاتىر. كەنەت تۇمان ءتۇستى دە، ءبارىن كورسەتپەي جىبەردى، ءقازىر بولاتىن قاربالاسقا قاراپ تۇرۋدىڭ ءوزى قيىن، — اكەسى ءبىر ۋىس بيلەت ۇستاپ، شەشەسى شابادانداردى كوزىمەن تۇگەندەيدى؛ توقتاعان پويىز، جۇرتتىڭ كوتەرىلۋىنە ىڭعايلى بولسىن دەپ ۆاگونعا باسقىش قويىپ جاتقان جۇك تاسۋشى. ول ارتىنا قارادى. قىز ءالى الما جەپ وتىر؛ تۇيمەلى ەتىك كيگەن ادام الىسقا قاراپ تۇر؛ ءبارى سول قالپىندا. جاي قىدىرىپ جۇرگەندەي پلاتفورمانىڭ شەتىنە دەيىن باردى دا، كەنەت شاپشاڭ ءجۇرىپ، باسقىشتىڭ بويىمەن جۇگىرە جونەلدى، — تاپتاۋرىپ سوقپاق، ستانسيا باستىعىنىڭ باعى، قورشاۋ، ەسىك، شىرشالار، — ودان ءارى ساي، سونان كەيىن قالىڭ ورمان.
الدىمەن ول پاپورتنيكتەردى سىبدىرلاتىپ، قىزعىلت ءتۇستى گۇلدەرگە تايعاناپ ورمانمەن توتە تارتتى، — رەزەڭكەگە ىلىنگەن باس كيىمى جەلكەسىنە سالبىراپ قالىپتى، قالادا كيەتىن ءجۇن شۇلىقتان تىزەسى ىسىپ، پىسىناپ بارادى، — بۇتالار بەتىن سابالاپ وتكەن كەزدە بالاعا ءتان ەركەتوتايلىقپەن سىباپ، جۇگىرىپ جىلاپ كەلەدى، — اقىرىندا ەنتىگە توقتاپ، پلاششى اياعىن جاۋىپ جۇرەلەپ وتىرا قالدى.
تەك بۇگىن عانا، دەريەۆنيادان قالاعا قونىس اۋدارعان كۇنى، كوڭىل قابارجىتاتىن، ءۇيدىڭ ءىشىن ۋىلدەگەن جەل تولتىرىپ جىبەرگەن، ەشقايدا ساپار شەكپەيتىن باعبانعا قىزعانا قارايتىن كۇنى، تەك بۇگىن عانا، اكەسى ايتقان وزگەرىستىڭ بۇكىل ازابىن سەزگەندەي بولدى. بۇرىنعى كەزدەگى قالاعا ورالۋ باقىتتى شاق ەكەن. فرانسۋز ايەلىمەن كۇندەلىكتى ىلعي ءبىر كوشەمەن، نيەۆسك كوشەسىمەن، سونان كەيىن نابەرەجنىي ارقىلى ۇيگە ورالۋمەن بىتەتىن قىدىرىستاۋ — ەندى ەشۋاقتا قايتالانبايدى. باقىتتى قىدىرىستار. كەيدە وعان نابەرەجنىيدان باستايىق دەيتىن، ءبىراق ول ىلعي باس تارتاتىن، - تەك قۇيتاقانداي كەزىنەن ادەتتەنىپ كەتكەندىكتەن ەمەس، ۇيلەردىڭ تەرەزەلەرىن دىرىلدەتىپ، قۇلاعىن جارىپ جىبەرەردەي بوپ كۇركىرەپ گۇرس ەتە تۇسەتىن پەتروپاۆل زەڭبىرەكتەرىنەن زارە قۇتى قاشىپ قورىققاندىقتان، وزىنە ىڭعايلاستىرىپ (ايلا-شارعى جاساپ)، ساعات ون ەكىدە زەڭبىرەكتەن ارىرەك نيەۆسكىگە كەتىپ قالۋدى كوزدەيتىن، ەگەر قىدىرۋ ءتارتىبى وزگەرگەن بولسا، وندا زەڭبىرەك كۇركىرى ونى ءدال سارايدىڭ الدىندا كۇتىپ الار ەدى. تاڭعى استان كەيىن جولبارىس جولاقتى كورپەنىڭ استىنا كىرىپ، ديۆان ۇستىندە ادەمى ويلارعا باتۋ دا ءبىر باسقا، ءدال ساعات ەكىدە — سۇتكە ەرەكشە ءدام كىرگىزەتىن كۇمىس شىنى اياقپەن ءسۇت كەلەدى، ال ءدال ۇشتە — اشىق لاندودا سىرعاناۋ. وسىلاردىڭ ءبارىن ءارى ىسىرىپ تاستاعانداي بوپ ءوزىنىڭ جاڭالىعىمەن، بەلگىسىزدىگىمەن ادام توزبەيتىن، ادام قابىلدامايتىن — قاتارىنان بەس ساباق پەن ودان دا قورقىنىشتى جاقىندا عانا، ماۋسىمنىڭ ءبىر كۇنىندە، ونى كوپىر ۇستىندە قورشاپ اپ، قاڭىلتىر پيستولەتتەرىن باعىتتاپ، رەزەڭكە ۇشتارى الىنىپ تاستالعان تاياقشالارمەن اتقىلاعان بالالار توبىرى پايدا بولادى.
ورمان ءىشى تىپ-تىنىش، دىمقىل ەكەن. ابدەن جىلاپ بولعان ول، مۇرتىن سەلتەڭ-سەلتەڭ ەتكىزگەن قوڭىزدى قىزىقتاپ، سونان كەيىن ونى، العاشقىداعى كۇتىر ەتكەن دىبىسىن تاعى شىعارۋ ءۇشىن، تاسپەن ۇزاق جانىشتادى. كوپ ۇزاماي جاڭبىر سىركىرەي باستادى. سوندا عانا ول ورنىنان كوتەرىلىپ، تانىس سوقپاقتى تاۋىپ اپ، اعاش تامىرلارىنا سۇرىنە-قابىنا جۇگىرە جونەلدى. ونىڭ باسىن، ۇيگە جەتكەننەن كەيىن، تىعىلىپ قالام دا، قىس بويى قويماداعى توساپپەن، ىرىمشىكتەرمەن قورەكتەنىپ جاتىپ الام دەگەن بۇلىڭعىر، وشپەندى وي تورلاپ العان. تاعى دا ون مينوتتەي يرەلەڭدەگەن سوقپاقپەن ءجۇرىپ، جاڭبىردان بەتى جۇزىكتەنىپ جاتقان وزەنگە قۇلادى، تاعى دا بەس مينوتتەن كەيىن اعاش كەسەتىن زاۋىت، ديىرمەن، كوپىر كورىندى. ودان ءارى جول جوعارى ورلەيدى دە، سيرەننىڭ جالاڭاش بۇتاقتارىنىڭ اراسىنان ءۇيى كورىنەدى. ول قابىرعا جاعىنان بۇقپالاپ ءوتتى دە، قوناق بولمەنىڭ تەرەزەسى اشىق ەكەنىن بايقادى، سونان كەيىن سۋ جۇرەتىن قۇبىرعا شىعىپ، تەرەزە ارقىلى ىشكە سەكىرىپ ءتۇستى. ول قوناق بولمەدە ايالداپ، تىڭ تىڭدادى. قولدارىنا سكريپكا ۇستاعان ۇزىن قارا سامايلى شەشەسىنىڭ اتاسى مەن اكەسىنىڭ سۋرەتتەرى وعان قادالا قاراپ تۇر، ءبىراق ولار، ەگەر قىرىنان قاراسا، شىنى ىشىندە شاتىسىپ-بىتىسىپ، كۇلكى-مۇلكى بوپ قالادى. ۇستىڭگى ەرنىمەن قاسقا تىستەرىندەگى پلاتين سىمىن ارى-بەرى قوزعاپ، جايلاپ قانا ەسىك اشتى دا، قوجايىندار كەتەر-كەتپەستەن ءۇيدى ەركىن قونىستانىپ العان جاڭعىرىقتىڭ ۇرەيلى كۇڭگىرىنەن دالىزگە، ودان باسقىش ارقىلى شاتىرعا ءبىر-اق ىتقىدى. شاتىردىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى تەرەزەسى بار. ول تەرەزە ارقىلى تومەنگە، قالقىپ بارىپ تۇمانعا ءسىڭىپ كەتەتىن قوڭىر قاناتتى باسقىشتى قاراپ تۇرۋعا بولادى. ءۇي ءىشى تىپ-تىنىش. شامالىدان كەيىن، تومەندەگى اكەسىنىڭ كابينەتىنەن تەلەفوننىڭ بەزىلدەگەن داۋسى شىقتى. تەلەفون ۇزاق شىرىلدادى. سونان كەيىن ءولى تىنىشتىق ورنادى.
ول جاشىكتىڭ ۇستىنە وتىردى. جانىندا ءدال سونداي، ىشىنە كىتاپ سالىنعان جاشىك تۇر. بۇرىشتا قابىرعاعا سۇيەپ قويعان سۇرگىلەنبەگەن تاقتايلار مەن ساندىقتىڭ اراسىنا ارتقى دوڭگەلەگىنە جىرتىق دوربا جابىلىپ، شالقاسىنان جاتقان ايەل ۆەلوسيپەدى قويىلىپتى. بىرنەشە مينوتتەن كەيىن، ءبىر كەزدە تاماعىن وراپ قويعاندا شىعا الماي قالعان كەزدەگىدەي، ءلۋجيننىڭ ءىشى پىسا باستادى. ول، قولىنىڭ قارا تاڭباسىن قالدىرىپ، جاشىكتەگى سۇرعىلت كىتاپتاردى تۇرتە باستادى. كىتاپتاردان باسقا وندا قۇس قاۋىرسىندى قوس ەتەك، ۇلكەن فوتوگرافيا (اسكەري وركەستر)، بەتى جارىلىپ كەتكەن شاحمات تاقتاسى، جانە باسقا دا ادام قىزىعا قويمايتىن زاتتار بار.
وسىلاي ءبىر ساعات ءوتتى. كەنەت ول ۋلاپ-شۋلاعان داۋىستاردى، كىرەر ەسىكتەردىڭ سارت-سۇرت دىبىسىن ەسىتتى، تەرەزەدەن جايلاپ قاراپ، اكەسىنىڭ بالا قۇساپ باسقىشپەن جوعارى جۇگىرىپ شىعىپ، الاڭقايعا دەيىن بارىپ، قايتادان تومەن ءتۇسىپ الاسۇرىپ جۇرگەنىن كوردى. تومەندە، بۋفەتشىنىڭ، ات ايداۋشىنىڭ، كۇزەتشىنىڭ داۋىستارى شىعادى. ءبىر مينوتتەن كەيىن باسقىشقا قايتادان جان ءبىتتى، بۇل جولى ونىمەن يۋبكاسىنىڭ ەتەگىن ۇستاپ شەشەسى كوتەرىلدى، ءبىراق ول دا الاڭقايعا دەيىن جەتكەن جوق، باسقىش قاناتىنان بۇگىلىپ قاراپ، سونان كەيىن شاپشاڭ قولىن جايىپ، تومەن ءتۇسىپ كەتتى. اقىرىندا تاعى دا ءبىر مينوتتەن كەيىن ءبارى بىردەي جوعارى كوتەرىلدى، — اكەسىنىڭ جىلتىر باسى جارقىراپ شەشەسىنىڭ قالپاعىنداعى قاۋىرسىن كولشىكتەگى ۇيرەك سياقتى كولبەڭدەپ، بۋفەتشىنىڭ كەكىلى جەلبىرەدى: سوڭىندا، قايتا-قايتا باسقىش قاناتىنان تومەن قاراعىشتاعان ات ايداۋشى، كۇزەتشى جانە نەگە ەكەنى بەلگىسىز اكۋلينا — ءسۇت ساتۋشى، سونداي-اق ديىرمەندە جۇمىس ىستەيتىن قارا ساقالدى مۇجىق كەلەدى. وسىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇشتىسى سول بولۋ كەرەك، مۇنى شاتىردان كوتەرىپ الىپ تارانتاسقا ءبىر-اق سالدى.
2
ۇلكەن لۋجين، كىتاپ جازاتىن لۋجين، بالاسىنىڭ كىم بولاتىنى تۋرالى كوپ ويلاناتىن. ونىڭ كىتاپتارى ۇمىتىلىپ قالعان "ۋلى اۋا" رومانىنان باسقاسىنىڭ ءبارى ۇرپاقتار، جاسوسپىرىمدەر مەن شاكىرتتەر ءۇشىن جازىلعان. جاقسى بەزەندىرىلگەن قاتتى مۇقابالى ول كىتاپتاردا تالىم-تاربيەسى ۇلگىلى، تۇبىندە نە سكريپكاشى، نە سۋرەتشى بوپ شىعاتىن ويلى جانارلى اققۇبا بالانىڭ بەينەسى جاسالىناتىن. ونىڭ ويىنشا، ەشتەڭەمەن كوزگە تۇسە قويماعان، ەرتەڭ قاتارداعى ادام عانا بوپ شىعاتىن كوپ بالالاردان ونىڭ بالاسىنىڭ ەندى عانا ءبىلىنىپ كەلە جاتقان ءبىر ەرەكشەلىگى — تەگى بارلىعىندا، مارقۇم قايىن اتاسى كومپوزيتور بولعانىندا (كەمەلىنە كەلدى دەگەن كەزدىڭ وزىندە تىم بىرتەكتى، شابىتتى بۇرقانىسى بولا بەرمەيتىن)، ول سوندىقتان دا، كەيدە ءتاتتى ارمانعا بەرىلىپ كەتكەن كەزدەرىندە، كىشكەنتاي دارىن، توبىعىنا تۇسەتىن اق كويلەك كيىپ، ۇلكەن قارا رويالدا ويناپ وتىرعان بالاسىن كورۋ ءۇشىن، قولىنا شىراق ۇستاپ قوناق بولمەگە تۇسەتىن.
بالاسىنىڭ اسا قابىلەت يەسى ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى كورۋگە ءتيىس دەپ ويلايتىن، مۇنى سىرت كوز جاندار، سەزىنە قاراعاندا كوبىرەك ۇعادى دەپ ەسەپتەيتىن. بالاسى ءۇشىن تاڭداپ العان مەكتەپ، شاكىرتتىڭ "ىشكى دۇنيەسىنە"، دۇنيەتانىمىنا، ويلاۋىنا، وزىنە-وزى ۇڭىلۋىنە كوپ كوڭىل بولەتىندىگىمەن اتى شىققان مەكتەپ بولاتىن. اڭىز عىپ ايتاتىنداي، مۇعالىمدەر ۇلكەن ءۇزىلىس كەزىندە بالالارمەن بىرگە ويناپ كەتەتىن، — فيزيكتىڭ يىعىنا جۇمارلانعان قار لاقتىرىلىپ، ماتەماتيكتىڭ بۇيىرىنە دوپ تيەتىن، ال ديرەكتور بۇل ويىندى ايقايلاپ قۇپتاپ تۇراتىن. مۇنداي ويىندار ءقازىر تيىلىپ قالعان، ءبىراق سول ءبىر داقپىرتتى داڭق جۇرتتىڭ ەسىندە. بالاسىنىڭ كلاسسيكالىق تاربيەشىسى، ءلۋجيننىڭ ءقادىرلى تانىسى، ءوزى دە اپ-اجەپتاۋىر ولەڭدەر جازىپ، اناكرەونعا ەلىكتەپ كىتاپ شىعارعان ادەبيەتتەن بەرەتىن ءمۇعالىم ەدى. "كەلىپ تۇرىڭىز، — دەدى ول، ۇلكەن لۋجين بالاسىن العاش رەت مەكتەپكە الىپ بارعاندا، بەيسەنبىدە، ساعات ون ەكى شاماسىندا". لۋجين كەلدى. باسقىشتا ەشكىم جوق ەكەن، زال ارقىلى مۇعالىمدەر بولمەسىنە ءوتىپ بارا جاتىپ، ەكىنشى سىنىپتان دۋ كۇلكى ەسىتتى. سونان كەيىن ونىڭ اياق دىبىسى سارى تۇستەس پاركەت زالىندا ءتىپتى دۇڭكىلدەپ كەتتى. مۇعالىمدەر بولمەسىندە، ەمتيحاندى ەسكە تۇسىرەتىن ماتامەن جابىلعان ۇلكەن ۇستەلگە ەڭكەيىپ تاربيەشى حات جازىپ جاتىر ەكەن.
بالاسى مەكتەپكە بارعالى بەرى، ول تاربيەشىمەن سويلەسپەگەن ەدى دە، ەندى مىنە، ءبىر اي وتكەننەن كەيىن كەلگەن ول تاعاتسىزدانا كۇتۋدەن ابىرجىپ تولقىپ تۇر، — مۇنداي سەزىم ونىڭ باسىنان، ستۋدەنتتىك فورما كيگەن ءجاسوسپىرىم كەزىندە، ءوزىنىڭ العاشقى حيكاياتىن جىبەرگەن رەداكتورعا كەلگەن ساتتە ءوتىپ ەدى. ءقازىر دە، سول ءبىر كەزدەگىدەي، ءۇن-تۇنسىز ماقتاۋ كۇتىپ تۇردى (ادەتتە، باسقا قالادا، ويانىپ كەتكەندە، ءالى كوزىڭدى اشپاستان، بۇرىن كورمەگەن تاڭ شاپاعىن كۇتپەيتىن بە ەدىڭ)، الايدا كۇشى جەتپەسە ءوزى-اق ايتىپ اۋزىنا سالاتىن، ول سوزدەردىڭ ورنىنا — بۇلىڭعىر، سالقىن سوزدەر ەسىتتى. ياعني بالاسىن تاربيەشى ءالى ءجوندى تۇسىنە قويماعانى كورىنىپ تۇر. قۇپيا دارىنى جونىندە ءتىپتى دە اۋىزعا العان جوق. تاناۋىنىڭ ەكى قاپتالى قىزارا شۇڭعىلدانعان بوپ-بوز ساقالدى ءجۇزىن يىڭكىرەپ، باپپەن عانا شىنجىرلى پەنسلەسىن الىپ، الاقانىمەن كوزىن ءسۇرتىپ، ءسوزدى باستاپ كەتكەن تاربيەشى، بالانىڭ جاقسى وقىپ كەتۋگە مۇمكىندىگى بار ەكەندىگىن، ونىڭ باسقا بالالارمەن ءتىل تابىسا بەرمەيتىندىگىن، بالانىڭ ۇزىلىستەردە از وينايتىنىن... ايتىپ كەتتى. "بالانىڭ قابىلەتتى ەكەنى كۇمانسىز، — دەدى تاربيەشى، كوزىنەن قولىن الىپ، — ءبىراق بوساڭدىق تا بايقالادى". وسى ساتتە تومەننەن قوڭىراۋ داۋسى شىقتى دا ارتىنشا بۇكىل عيماراتتى كۇمبىرلەتىپ جىبەردى. وسىدان كەيىن ەكى-ۇش سەكۋند تىنىشتىق ورنادى دا، كەنەت اينالانىڭ ءبارى ابىر-سابىرعا، شۋعا پارتا قاقپاقتارىنىڭ تارسىلىنا، زال ىشىندەگى سوزدەردىڭ گۋىلىنە، جۇگىرىسكە تولىپ كەتتى. "ۇلكەن ءۇزىلىس، - دەدى تاربيەشى. — اۋلاعا شىعايىق، بالالاردىڭ قالاي كوڭىل كوتەرەتىنىن كورەسىز".
ولار تاس باسقىشتى قۋالاپ، جىپ-جىلماعاي ءار تەپكىشەكتىڭ ەرنەۋىنە تايىپ كەتە جازداپ تومەنگە ءتۇستى. تومەندە، قاراڭعى، تار كيىم ىلگىش جانىندا بالالار كيىمدەرىن اۋىستىرىپ الەك: كەيبىرەۋلەرى كەڭ تەرەزە الدىنا شىعىپ اياق كيىمدەرىنىڭ باۋىن بايلاپ ىسىلداپ-پىسىلداپ جاتىر. كەنەت ول ەڭكەيىپ، قاپشىقتان ەتىگىن شىعارىپ جاتقان بالاسىن كوردى. ءبىر بالا ونى اسىعىس يتەرىپ جىبەرىپ ەدى، ول شەتتەپ كەتتى دە اكەسىن كوردى. اكەسى وعان كۇلىمسىرەپ قاراپ، قولىنىڭ قىرىمەن قالپاعىنىڭ توبەسىنە قاجەتتى ويىق جاسادى. ارقاسىن اكەسىنە بەرىپ، ەدەنگە وتىرا قاپ ەتىگىمەن بوپ كەتتى؛ كيىنىپ العاندارى ونى اتتاپ وتەدى، سوندايدا ول بۇرىنعىدان دا ءبۇرىلىپ، قاراڭعىعا ءسىڭىپ بارا جاتقانداي بولادى. اقىرىندا ول ۇزىن سۇر پالتوسى مەن قاراكول قالپاعىن كيىپ (ونى سول ءبىر ەڭگەزەردەي بالا قايتا-قايتا قاعىپ تۇسىرەدى) شىققانشا، اكەسى اۋلانىڭ تۇكپىرىندەگى قاقپا جانىندا ونى تاعاتسىزدانا كۇتىپ تۇردى. فۋتبول ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ رەزەڭكە دوبى ونىڭ اياعىنا دومالاپ كەلىپ قالعان كەزدە، قاسىندا تۇرعان ادەبيەت ءمۇعالىمى، ويىنعا بەرىلىپ كەتكەندەي، دوپتى تەپپەك بوپ، ءبىر ورنىندا تاپىراقتاپ كوبىسىن ءتۇسىرىپ الا جازداپ، ونىسىنا ءماز بوپ كۇلدى. اكەسى ونى شىنتاعىنان ۇستاپ قالدى. ال كىشى لۋجين، وسى ءبىر ءساتتى پايدالانىپ، كيىم ىلگىشتەردىڭ تاساسىندا شۆەيسار ماۋجىراپ ەسىنەپ، تىپ-تىنىش بولا قالعان اۋىز بولمەگە قايتا ورالدى. ول جۇلدىز ۇلگىلى تەمىر تور قاعىلعان ەسىكتىڭ شىنىسى ارقىلى، اكەسىنىڭ كەنەت بيالايىن شەشكەنىن، تاربيەشىمەن شۇعىل قوشتاسقانىن، قاقپادان ءارى وتكەنىن كورىپ تۇر. تەك سوندا عانا ول سىرتقا شىعىپ، ويناپ جاتقانداردى اينالىپ، سول جاقتاعى وتىن جينالعان اركانىڭ استىنا ءوتتى. جاعاسىن كوتەرىپ، وتىن ۇستىنە وتىرا كەتتى.
ونى شەتەلگە الىپ كەتكەنگە دەيىن، ەكى ءجۇز ەلۋدەن استام ۇلكەن ءۇزىلىستى ول وسىلاي وتكىزدى. كەيدە تاربيەشى اياق استىنان بۇرىشتان شىعا كەلەدى. "لۋجين، سەن نەگە وتىراسىڭ دا قوياسىڭ، بالالارمەن ويناساڭ قايتەدى". لۋجين ورنىنان تۇرىپ، اركا استىنان ءتورت بۇرىشتى اۋلاعا بەتتەپ، تاربيەشىنىڭ جوق كەزىندە ءتىپتى قۇتىرىپ كەتەتىن بىرەر سىنىپتاستارىنان ارىرەك بولاتىن ىڭعايلى جەر ىزدەپ اياعىن بىر-ەكى باسادى دا، زۋىلداپ ۇشقان دوپتان جالت بۇرىلىپ، تاربيەشىنىڭ الىسىراق كەتكەنىنە كوزى جەتكەن سوڭ، قايتادان ورنىنا كەلىپ وتىراتىن. ول بۇل ورىندى العاشقى سول ءبىر لاعنەت اتقىر كۇنى-اق، اينالاسىنان بەتىمەن كەتكەن داراقى الىس-جۇلىستى بايقاعان، قاي جاققا قاراسا دا كوزىنە ىستىق لاي قۇيىلىپ كەتكەندەي بولاتىن كۇنى-اق سەزىنگەن بولاتىن، — بۇكىل ءبولمىس-بىتىمى توڭكەرىلىپ تۇسكەن-دى. كوگىلدىر تورداعى پاراق بەتىن تۇمان باستى؛ قارا تاقتاداعى اق سيفرلار كەيدە ءبىر تۇتام بوپ، كەيدە جايىلىپ كەتەدى؛ ءمۇعالىمنىڭ داۋسى اقىرىن-اقىرىن الىستاپ باسەڭدەيدى دە، تۇسىنىكسىز كۇبىرگە اينالادى، ال پارتالاس كورشىسى زەڭبىرەك-تۇتىكپەن بەتىنە ءبىر اتىپ جىبەرىپ، باياۋ عانا نىقتاپ: "ءقازىر جىلايدى" — دەيدى. ول ءبىراق جىلامايدى، ءتىپتى ول ءبارى جابىلىپ ونىڭ باسىن سارى كوپىرشىكتەر كىلكىگەن راكوۆيناعا تىقپاق بولعاندا دا جىلاعان ەمەس. "مىرزالار، — دەگەن تاربيەشى العاشقى ساباقتاردىڭ بىرىندە — سەندەردىڭ جاس دوستارىڭ — جازۋشىنىڭ بالاسى. سەندەر ونى ءالى وقىعان جوقسىڭدار، ءبىراق وقيسىڭدار". سونان كەيىن ساۋساقتارىمەن بوردى ۇگىلگەنشە باسىپ تاقتاعا ءىرى ارىپتەرمەن: "انتوشانىڭ باسىنان وتكەندەر، سيلۆەستر باسپاسى" دەپ جازىپ قويدى. وسىدان كەيىن ەكى-ۇش اي بويى ونى، ءلۋجيندى انتوشا اتاپ كەتتى. ال الگى سودىر سىنىپقا اكەسىنىڭ كىتابىن قۇپيا اكەپ، ساباق ۇستىندە باسقالارعا تاسالاپ كورسەتىپ، لۋجينگە كوزىنىڭ قىرىمەن ايارلانا قارادى دا، ساباق اياقتالعان سوڭ، ورتاسىن اشىپ سوزدەردى ادەيى ساقاۋلاندىرىپ وقي باستادى. ونىڭ يىعىنان قاراپ تۇرعان پەتريششيەۆ پاراقتى ۇستايمىن دەپ جىرتىپ الدى. ال كرەبس اسىعا-ۇسىگە: "مەنىڭ پاپام بۇل جازۋشىنى ەكىنشى سورتتى جازۋشى" دەيدى. گروموۆ ايقاي سالدى: "انتوشانىڭ ءوزى بىزگە داۋىستاپ وقىپ بەرسىن". "ودان دا ءارقايسىمىزعا جاپىراقتاپ ءبولىپ بەرەيىك"، — سىنىپتاعى سايقىمازاق تاڭدايىن تاق ەتكىزدى، سونان كەيىن-اق قىزعىلت-التىن تۇسپەن بەزەندىرىلگەن كىتاپتىڭ پورا-پوراسى شىقتى. پاراقتار سىنىپ ىشىنە شاشىلىپ قالدى. بەتتەردىڭ بىرىندە كوگىلدىر كوزدى گيمنازيست كوشەنىڭ بۇرىلىسىندا ءوزىنىڭ تاماعىمەن قاڭعىباس ءيتتى تاماقتاندىرىپ تۇرعان سۋرەت بار ەدى. كەلەسى كۇنى لۋجين ونى پارتا قاقپاعىنىڭ ىشكى جاعىنا مۇقيات جاپسىرىلعانىن كوردى.
كوپ ۇزاماي وعان ءتيىسۋدى قويدى، تەك اندا-ساندا لاقاپ اتىن اتاعانمەن، ءبىراق وعان ءۇن قاتپاعان سوڭ، ول دا ۇمىتىلىپ كەتتى. لۋجينگە كوڭىل اۋدارۋدى قويدى، ونىمەن ەشكىم دە سويلەسپەيدى، ءتىپتى سىنىپتاعى ەڭ مومىن (ادەتتە، ونداي بالا — ەتجەڭدى، كۇشتى مىسقىلشىل بولىپ كەلەدى) بالانىڭ ءوزى ونىڭ جۇرتتان ساياق قالعانىن بولىسۋگە جارامادى. التى جىل وتكەننەن كەيىن قاتەرلى بارلاۋداعى ەرلىگى ءۇشىن گەورگيي كرەسىن العان، سونان كەيىن ازامات سوعىسى جىلدارىندا قولىن جوعالتقان سول مومىن بالا، مەكتەپتە ءلۋجيننىڭ قالاي بولعانىن (وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارىندا) ەسىنە تۇسىرگىسى كەپ، قايسى بالا ەكەنىن، سىنىپتا وعان ارقاسىن بەرىپ وتىراتىن قۇلاعى قالقيعان بالا ما، جوق الدە قولىن قالتاسىنا ساپ، ارقاسىنداعى سومكەسىنە قار قونعان، ۇيىنە تارانتاسپەن قايتاتىن بالا ما، قايسىسى ەكەنىن كوز الدىنا كەلتىرە المادى. ول، ەسىنە تۇسىرگىسى كەپ، ويشا ونىڭ الدىنا شىعىپ جۇزىنە قاراعىسى كەلەدى، ءبىراق زەردەسى مەن جادىن جىلداردىڭ تولاسسىز جاۋعان قالىڭ قارى باسىپ قالىپتى. سول بۇرىنعى مومىن بالا، بۇگىندە سابىرسىز ەميگرانت گازەتتەگى پورترەتكە قاراپ وتىرىپ: "ونىڭ ءجۇزى مۇلدە ەسىمدە جوق.. مۇلدە ەسىمدە جوق..." — دەدى.
ساعات تورتتەر شاماسىندا تەرەزەگە قاراپ وتىرعان ۇلكەن لۋجين شانامەن كەلە جاتقان بالاسىنىڭ ءجۇزى اپپاق شۇبەرەكتەي بولىپ كەتكەنىن كوردى. بالاسى، ادەتتەگىدەي، ونىڭ كابينەتىنە كىرىپ، وعان بەتىن تاقاعانمەن، تەك اۋانى قارماپ ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيدى دە، شۇعىل بۇرىلىپ كەتتى. "توقتاي تۇر — دەدى اكەسى، — توقتاي تۇر. بۇگىن يە بولعانىن ايتشى. شاقىردى ما؟"
ول بەتىن بەرى بۇرعان بالاسىنا قادالا قاراپ، ونىڭ يىعىنان تارتىپ، بوپ-بوز جۇزىنەن، سولىڭقى سامايىنان سۇيگىسى كەپ كەتتى سول ءبىر العاشقى مەكتەپتەگى قىستا دوكتوردىڭ ايتۋىمەن كىشكەنتاي ءلۋجيننىڭ مىشياك سەبىلگەن ۇستىنەن سارىمساقتىڭ ءيىسى بۇرقىراپ شىعىپ تۇراتىن. ونىڭ تىسىنەن پلاتين سىمىن الىپ تاستاعان، ءبىرىن ول، سودان قالعان ادەتپەن، ۇستىڭگى ەرنىن قوزعاپ قاسقا تىستەرىن اقسيتىپ قويادى. ول تومەنگى جاعى تۇيمەلى قىسقا شالبار، ارتىندا بەلدىكشەسى بار اعىلشىن كوستيۋمىن كيگەن. ول ءبىر اياعىنا سالماعىن سالىم ۇستەل جانىندا تۇر، ال اكەسى ونىڭ مىزعىماي قاتىپ قالعان جۇزىنە قاراپ، دارمەن كورسەتە الار ەمەس. بالاسى سومكەسىن كىلەممەن سۇيرەتىپ كەتىپ بارا جاتتى؛ ۇلكەن لۋجين كوگىلدىر مەكتەپ داپتەرلەرى جاتقان (بولاشاق مەمۋاريستەر وسىنىسىن ايتار دەگەن نيەتپەن) ۇستەلگە شىنتاعىن تىرەپ، جازىپ وتىرعان حيكاياتىن توقتاتىپ، قاپتالىنداعى اسحاناداعى ايەلىنىڭ، تىنىشتىقتا، كاكاو ىشۋگە ۇگىتتەگەن مونولوگىنا قۇلاق توستى. "بالام قيىن، — دەپ ويلادى ۇلكەن لۋجين. ول اۋىرادى، ونىڭ جانى دەرتكە ۇشىراعان... مەكتەپكە بارعانى بەكەر بولدى ما ەكەن. ءبىراق باسقا بالالاردىڭ ورتاسىنا ۇيرەنۋى كەرەك قوي... جۇمباق... جۇمباق..."
"ەڭ بولماسا كەكس جەشى"، — قابىرعانىڭ ارعى جاعىنداعى داۋىل جالبارىنا شىعادى، — تاعى دا تىنىشتىق. ءبىر پالەكەت باستالدى اياق استىنان شيقىلداعان قارلىعىڭقى داۋىس شىعىپ، داۋىل سوققانداي ەسىك تارس جابىلدى. ول ورنىنان اتىپ تۇرىپ قولىنا قالامىن جەبە قۇساتىپ قىسىپ ۇستاعان كۇيى اسحاناعا كىرىپ باردى. ءالى دىرىلدەگەن قولىمەن داستارقان ۇستىندە توڭكەرىلىپ جاتقان شىنى ىدىستاردى سىنىپ قالعان جوق پا ەكەن دەپ قاراپ جاتىر. "Meن ودان مەكتەپ جايىن سۇرادىم، — دەدى ايەلى كۇيەۋىنە كوز سالماي، — ونىڭ جاۋاپ بەرگىسى كەلمەدى، — سونان كەيىن، مىنە... جىن ۇرعانداي..." ءيسى دە قۇلاق تۇرە قالدى. فرانسۋز ايەلى پاريجگە كەتىپ قالعان، ءقازىر ءوزىنىڭ بولمەسىندە نە ىستەپ جاتقانىن ەشكىم دە بىلمەيدى. ونىڭ بولمەسىندەگى اق قابىرعا قاعازىنىڭ جوعارى جاعىنا سۇر قازدار مەن سارى كۇشىكتەر سالىنعان بولاتىن. قاز كۇشىككە جاقىنداپ بارا مىنە، وسى سۋرەت بولمە قابىرعاسىندا شىر اينالا قايتالانا بەرە ( گلوبۋس پەن ءبىر كەزدە ۆەربەدەن ساتىپ الىنعان ءتيىننىڭ تۇلىمى تۇر. كرەسلو استىنان جاسىل پاروۆوز كورىنەدى. بولمە اجارلى، جارىق. كوڭىلدى قابىرعالار، كوڭىلدى زاتتار.
كىتاپتار دا جەتەرلىك. اكەسى جازعان، قىزعىلت-التىن تۇسپەن بەزەندىرىلگەن كىتاپتاردىڭ ءبىرىنشى بەتىندە اكەسىنىڭ قولتاڭباسى بار.
عالامنىڭ حايۋاناتتار مەن ادامداردى انتوشا سياقتى قادىرلەۋ جانىن شىن نيەتپەن تىلەيمىن"، — ۇلكەن لەپ بەلگىسى. نەمەسە: "بۇل كىتاپتى، بالام، سەنىڭ بولاشاعىڭدى ويلاپ وتىرىپ جازدىم". بۇل تاڭبالار "سوقىر مۋزىكانت" نەمەسە "پاللادا" فرەگاتى" سەكىلدى جاتادى. قالىڭ ەرىندى، بۇيرا شاشتى بالانىڭ سۋرەتى بار پۋشكيننىڭ ۇلكەن تومىنىڭ بەتى ەشۋاقتا اشىلعان ەمەس. ونىڭ ەسەسىنە اپاسى سىيلاعان ەكى كىتاپتى عۇمىر بويى ءسۇيىپ ءوتتى، ۇلعايتىلعان شىنى ارقىلى قاراعانداي، جادىنا تۇتىپ قالدى. ءبىراق ءبىرشاما جىلدان كەيىن، ول كىتاپتاردى قايتا وقىپ شىعىپ، ولاردىڭ قىسقارتىلعان نۇسقا، قۇرعاق بايانداۋ ەكەنىن كوردى دە، بەينە ءبىر كىتاپتار، ءبىر كەزدە ونىڭ جانىنا وشپەيتىن ءىز قالدىرعان ماڭگىلىك ومىردەن كەش قالىپ قويعانداي اسەر ەتتى. ءبىراق ونى فيلەاس شوپتىڭ سوڭىنان شۇقشيىپ قالماۋ الىس ساپارلارعا دەگەن قۇشتار بولعاندىقتان، نەمەسە، قىران تۇمسىقتى ۇزىنتۇرا ءىزشىنىڭ سكريپكادا اسىرىلە وينايتىن بەككەر-ستريتتەگى ونىڭ ۇيىنەن ەلىكتىرىپ اكەتكەنى جايلى وقيعالارعا دەگەن بالالىق بەيىمدىلىكتەن ەمەس ەدى. تەك كەيىنىرەك قانا بۇل ەكى كىتاپتىڭ ونى نەگە تولقىتقانىن ءتۇسىندى: ءارى دۇرىس، ءارى قاتىگەزدىكپەن داميتىن ورنەكتەر، — ءسيليندرلى ما ەكەن فيلەاس (بىردە ميلليونعا ءپىل ساتىپ اپ، بىردە كەمە ۇستىندە جارتىسى جانىپ ءمتستىڭ جانارمايعا شىعىندانىپ ءوزىن-وزى اقتايتىن قۇرباندىقتارعا باراتىن شىرعالاڭ جولداردان وتەدى؛ لوگيكاعا اڭسارلى اسەر قوياتىن شەرلوك، بۇكىل سيگارا تۇرلەرىنىڭ ك ۇلى تۋرالى مونوگرافيا قۇراستىرعان شەرلوك، سول كۇل، تۇمار سياقتى، مۇمكىن بولعان دەدۋكسييلاردىڭ شىتىرمان جولدارىنان ءوتىپ جالعىز جارقىراپ تۇرعان قورىتىندىعا الىپ بارادى. اكە-شەشەسى روجدەستۆوعا شاقىرعان فوكۋسشىنىڭ بويىنان، ۋاقىتشا بولسا دا، فوگگ پەن حولمستىڭ بولمەسىن تابۋعا بولادى، سول كۇنى العان اسەر، فوكۋسشىنىڭ كەي تۇستا — جاعىمسىز قيمىل-قوزعالىسىن بىلدىرمەي جىبەرگەندەي بولدى. ودان كەيىن-اق اسا ساقتىقپەن سيرەك ايتىلاتىن "سەنىڭ مەكتەپتەس دوستارىڭدى شاقىرايىق" دەگەن وتىنىشتەردىڭ ءبارى تۇككە اسپايدى. بۇلاي ەتۋ ءارى كوڭىلدى، ءارى پايدالى بولادى دەپ ويلاعان ۇلكەن لۋجين، بالالارى سول مەكتەپتە وقيتىن ءوزىنىڭ ەكى تانىسىنا ايتىپ، ونىمەن بىرگە الىستان قوسىلاتىن جاقىندارىنىڭ ەكى مومىن، بولبىراعان بالالارى مەن تولىق بۇرىمدى قىزدى شاقىردى.
ماتروس كوستيۋمدى ول بالالاردان وپا ءيىسى شىعىپ تۇرادى. كىشى لۋجين بالالاردىڭ ەكەۋىن، ءۇشىنشى سىنىپتا وقيتىن، مەكتەپتە قالاي بولسا سولاي كيىنىپ جۇرەتىن، ناعىز سوتقارلار بەرسەنيەۆ پەن روزەندى تانىدى. "مىنە، — دەدى ۇلكەن لۋجين شاتتانا، بالاسىنىڭ يىعىنا قولىن قويىپ (ونىڭ قولىنىڭ استىنان يىعى جايلاپ سىرعىپ شىقتى). — ەندى سەندەردى جالعىز قالدىرامىز، — تانىسىڭدار، ويناڭدار، — سونان كەيىن شاقىرامىز، سيۋرپريز بولادى"، — دەدى. جارتى ساعاتتان كەيىن ول شاقىرۋعا كەلدى. بولمەدە — تىنىشتىق. ءمۇيىس ءىس وتىرعان قىز "نيۆانىڭ" قوسىمشاسىنان سۋرەت ىزدەپ اۋدارىستىرىپ وتىر. وپالانعان، ورتتەي قىزارىپ كەتكەن بەرسەنيەۆ پەن روزەن دەل-سال بولعان قالپى ديۆاندا وتىر. سولبىرايعان جيەندەر بولمەنى كەزىپ قابىرعاداعى اعىلشىن گروۆيۋرالارىن، گلوبۋستى، ءتيىندى، ۇستەل ۇستىندە جاتقان، باياعىدا سىنىپ قالعان پەدومەتردى ايتەۋىر قاراعان بوپ تۇر. اق توقىما باۋلى ماتروسقا كيگەن لۋجين بولسا تەرىس ماڭىنداعى ۆەنا ورىندىعىنا جايعاسىپ aپ، باس بارماعىنىڭ تىرناعىن تىستەلەپ، قاباعىنىڭ استىمەن قارايدى. ءبىراق فوكۋسشى كوڭىلىن ورنىنا ءتۇسىردى. ءتىپتى كەلەسى كۇنى بەرسەنيەۆ پەن روزەن، كادىمگى وزدەرىنىڭ سودىرلىق قالپىنا ءتۇسىپ، مەكتەپ زالىندا وعان جاقىنداپ، باستارىن ءيىپ، سونان كەيىن داراقىلانا قارقىلداپ كۇلىپ، بىر-بىرىمەن قۇشاقتاسىپ قاسىنان جونەي بەرگەندە دە — ءتىپتى سول مازاق ەتكەندەرى دە ونىڭ العان اسەرىن بۇزا المادى. ونىڭ سالقىن ءوتىنىشى بويىنشا قاستارى بىر-بىرىمەن قوسىلىپ كەتكەن — شەشەسى وعان قوناق تاراپىنان قىزىل اعاش تۇستەس رەڭمەن بويالعان ۇلكەن جاشىك يەن مۇقاباسىندا قوياندى قۇلاعىنان كوتەرىپ تۇرعان مەدالدى فراك كيپي مىرزانىڭ سۋرەتى بار عاجايىپتار وقۋلىعىن ساتىپ الىپ بەردى. جاشىكتە ەكى ءتۇپتى ساندىقشا، جۇلدىزدى قاعاز جاپسىرىلعان تاقتايشا، جارتىسى كورولدەر مەن بايلار دا - جارتىسى ءمۋنديرلى كولير سالىنعان دورەكى كارتالار، جينالاتىن سيليندر، نە مىندەت اتقاراتىنى بەلگىسىز، ەكى ۇشى اعاشتى ءجىپ... بار. الەم-جالەم سۋرسي كونۆەرتتەردە سۋدى كوگىلدىر، قىزىل، جاسىل تۇستەرگە بويايتىن ۇشتار دا جاتىر. بارىنەن دە تارتىمدىسى كىتاپ بولىپ شىقتى، لۋجين ودان بىرنەشە كارتا فوكۋسىن ۇيرەنىپ اپ، اينا الدىندا تۇرىپ، ون ساعاتتار بويى وزىنە-وزى كورسەتەتىن. ول سول ايلالى، ءدال فوكۋستان وزىنە بەلگىسىز راقات سەزىمىنە بولەنەتىن، سولاي بولا تۇرا الدەبىر قۇپيالاردى مەڭگەرىپ الۋعا ءالى دە بىردەڭەلەردىڭ جەتپەيتىنىن سەزەتىن، ماسەلەن، فوكۋسشىنىڭ اۋادان رۋبل، نەمپ روزەننىڭ قۇلاعىنان جەتىلىك شىبىن الۋىن ۇيرەنە الماي-اق قويدى. كىتاپتاعى ءتۇسىندىرۋ سوزدەرىنىڭ كۇردەلىلىگى ونىڭ جىنىنا ءتيسىن. ونىڭ ۇمتىلعانى قۇپيا قاراپايىمدىلىق، ۇيلەسىمدى قاراپايىمدىلىق ەدى.
روجدەستۆودا جىبەرىلەتىن ونىڭ ۇلگەرىمى تۋرالى حاتتىڭ ەسكەرتپەلەر" تاقىرىپشاسىندا ونىڭ ەنجارلىعى، دارمەنسىزدىگى قالعىپ-مۇلگىپ وتىراتىندىعى، قولاپايسىزدىعى ايتىلىپ، باشكيرمەن جينالعاندا بىلاي بوپ شىعاتىن: ورىس تىلىنەن — "قاناعاتتاندىرىلدى"، — ونىڭ ىشىندە ماتەماتيكا دا بار. الايدا، ءدال وسىنى ول مۇقاباسىنا "كوڭىلدى ماتەماتيكا" دەپ جازىلعان ەسەپتەرمەن كوپ اينالىسىپ، سانداردىڭ سان قۇبىلىسقا تۇسەتىنىنە، گەومەتريالىق سىزىقتاردىڭ زاڭدىلىققا باعىنبايتىن ويىندارى تاماشا بولاتىن. ال ولار مەكتەپ تاپسىرماسىندا جوق ەدى. اسىرەسە، مىسال ەسەپتەگى پاراللەل قۇپياسىن اشاتىن كولبەۋ پاراقتىڭ تىك سىزىقتىڭ بويىمەن سىرعۋى ايرىقشا راقاتقا بولەۋشى ەدى. بارلىق سىزىقتار سياقتى تىك سىزىق تا شەكسىز ەدى، كولبەۋ سىزىق تا شەكسىز، ونىڭ بويىمەن سىرعىپ جوعارى ورلەي بەرۋ، ماڭگىلىك ارپالىسقا ءتۇسۋ دەگەن ءسوز، ودان تايىپ ءتۇسۋ مۇمكىن ەمەس، ولاردى بولمىستارىمەن بىرگە قوسىلۋ نۇكتەلەرى شەكسىزدىك بويىمەن ءارى ورلەي بەرەدى. ءبىراق ول سىزىقشانىڭ كومەگىمەن ولاردى "'ادام اجىراتاتىن: ولاردى بىر-بىرىنە پاراللەل ەتىپ قايتادان سىزاتىنىن، سول كەزدە ول الىس شەكسىزدىكتە كولبەۋ سىزىقتى اۋىتقىتىپ فيپ ەنىنەن اقىل جەتپەيتىن اپات، ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىن عالامات بولادى دا، ول ۇزاق ۋاقىت بويى، جەردەگى سىزىقتاردىڭ ءبارى ەندى-ەستەن ايىرىلعانداي، ال ءوزى سول بيىكتىكتە دەمىن ىشىنە اپ قالاتىن.
كەيدە ول از دا بولسا قۇراستىرىلاتىن كارتينالارعا قاراپ تا تاباتىن. اۋەلدە شەتى ءتىستى دوڭگەلەكتەنىپ قىرقىلعان قاراپايىم ول جاپىراق-جاپىراق قيىندىلار بىر-بىرىنە جالعاستىرىلىپ، پايدا بولعان كارتينانى ءتىپتى كوتەرىپ تۇرۋعا بولاتىن ەدى. سول جىلى اعىلشىن موداسى ۇلكەندەر ءۇشىن دە شىتىرمان جينالمالى شىرشالار جاساپ شىعاردى: ءارقايسىسى ءبىر زاتتى كورسەتەتىن، ماسەلەن جاي قاراپايىم شەڭبەردەن (بولاشاق كوگىلدىر اسپاننىڭ ءبىرى) قىرلارى مەن مۇيىستەرى كوپ مويناقتار مەن ىدىستاردان ارتقى فورمالار پايدا بولاتىن، جانە سولارعا قاراپ تۇرىپ ولاردىڭ ءتۇپتىڭ تۇبىندە نە بوپ شىعاتىنىنا، قارا الا سيىردىڭ تەرىسى مە، جوق الدە قۇلاعى مەن قاراقۇسى انىق كورىنىپ تۇرعان باقتاشى اياعىنداعى تاياقتىڭ كولەڭكەسى مە، — ايتەۋىر باسىڭ جەتپەي دالباسالاعانسىڭ. سونان كەيىن بىرتىندەپ سول جاعىندا سيىردىڭ ساۋىرى، وڭ جاقتاعى شالعىندا سىرناي ۇستاعان قول شىعادى، ال كوگىلدى پەش ۇستىندەگى بوس كەڭىستىككە ماناعى شەڭبەر كىرىگە كەتەدى، الا قيىندىلاردان قۇرالا كەپ، ەڭ سوڭعى ساتتە، ءدال ۇيلەسىم تاۋىپ مىقتى كارتينانىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنەن لۋجين تولقىپ كەتەتىن-دى. بىرنەشە مىڭداعان بولشەكتەردەن تۇراتىن وتە قىمبات باستىرعىشتار بولدى؛ ولاردى جيەن اپكەسى، كوڭىلدى، مەيىرىمدى، (كرىشاشتى جيەن اپكەسى الىپ كەلگەن، — ول زالداعى ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى قيىندىلارعا، بىر-بىرىنە كىرىگەتىن-كىرىكپەيتىنىن الدىن الا (تومەن تەكسەرىپ، كەيبىر ايرىقشا بەلگىلەر ارقىلى كارتينانىڭ تەگىن ءبىلىپ الۋعا تىرىساتىن. قوناقتار شۋلاپ جاتاتىن كورشى بولمەدەگى جيەن اپكەسى: "قۇداي ءۇشىن ەشتەڭە جوعالتپا" دەيتىن. كەيدە اكەسى كىرىپ قيىندىلارعا قاراپ تۇرادى دا قولىن ۇستەلگە سوزىپ: "مىناۋ، ءسوز جوق، مىنا جەردە جاتۋ كەرەك" دەيدى، سوندا لۋجين، باسىن كوتەرمەستەن: "بوس ءسوز، بوس ءسوز، كەدەرگى جاساماڭىزدار" دەيدى، — سوندا اكەسى ونىڭ كەكىلىنە جايلاپ قانا ەرنىن تيگىزىپ التىن تۇستەس ورىندىقتاردىڭ، شار اينانىڭ، سۋعا ءتۇسىپ جاتقان فرينانى بەينەلەيتىن سۋرەتتىڭ، ءرويالدىڭ، ءۇنسىز تۇراتىن ءنان ءرويالدىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتاتىن.
3
تەك ساۋىردەگى پاسحا كانيكۋلىندا عانا لۋجين ءۇشىن، بەينە ءبىر تەتىگىن بۇراپ ءوشىرىپ تاستاعانداي بۇكىل دۇنيە ءۇن-تۇنسىز قالعان سول ءبىر كۇنى، ونىڭ بار ءومىرىن ءبىر باعىتقا شوعىرلاندىرعان، تاس قاراڭعىلىق ىشىندە جارقىراپ كورىنگەن، جاڭا تۋعان عالامات، عاجايىپ ارال پايدا بولدى. جالىنان ۇستاعان باقىت، قالت تۇرا قالدى: ساۋىردەگى سول كۇن دەمىن ىشىنە الىپ قاتىپ قالدى، تەك باسقا ءبىر جاقتا، باسقا ءبىر جازىقتىقتا كۇندەردىڭ ابىر-سابىرى، قالانىڭ كوكتەمى، دەريەۆنيانىڭ جازى جالعاسىپ جاتتى، — وعان مۇلدە قاجەتسىز بۇلىڭعىر اعىستى تىرشىلىك.
بۇل اياق استىنان باستالدى. ۇلكەن لۋجين قايىن اتاسىنىڭ جىلىندا ۇيىندە مۋزىكالىق كەش ۇيىمداستىردى. ونىڭ مۋزىكادان تۇسىنىگى شامالى ەدى، "تراۆياتانى" ۇيالا تىڭدايتىن، رويالعا كونسەرتتەردىڭ باسىندا عانا قۇلاق توسادى دا سونان كەيىن تىڭداۋدى قويىپ، قارا لاكتان كورىنىپ تۇراتىن ءپيانيستىڭ ساۋساقتارىنا عانا قاراپ وتىرادى. ءبىراق مارقۇم قايىن اتاسى ورىندايتىن رەپەرتۋاردان قۇرالعان بۇل مۋزىكالىق كەش لاجسىزدان بولعان ەدى: گازەتتەر مۇلدە ءۇن-تۇنسىز قالدى، — اۋىر ۇنسىزدىك باستى، — ال شەشەسى مۇنىڭ ءبارى، ءتىرى كەزىندە اكەسىنىڭ دارىنىن كورە الماعانداردىڭ، ەندى ولگەننەن كەيىن داڭقىن كوزگە ىلمەي قويعىسى كەلگەندەردىڭ جاساپ وتىرعان قاسكۇنەمدىگى دەدى. الدى اشىق قارا كويلەك كيگەن، موينىندا جارق - جۇرق ەتكەن بريلليانت القاسى بار، تولىقشا اقشىل جۇزىنەن شۋاقتى مەيىرىم توگىلىپ تۇراتىن ول قوناقتاردى اھلاپ-ۋھلەمەي-اق الدەنەلەردى شاپشاڭ جۇمساق سىبىرلاپ، ۇياڭ، موماقان قالىپتا قابىلداي ءجۇرىپ، كوزىمەن نىمشاسىنان كراحمال قابىرشىعى شىعىپ، ءۇي ءىشىن جايلاپ باسىپ كەزىپ جۇرگەن، ءوزىنىڭ تولىقتىعىنان ەپتەپ قىسىلاتىن، اقكوڭىل كۇيەۋىن ىزدەپ تۇردى. "تاعى دا جالاڭاش شىقتى" — دەپ كۇرسىندى كوركەم جۋرنالدىڭ باسپاگەرى، جارىق مولىنان قۇيىلىپ، ءتىپتى بۇرىنعىدان دا جارقىراپ كەتكەن فريناعا ءوتىپ بارا جاتىپ كوز سالىپ. ول اياعىنا ورالعان كىشكەنتاي ءلۋجيندى باسىنان سيپادى. لۋجين كەرى شەگىندى. تۋ سىرتىنان "قانداي ۇلكەن بوپ كەتكەن" — دەگەن داۋىس ەستىلدى. ول بىرەۋدىڭ فراگىنىڭ تاساسىنا تىعىلدى. "جوق، توقتاي تۇرىڭىز، توقتاي تۇرىڭىز — ءدال توبەسىنەن بىرەۋ كۇمپىلدەتىپ قويا بەردى. - ءبىزدىڭ باسپاسوزگە ونداي تالاپ قويۋعا بولمايدى". ءتىپتى دە ۇلكەن ەمەس، قايتا ءوز جاسىنا قاراعاندا كوپ كىشكەنتاي ول، قوناقتاردىڭ اراسىمەن ءجۇرىپ وزىنە وڭاشا ورىن ىزدەستىردى. كەيدە الدەبىرەۋ يىعىنان تارتىپ، تۇككە ارزىمايتىن بىردەڭە سۇرايدى. زال، قاتارلاستىرىلىپ قويىلعان ورىندىقتاردان تارىلىپ كەتكەندەي. بىرەۋ ەسىكتەن نوتا يۋپيتەرىن ابايلاپ كىرگىزىپ جاتىر. لۋجين ەشكىمگە بىلدىرمەي اكەسىنىڭ قاپ-قاراڭعى بولمەسىنە ءوتتى دە، بۇرىشتاعى ديۆانعا بارىپ وتىردى. ەكى بولمەنىڭ ارعى جاعىنداعى باسقا زالدان سكريپكانىڭ نازىك سىڭسىعانى ەستىلدى. ول، تىزەسىن قۇشاقتاپ، كوشەدەگى گاز شامىنان توگىلگەن كوگىلدىر جارىققا تولىق جابىلماعان پەردەلەردىڭ اراسىنداعى ساڭىلاۋ ارقىلى قاراپ، سالعىرت تىڭداپ وتىر. توبەدەن قۇپيا دوعا جاساپ جەڭىل ساۋلە وتەدى، جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىنەن، نە ەكەنى بەلگىسىز، جارقىراعان نوقات كورىنەدى: حرۋستال جۇمىرتقانىڭ، نە سۋرەت شىنىسىنىڭ شاعىلىسى. ول قالعىپ بارا جاتىر ەكەن، كەنەت ۇستەل ۇستىندەگى تەلەفون شىرىلداپ قويا بەردى دە، سەلك ەتە ءتۇستى، سوندا عانا ول، الگى ساۋلە نوقاتى — تەلەفون تۇتقاسىنان ءتۇسىپ تۇرعانىن ءبىلدى. اسحانادان بۋفەتشى كىرىپ، جازۋ ۇستەلىن تۇگەل جارقىراتىپ جىبەرگەن شام جاقتى دا، تۇتقانى قۇلاعىنا اپارىپ، ءلۋجيندى كورمەستەن، تۇتقانى بىلعارى مۇقابالى داپتەرگە جايلاپ قويىپ، شىعىپ كەتتى. ءبىر مينوتتەن كەيىن ءبىر مىرزانى ەرتىپ كەلدى، ال ول شامنىڭ استىندا ءبىر قولىمەن تۇتقانى الىپ، ەكىنشى قولىمەن ارتىندا تۇرعان كرەسلونىڭ ارقالىعىن سيپاپ تۇر. قىزمەتشى الىستان ەستىلگەن مۋزىكا داۋسىن تۇنشىقتىرىپ ەسىكتى جاپتى. "مەن تىڭداپ تۇرمىن" - دەدى مىرزا. لۋجين، قيمىلداۋعا قورقىپ، قاراڭعىدا وعان تەسىلە قاراپ، سول بوگدە ادامنىڭ اكەسىنىڭ كرەسلوسىنا ەمىن-ەركىن جايعاسىپ العانىنا وز-وزىنەن قىسىلىپ تا وتىر. "جوق، مەن ويناپ بولدىم"، — دەدى ول جوعارىعا قاراپ، اپپاق تىنىمسىز قولىمەن ۇستەل ۇستىندەگى الدەنەنى قوزعاپ. "مۇمكىن" — دەدى مىرزا. لۋجين ونى ءبىر قىرىنان كورىپ تۇر، مۇرنى ءتىل سۇيەگى سياقتى، قارا شاشى، جىپ-جىلتىر، قويۋ قاستى. "مەن، شىنىن ايتقاندا، نەگە بۇل جاققا تەلەفون سوعىپ تۇرعانىڭدى بىلمەيمىن، — دەدى ول باياۋ عانا، ۇستەل ۇستىندەگى الدەنەنى تۇرتكىلەپ. — تەك تەكسەرىپ قويۋ ءۇشىن بە... بالالىق"، — دەدى ول، اياعىنداعى جالت- جۇلت ەتكەن ءتۋفليىن قوزعاپ. سونان كەيىن تۇتقانى قۇلاعى مەن يىعىنىڭ اراسىنا ىپ-ىڭعايلى جاتقىزا قويدى دا، اندا-ساندا "ءيا"، "جوق"، "مۇمكىن" دەپ وتىرىپ، ەكى قولىمەن جاڭا عانا ءتۇرتىپ وتىرعان حاتتى الدى. ول، جۋىردا عانا اكەسىنە بىرەۋ سىيعا تارتقان، شاعىن عانا جىپ-جىلتىر جاشىك ەدى. لۋجين ونىڭ ىشىندە نە بار ەكەنىن ءالى كورە قويعان جوق بولاتىن، سودان دا الگى مىرزانىڭ قولىن باقىلاپ وتىر. ءبىراق ول جاشىكتى بىردەن اشا قويمادى. "مەن دە، — دەدى ول، — قايتا، قايتا. قايىرلى ءتۇن، سۇيىكتىم". تۇتقانى ءىلىپ، كۇرسىندى دە، جاشىكتى اشتى. الايدا ول بۇرىلىپ كەتتى دە، ونىڭ كولەگەيلەگەن يىعىنان لۋجين ەشتەڭە كورمەي قالدى. ول جايلاپ قوزعالىپ قاپ، ەدەنگە جاستىق ءتۇسىرىپ الدى. مىرزا جالت قارادى. "سەن نە ىستەپ وتىرسىڭ؟ — دەدى ول، كۇڭگىرت بۇرىشتاعى لۋجينگە قاراپ. — وي-وي-وي، تىڭ تىڭداعانىڭ جاقسى ەمەس! لۋجين ۇندەگەن جوق. "ەسىمىڭ كىم؟" — مىرزا دوستىق كوڭىلمەن سۇرادى. لۋجين ديۆاننان ءتۇسىپ، وعان جاقىندادى. جاشىكتە ويىلىپ جاسالعان ءار ءتۇرلى فيگۋرالار جاتىر ەكەن. "ادەمى شاحمات، — دەدى مىرزا — پاپاڭ ويناي ما؟" "بىلمەيمىن" — دەدى لۋجين. "ال سەن بىلەسىڭ بە؟" لۋجين باسىن شايقادى. "بۇل ەندى دۇرىس ەمەس. ۇيرەنۋ كەرەك. مەن ون جاسىمدا جاپ-جاقسى وينايتىنمىن. سەن قانشاداسىڭ؟"
باياۋ ەسىك اشىلدى. ۇلكەن لۋجين اياعىنىڭ ۇشىمەن كىردى. ول، سكريپكاشى ءالى دە تەلەفونمەن سويلەسىپ وتىرعان شىعار، سوندىقتان وعان وتە ىزەتپەن، "سويلەسە بەرىڭىز، سويلەسىپ بولعاننان كەيىن جۇرتشىلىقتىڭ سۇراۋىمەن تاعى بىردەڭە ورىندارسىز" دەپ ايتۋعا دايىندالىپ كەلگەن-دى.
"سويلەسە بەرىڭىز، سويلەسە بەرىڭىز"، — سول ەكپىنمەن سويلەي كىرگەن ول بالاسىن كورىپ ۇندەمەي قالدى. "جوق، جوق، بولدىم، — دەدى سكريپكاشى، ورنىنان تۇرىپ. — تاماشا شاحمات. ءسىز وينايسىز با؟" "ونشا ەمەس" — دەدى لۋجين. (سەن مۇندا نەعىپ تۇرسىڭ؟ بار مۋزىكا تىڭدا...) "تاماشا ويىن، تاماشا ويىن، — دەدى سكريپكاشى جاشىكتىڭ قاقپاعىن ىقتياتتاپ جاۋىپ جاتىپ. كومبيناسيالار — اۋەن سياقتى. كەيدە مەن جۇرىستەردىڭ سارىنىن ەسىتەم". "مەنىڭشە، شاحماتقا ۇلكەن ماتەماتيكالىق قابىلەت كەرەك سياقتى، — دەدى ۇلكەن لۋجين اسىعا سويلەپ. — بۇل ماسەلەدە مەنىڭ... ءسىزدى كۇتىپ تۇر، ماەسترو". "ودان دا ءبىر پارتيا ويناپ جىبەرسەم عوي، — دەدى سكريپكاشى ەسىككە بەتتەپ بارا جاتىپ. — قۇدايلار ويىنى. مۇمكىندىكتەرى شەكسىز". "وتە كونە ونەر، — دەپ لۋجين بالاسىنا قارادى. — سەن نەعىپ تۇرسىڭ. بار". ءبىراق لۋجين زالعا جەتپەي، ەسەبىن تاۋىپ، ۇستەلدىڭ ءۇستى تاماققا سىقاپ تولعان، اسحانادا قالىپ قويدى. ول ودان تارەلكەگە سەندۆيچ سالىپ اپ، ءوزىنىڭ بولمەسىنە كەتتى. ول ونى شەشىنىپ جاتىپ، سونان كەيىن توسەكتە جاتىپ جەدى. شامدى سوندىرگەننەن كەيىن، موينىنداعى القاسى جالت-جۇلت ەتىپ، ونى كورىپ كەتۋ ءۇشىن شەشەسى كەلدى. ول ۇيىقتاعان بولىپ جاتىر. شەشەسى كەتەردە ەسىكتى سارت ەتكىزىپ المايىن دەپ، ۇز-ا-اق ابايلاپ جاپتى.
ول كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ تۇسىنىكسىز ءبىر تولقۋ سەزىنىپ وياندى. كۇن جەلدى، ءبىراق اشىق ەكەن، سىرتتا كوگىلدىر نۇر وينايدى؛ كوشەگە ءتونىپ تۇرعان ساراي ارقاسىنا جاقىن جەردە ءۇش ءتۇستى پولوتنو جەلمەن قومپايىپ، ولاردىڭ اراسىنان اسپان دا ءۇش ءتۇستى رەڭمەن كورىنەدى.
ادەتتەگى مەرەكە كۇندەرىندەي ول اكەسىمەن قىدىرۋعا شىقتى، ءبىراق بۇل بۇرىنعىداي بالالىق شاقتىڭ قىدىرىسى ەمەس ەدى: ءتۇس ادەتىندە كۇركىرەيتىن زەڭبىرەك ونى ەندى قورقىتپايدى، ءبىراق اكەسىنىڭ كەشەگى كەشكى سالتاناتتى ەسكە اپ، مۋزىكامەن اينالىسقان ءجون بولار ەدى دەگەن ءسوزى كوڭىلىنە ونشا قونا قويعان جوق. تاڭەرتەڭگىلىك داستارقاندا كىلەگەي پاسحاسىنىڭ قالدىعى (دوڭگەلەك توبەلى سۇرعىلت جاتاعان پيراميدا) مەن ۇيىلگەن ءتاتتى توقاش بار. سونداي سۇيكىمدى، سارى شاشتى، شەشەسىنىڭ شوبەرە ءسىڭلىسى جيەن اپاسى، ادەتتەگىدەي، كوڭىلدى قالىپتا لاتامنىڭ جيىرما بەس رۋبلگە ءوزىنىڭ "انتۋانەتەسىمەن" قىدىرتپاق بولعانىن ايتتى، ال ول ۇشاق، مىنە، بەس كۇننەن بەرى جەردەن كوتەرىلە الماي جاتقان-دى. ال بۇل كەزدە ۆۋازەن اسپانعا قايتا-قايتا كوتەرىلىپ، ونىڭ تومەن ۇشاتىنى سونداي، ۇشقىشتىڭ كۋلاگينا تىعىپ العان ماقتاسىنا دەيىن كورىنەتىن. لۋجين، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، الىس ساپارعا شىعاتىن كۇندى قالاي ەسىنە تۇتسا، بۇل ەرتەڭگىلىكتى دە، بۇل تاڭعى شايدى دا ءدال سونداي ەسىنە ۇستاپ قالدى. اكەسى تاڭعى شايدان كەيىن القابىن سارعالداق جاپقان ارالعا كەتسەك جاقسى بولار ەدى دەپ سويلەپ جاتقاندا، جيەن اپاسى ءبىر قوقىمدى ونىڭ اۋزىنا لاقتىرىپ كەپ قالعانى. شەشەسى ءۇن-تۇنسىز وتىردى دا، تەك ەكىنشى تاعامنان كەيىن، ورنىنان تۇرىپ، بۇزىلىپ كەتكەن ءجۇزىن جاسىرىپ، "ەشتەڭە ەتپەيدى، ەشتەڭە ەتپەيدى، ءقازىر دۇرىس بولادى" دەپ كۇبىرلەي قايتالاپ شىعىپ كەتتى. اكەسى ورامالدى ۇستەل ۇستىنە تاستاپ، ول دا كەتىپ قالدى. نە بولعانىن اڭعارا الماي قالعان لۋجين، جيەن اپكەسى ەندى دالىزبەن كەتىپ بارا جاتقاندا، جاتىن بولمەدەن شەشەسىنىڭ اقىرىن جىلاعان داۋىسىن اپكەسىنىڭ "فانتازيا" دەپ قايتالاعان سەنىمدى ءۇنىن ەسىتتى.
"ءبىر جاققا كەتىپ قالايىق"، — دەدى كوزى ءبىر ورنىندا تۇرماي، قىپ-قىزىل بوپ، جۋاسىپ قالعان جيەن اپاسى، — ەكەۋى كابينەتتەن ءبىر-اق شىعىپتى. بىلعارى كرەسلونىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ تۇرعان ساۋلە سىزىعىندا توزاڭ اينالادى. ول تەمەكى تارتىپتى، ال ونىڭ ءتۇتىنى الگى ساۋلەگە جەتىپ قاتتالىپ جاتىر. جيەن اپاسى وتىرعاندا ول ءوزىن ەركىن ۇستايتىن، ءقازىر دە ول ءوزىن جاقسى سەزىنىپ وتىر: ءۇي ءىشى الدەنە كۇتكەندەي جىم-جىرت بولا قاپتى. "بىردەڭە ويناساق قايتەدى، — دەپ اسىعىس سويلەپ كەپ اپاسى ونى تۋ سىرتىنان كەپ موينىنان قىستى. — قاراعىم-اۋ، موينىڭ قانداي جىڭىشكە..." "سەن شاحمات ويناي الاسىڭ با؟" — لۋجين ابايلاپ ءتىل قاتتى دا، باسىن الىپ قاشىپ، ءجۇزىن ونىڭ گۇلدى جىبەك كويلەگىنىڭ جەڭىنە توسەدى. "التى كارتا ويناساق قايتەدى"، — دەدى ول سالعىرت قانا. ءبىر جەردە ەسىك سارت ەتە ءتۇستى. ول قاباعىن تىرجيتىپ، داۋىس شىققان جاققا قۇلاعىن تىگە قالدى. "جوق، مەنىڭ شاحمات ويناعىم كەلەدى"، — دەدى لۋجين. "كۇردەلى عوي، جارقىنىم، بىردەن ۇيرەنە المايسىڭ". ول پورترەت ارتىندا تۇرعان جاشىكتى الماق بوپ جازۋ ۇستەلىنە كەلدى. جيەن اپكەسى كۇلسالعىش ىزدەپ ورنىنان تۇرىپ، "سۇمدىق بولار ەدى، سۇمدىق بولار ەدى..." دەپ ونىڭ ويىن بىلدىرەتىن ءبىر اۋەن ايتىپ قالدى... "مىنە" — دەپ لۋجين جاشىكتى باكەنە تۇرىك ۇستەلىنىڭ ۇستىنە قويدى. "تاقتاسى قايدا، — دەدى اپكەسى. — مەن ساعان ودان دا باسقا نارسە ۇيرەتەيىن، ول وڭايىراق". "جوق، شاحمات" — دەپ لۋجين شۇبار تاقتانى جازا باستادى.
"الدىمەن فيگۋرالاردى قويىپ الايىق، — دەدى جيەن اپاسى كۇرسىنىپ. — مىنا جاقتا اقتار، مىنا جاقتا قارالار. كورول مەن كوروليەۆا قاتار تۇرادى. مىنالار — وفيسەرلەر. مىنالار — اتتار. ال شەتتە زەڭبىرەكتەر. ەندى..." كەنەت ول فيگۋرانى ۇستاعان بويدا، ەسىك جاققا قاراپ قالشيدى دا قالدى. "توقتاي تۇر — دەدى ول مازاسىزدانىپ. — مەن وسى ورامالىمدى اسحانادا قالدىرىپ قويدىم عوي دەيمىن. مەن ءقازىر كەلەم". ول ەسىكتى اشىپ، سول ساتىندە قايتا ورالدى. "مەيلى، — دەدى ول ءوزىنىڭ ورنىنا وتىرىپ جاتىپ. — سەن مەنسىز قويما، ءبارىن شاتاستىراسىڭ. مىنانى — پەشكى دەيدى. ەندى ولاردىڭ قالاي جۇرەتىنىن قارا. ات، ارينە سەكىرەدى". كىلەم ۇستىندە وتىرعان لۋجين اپكەسىنىڭ تىزەسىنە جانتايىپ، فيگۋرالاردى الىپ، ولاردى ورىن-ورنىنا قويىپ وتىرعان ونىڭ جىڭىشكە پلاتين بىلەزىكتى قولىنا قاراپ وتىر. "ەڭ جۇردەگى كوروليەۆا" — دەدى ول، شارشى ورتاسىنان ءسال قيىس تۇرعان فيگۋرانى ساۋساعىمەن ۇستاپ ماساتتانا. "ال ولار بىلاي جەيدى، — دەدى اپكەسى. — مىنە، وسىلاي تىقسىرادى. ال پەشكىلەر بىلاي: بۇيىرلەپ. كورولدى الار ءساتتى شاح دەيدى، ال ولاردىڭ قاشار جەرى قالماسا - مات. سەن مەنىڭ كورولىمدى الۋىڭ كەرەك، ال مەن سەنىڭ. كوردىڭ بە، قانشاما كوپ ءتۇسىندىرۋ كەرەك. بالكىم، كەيىن ءبىر وينارمىز، ا؟". "جوق، ءقازىر" — دەپ لۋجين ونىڭ قولىن ءسۇيىپ الدى. "جارقىنىم-اۋ، دەدى اپكەسى، — نەتكەن سەرگەكتىك... نە بولعاندا دا، جاقسى بالاسىن". "وينايىقشى" — دەدى لۋجين كىلەم ۇستىمەن تىزەرلەپ ءجۇرىپ كەپ، ۇستەل الدىنا توقتادى. ءبىراق ول كەنەت بىرنەشە فيگۋرالاردى قۇلاتىپ ورنىنان اتىپ تۇردى. ەسىك اۋزىندا اكەسى تۇر ەدى.
"وزىڭە بار" — دەدى ول، بالاسىنا كوزىنىڭ قيىعىمەن ءبىر قاراپ. ومىرىندە ءبىرىنشى رەت بولمەدەن شىق دەگەن ءسوزدى ەستىگەن لۋجين، تىزەرلەگەن قالپى اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدى. "ەستىپ تۇرسىڭ با؟" — دەدى اكەسى. قىپ-قىزىل بوپ كەتكەن لۋجين، شاشىلعان فيگۋرالاردى ىزدەي باستادى. "تەزىرەك"، — دەدى اكەسى گۇرىلدەپ، ول بۇرىن-سوڭدى بۇلاي سويلەگەن ەمەس. اپكەسى فيگۋرالاردى جاشىككە اسىعىس-ۇسىگىس سالا باستادى. قولى ءدىر-دىر ەتەدى. ءبىر پەشكىنى ۇستاي الماي الەك. "ال، الا عوي، — دەدى جيەن اپكەسى، — السايشى ەندى! ول شۇبار تاقتانى اسىقپاي جاۋىپ، قاباعى تۇنجىراپ، جاشىكتى قولتىعىنا قىستى، ەكى قولى دا بوس بولماعاندىقتان ەسىكتى جابا المادى. اكەسى شاپشاڭ ءجۇرىپ كەپ، ەسىكتى قاتتى جاپقانى سونشا، لۋجين تاقتانى ءتۇسىرىپ الدى دا، ىشىندەگىلەرى شاشىلىپ قالدى؛ ول ونى قايتادان جيناۋعا كىرىستى. كابينەت ەسىگىنىڭ ارعى جاعىندا ءولى تىنىشتىق ورناپ تۇردى دا، كەنەت — اۋىرلىقتان كرەسلونىڭ سىقىرى، جيەن اپكەسىنىڭ ابىرجىعان سىبىرى ەستىلدى. بۇل ءۇي ەسىنەن اداسقان شىعار دەگەن رەنىشپەن لۋجين ءوزىنىڭ بولمەسىنە كىردى. ول، اپكەسى كورسەتكەندەي ەتىپ فيگۋرالاردى ورىن-ورنىنا قويىپ، ۇزاق قاراپ تۇردى: سونان كەيىن ولاردى جاشىككە مۇقيات تۇردە قايتا سالدى. سول كۇننەن باستاپ شاحمات وسىندا قالدى. اكەسى ونى ۇزاق ۋاقىت بويى ىزدەگەن جوق. سول كۇننەن باستاپ ونىڭ بولمەسىندە، قالاي ويناۋىن بىلمەسە دە، ەلىكتىرىپ ەستى العان قۇپيا ويىنشىق پايدا بولدى. سول كۇننەن باستاپ جيەن اپكەسى ولاردىڭ ۇيىنە قوناققا كەلۋدى دوعاردى.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن ەكىنشى ساباق بولماي قالدى: گەوگرافيا ءمۇعالىمى تۇماۋراتىپ قالىپتى. قوڭىراۋدان كەيىن بەس ءمينوت ءوتتى، ەشكىم كەلمەدى، باقىتتى ءبىر ءساتتى كۇتىپ ءبارى دە ىشىنەن تىنىپ قاپتى، ءدال وسى كەزدە شىنىلى ەسىك اشىلىپ ىشكە ادەتتەگىدەي جۇگىرە باسىپ گەوگروف كىرىپ كەلسە، جۇرەكتەر جارىلىپ كەتەردەي ەدى. تەك لۋجينگە عانا ءبارىبىر بولاتىن. ول پارتاعا ەڭكەيىپ قارانداشىنىڭ ۇشىن ينەدەي ەتىپ ۇشتاپ وتىرعان. قۋانىشقا تولى شۋ كوتەرىلىپ كەلە جاتتى. باقىتتى ءسات شىنىمەن-اق تۋا قالاتىنداي. كەيدە، ادامدى ال-دال ەتەتىن دە شاق تۋادى: اۋىرىپ قالعان ءمۇعالىمىنىڭ ورنىنا باكەنە بويلى، جىرتقىش ماتەماتيكا ەسىكتەن كىرىپ كەلەدى دە، ىزالانا جىميىپ قارا تاقتانىڭ الدىنداعى ويىقتان بور تاڭداي باستايدى. ءبىراق ون ءمينوت ءوتتى، ەشكىم كەلەر ەمەس. شۋ كۇشەيىپ بارادى. بىرەۋ بۇل باقىتقا شىداي الماي، پارتانىڭ قاقپاعىن سارت ەتكىزدى. قايدان شىققانى بەلگىسىز، تاربيەشى جەتىپ كەلدى. "تىپ-تىنىش وتىرىڭدار، — دەدى ول. — قىبىر ەتپەڭدەر. ۆالەنتين يمانوۆيچ اۋىرىپ قالدى. بىردەڭەمەن شۇعىلدانىڭدار. ءبىراق تىپ-تىنىش وتىرىڭدار". ول كەتىپ قالدى. تەرەزە سىرتىنان ۇلكەن البا-جۇلبا بۇلتتار كورىنىپ، تامشىنىڭ تىرسىلى، بوزتورعايلاردىڭ شيقىلى ەستىلەدى. كەرەمەت ءسات، راقات ءسات. لۋجين سول قالپىندا ەكىنشى قارىنداشىن ۇشتاۋعا كىرىستى. گروموۆ تامسانىپ قويىپ، اراسىنا بەيپىل سوزدەردى قوسىپ قىرىلداپ بىردەڭەلەر ايتىپ جاتىر. كەنەت لۋجين تۋ سىرتىنان اعاشتىڭ دىك ەتە تۇسكەن ايرىقشا داۋسىن ەسىتتى دە دەنەسى ىسىپ، جۇرەگى اسقاقتاپ كەتتى. ول جايلاپ بۇرىلدى. سىنىپتاعى جالعىز مومىن كرەبس شاعىن شاحمات تاقتاسىنا جەپ-جەڭىل فيگۋرالاردى قويىپ جاتىر ەكەن. تاقتا ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى ورىندىقتا تۇر ەدى. ولار بىر-بىرىنە قىرىن وتىر. لۋجين قارىنداش ءۇش — تاۋىن قويىپ، وعان جاقىندادى. ويىنشىلار وعان قارار ەمەس. سول مومىن بالا، كوپ جىل وتكەن سوڭ، ءوزىنىڭ سىنىپتاسىن ەسىنە تۇسىرمەك بولعاندا، وسى ءبىر بولماي قالعان ساباق كەزىندە وينالعان پارتيا، ونىڭ ويىندا جوق ەدى. كۇندەر مەن جىلداردى شاتاستىرىپ، ول وتكەننەن بۇلىڭعىر ءبىر اسەرلەردى قانشا تىرىلتپەك بولسا دا، ءلۋجيننىڭ مەكتەپتە شاحماتتان بىرەۋدى ۇتقانىن جادىنان تابا الماي-اق قويدى.
"تۋرا ۇشتى" — دەدى كرەبس. ونىڭ قولىنا قاراپ وتىرىپ، لۋجين جيەن اپاسى وعان بارلىق فيگۋرالاردى ايتپاعانىن ۇقتى. سويتسە، تۋرا دەگەنىڭ زەڭبىرەكتىڭ ەكىنشى اتى ەكەن. "مەن كورمەي قالدىم" — دەدى ەكىنشىسى. "مەيلى، قايتا ويناي عوي".
لۋجين بۇل ويىنعا، مۋزىكانت ايتقان جۇيەلى اۋەندى تابا الماي، قىجىرلى قىزعانىشپەن، كوڭىلى بىتپەستەن قاراپ تۇر، سولاي بولا تۇرا، باسقا كورولدىڭ لاگەرىنە ەشقانداي شىعىنعا ۇشىراماي ەنۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن، قاي ءجۇرىستىڭ جاقسى، قاي ءجۇرىستىڭ جامان ەكەنىن بىلمەسە دە، لۋجين ول اۋەندى مىناۋ ەكەۋىنەن ارتىق سەزەتىنىن ءبىلىپ تۇر. وعان، ءوزىنىڭ كوكەيگە قونىمدىلىعىمەن ءبىر ءادىس قاتتى ۇنادى: كرەبس تۋرا دەپ اتاعان فيگۋرا مەن ونىڭ كورولى ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ءبىرى اتتاپ كەتتى. سونان كەيىن ول، قارا كورول، ءوزىنىڭ پەشكىلەرىنىڭ اراسىنان شىعىپ (بىرەۋى ءتىس سياقتى ءتۇسىپ قالعان)، ساسقالاقتاي ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر جۇرەدى. (شاح — دەدى كرەبس، — شاح (كورول شاح تاعىپ العانداي نيەتكە قاراي ىتقىپ كەتتى)، — بىلاي دا كەتە المايسىڭ، بىلاي دا — كەتە المايسىڭ. سول كەزدە ءوزى دە ءبىر فيگۋراسىنان ايرىلىپ قاپ، ءجۇرىسىن كەرى العىسى كەلدى. سىنىپتىڭ كانىگى سودىرى ءلۋجيننىڭ جەلكەسىنەن ءبىر ءتۇيىپ باسقا قولىمەن تاقتانى توڭكەرىپ تاستادى. لۋجين شاحماتتىڭ قانداي وسال زات ەكەنىن ەكىنشى رەت كورىپ تۇر.
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ، ءالى توسەكتە جاتىپ، ميعا سىيمايتىن پىشىمگە كەلدى. ول مەكتەپكە، ادەتتە، تارانتاسپەن باراتىن دا، جول جونەكەي نومىرلەردى مۇقيات قاراپ، ولاردى جەكەلەپ ءبولىپ كەرسى» كەزىندە الىپ شىعا قويۋ ءۇشىن، ولاردى جادىنا رەت-رەتىمەن جيناي بەرەتىن. ءبىراق بۇگىن مەكتەپكە دەيىن بارعان جوق، تولقۋ ۇستىندە ول نومىرلەردى ەسىنە تۇتا المادى، جان-جاعىنا ۇركە قاراپ كەرۋەن كوشەسىنە شىقتى دا، مەكتەپ ماڭىنان قاشىپ، اينالما جولمەن سەرگيەيەۆكە ءوتتى. جول-جونەكەي ول قولتىعىندا پورتفەلى بار، ءسىڭبىرىنىپ، قاقىرىنىپ ەنتەلەي باسىپ مەكتەپكە قاراي ۇشىپ بارا جاتقان گەوگرافيا ءمۇعالىمىن كوردى. لۋجين جالت بەرگەن كەزدە، سومكەسىندەگى قۇپيا زات سالدىر-گۇلدىر ەتە ءتۇستى. تەك ءمۇعالىم جانىنان كىسى قۇساپ، سۋماڭ ەتىپ وتە شىققاندا عانا لۋجين، وعان تەسىرەيە قاراپ تۇرعان ءۇش بالاۋىزدى ايەلدىڭ باسى قويىلعان شاشتارازىنىڭ الدىنان ءبىر-اق شىققانىن ءبىلدى. ول دەمىن الىپ دىمقىل تروتۋاردىڭ بويىمەن، ءار اتتاعاندا وكشەسىمەن ءبىر پليتانى باسۋعا تىرىسىپ شاپشاڭ ءجۇرىپ كەتتى. ءبىراق پليتالاردىڭ ەنى ءارقيلى بوپ شىقتى دا، ءجۇرىسى ونە قويمادى. سونان كەيىن ول كوشەنىڭ وزىنە ءتۇسىپ، بىلعانىشقا قاراماي تىكە تارتتى. اقىرىندا ول بالكونداردى يىعىمەن تىرەپ تۇرعان جالاڭاش شالدارى بار، كىرەر ەسىكتەرىنە سۋرەت سالىپ وتىرعان ءۇيدى دە كوردى-اۋ. ول قاقپاعا بۇرىلىپ ەسىگىنە اق كەپتەرلەر سالعان، ەكىنشىسى تارانتاس جۋىپ جاتقان اۋلاعا ءوتتى دە، باسقىشپەن كوتەرىلىپ، قوڭىراۋ شالدى. "ءالى ۇيىقتاپ جاتىر، — دەدى كۇتۋشى ايەل وعان تاڭدانا قاراپ. — مىنا جەردە وتىرا تۇرىڭىز. شامالىدان كەيىن ولارعا بايان ەتەيىن". لۋجين بايىپپەن يىعىنان سومكەسىن ءتۇسىرىپ، ونى ءوزىنىڭ جانىنداعى ۇستەل ۇستىنە قويدى. ال وندا فارفور سيا ساۋىتى، مونشاق تىگىلگەن بىلعارى داپتەر جانە اكەسىنىڭ بۇل كورمەگەن سۋرەتى تۇر ەدى، ول، قاراپ وتىرعانشا دەپ، كىلەمدەگى بوياۋلاردى ساناي باستادى. بۇل بولمەدە ول بۇرىن ءبىر-اق رەت بولعان، — روجدەستۆو كەزىندە، اكەسىنىڭ جۇمساۋىمەن ۇلكەن شوكولاد قورابىن الىپ كەلگەن-دى، ارينە، ونىڭ جارتىسىن جول-جونەكەي ءوزى جەپ، جارتىسىن ءبىلىپ قويمايتىنداي ەتىپ جايعاستىرعان ەدى. جيەن اپكەسى ونىڭ ۇيىندە كۇنى كەشەگە دەيىن كۇن سايىن دەرلىك بولاتىن ەدى، ال ەندى كەلۋدى قويدى، ونىڭ ءمانىسىن سۇراۋعا، تىيىم سالىنعانداي، اقىلى جەتپەيتىن. بوياۋ ساناۋدى ونعا جەتكىزىپ، كوزىن ەندى قامىستار مەن لايلىك سالىنعان پەردەگە اۋداردى. پەردەنىڭ ەكىنشى جاعىندا دا لايلىك بار ما ەكەن دەپ ويلاي باستاعاندا، شاشى تارالماعان، «كوزدەرى قاناتتاي كەڭ حالات كيگەن جيەن اپكەسى كىرىپ كەلدى. "نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەدى ول — مەكتەپ قايدا؟ تۇرىڭە بولايىن..."
ەكى ساعاتتان كەيىن ول كوشەگە شىقتى. ءىشى بوس سومكە يىعىندا جەلپ-جەلپ ەتەدى. ۇيىنە ەرتە بارىپ قويماس ءۇشىن، ءالى ءبىر ساعاتتاي ءجۇرۋ كەرەك. تاۆريا باعىنا باردى، يىعىنداعى بوس سومكە جىنىن كەلتىرە باستادى. بىرىنشىدەن، شاحماتتى اپكەسىنىڭ ۇيىنە ساقتىققا ساپ قالدىرىپ كەتتى، ءبىر جاعىنان ەكىنشى كەلۋىنە دە سىلتاۋ بار؛ ەكىنشىدەن، كەشكە قاراي ول ۇيدە دە كەرەك بولار ەدى. ەندى ول كەلەسى جولى باسقاشا جاساماق.
"ۇيدەگى جاعدايعا بايلانىستى" — دەدى ول كەلەسى كۇنى، ونىڭ نەگە مەكتەپتە بولماعانىن بىلگىسى كەلگەن تاربيەشىگە. بەيسەنبى كۇنى مەكتەپتەن ەرتە كەتىپ قالدى دا، ءۇش كۇن بويى ساباققا قاتىسپاي قويدى. سالماعىم اۋىرىپ قالدى دەپ سىلتاۋ ايتتى. سارسەنبى – قايتالاۋ كۇنى. سەنبى كۇنى، ۇيدەن ەرتەلەپ شىعىپ كەتسە دە، كەشىگىپ كەلدى. جەكسەنبىدە، شەشەسىن تاڭعالدىرىپ، جولداسىم شاقىرىپ ەدى دەپ، بەس ساعات بويى جوعالىپ كەتتى. سارسەنبىدە ولاردى ەرتە بوساتتى (بۇل ءبىر كوگىلدىر توزاڭ قالقىعان، كوپ ۇزاماي وقۋ جىلى بىتەتىن، سودان دا ەنجارلىق پايدا بولاتىن، ءساۋىردىڭ اياعى ەدى)، ءبىراق ول ۇيگە ادەتتەگىدەن كەش ورالدى. سونان كەيىن ەسىن الىپ، راقاتقا قالدىرعان — تۇتاس ءبىر اپتا بويى ساباققا بارماي قويدى. تاربيەشى بولعانىن ءبىلۋ ءۇشىن ۇيىنە تەلەفون سوقتى. تەلەفونعا اكەسى كەلدى.
لۋجين تورتتەر شاماسىندا ۇيىنە ورالعان كەزدە، اكەسىنىڭ ءجۇزى كەمتاپىرىق، كوزى الايىپ كەتكەن، ال شەشەسى ءتىلى بايلانىپ قالعان، القىنىپ تۇر، سونان كەيىن ىشقىنۋ مەن قىشقىرۋ ارالاس ەسىرىك كۇلكى. سالدەن كەيىن ەسىن جيعان اكەسى ونى ءۇن-تۇنسىز كابينەتكە الىپ بارىپ، قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، نە بولعانىن سۇرادى. لۋجين اۋىر، قىمبات سومكەسىن قولتىعىنا قىسىپ، ەدەنگە قاراپ وتىرىپ، جيەن اپكەسى وپاسىزدىق جاساماس پا ەكەن دەپ ويلادى. "نە بولعانىن ايت"، — دەدى اكەسى. ول وپاسىزدىق جاساي المايدى، ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ قولعا ءتۇسىپ قالعانىمدى ول قايدان بىلەدى. "ايتپايسىڭ با؟ — دەدى اكەسى. جيەن اپكەسىنە، مۇنىڭ مەكتەپكە بارماي جۇرگەنى ۇنايتىن دا سياقتى ەدى. "تىڭداي عوي، — دەدى اكەسى بەيبىت ۇنمەن، -دوستارشا سويلەسەيىكشى". لۋجين كۇرسىنىپ كرەسلونىڭ قىرىنا وتىرىپ، كوزىن ەدەننەن الار ەمەس. "دوستارشا سويلەسەيىك دەدى اكەسى بۇرىنعىدان دا جۇمسارا ءتۇسىپ. — سەن مەكتەپكە الدەنەشە رەت بارماي قالىپسىڭ. قايدا بولعانىڭدى، نە ىستەگەنىڭدى بىلگىم كەلەدى. اۋا رايىنىڭ جاقسى ەكەنىن، ادامنىڭ قىدىرعىسى كەپ تۇراتىنىن مەن دە بىلەم". "ءيا، قىدىرعىسى كەلەدى"، — دەدى لۋجين سالعىرت قانا، تۇنجىراي ءتۇسىپ. اكەسى قاي جەرلەردە قىدىرعانىن، قىدىرۋعا قاشاننان بەرى قۇمار بولا قالعانىن بىلگىسى كەلەتىنىن ايتتى. سونان كەيىن ول ءاربىر ادامنىڭ، ءاربىر ازاماتتىڭ، ءاربىر سولداتتىڭ، ءتىپتى مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ دا پارىزى بار ەكەنىن ەسىنە سالدى. لۋجين ەسىنەدى. "وزىڭە بار"، — دەپ ءۇمىتىن ۇزگەن اكەسى كابينەت ورتاسىندا ۇزاق تۇرىپ، ەسىككە ءۇن-تۇنسىز قاراپ قالدى. كەلەسى بولمەدە تىڭداپ وتىرعان ايەلى ىشكە كىرىپ، ديۆانعا وتىردى دا قايتا جىلاي باستادى. "ول الداپ وتىر، — دەپ قايتالادى ول، — سەن سياقتى الداپ وتىر. مەنى جۇرتتىڭ ءبارى الدايدى". ول يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ، ءومىر ءسۇرۋدىڭ اۋىرلىعى تۋرالى، پارىز وتەۋدىڭ قيىندىعى جايىندا، كۇن-تۇن وزىنە تارتىپ تۇراتىن سول جەرگە بارا الماي، ونىمەن كەزدەسە الماي قور بوپ جۇرگەنىن ويلاپ قامىعىپ وتىر. قاپالىقپەن كۇن كەشۋ، باسقا ەشتەڭە دە جوق.
4
قانشا اشىپ قويساڭ دا، ءتىپتى ەڭ اپتاپتى كۇندەردە دە ءىشى كوردەي دىمقىل بوپ تۇراتىن اتاسىنىڭ بۇرىنعى كابينەتىنىڭ تەرەزەسىنىڭ الدىندا بىر-بىرىمەن قويىنداسىپ شاتاسىپ كەتكەن شىرشالار ءوسىپ كەتكەن، — وسى ءبىر قاراڭ قالعان بولمەنىڭ جالاڭاش ۇستەلىنىڭ ۇستىندە سكريپكا تارتقان قولا بالا تۇر، كىتاپ شكابىنىڭ اۋزى اشىق، وندا كەلمەسكە كەتكەن ادەمى بەزەندىرىلگەن جۋرنالدىڭ جۋان تومدارى. لۋجين ولاردى تەز-تەز پاراقتادى، — كورينفسكييدىڭ ولەڭى مەن كوشپەلى باتپاقتار، امەريكاندىق سايقىمازاقتار، ادام ىشەگىنىڭ ۇزىندىعى تۋرالى ارالاس مالىمەتتەر اراسىنا شاحمات تاقتاسىنىڭ دا سۋرەتى سالىنعان. باسقا كارتينالاردىڭ ەشقايسىسى — داڭقتى نياگار سارقىراماسى دا، اشتىققا ۇشىراپ قارىندارى قامپيىپ، قۋ سۇيەكتەرى قالعان ءۇندىس بالالارى دا، يسپان كورولىنە جاسالىنعان قاستىق تا — ءلۋجيننىڭ كوڭىلىن اۋدارا المادى. ءومىر پاراق سىبدىرىمەن ءوتىپ جاتتى، كەنەت قالت تۇرا قالدى، — كۇتكەن شارشى تاقتا، ەتيۋدتەر، دەبيۋتتەر، پارتيالار.
جازعى كانيكۋلدىڭ باسىندا جيەن اپكەسىمەن گۇل جيناپ جۇرەتىن قارتتىڭ ورنى ۇڭىرەيىپ-اق تۇردى. اسىرەسە، ۇستىنەن بىردە شەگىرگۇل، بىردە ىنجۋگۇل، جيەن اپكەسىنە قانداي گۇل اكەلسە، سونداي گۇلدىڭ ءيسى اڭقىپ تۇراتىن سول ءبىر قارت ايرىقشا ەدى. ول ۇيگە جيەن اپكەسى ساعاتىنا قاراپ ۇيدەن شىعىپ كەتكەن بويدا كەلە قالاتىن. "نەسى بار، كۇتەمىز" — دەيدى قارت، گۇلدىڭ بۋماسىنان دىمقىل قاعازدى الىپ جاتىپ، ال لۋجين شاحمات تىگىلىپ قويىلعان ۇستەلگە كرەسلو جاقىنداتادى. گۇل كوتەرىپ جۇرەتىن قارتتىڭ پايدا بولۋى قولتىعىنان دەمەپ جىبەرگەندەي بولدى. بىرنەشە كۇن قاتارىنان مەكتەپكە بارماي ويناعاندا-اق جيەن اپكەسىنىڭ شاحماتتان ءالسىز ەكەندىگى كورىنىپ قالعان. ونىڭ فيگۋرالارى ءبىر جەرگە وپىر-توپىر جيىلىپ الادى دا، كەنەت ول جەردەن جالاڭاش قالعان كورول شىعا جونەلەدى. ال قارت ويىنشى ەدى. العاش رەت جيەن اپكەسى بيالايىن كيىپ جاتىپ، اسىعا-ۇسىگە: "وكىنىشكە قاراي، مەنىڭ كەتۋىم كەرەك، ءبىراق ءسىز مەنىڭ جيەنىممەن شاحمات ويناڭىز، ال گۇلىڭىز ءۇشىن راحمەت!" — سول العاشقى كۇنى ءبىر كۇرسىنىپ اپ، قارت: "كوپتەن بەرى مۇنى قولىما العان ەمەس ەم... ال، جاس جىگىت، — سولى ما، وڭى ما؟" — دەپ سۇرادى، العاش رەت سول كۇنى بىرنەشە جۇرىستەن كەيىن-اق ونىڭ قۇلاعىنىڭ ۇشى دۋىلداپ بارا جاتتى، لۋجينگە بۇل ويىن، جيەن اپكەسى ۇيرەتكەننەن مۇلدە باسقا ويىن بوپ كورىندى. قارت كوروليەۆانى فەرزى، تۋرانىلاديا دەپ اتاپ، قارسىلاسىنا اسا قاتەرلى ءجۇرىس جاسايدى دا، بەينە ءبىر قىمبات اسپاپتىڭ مەحانيزمىن اشقانداي، ونى قايتادان كەرى تارتىپ aپ، قارسىلاسى قاتەردەن قالاي قۇتىلۋ كەرەك ەكەنىن كورسەتەدى. العاشقى ون بەس پارتيانى ول ءبىر دە ءبىر ويلانباستان، ەشقانداي قيىندىقسىز جەڭدى، ون التىنشى ويىندا ول كەنەت ويلانىپ وتىرىپ، زورعا جەڭىسكە جەتتى، ال سوڭعى كۇنى، قارت ءبىر بۋما سيرەن الىپ كەپ، ونى قايدا قويارىن بىلمەي ابدىراپ، ال جيەن اپكەسى ءوزىنىڭ جاتىن بولمەسىندە اياعىنىڭ ۇشىمەن جۇگىرىپ ءجۇرىپ، سونان كەيىن جاسىرىن ەسىكتەن شىعىپ كەتكەن سول ءبىر ەڭ سوڭعى كۇنى، ۇزاققا سوزىلعان تاباندى تارتىستان كەيىن، قارت مۇرنىن قايتا-قايتا تارتىپ پىسىلداپ وتىرىپ العاننان كەيىن، لۋجين ءبىر بيىككە كوتەرىلگەنىن، ءبىر نارسەگە كوز جەتكىزگەنىن، ەركىندىككە شىققانىن، شاحمات پەرسپەكتيۆاسىن بۇلدىراتىپ جىبەرگەن ويدىڭ تار قۇرساۋىنان بوسانعانىن سەزىندى. "باسقا شارا جوق، تەڭ ويىن"، — دەدى قارت. ول فەرزىنى، بۇزىلعان ماشينانىڭ تۇتقاسىن قالاي بۇراسا سولاي ەتىپ، ءبىر ولاي، ءبىر بۇلاي قوزعادى دا، تاعى قايتالادى: "تەڭ ويىن ۇزدىكسىز شاح". لۋجين دە تۇتقا ىسكە قوسىلىپ كەتپەس پە ەكەن دەگەندەي، تاقتاعا قاراپ ارى-بەرى قوزعاپ، بايقاپ كوردى. "الىسقا باراسىز، — دەدى قارت. وسىلاي جالعاستىرا بەرسەڭىز، الىسقا باراسىز. ۇلكەن ناتيجە. ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن... وتە، وتە الىسقا..."
ول وعان قاراپايىم جۇيەنىڭ رەتىن ءتۇسىندىرىپ بەردى، ال لۋجين جۋرنالدا كەلتىرىلگەن پارتيانى ويناپ كورىپ، ءوزى ءۇشىن ءماندى ءبىر جۇمباق اشتى؛ بىردە اكەسى داستارقان باسىندا بىرەۋگە قايىن اتاسىنىڭ نوتالارعا قاراپ وتىرىپ بىردە كۇلىمسىرەپ، بىردە قاباعىن ءتۇيىپ، بىردە ءبىر ساتكە كەيىنگە ورالىپ، بەينە ءبىر رومان وقىپ وتىرعانداي، ساعاتتار بويى پارتيتۋرانى وقىپ مۋزىكانىڭ بۇكىل قيمىل-قوزعالىسىن ۇعاتىنىنا ءالى تۇسىنبەيتىنىن اڭگىمە ەتىپ ايتقان ەدى. "مۋزىكانى العاشقى نۇسقاسىندا ۇلكەن ءلاززات جاتاتىن بولۋ كەرەك"، — دەگەن ەدى اكەسى. لۋجين ءدال سونداي ءلاززاتتى، جۇرىستەردى كورسەتەتىن ارىپتەر مەن ساندار ارقىلى باسىنان كەشىپ وتىر. ول الدىمەن پارتيالاردى ويناپ كورۋدى ۇيرەندى — وتكەن تۋرنيرلەردەن قالعان ماڭگى ولمەيتىن پارتيالار، — شاحمات نوتالارىنا ءبىر قاراپ-اق تاقتاداعى فيگۋرالاردى وپ-وڭاي جىلجىتا قويادى. سۇراق بەلگىسى، نەمەسە لەپ بەلگىسى قويىلعان ءبىر جۇرىستەن كەيىن، ونىڭ نە جاقسى، نە جامان وينالعانىنا بايلانىستى جاقشا ىشىندە تاعى دا بىرنەشە ءجۇرىس كورسەتىلگەن، ال ەڭ ءتيىمدى ءجۇرىس وزەن سياقتى تارام-تارام بوپ كەتەدى دە، ءاربىر تارامدى نەگىزگى ارناعا قايتا قوسىلعانشا قالت جىبەرمەي باقىلاپ وتىرۋ كەرەك. جەڭىلىس پەن جەڭىستىڭ ءمانىن كورسەتىپ بەرەتىن، ويعا تۇتىلىپ قالاتىن بۇل جۇرىستەردى لۋجين سول قالپىندا تاقتاعا كوشىرە سالماي، رەتتى بەلگىلەر بويىنشا ولاردىڭ ۇندەستىگىن ۇعۋعا تىرىستى. ەندى ول ويناعان پارتيانى تاقتانى پايدالانباي-اق وقي بەرەتىن بولدى: تاقتاسىز-اق شۇعىلدانۋعا ءتىپتى وڭتايلى بولدى، بىرەۋ-مىرەۋ كەلە جاتقان جوق پا ەكەن دەپ تىڭداپ الەككە تۇسپەيسىڭ؛ ول ەسىكتى قۇلىپتاپ قوياتىن دا، اشسا دا امالسىزدان اشاتىن، — دىمقىل قاڭىراپ تۇرعان بولمەدە نە ىستەپ وتىر دەپ قاراۋعا كەلگەن اكەسى، بالاسىنىڭ قۇلاعىنىڭ قىزارىپ كەتكەنىن، تۇنجىراڭقى، مازاسىز قالپىن كورەتىن؛ ۇستەل ۇستىندە جۋرنال تومدارى جاتادى، ۇلكەن لۋجين ولاردان بالاسى جالاڭاش ايەلدەردىڭ سۋرەتىن ىزدەپ جۇرگەن جوق پا دەپ كۇدىكتەنەتىن دە. "سەن نەگە ەسىكتى جاۋىپ قوياسىڭ؟ — دەپ سۇرايدى (كىشكەنتاي لۋجين موينىن ىشىنە تىعىپ، اكەسى ءدال ءقازىر ديۆانىنىڭ استىن قاراپ، شاحماتتى تاۋىپ الارداي زارە-قۇتى قالمايتىن). — اۋاسى تاستاي عوي. مىنا ەسكى جۋرنالداردان نە قىزىق تاۋىپ ءجۇرسىڭ؟ ودان دا، شىرشالاردىڭ استىندا قىزىل ساڭىراۋقۇلاقتار جوق پا ەكەن، سونى قارايىق".
قىزىل ساڭىراۋقۇلاقتار بار بوپ شىقتى. ونىڭ جۇمساق كىرپىش ءتۇستى بوركىنە شىرشانىڭ ينەلەرى جابىسىپ، كەي تۇستارىنا ءشوپ-شالامدار ۇزىن، جىڭىشكە ءىز قالدىرعان. كەيدە استىڭعى جاعى شۇرق تەسىك بولادى دا، وعان سارعىلت شىرىشتى ۇلۋ جايعاسىپ وتىرادى، ۇلكەن لۋجين ولاردى كارزىڭكەگە سالماستان بۇرىن، باكىسىمەن جۋان، شۇبار-سۇر تامىرلاردى مۇك پەن توپىراقتان تازالاپ الادى. بالاسى ونىڭ سوڭىنان بەس-التى ادىم ارتتا، شال قۇساپ، ەكى قولىن ارقاسىنا ۇستاپ كەلە جاتادى، ول ساڭىراۋقۇلاق ىزدەمەك تۇگىلى، اكەسى ىسىلداپ-پىسىلداپ قازىپ العان ساڭىراۋقۇلاقتارعا دا كوز سالمايدى. كەيدە اللەيانىڭ تۇكپىرىنەن، وزىنە ونشا قونا قويمايتىن مۇڭلى اق كويلەك كيگەن، تولىق سۇر ءتۇستى شەشەسى، بىردە كۇنگە، بىردە كولەڭكەگە ءتۇسىپ، اق ءتۋفليلى اياعىنىڭ استىنداعى قۇرعاق جاپىراقتاردى سىبدىرلاتا كەشىپ ولارعا اسىعا باسىپ كەلە جاتادى، ماۋسىمنىڭ ءبىر كۇنىندە، ۆەراندانىڭ باسقىشىندا تايىپ كەتىپ اياعىن شىعارىپ الدى دا، ۇزاق ۋاقىت جاتىپ قالدى، - بىردە كۇڭگىرت جاتىن بولمەدە، بىردە ۆەراندادا، القىزىل حالاتتى، وپالانعان، قاسىنداعى ۇستەل ۇستىندە كامپيت تولى ۆازا. اياعى كوپ ۇزاماي جازىلىپ كەتتى، ءبىراق ول ومىردەگى مەنىڭ ماڭدايىما جازعانى وسى دەگەندەي، ورنىنان تۇرماي جاتىپ الدى. ال جاز اسا اپتاپتى بولدى دا، ماسا مازانى الدى، وزەن جاقتان سۋعا ءتۇسىپ جاتقان قىزداردىڭ شىڭعىرعان داۋىستارى شىعادى، وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە، شىبىن-شىركەيلەر ساتال-ساتال اتتاردىڭ ءالى ەسىن كەتىرمەي تۇرعان تاڭەرتەڭگىلىكتە ۇلكەن لۋجين قالاعا كەتتى. "تۇسىنسەڭشى. مەنىڭ قالايدا سيلۆەستروۆپەن كەزدەسۋىم كەرەك، — دەگەن ول جاقىندا عانا العان تىشقان تۇستەس حالاتىن كيىپ، جاتىن بولمەنى ارى-بەرى كەزىپ ءجۇرىپ. — ءوزىڭ قانداي قىزىقسىڭ. بۇل وتە ماڭىزدى. ءوزىمنىڭ دە ەش جاققا شىققىم جوق". ءبىراق ايەلى جاستىققا بەتىن باسىپ جاتىپ الدى، تەك ونىڭ تولىق، قورعانسىز جوتاسى سولق-سولق ەتەدى. ول ەرتەسىنە ءبارى ءبىر كەتتى، — ب ا ق ىشىندە تۇرعان بالاسى، باقتى جولدان ءبولىپ تۇرعان پاكەنە شىرشالاردىڭ ارعى جاعىندا كەتىپ بارا جاتقان ات ايداۋشىنىڭ سۇلباسى مەن اكەسىنىڭ قالپاعىن كورىپ قالدى.
سول كۇنى ول ۇيگە سىيماي كەتتى. كونە جۋرنالداعى بارلىق پارتيالار زەرتتەلگەن، بارلىق ەسەپتەر شىعارىلعان، ەندى وزىمەن ءوزى ويناۋ عانا قالدى، ال بۇل فيگۋرالاردى ۇزدىكسىز اۋىستىرۋمەن، اقىرىندا تەڭ تۇسۋمەن اياقتالدى. كۇن كۇيىپ تۇر. قۇم ۇستىندە ۆەراندانىڭ ءۇش بۇرىشتى كولەڭكەسى جاتىر. اللەيا ءىشى كۇن كوزىنەن شۇبارالا، ەگەر كوزىڭدى سىعىرايتىپ قاراساڭ، ولار بىردە جارىق، بىردە كۇڭگىرت، بىردە شارشى بوپ مىڭ قۇبىلادى. سكامەيكالاردىڭ استىنداعى كولەڭكە ۇزىن-ۇزىن تور سياقتى. باقتىڭ ءتورت بۇرىشىندا تۇرعان ءتورت باعانا، بىر-بىرىمەن اڭدىسىپ تۇرعانداي. سيرەك كوزگە تۇسەتىن قارلىعاشتار، الدەنەنى شۇعىل كەسىپ جۇرگەن قايشىلار سەكىلدى. ابدەن ءىشى پىسقان ول، سوقپاقپەن وزەندى بويلاپ ءبىراز ءجۇردى، وزەننىڭ ارعى بەتىنەن كوڭىلدى داۋىستار ەستىلىپ، جالاڭاش دەنەلەر كورىندى. بۇتاقتارداعى قۇستار دەگبىرسىزدەنە شيقىلداپ كەتتى دە، ول سەكەم aپ، شۇعىل كەرى قايتتى. ول ءبىر ءوزى، ۇستىنەن ۇنەمى كوفە ءيىسى شىعىپ تۇراتىن سارعىلت ءوڭدى ەكونومكا كەمپىرمەن بىرگە شاي ءىشتى. سونان كەيىن قوناق بولمەدەگى ديۆانعا ۇزىنىنان سوزىلىپ باقتاعى قۇستىڭ سايراعانىن، تەرەزەدەن، كىرىپ كەتكەن ارانىڭ ىزىڭىن، تومەندەگى شەشەسىنىڭ بولمەسىنەن اكەلە جاتقان ىدىستاردىڭ سىلدىرىن ەستىپ جاتتى، وسى ءبىر دىبىستاردىڭ ءبارى ونىڭ قالعىپ-مۇلگىپ بارا جاتقان ساتىندە قايتا جاڭعىرىپ، كۇڭگىرت فوندا ءارى كۇردەلى، ءارى اشىق ويۋ-ورنەكتەرگە اينالدى دا، ولاردى تارقاتپاق بوپ جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتتى. ونى شەشەسى جىبەرگەن قىزمەتشى ايەل وياتتى. جاتىن بولمە كۇڭگىرت، كوڭىلسىز ەكەن؛ بالاسى وزىنە-وزى تىعىلىپ، باسىن الىپ قاشا بەردى دە، ونى جىبەرۋگە تۋرا كەلدى. "ماعان بىردەڭە ايتساڭشى"، — دەدى ول باياۋ عانا. ول تىزەسىن شۇقىلاپ، يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى. ەشتەڭە ايتقىڭ كەلمەي مە، — دەدى شەشەسى ودان سايىن باياۋلاپ. ول تۇنگى ۇستەلگە قاراپ، ودان كامپيت اپ اۋزىنا ساپ سورا باستادى — ەكىنشىسىن، ءۇشىنشىسىن، تاعى، تاعى دا الدى، كوپ جەگەنى سونداي، اۋزى كوبىكتەنىپ، كوپىرشىپ كەتتى. "ال، ال، قانشا العىڭ كەلسە، سونشا ال" — دەپ سىبىرلاپ، قولىن سوزىپ، ونى سيپاعىسى كەلدى. "بيىل سەن مۇلدە كۇنگە كۇيگەن جوقسىڭ، مىنا جەردە سونداي ءولى جارىق، الدە ءجوندى بايقاي الماي تۇرمىن با. — پەردەنى كوتەرشى. جوق، توقتاي تۇر. كەيىن". كامپيتتى ابدەن سورىپ بوپ، ول كەتۋگە رۇقسات سۇرادى. شەشەسى ونىڭ ءقازىر نە ىستەيتىنىن سۇراپ، جەتىدە كەلەتىن پويىزدان اكەڭدى كۇتىپ العىڭ كەلمەي مە، دەدى. "مەن كەتەيىنشى، — دەدى ول. — سىزدەن ءدارى ءيىسى شىعىپ تۇر".
مەكتەپتەگىدەي باسقىشتىڭ بويىمەن سىرعاناعىسى كەلدى، ءبىراق تەكپەشەكتەر تىم بيىك بوپ شىقتى. — باسقىشتىڭ استىنداعى، ءالى جەتە زەرتتەلە قويماعان شكاپتان جۋرنالدار ىزدەستىردى. جۋرنال بار ەكەن، ودان دويبى ءبولىمىن تاپتى، ءبىراق شاحمات تۋرالى ەشتەڭە جوق ەكەن. قولىنا، ەڭلىك گۇلدەر مەن القىزىل جاپىراقتار جاپسىرىلعان البوم-گەرباريي، قايتا-قايتا تۇسە بەردى، وندا بالانىڭ قولىمەن سۇرعىلت كوگىلدىر ەتىپ، شەشەسىنىڭ قازىرگى جازۋىنا مۇلدە ۇقسامايتىن قولتاڭبا ساقتالىپتى: "داۆوس، 1885 ج."، "گاچينا، 1886 ج.". ول شاشىلىپ جاتقان كىتاپتاردىڭ اراسىنا جۇرەلەپ وتىرا قاپ جاپىراقتار مەن گۇلدەردى بەتتەردەن سىدىرىپ، توزاڭنان تۇشكىرۋمەن بولدى. سونان كەيىن باسقىشتىڭ استىنا قاراڭعىلىق جينالدى، ول كايتا اقتارا باستاعان جۋرنالداردىڭ پاراقتارى مايلى بىركەلكى تۇسكە اينالىپ كەتتى دە، كەيبىر جايىلىپ كورىنگەن كارتينالار شاحمات ەسەپتەرى سياقتى كورىنىپ، كوزدى الداي باستادى. ول كىتاپتاردى شكاپتىڭ ىشىنە قالاي بولسا، سولاي تىعا سالدى دا، بۋفەتشىنىڭ كەروسين شامىن جاعىپ جاتقانىنا قاراعاندا سەگىز بوپ قالعان بولۋ كەرەك دەپ، قوناق بولمەگە كەلدى. ءبىر قولىمەن تاياققا، ءبىر قولىمەن باسقىشتىڭ قاناتىنا سۇيەنىپ شەشەسى اۋىرلاپ ءتۇسىپ بارادى، جۇزىندە ۇرەي بار. "اكەڭنىڭ ءالى كەلمەي جاتقانىن مەن تۇسىنبەيمىن" دەپ ول، زورعا قوزعالىپ ۆەرانداعا شىقتى، انە جەر، مىنا جەرىنەن شام جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان شىرشا دىڭگەكتەرىنىڭ اراسىنان جولعا قاراپ تۇر.
ول تەك ونعا تامان كەلدى، سويتسە، پويىز كەشىگىپ قالىپتى، جۇمىس كوپ بولعان، باسپاگەرمەن تاماق ىشكەن، جوق، جوق سورپانىڭ قاجەتى جوق. ول كۇلىپ، داڭعىرلاپ سويلەپ، ەمەن-جارقىن تاماق جەپ وتىردى، لۋجين كەنەت، ونىڭ وسىندا وتىرعانىنان ءبىرتۇرلى سەكەم العانداي، اكەسىنىڭ ودان كوز الماي قاراعانىن بايقاپ قالدى. تۇسكى تاماق كەشكى شايمەن جالعاسىپ كەتتى دە، شەشەسى شىنتاعىمەن ۇستەلگە سۇيەنىپ ءۇن-تۇنسىز تاڭقۋراي سالىنعان تارەلكاعا سۇزىلە قادالىپ قالدى، اكەسى نەعۇرلىم جەلپىنە تۇسكەن سايىن، ونىڭ كوزى دە سوعۇرلىم كىشىرەيىپ سۇزىلە ءتۇستى. سونان كەيىن ول ورنىنان ءۇنسىز تۇردى دا كەتىپ قالدى. ول ۆەراندادا اكەسىمەن جالعىز قالدى دا وزىنە قادالىپ قاراپ وتىرعان جاناردان سەسكەنىپ، باسىن كوتەرۋگە قورىقتى.
"ۋاقىتتى قالاي وتكىزدىڭدەر؟ — دەدى كەنەت اكەسى. — نەمەن شۇعىلداندىڭدار؟" "ەشتەڭەمەن"، — دەدى لۋجين. "ال ەندى نەمەن شۇعىلدانباقسىڭدار؟" — دەدى ۇلكەن لۋجين داۋسىن بالاسىنىڭ داۋسىنا ساپ قالجىڭداي سويلەپ. — جاتاسىز با، جوق الدە مەنىمەن وتىرا تۇراسىز با؟" لۋجين ماسا ءولتىرىپ، ءبىر قىرىنداپ، كوزىنىڭ ۇشىمەن اكەسىنە قارادى. اكەسىنىڭ ساقالىنا قوقىم ءىلىنىپ قاپتى، ال كوزى ءجونسىز كۇلىم-كۇلىم ەتەدى. "بىلەسىڭ بە؟ — دەدى ول، قوقىم سەكىرىپ كەتتى. — بىلەسىڭ بە؟ بىردەڭە ويناپ جىبەرسەك. ماسەلەن، مەن سەنى شاحماتقا ۇيرەتەيىن؟"
ول بالاسىنىڭ قىزارىپ كەتكەنىن كوردى دە، ونى اياپ، اسىعىس: "نەمەسە التىلىق وينايىق — ۇستەلدە كارتا بار". "بىزدە شاحمات جوق"، — دەدى لۋجين، اكەسىنە تاعى دا ساقتانا قارادى. "جاقسىسى پەتەربوردا قالدى، — دەدى اكەسى بايىپپەن، — ءبىراق شاتىردا ەسكىسى بار. ءجۇر، بارىپ قارايىق".
شىنىندا دا — اكەسى جوعارى ۇستاپ تۇرعان شامنىڭ جارىعىمەن، ءارتۇرلى كەرەكسىز زاتتاردىڭ اراسىنان تاقتانى الىپ شىعىپ، مۇنىڭ ءبارى بۇرىن دا ءبىر قايتالانعانىن ەسىنە الدى، — بۇيىرىندە شەگەسى سورايعان اشىق جاشىكتىڭ ىشىندەگى شاڭ باسقان كىتاپتار، ورتاسىندا سىزاتى بار اعاش تاقتا. جىلجىمالى قاقپاعى بار ءبىر قوراپ تا تابىلدى، وندا جىڭىشكە-جىڭىشكە شاحمات فيگۋرالارى جاتىر. ول شاحماتتى ىزدەپ جاتقاندا دا، ونى ۆەرانداعا الىپ بارعاندا دا، اكەسى شاحمات تۋرالى اڭگىمەنى كەزدەيسوق باستادى ما، جوق الدە بىردەڭەنى سەزدى مە ەكەن دەگەن وي ءلۋجيننىڭ باسىنان شىقپاي قويدى، — ءبىراق ونىڭ باسىنا، كەيدە شاحمات ەسەبىن شەشىپ جاتقاندا، ول ءجۇرىستىڭ كىلتى وتە ءبىر قيىندا جاتقانداي بوپ كورىنگەنىمەن، ىزدەي كەلگەندە قاراپايىم عانا بوپ شىعاتىنى كەلە قويماپ ەدى.
ەندى، مىنە، جارىق ۇستەلدىڭ ۇستىندە، شام مەن ايراننىڭ اراسىنا قويىلعان تاقتانى اكەسى گازەتپەن ءسۇرتىپ جاتقاندا، لۋجين ۇرەيدى، قۇپيانى ۇمىتىپ، ەگەر شىن بەرىلسە، ءوزىنىڭ ونەرىن كورسەتە الام دەگەن وي ونى تەبىرەنتىپ، تولقىتىپ بارا جاتتى. اكەسى فيگۋرالاردى قويا باستادى. ءبىر پەشكىنىڭ ورنىن كىشكەنتاي كوگىلدىر بوتەلكە قويىلدى، لاديانىڭ ورنىنا تاعى ءبىر شىنى باستى، اتتاردىڭ باسى جوق بوپ شىقتى، قوراپتى اقتارىپ توككەن كەزدە شىققان اتتىڭ باسى مۇلدە باسقا ەكەن. ءبارى ورىن-ورنىنا قويىلىپ بولعاننان كەيىن لۋجين باتىلسىزداۋ عانا: "مەن ەپتەپ بىلەم" — دەدى: "ساعان كىم ۇيرەتتى؟" — دەپ سۇرادى اكەسى، باسىن كوتەرمەستەن: "مەكتەپتە، — دەدى لۋجين. — كەيبىرەۋلەر وينايتىن". ."ا! تاماشا، — دەدى اكەسى. — وندا باستايمىز با..."
ول شاحماتتى ءجاسوسپىرىم كەزىنەن بىلەتىن، ءبىراق سيرەك، قالاي بولسا، سولاي، ويىنشى تاڭداماي ويناي بەرەتىن، — كەشكىلىك پاروحود ۇستىندە، ءبىر كەزدە اعاسى قايتىس بولعان شەتەل ساناتورياسىندا، — ءبىراق ولاردىڭ ءبارى اڭعالدىق پەن جەمىسسىز ويعا قۇرىلعان كەزدەيسوق پارتيالار ەدى، ول ويىندار وعان دەمالۋعا، نەمەسە ءسوزىڭ جاراسپايتىن اداممەن بىرگە ۋاقىت ولتىرۋگە قىزمەت ەتتى، — شابىتسىز، نامىسقا شاپپايتىن، تەز اياقتالاتىن جۇيەسىز پارتيالاردى، ول ادەتتە قارسىلاسىنىڭ جۇرىسىنە مۇلدە ءمان بەرمەي، بىركەلكى باستايتىن. ۇتىلعانىنا ەشقاشان وكىنىپ كورمەگەن ول، ىشىنەن، جاقسى وينايمىن دەپ ويلايتىن، ال ۇتىلعانىن تەك سالعىرت ويناعانىنان، ءمان بەرمەگەنىنەن، نەمەسە ويىندى جانداندىرىپ جىبەرۋ ءۇشىن باتىل جۇرىستەر جاساعانىنان كورەتىن دە، ەگەر شىنداپ كەتسە، وقۋلىقتاعى كەز كەلگەن گامبيتتىڭ ءوزىن ەشقانداي تەورياسىز-اق تاس-تالقان ەتەردەي سەزىنەتىن. بالاسىنىڭ شاحماتقا دەگەن قۇشتارلىعى ونى تاڭعالدىرىپ قانا قويماي، ونىڭ پەشەنەسىنە جازىلعان تاعدىرداي بوپ كورىندى، — فيگۋرالارعا ەڭكەيسە-اق بولدى ماڭدايى كەرىلىپ، كەڭەيىپ كەتكەندەي بولاتىن، قاپ-قاراڭعى جازعى تۇندە جارىق ۆەراندادا، مىنا بالاعا قاراما-قارسى وتىرۋ ءارى قورقىنىشتى، ءارى ءبىر ءتۇرلى ەدى، — ءارى قورقىنىشتى، ءارى ءبىر ءتۇرلى بولا تۇرا، ول شاحمات جۇرىستەرىنە ءوزىنىڭ ويىن جيناقتاي دا الماي وتىر ەدى، وتىرىك ويلانعانداي بوپ، ۇياتتى ءىز قالدىرعان پەتەربوردا وتكەن كۇن بۇلاڭداپ باسىنان شىعار ەمەس، وعان كوپ بەرىلگىسى كەلمەي، بالاسىنىڭ فيگۋرالاردى اۋىستىرىپ جاتقان جەڭىل دە، ەنجار قيمىلىنا قاراپ وتىر. بىرەر مينوتتەن كەيىن بالاسى: "ەگەر بىلاي بولسا، وندا مات، بىلاي بولسا، وندا فەرزىڭىز كەتەدى" — دەدى. اكەسى ىڭعايسىزدانىپ قاپ ءجۇرىسىن كەرى الدى دا، كادىمگىدەي ويلانىپ قالدى، باسىن ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر بۇرىپ، ساۋساعىن فەرزىگە جايلاپ جاقىنداتىپ بارادى دا، كۇيدىرىپ العانداي قايتا تارتىپ الادى، ال بالاسى بۇل كەزدە بايىپتى تۇردە، وزىنە ءتان ەمەس ىجداھاتتىلىقپەن العان فيگۋرالارىن جاشىككە سالىپ جاتتى. اقىرىندا ۇلكەن ءلۋجيننىڭ ءجۇرىس جاساعانى سول ەدى، ونىڭ پوزيسياسىنىڭ تاس-تالقانى شىقتى، ساسقانىنان كەڭكىلدەپ كۇلىپ، كورولىن جىعا سالدى. وسىلايشا ول ءۇش پارتيا قاتار جەڭىلدى، ول ەگەر ون رەت ويناسا دا ناتيجە وسىلاي بوپ شىعار ەدى، ءبىراق ول ءوزىن تەجەي الار ەمەس. ءتورتىنشى ويىننىڭ باسىندا-اق بالاسى ونىڭ ءجۇرىسىن جاقتىرماي باسىن شايقاپ، ءارى نىق، ءارى ەرەسەك ۇنمەن: "ناشار جاۋاپ چيگورين. پەشكىنى ال دەپ كەڭەس بەرەدى"، — دەدى. تۇسىنىكسىز جاعدايدا، بار ءۇمىتىن جوعالتىپ، ول بۇل پارتيانى دا ۇتىلعاندا، ۇلكەن لۋجين تاپ الگىندەي كەڭكىلدەپ كۇلىپ، دىرىلدەگەن قولىمەن قىرلى ستاقانعا ءسۇت قۇيىپ الدى، ستاقان تۇبىندە جاتقان تاڭقۋراي ءسۇت بەتىنە قالقىپ شىقتى دا، الىپ تاستاعانعا كونگىسى كەلمەگەندەي، شىر اينالدى. بالاسى تاقتا مەن قوراپتى جيناپ، توقىما ۇستەلدىڭ بۇرىشىنا قويدى دا، نەمقۇرايلى عانا "قايىرلى ءتۇن" دەپ ەسىكتى جايمەن جاۋىپ شىعىپ كەتتى. "نەسى بار، مۇندايدى كۇتۋگە بولاتىن ەدى، — دەدى ۇلكەن لۋجين، ساۋساعىنىڭ ۇشىن ورامالمەن ءسۇرتىپ جاتىپ. — ول شاحماتتى ەرمەك ءۇشىن ەمەس، قاسيەت تۇتىپ وينايدى ەكەن".
ءجۇن-جۇن، ءنان قوڭىز شامعا سوعىلىپ، ۇستەل ۇستىنە قۇلاپ ءتۇستى. سوققان جەلدەن ب ا ق شۋلاپ تۇر. قوناق بولمەدەگى ساعات سىڭعىرلاپ ون ەكىنى سوقتى.
"تۇك تە ەمەس، — دەدى ول، — بوس فانتازيا. كوپ بالالار شاحماتتى جاقسى وينايدى. تاڭعالارلىق ەشتەڭە جوق. بۇل وقيعانىڭ ءبارى مەنىڭ جۇيكەمە ءتيىپ بولدى. جيەن اپكەسى بەكەر قولداعان. سولاي بولا تۇرا..."
ول ءقازىر وتىرىك ايتاتىنىن، كوڭىلىن اۋلايتىنىن ويلاپ كەتتى، ۋاقىت بولسا كەش...
"ۇيقىم كەلىپ تۇر"، — دەدى ول، ءبىراق كرەسلودان تۇرار ەمەس.
ەرتەڭىنە ەرتەمەن باقتىڭ ءبىر قاراڭعى تۇكپىر قالىڭىنا كىرگەن كىشى لۋجين، ءار ءتۇرلى كەرەكسىز سوزدەردەن قاشۋدىڭ ەڭ ءبىر ءتيىمدى ءادىسى وسى دەپ، جاقسى شاحماتتى جەرگە كومىپ تاستادى، ونىڭ ۇستىنە ەمىن-ەركىن پايدالانۋعا بولاتىن باسقا فيگۋرالار بار. ابدەن قۇمارعا كىرىپ العان اكەسى، وزىنەن الدەقايدا جاقسى وينايتىن تۇيىق مىنەزدى دوكتورعا كەتتى دە، تۇسكى تاماقتان كەيىن، كەشكە قاراي، قولىن ىسقىلاپ، ونىسىنىڭ ەرسىلەۋ ەكەنىن بىلە تۇرا، — بالاسى مەن دوكتوردى ۆەرانداداعى ۇستەل باسىنا جايعاستىرىپ، كىشكەنتاي بوتەلكە ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، فيگۋرالاردى ءوزى تىكتى دە، قاپتالعا وتىرىپ بەرىلە ويىن قاراۋعا كىرىستى. سەرەيىپ-سەرەيىپ تۇرعان قالىڭ قاسىن قوزعاپ، ءجۇن باسقان جۇدىرىعىمەن ەتتى مۇرنىن ازاپتاپ، ءاربىر ءجۇرىستى ۇزاق ويلانىپ، الىستان قاراسا بەينە ءبىر جاقسى كورىنەتىندەي، كەيدە شالقايىپ وتىرىپ، كوزىن الايتىپ، سونان كەيىن تىزەسىنە قولىن قويىپ قايتا ەڭكەيەدى. ول ۇتىلىپ قالدى دا، تاماعىن قاتتى كەنەگەندە استىنداعى كرەسلو سىقىرلاپ كەتتى. "جوق، جوق، — دەدى ۇلكەن لۋجين، — بىلاي جۇرسەڭىز ءبارى امان قالادى، — ءسىزدىڭ جاعدايىڭىز الدەقايدا جاقسى". "مەن شاحتا تۇرمىن عوي"، — دەپ گۇر ەتە تۇسكەن دوكتور، فيگۋرالاردى قايتا تىگە باستادى. كەيىنىرەك، ونى قاراڭعى ب ا ق ىشىمەن جارىق ءتۇسىپ تۇرعان سوقپاققا دەيىن شىعارىپ سالىپ تۇرىپ، ۇلكەن لۋجين ءوزى سونشالىقتى ەستىگىسى كەلگەن سول ءسوزدى ەسىتتى، ەندى ول سوزدەردىڭ سالماعى مۇنى جانشىپ جىبەرگەندەي، — ەستىمەي-اق قويعانى جاقسى ەدى.
دوكتور كۇن سايىن كەشكە كەلەتىن بولدى، ول شىنىندا دا جاقسى وينايتىن، سولاي بولا تۇرا ول ۇزدىكسىز جەڭىلىستىڭ وزىنەن ۇلكەن ءلاززات الاتىن. ول شاحمات ويىنىنىڭ وقۋلىعىن اكەپ بەردى دە، وعان قاتتى بەرىلىپ كەتۋگە، شارشاماۋعا، تازا اۋادا وقۋعا كەڭەس بەردى. ول ءوزى كورگەن ۇلكەن شەبەرلەر تۋرالى، جاقىندا وتكەن تۋرنير جايىندا، شاحماتتىڭ وتكەن تاريحى حاقىندا، مۋزىكادان دا جاقسى حابارى بولعان ۇلى فيليدورا تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى. كەيدە ول تۇنجىراي كۇلىپ، ءوزى ايتقانداي، "سىي-سياپات" اكەلەدى، — ءبىر جەرلەردەن قيىن العان قۇيتىرقى ەسەپتەر. لۋجين وعان ۇڭىلە قاراپ وتىرىپ، شەشىمىن تابا قوياتىن، ال شال بولسا ءجۇزى ايرىقشا جاندانىپ، كوزى باقىتتان ۇشقىنداپ، داۋىستاپ جىبەرەتىن: "قانداي تاماشا! قانداي تاماشا!" ءبىراق ول ەسەپ قۇراستىرۋمەن شۇعىلدانعان جوق، ويتكەنى كىم-كىمدى دە تىقسىرىپ، جانىشتاپ جىبەرۋگە ءازىر، بويىن كەرنەپ تۇرعان كۇشتى بوسقا ءراسۋا ەتىپ شاشقىسى كەلمەدى. ول دوكتوردىڭ ءجۇن باسقان ساۋساعى كورولىن ۇزدىكسىز الىپ قاشىپ، اقىرىندا ونىڭ تاقتاعا قاراپ باسىن شايقاپ وتىرىپ قالاتىنى، ال اكەسىنىڭ ول جەڭگەن كەزدە ءارى شوشىنىپ، ءارى قۋاناتىنى، وسى ءبىر الاساپىران سەزىمدەردەن ابدەن شارشاپ دىڭكەلەپ، ات پەن لاديانى الىپ، ءالى دە ءۇمىت بار دەپ، ەشقانداي ناتيجە بەرمەيتىن ويىندى سوڭىنا دەيىن ويناپ كورەتىن.
باستالدى دا كەتتى. ۆەرانداداعى وسى كەشتەر مەن استانالىق جۋرنالدا ءلۋجيننىڭ سۋرەتى باسىلعان كۇندەردىڭ اراسىندا گۇلدەرگە جاڭبىرىن سەبەلەگەن كۇز دە، قالاعا كەلگەندەرى دە، مەكتەپكە قايتا ورالعانى دا، — ەشتەڭە بولماعان سياقتى. ول سۋرەت، ەش ۋاقىتتا ۇمىتىلمايتىن شاحمات كلۋبىنا بارعاننان كەيىن قازان ايىنىڭ ءبىر كۇنىندە پايدا بولىپ ەدى. ول وقيعا مەن پەتەربورعا كەلگەنگە دەيىنگى ەكى ايدىڭ اراسىن لۋجين، كەيىنىرەك، قانشا ەسكە العىسى كەلسە دە، سول ءبىر شاق بۇلىڭعىرلانىپ، شاتىسىپ-بىتىسىپ كەتە بەرەدى، ماسەلەن ول، مەكتەپتە وتكەن كەشكى ساۋىقتىڭ قاشان بولعانىن — وندا ول جولداستارىنىڭ كوزىنە تۇسپەي، ءبىر بۇرىشتا وتىرىپ اپ، بەلگىلى ويىنشى گەوگرافيا ءمۇعالىمىن ۇتقانىن، — نەمەسە اكەسىنىڭ شاقىرۋىمەن ۇيىنە تۇسكى تاماققا كەلگەن، بارلىق الەم قالالارىن دا جەڭىسكە جەتكەن، قاۋساپ قالعان شاحمات داناسى، كەيىننەن جەڭىل جۇرىسكە سالىنىپ ازىپ-توزعان، كوزى سۋالعان، جۇرەگى دىمكاس، كۇش قۋاتىن، قارىمىن، باقىتىن... جوعالتقان اق شاشتى ەۆرەيدى ءدال قاي ۋاقىتتا كورگەنىن ايتا المايدى. لۋجين ءبىر-اق نارسەنى انىق بىلەدى، — مەكتەپتە باسىنان وتكەن قورقىنىشتى، ونىڭ دارىنىن ءبىلىپ، ونى كەلەمەج ەتە مە دەگەن قورقىنىشتى، — كەيىنىرەك، وسى ءبىر ەستەلىكتەن مۇزداي قارۋلانىپ العان ول، سول ساۋىق كەشىندە ويناعان پارتيادان كەيىن، مەكتەپكە قايتا بارماعان سياقتى، ويتكەنى ءوزىنىڭ بالالىق شاعىنداعى بۇكىل ۇرەيىن ەسىنە السا، ەرتەڭگىلىك سىنىپقا كىرىپ بارعان كەزدەگى وعان قادالا قالعان جانارلاردى مۇلدە كوز الدىنا كەلتىرە المايدى. سۋرەت شىققاننان كەيىن ونىڭ مەكتەپكە بارۋدان باس تارتقانى دا ەسىندە، ساۋىق كەش پەن سۋرەت ەكەۋى بايلانىپ قالعان جادىنداعى ءتۇيىندى تارقاتۋ مۇمكىن ەمەستەي، ويتكەنى ول قايسىسىنىڭ ەرتە، قايسىسىنىڭ كەش بولعانىن ايتا المايدى. جۋرنالدى اكەسى اكەپ بەردى، ال سۋرەت وتكەن جىلى باقتا اعاش ۇگىندىسىنىڭ جانىندا تۇسىرىلگەن سۋرەت ەكەن، ماڭدايىنا جاپىراق ءتۇسىپ، قاباعى قابارجىپ تۇر، بۇتىندا الدىنان تۇيمەلەنەتىن، بالاعى قۋىقتاي شالبار. اكەسىنىڭ قۋانعانىنان باسقا، ول ەشتەڭە سەزگەن جوق، — ءبىراق دەگەنمەن ىشتەي قۋانىش بولدى: وسى وقيعا مەكتەپكە بارۋدى توقتاتۋى ءسوزسىز. ونى ءبىر اپتا بارا تۇر دەپ ۇگىتتەدى. شەشەسى، ارينە، جىلادى. اكەسى جاڭا شاحماتتى الىپ قويام دەپ قورقىتتى، — اسەم تاقتاداعى ۇلكەن فيگۋرالار. كەنەت ءبارى دە وزىنەن-وزى شەشىلە قالدى. ول ۇيدەن قاشىپ كەتتى، — ۇستىندە كۇزگى پالتو، ءسال ەرتەرەك ءساتسىز قاشۋدان كەيىن قىسقى پالتوسىن تىعىپ تاستاعان، — ەندى قايدا بارارىن بىلمەي (ۇيىتقىپ جاۋىپ ءۇيدىڭ يىقتارىنا قونعان قاردى، جەل سول ساتىندە ۇرلەپ ۇشىرىپ اكەتەدى)، اقىرىندا ول كوكتەمنەن بەرى كورمەگەن جيەن اپكەسىنە تارتتى. ول ونى ءۇيىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا كۇتىپ الدى. اپكەسى قارا قالپاق كيىپ، قولىنا قاعازعا ورالعان گۇل ۇستاپ، قازاعا بارا جاتىر ەكەن. "سەنىڭ كارى قارسىلاسىڭ قايتىس بولدى، — دەدى ول. — بىرگە بارايىق". ول جىلى جەردە وتىرۋدىڭ قولايى كەلمەگەنىنە، قاردىڭ جاۋىپ تۇرعانىنا، جيەن اپاسىنىڭ بەتپەردەسىنىڭ ارعى جاعىندا كوز جاسىنىڭ جىلتىراپ تۇرعانىنا ىزاسى كەلدى دە، — جالت بۇرىلىپ، جونىنە كەتتى، ءبىر ساعاتتاي ءجۇرىپ، ۇيىنە ورالدى. ول قالاي كەلگەن ءساتىن تولىق ەسىنە تۇسىرە المايدى، بالكىم، شىن بولعان وقيعا باسقاشا وربىگەن شىعار، ويتكەنى ول ساندىراقتاي دا باستاپ ەدى. لۋجين وسىلاي ءبىر اپتا بويى ساندىراقتاپ جاتتى، دوكتورلار ونى ادام قاتارىنا قوسىلمايدى دەپ شەشتى، ويتكەنى ول وتە ءالجۋاز بولاتىن. ونىڭ اۋىرعانى وسى عانا ەمەس، ءدال وسى اۋىرعانىنىڭ اسەرىن ەسىنە الا وتىرىپ، ودان دا جاس كەزىندەگى اۋىرعاندارىن ويىنا ءتۇسىردى، اسىرەسە، ونىڭ ەسىنەن انىق كەتپەيتىنى، ءتىپتى قۇيتاقانداي كەزىندە، وزىنەن-وزى ويناپ وتىرىپ، كورولدى بەينەلەمەك بوپ جولبارىس جولاقتى كورپە جامىلعان، — ونىڭ كورولدى بەينەلەمەك بولعان سەبەبى، تۇلا بويىن قالشىلداتىپ الىپ بارا جاتقان سۋىقتان قورعانىپ كورپە جامىلعانى سودان، — سودان كەيىن ونىڭ ماڭدايىن ۇستاپ، قولتىعىنا گرادۋسنيك قويىپ، شۇعىل تۇردە توسەككە جاتقىزعان. ءبىراق ولاردىڭ بىردە-بىرەۋى قازان ايىنداعى شاحمات اۋرۋىنداي بولعان ەمەس. چيگوريندى كورگەن-اق باس ەۆرەي، ءبىر كەزدە كوڭىلدەنە، قۋاقىلانا قاراپ، وعان جۋرنالدار اكەپ بەرەتىن، ەندى گۇلدەرگە كومكەرىلىپ ءولىپ جاتقان قارت، مات الىپ قاپ، سەرەيگەن دە قالعان گەوگرافيا ءمۇعالىمى، شاحمات كلۋبىندا تۇتىنگە ورانعان جاپ-جاس جىگىتتەر، ءبارى ونى قورشاپ اپتى، سونداي-اق نەگە ەكەنى بەلگىسىز، تەلەفون تۇتقاسىن سكريپكا قۇساتىپ بەتى مەن يىعىنىڭ اراسىنا ۇستاپ تۇرعان مۋزىكانت تا ساندىراعىنىڭ ىشىندە ءجۇر.
اياعىنان تۇرعاننان كەيىن ابدەن سىلىنىپ، سورايىپ شىعا كەلگەن ونى شەتەلگە الىپ كەتتى. الدىمەن ول ادرياتا تەڭىزىنىڭ جاعاسىنداعى كۇن نۇرى مولىنان تۇسەتىن باقتىڭ ىشىندە، ەندى ەشكىم دە تىيىم سالا المايتىن، پارتيالاردى ويشا ەسىنە اپ جاتاتىن، سونان كەيىن، ء-بىر ءتۇرلى قۇيتىرقى قورشاۋمەن قورشالعان، سوقپاقتارمەن اكەسى قىدىرتىپ جۇرەتىن نەمىس كۋرورتىندا بولدى. ون التى جىلدان كەيىن ول وسى كۋرورتقا سوعىپ، گۇلدەرمەن قورشالىپ ساز بالشىقتاردان سوعىلعان ساقالدى قارتتاردىڭ بەينەلەرىن، سونداي-اق اڭعال جولاۋشى اداسىپ كەتپەسىن دەپ شامشات اعاشىنىڭ دىڭگەگى مەن قيىلىستارداعى جارتاستارعا ءار ءتۇستى مايلى بوياۋ جاعىلعان (ءار بوياۋ قىدىرىستىڭ بەلگىلى باعىتىن كورسەتەدى) جوتا باسىنداعى قاراڭعى دىمقىل ورماندى جازباي تانىدى. سول كەزدەگىدەي دوڭەس شىنىعا سالىنعان ىنجۋدەي كوكپەڭبەك پرەسس-پاپە پەرلامۋترمەن بىرگە بۇلاق قاسىنداعى دۇكەندە قىزۋ تۇردە ساتىلىپ جاتتى، سول كەزدەگى وركەستر ءالى دە وپەرادان پاپۋرري ويناپ تۇرعانداي، ءدال سول كەزدەگىدەي ۇيەڭكىلەر ادامدار كوفە ءىشىپ، سىنالاپ كەسىلگەن كىلەگەيلى الما تورتىن جەپ وتىرعان ۇستەلدەرگە جاندى كولەڭكەسىن ءتۇسىرىپ تۇر.
"سوناۋ تەرەزەلەردى كورىپ تۇرسىز با؟ — دەدى ول تاياعىمەن قوناق ءۇيدىڭ شاتىرىن نۇسقاپ. — سول جەردە بۇرىن تۋرنير ۇيىمداستىرىلاتىن. وعان مىقتى-مىقتى نەمىس ويىنشىلارى قاتىساتىن. مەن ون تورتتە ەدىم. ءۇشىنشى ورىن، ءيا، ءۇشىنشى ورىن الدىم".
ول قولىن تاعى دا جۋان تاياعىنا سالىپ، وزىنە ابدەن جاراساتىن بيپاز قيمىلىمەن، بەينە ءبىر مۋزىكا تىڭداپ وتىرعانداي، باسىن ءسال ءيىپ وتىرىپ قالدى.
"نە؟ قالپاق كيۋىم كەرەك پە؟ كۇن جانىپ تۇر دەيسىز بە؟ جوق، ماعان ول اسەر ەتپەيدى. قويىڭىزشى، نە كەرەك؟ ءبىز كولەڭكەدە وتىرمىز عوي".
ءبارىبىر ول ۇستەل ۇستىمەن ۇسىنىلعان سابان قالپاعىن الىپ، تۇبىنەن ءتۇرتىپ-تۇرتىپ قاپ كيدى دە ءبىر ەزۋىن قيسايتا كۇلدى. ءيا، ءيا قيسايتا كۇلدى: بەتىنىڭ وڭ جاعى شامالى ءتۇرىلىپ، وڭ جاق ەرنىنىڭ استىنان تەمەكى ىسىنان سارعايىپ كەتكەن، قيسىق-قىڭىر ءتىسى كورىنەدى، ول باسقاشا كۇلە المايتىن. ونى قىرىق جاستا دەپ ايتپاس ەدى، — مۇرنىنىڭ ەكى تاناۋىنىڭ استىنان تەرەڭ ەكى سىزىق تارتىلىپ جاتىر، يىعى سولبىرايعان قۋشىق، ونىڭ بۇكىل بولمىسىن كەسەلدى ءبىر اۋىرلىق باسقان، ول كەنەت شىنتاعىمەن ارادان قورعانىپ ورنىنان شۇعىل تۇرعاندا ونىڭ اجەپتەۋىر تولىق ەكەنىن كورەر ەدىڭ، — وسى ءبىر ەنجار، ەرسى تولىق ادامنىڭ بويىندا كىشى لۋجيننەن ەشتەڭە دە قالماعان ەدى.
"نەعىپ ماعان جابىسىپ قالدى!" — دەدى ول جىلارمان بولىپ، شىنتاعىن كوتەرە قورعانىپ، ءبىر قولىمەن ورامالىن الماق بوپ ابىگەرگە ءتۇستى دە قالدى. ارا تاعى ءبىر اينالدى دا ۇشىپ كەتتى، ال ول ونى ءبىرازعا دەيىن كوزىمەن شىعارىپ ساپ تۇردى دا، ورامالىن قاعىپ-سىلكىپ، سونان كەيىن مەتالل ورىندىقتى قيىرشىق تاس ۇستىنە ورنىقتىراق قويىپ، قۇلاپ قالعان تاياعىن كوتەرىپ، اۋىر دەم الىپ ورنىنا وتىردى.
"نەگە كۇلەسىڭدەر؟ ارا دەگەندەر وتە ءبىر جاعىمسىز ماقۇلۇقتار". ۇستەلگە قاراپ قاباعىن ءتۇيدى. ونىڭ پورتسيگارىنىڭ قاسىنا قارا جىبەكتەن تىگىلگەن سوپاقشا ايەل سومكەسى جاتىر. ول ابىرجىڭقىراپ وعان قولىن سوزدى دا، ونىڭ قۇلپىن اشىپ-جابا باستادى. "ناشار جابىلادى ەكەن، — دەدى ول، كوزىن كوتەرمەستەن. — ءبىر كۇنى مۇنى ءتۇسىرىپ الاسىز".
ول كۇرسىنىپ سومكەنى قويىپ، سول ءبىرقالىپتى داۋىسپەن: "ءيا، وتە مىقتى نەمىس ويىنشىلارى. ءبىر اۆستريالىق بولدى. مەنىڭ مارقۇم اكەمنىڭ جولى بولمادى. بۇل جەردە شاحماتتىڭ ءيىسى دە جوق دەپ كەپ، تۋرا ءتۋرنيردىڭ ۇستىنەن تۇستىك".
قوسىمشا بىردەڭەلەر سالعان بولۋ كەرەك، ءۇيدىڭ قاناتى باسقاشا سياقتى. ولار سوناۋ كورىنىپ تۇرعان ەكىنشى قاتاردا تۇردى. كۇزگە دەيىن قالىپ، سونان كەيىن رەسەيگە قايتپاق بولدىق، ال اكەمنىڭ ەكىنشى رەت ايتۋعا باتىلى جەتپەي كەلگەن مەكتەپتىڭ ەلەسى تاعى دا قىلاڭ بەرە باستادى. شەشەم جازدىڭ باسىندا-اق قايتا ورالدى. ول ورىس دەريەۆنياسىن ولەردەي ساعىنىپ جۇرگەنىن ايتتى، ال ول تاۋسىلماستان ىركەس-تىركەس سول ءبىر "ولەردەي" دەگەن ءسوز كۇن سايىن قۇلاقتىڭ قۇرتىن جەپ، ميدى شاعا بەرگەندىكتەن بولۋ كەرەك، بالاسىنىڭ ويىندا جاتتالىپ قالىپتى. سولاي بولا تۇرا ول قينالا ايتاتىن-دى، — كەتسەم بە، كەتپەسەم بە دەگەن ەكى ۇداي سەزىمدە بولدى. ونىڭ بالاسى ەكەۋىنىڭ اراسىنىڭ الشاقتاۋىنا ءبىراز ۋاقىت بوپ قالعان-دى. بەينە ءبىر بالاسى تىم الىسقا ءجۇزىپ كەتكەندەي، ول وسى ءبىر ەسەيىپ قالعان، گازەتتەر جازىپ جاتقان بوزبالا ۆۋندەركيندتى ەمەس، سول ءبىر جىپ-جىلى قۇيتاقانداي، ءسال نارسەگە جەرگە قۇلاي كەتىپ، اياعىمەن شىعا كەلەتىن شالدۋار بالانى جانىنداي جاقسى كورەدى. وسىنىڭ ءبارى سونشالىقتى مۇڭلى، سونشالىقتى قاجەتسىز ەدىم ستانسياداعى مىناۋ سەلدىر سيرەن دە، نورد-ەكسپرەستىڭ جاتىن كۋپەسىندەگى قىزعالداق ۇلگىدەگى شامدار دا، القىمدى بۋىپ، كەۋدەنى قىسىپ جىبەرەتىن ساتتە — كۇيەۋى ايتقانداي، نە تالما، نە جۇيكە اۋرۋى. اقىرى شەشەسى كەتتى دە، اكەسى كوڭىلدەنىپ، باسقا شاعىنداۋ بولمەگە كوشىپ الدى، سونان كەيىن كىشى لۋجين، ونىمەن شاحمات ويناعان ەرەسەك ادامداردىڭ ورتاسىنان، ياعني قوناق ۇيدەن قايتىپ ورالىپ، ءبىر كۇنى دەريەۆنيا جاقتاعى شابىندىقتا اكەسىنىڭ ءبىر ايەلمەن قىدىرىپ جۇرگەنىن كورىپ قالدى. ال ول ايەل ەشقانداي كۇمانسىز پەتەربورلىق سارى شاشتى جيەن اپكەسى ەدى، ول تاڭعالدى، جەرگە كىرەردەي ۇيالدى، ءبىراق اكەسىنە ەشتەڭە دەگەن جوق. بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن، ەرتەمەن اكەسىنىڭ ءدالىزدىڭ بويىمەن قارقىلداپ كۇلىپ، ونىڭ بولمەسىنە كەلە جاتقانىن ەسىتتى. ەسىك ايقارا اشىلدى دا، اكەسى كىرىپ، وعان، تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلگەندەي، جەدەلحات ۇسىندى. كوز جاسى بەينە ءبىر سۋدان شىققانداي، بەتىن جۋىپ كەتىپتى، دەمىگە سويلەپ، قايتالاي بەرەدى: "بۇل نە؟ بۇل نە؟ بۇل قاتەلىك، وتىرىك ايتادى" — دەدى قاعازدان تەزىرەك قۇتىلعىسى كەلگەندەي ۇمسىنىپ.
5
ول پەتەربوردا، ماسكەۋدە، نيجنىيدا، كييەۆتە، ودەسسادا وينادى. تاربيەشى مەن انترەپرەنەردىڭ اراسىنداعى مىندەتتى اتقاراتىن ۆالەنتينوۆ دەگەن پايدا بولدى. اكەسى ايەلىن ازالاعاننىڭ بەلگىسىندەي بىلەگىنە قارا بەلگى تاعىپ الىپ، جەرگىلىكتى جۋرناليستەرگە، ەگەر بالام ۆۋندەركيند بولماسا تۋعان جەردى ەش ۋاقتا دا وسىنداي تەرەڭ دەپ بىلە الماس ەدىم دەپ ءجۇردى.
ول تۋرنيرلەردە ۇزدىك ورىس شاحماتيستەرىمەن شايقاستى، جيىرما شاقتى اۋەسقويلارعا قارسى جالعىز ويناپ ءجۇردى. ۇلكەن لۋجين كوپ جىلدان كەيىن (سول جىلدارى ونىڭ ەميگرانت گازەتىندە شىققان ءار شىعارماسى ەڭ سوڭعى اشۋ انىندەي كورىنەتىن) اكەسى ءبىر قالادان ەكىنشى قالاعا (كىتاپ بويىنشا — اسىراپ العان بالاسى) الىپ باراتىن بالا-شاحماتشى تۋرالى حيكايات جازباق بولدى. ول بۇل كىتاپتى جيىرما سەگىزىنشى جىلى باستادى، — ءبىر ماجىلىسكە جالعىز بارىپ، ودان ورالعاننان كەيىن. بەرلين ءدامحاناسىنىڭ جەكە ءبىر بولمەسىندە وتىرعان كەزدە بۇل كىتاپتىڭ ءبولمىس-بىتىمى باسىنا اياق استىنان كەلدى. ول ءدامحاناعا ادەتتەگىدەي ۋاقىتتا كەلسە، ءالى ورىندىقتار قويىلماعان ەكەن، ول شاپشاڭ تۇردە مالايدى شاقىرىپ، تەز رەتكە كەلتىرۋدى ايتتى دا، شاي مەن ءبىر ريۋمكا كونياك سۇرادى. ۇستەل ۇستىنە قالىقتاپ كەپ تاپ-تازا اق داستارقان كەلىپ قوندى. ول شايعا شاقپاق قانت سالدى دا، مۇزداپ قالعان قولىمەن شىنى سىرتىنان ۇستاپ كوپىرشىكتىڭ كوتەرىلگەنىنە قاراپ وتىرعان. قاپتالداعى، جالپى زالدان "تراۆياتانى" ويناپ جاتقان سكريپكا مەن ءرويالدىڭ ءۇنى شىعادى، — جاعىمدى مۋزىكا مەن كونياكتان، اق داستارقاندى كورگەننەن لۋجين قارتتىڭ كوڭىلىن مۇڭ باستى، ول مۇڭنىڭ وعان جاعىمدى بولعانى سونداي، ءتىپتى ول ورنىنان قوزعالۋعا قورقىپ ءبىر قولىمەن سۇيەنىپ، ءبىر قولىن سامايىنا تىرەپ تىنىپ قالدى، — توقىلعان نىمشا مەن قوڭىر پيدجاك كيگەن ءسىڭىرلى، كوزى قىپ-قىزىل قارت. مۋزىكا وينالىپ جاتتى، بوس بولمەگە جارىق مولىنان ءتۇسىپ تۇر، — ماجىلىسكە ەشكىم كەلمەدى. بىرنەشە رەت ول ساعاتىنا قاراپ، سونان كەيىن مۋزىكا مەن شايدان بويى بالقىپ ۋاقىتتى ۇمىتىپ كەتتى دە، اناۋ-مىناۋلاردى، جازۋ ماشيناسى تۋرالى، مارينين تەاترى حاقىندا، بەرلينگە جولى تۇسە بەرمەيتىن بالاسى جايلى ويلاپ كەتتى. ءبىر كەزدە بارىپ ول بويىن جيىپ الدى دا، وتىرعانىنا ءبىر ساعات بولعانىن ءبىلدى، ال اق داستارقان ۇستىندە ءالى ەشتەڭە جوق... وسى ءبىر جارىق، بولماي قالعان ماجىلىسكە جايىلعان ۇستەل باسىندا، دۋالاپ قويعانداي بوس كەڭىستىك ىشىندە ول كەنەت كوپتەن جوعالىپ كەتكەن شابىتىنىڭ قايتا ورالعانىن سەزدى.
"قورىتىپ قوياتىن ۋاقىت جەتتى" — دەپ ويلاپ ول، بەلگىلى ادامنىڭ دۇنيەگە كەلگەن بولمەسىن قالاي قاراسا، بۇل بولمەدەگى زاتتاردى دا — داستارحاندى، كوگىلدىر قابىرعانى، ناتيۋرمورتتى — سولاي قاراي باستادى. كوپتەن تولعاتىپ جۇرگەن حيكاياتتىڭ فابۋلاسى، ءدال وسى كەزدە دۇنيەگە كەلگەندەي اسەر ەتتى دە، ويشا بولاشاق مەمۋاريستى (ۋاقىت جاعىنان وعان قاتتى جاقىن بولسا، سونشا الىس، سونشا بۇلىڭعىر)، "گامبيت" حيكاياتى دۇنيەگە كەلگەن مىنا كەزدەيسوق بولمەنى دۇرىستاپ قاراپ الۋعا شاقىردى. ول قالعان شايدى ءبىر-اق ۇرتتادى دا، پالتو مەن قالپاعىن كيىپ، مالايدان بۇگىن سارسەنبى ەمەس سەيسەنبى ەكەنىن ءبىلىپ، ءوزىنىڭ اڭعالدىعىنا ريزا بوپ قالدى دا، ۇيىنە كەلگەن بويدا جازۋ ماشيناسىنىڭ مەتالل قاقپاعىن اشتى.
ونىڭ كوز الدىندا جازۋشى قيالىمەن ءسال عانا بويالىپ-سىرلانعان ەستەلىك تۇرا قالدى: جارىق زال، ەكى قاتار ۇستەلدەر، ۇستەل ۇستىندە شاحمات تاقتالارى. ءاربىر ۇستەل باسىندا ءبىر ادام وتىر دا، ءاربىر وتىرعان ادامنىڭ جەلكەسىنەن قاراپ مويىندارىن سوزعان كورەرمەندەر تۇر. مىنە، ۇستەلدەر اراسىمەن، ەشكىمگە نازار اۋدارماستان، ءبىر بالا اسىعىپ كەلەدى-حانزادا سياقتى اق ماتروسكا كيگەن — كەزەكپەن ءار تاقتانىڭ الدىنا ايالداپ، شاپشاڭ ءجۇرىس جاساپ نەمەسە التىن جالاتقانداي ساپ-سارى باسىن ءيىپ ءسال ويلانىپ قالادى. ەگەر سوناداي جەردەن قاراسا، مۇنىڭ نە ەكەنى بەلگىسىز: اپ-اجەپتەۋىر ەرەسەك ادامدار ءبىر-بىر تاقتانىڭ الدىندا وتىر، ال قاۋىرسىنداي اسەم كيىنگەن بالا، وسى ءبىر تۇسىنىكسىز تىنىشتىقتا ءبىر ۇستەلدەن ەكىنشى ۇستەلگە ءوتىپ، مىزعىماي قاتىپ قالعان ادامداردىڭ اراسىن جالعىز ءوزى كەزىپ ءجۇر.
ەستەلىكتىڭ ستيلگە قۇرىلعانىن جازۋشى ءلۋجيننىڭ ءوزى بايقاماي قالدى. ول، سونداي-اق، بالاسىنا شاحمات ۆۋندەركيندتىڭ بەينەسىن ەمەس، "مۋزىكالىق" ۆۋندەركيندتىڭ بەينەسىن بەرگەنىن — ءارى دىمكاس، ءارى پەرىشتەلىك ءتۇر بايقاماي قالدى، كوزى تىم تۇنجىر، شاشى بۇيرا تولقىندى، ءجۇزى ماقتاداي اپپاق. ءبىراق ەندى قيىندىقتا بولماي قالعان جوق: ارتىق نارسەنىڭ بارىنەن ارشىپ الىنعان، نازىكتىكتىڭ شىرقاۋ شەگىنە جەتكىزىلگەن ونىڭ بالاسىنىڭ بەينەسىن بەلگىلى ءبىر تۇرمىستىق جاعدايمەن قورشاۋ كەرەك بولدى. ول ءبىر شەشىمدى انىق ءبىلدى، — بالا بالا قالپىندا قالۋ كەرەك — ودان، بەرلينگە اندا-ساندا سوققاندا قابارجيدى دا وتىراتىن، سۇراقتارعا بىرتەكتى جاۋاپ بەرەتىن، كوزىن جۇمىپ وتىرىپ-وتىرىپ، تەرەزە الدىنداعى تاقتاعا اقشا سالىنعان كونۆەرتتى قويىپ كەتىپ قالاتىن ادام بەينەسىن جاساماق ەمەس. "ول جاستاي ولۋگە ءتيىس، — دەدى ول، بۇكىل تەتىك- تۇتقالارىمەن ونى كۇتىپ تۇرعان، قاقپاعى الىنعان ماشينكانىڭ قاسىندا، بولمەسىن ولاي-بۇلاي كەزىپ ءجۇرىپ. — ءيا، جاستاي ولۋگە ءتيىس، ونىڭ ءولىمى اياق استىنان بوپ، وتە ايانىشتى بولۋ كەرەك. ءوزىنىڭ سوڭعى پارتياسىن ويناپ بوپ توسەكتە ءولۋى ءتيىس". وسى ويدىڭ وعان ۇناعانى سونشا، ول كىتاپتى سوڭىنان باستاعىسى كەلدى. نەگە سولاي ەتپەسكە؟ كورۋ كەرەك... ول ويىن كەرى جۇرگىزىپ كوردى، — وسى ءبىر ايانىشتى، وسى ءبىر انىق ولىمنەن كەرى قاراي، كەيىپكەردىڭ تۋۋىنا قاراي شەگىنىپ كوردى، كەنەت سەرپىلىپ قاپ ۇستەلگە وتىردى دا، قايتادان ويعا شومدى.
بۇرىن، مۇنداي كىتاپ جازۋدى ارمانداعان كەزدە، وعان ەكى نارسە كەسىر جاسايتىن: سوعىس پەن توڭكەرىس. بالاسىنىڭ دارىنى، ونىڭ ۆۋندەركيندتەن ماەستروعا اينالعان كەزى سوعىستان كەيىن ەدى. جۇيەلەنگەن ادەبي فابۋلا بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە كەسىرىن تيگىزگەن سوعىستىڭ قارساڭىندا عانا ول بالاسىمەن جانە ۆالەنتينوۆپەن شەتەلگە كەتكەن-دى. ولاردى ۆەناعا، بۋداپەشتكە، ريمگە شاقىرعان ەدى. ەسىمدەرى شاحمات وقۋلىقتارىنا ەنگەن كەيبىر اتاقتى ويىنشىلارمەن كەزدەسكەن ورىس بالاسىنىڭ داڭقى شىرقاپ كەتتى دە، ونىڭ دا جازۋشىلىق اتاعى جاناما بولسا دا شەتەل گازەتتەرىندە ايتىلىپ ءجۇردى. ول ۇشەۋى اۆستريا ەرسگەرسوگى ولتىرىلگەن كەزدە شۆەيساريادا بولاتىن. اياق استىنان كەلگەن ويدىڭ ىقىلاسىمەن (بالاعا تaزا اۋاسى پايدالى، سونداي-اق ۆالەنتينوۆتىڭ ايتۋىنشا ءدال ءقازىر رەسەيگە شاحماتتىڭ تۇككە قاجەتى جوق، ال بالا شاحماتسىز ءومىر سۇرە المايدى، سونداي-اق، سوعىس ۇزاققا سوزىلماس دەگەن وي) ول پەتەربورعا جالعىز ورالدى. بىرەر اي وتكەننەن كەيىن ول شىداي الماستان بالاسىن شاقىردى. ءىشى ءدىلمار، قۇيتىرقى سوزدەرگە تولى حات كەلدى دە، وندا ۆالەنتينوۆ بالاسىنىڭ كەلگىسى كەلمەيتىنىن جەتكىزىپتى. لۋجين تاعى جازدى، تاراسپادان ەمەس نەاپولدەن جازىلعان جاۋاپ حات تا سونداي سىپايى، سونداي ءدىلمار بولعانمەن ناتيجەسى تاز قالپى. ۆالەنتينوۆ جەك كورىپ كەتتى. اڭسار ساعىنىشتى كۇندەر باستالدى. ايتپاقشى، ۆالەنتينوۆ كەلەسى ءبىر حاتىندا بالاسىنا كەتەتىن شىعىننىڭ ءبارىن ءوز موينىنا الاتىنىن جازىپتى، ءوزىمىز عوي، ەسەپتەسە جاتارمىز (ءدال وسىلاي دەپتى). ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. كۇتپەگەن جەردەن اسكەرگە ءتىلشى رەتىندە كاۆكازعا باردى. ساعىنىش پەن ۆالەنتينوۆكە دەگەن جەككورىنىشكە تولى كۇندەردەن كەيىن (شىندىعىندا وعان سىپايى جازاتىن) بالاسىنا رەسەيدەن گورى (ۆالەنتينوۆتىڭ ايتۋىنشا) شەتەلدە الدەقايدا جاقسى دەگەن سوزگە توقمەيىلسىنگەن ونىڭ جانى جاي تاپقانداي بولىپ ەدى.
ەندى، ون بەس جىلدان كەيىن قاراپ وتىرسا، سوعىستىڭ ول جىلدارى ادامدى جانىشتاپ جىبەرگەن، شىعارماشىلىق بوستاندىقتىڭ تاس-تالقانىن شىعارعان جىلدار بولىپتى، ويتكەنى كىتاپتا جازىلاتىن ءار ادامنىڭ بىرتىندەپ دامۋى، ءتىپتى كەيىپكەر جاس كەزىندە ءولىپ كەتسە دە، ءبارىبىر سوعىسقا ءبىر سوقپاي كەتپەس ەدى. بالاسىنىڭ وبرازى اينالاسىنداعى ادامدار مەن جاعدايلار دا، وكىنىشكە وراي، تەك سوعىس فونىندا عانا كورىنەر ەدى، سوعىسسىز ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن ەمەس بوپ شىعار ەدى. توڭكەرىس ودان دا سوراقى. جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ايتۋى بويىنشا، ول ءار ورىستىڭ ومىرىنە ىقپال ەتتى؛ ونىڭ وتىنا شارپىلماعان كەيىپكەردى دۇنيەگە كەلتىرۋ بوس اڭگىمە بوپ شىعار ەدى. بۇل ەندى جازۋشى ەركىنە جاسالىنعان زورلىق بولاتىن. سولاي بولا تۇرا، ونىڭ بالاسىن توڭكەرىس وتى قالاي شارپىپ وتپەك؟ كوپتەن كۇتكەن مىڭ توعىز ءجۇز ون جەتىنشى جىلدىڭ كۇزىندە سونداي كوڭىلدى، اڭقىلداعان، سىپتاي بوپ كيىنگەن ۆالەنتينوۆ كەلدى، قاسىندا مۇرتتى جاس جىگىت بار. اسىپ-ساسىپ قالعان، ۋايىم جەگەن، سان سوعىپ قالعان ساتتەر باستالدى. بالاسى ءۇن-تۇنسىز تەرەزەگە قارايدى دا وتىرادى (".اتىپ تاستاۋدان قورقادى "، — دەپ كۇبىرلەپ ءتۇسىندىردى ۆالەنتينوۆ). العاشقىدا بۇل جامان ءتۇس سياقتى اسەر ەتتى، ارتىنان كوز ۇيرەندى. ۆالەنتينوۆ سەندىرۋمەن بولدى، ونىڭ "ءوزىمىز عوي — ەسەپتەسەرمىز" دەگەنى، ونىڭ ۇلكەن قۇپيا ىستەرى بار كورىنەدى، ال اقشاسى بۇكىل ەۋروپا بانكتەرىنە سالىنىپ قويىلعان. بالاسى، ازامات سوعىسىنىڭ قاربالاس كەزىنىڭ وزىندە تاسى ورگە دومالاپ تۇرعان شاحمات كلۋبىنا بارىپ ءجۇردى، ال كوكتەمدە ۆالەنتينوۆپەن بىرگە تاعى دا شەتەل اسىپ كەتتى. ءارى قاراي تەك ءوزىنىڭ عانا، سونشالىقتى ەلىكتىرە قويمايتىن ەستەلىكتەر، ياعني اشتىق، تۇتقىنعا ءتۇسۋ، جارايدى ولاردى قويشى، كەنەت، — جەر اۋدارۋ، زاڭدى قۋعىن-سۇرگىنگە سالۋ، تاپ-تازا سارى پالۋبا، بالتىق جەلى، پروفەسسور ۆاسيلەنكومەن جاننىڭ ولمەيتىنى تۋرالى ايتىستار باستالعان. ەركىن ويلاۋدىڭ جولىن كەسىپ تاستايتىن، بارلىق ەستەلىكتى اياق استى ەتەتىن سونداي جابىسقاق، جادتىڭ بارلىق تۇكپىرىنەن اڭىزداپ شىعا كەلەتىن سول مەششاندىق دوعال ءومىردىڭ ىشىنەن قالاي دا اسا ساقتىقپەن بىرتىندەپ، بىر-بىرلەپ جيناپ ۆالەنتينوۆتىڭ بەينەسىن كىتاپقا ەنگىزۋ كەرەك بولدى. ونى جامانداعىسى كەلگەن ادامنىڭ ءوزى ونىڭ ءسوزسىز تالانتتى ادام ەكەنىن مويىندايتىن؛ لاۋكي، قولىنان ونەر تامىپ تۇرعان تالانتتى، اۋەسقوي سپەكتاكلدەردى ورنالاستىرۋدا تەڭدەسى جوق، ينجەنەر، كەرەمەت ماتەماتيك، شاحمات پەن دويبىنىڭ جاناشىرى، ءوزى ايتقانداي "جان - جاقتى مىرزا" بولاتىن. ونىڭ قوي كوزى ۇشقىنداپ تۇراتىن، كۇلكىسى كىم-كىمدى دە ارباپ الاتىن. ول سۇق ساۋساعىنا ادام-اتانىڭ باسى بار جۇزىك سالىپ جۇرەتىن دە، ءوز ومىرىندە دۋەلگە شىققان ساتتەر بولعانىن يشارامەن سەزدىرەتىن. ءبىر كەزدەردە كىشى لۋجين وقيتىن مەكتەپتە گيمناستيكادان ساباق تا بەرگەن، سول تۇستا ليمۋزين مىنگەن قۇپيا ءبىر ايەلدىڭ ونى ىزدەپ كەلىپ تۇراتىنى وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەرگە قاتتى اسەر ەتەتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ ول مەتالدان سالىناتىن كوشە دە ويلاپ تاپتى، كەيىن ول پەتەربورداعى قازان سوبورىنا جاقىن نيەۆسكىگە پايدالانىلدى دا. ول بىرنەشە اقىلدى شاحمات ەسەپتەرىن دە قۇراستىردى، "ورىس" تاقىرىبىنداعى ءبىرىنشى ەكسپونەنت تا بولدى. سوعىس باستالعاندا ول جيىرما سەگىز جاستا ەدى، دەنساۋلىعىندا ەشقانداي كىنارات جوق بولاتىن. "قاشقىن" دەگەن قانسىز-جانسىز ءسوز وسى ءبىر كوڭىلدى، قۋاتتى، ەتى ءتىرى ادامعا كەلمەيتىن سياقتى، — ءبىراق باسقا ءسوزدى تابا المايسىڭ. سوعىس كەزىندە ونىڭ شەتەلدە نەمەن شۇعىلدانعانى بەلگىسىز.
سونىمەن ول ۆالەنتينوۆتى پايدالانۋ كەرەك دەپ شەشتى، ول قاتىسسا كەز كەلگەن فابۋلا قايتا تۇلەپ، جاندانىپ شىعا كەلەدى. ءبىراق ەڭ باستىسىن ءالى ويلاۋ كەرەك. ويتكەنى مۇنىڭ ءبارى بوياۋلار عانا ەدى، ولار قانشا جىلى، قانشا جاندى بولعانمەن، جەكە-جەكە نوقاتتار قالپىندا قالدى؛ ءالى ناقتى سۋرەت، نەگىزگى ءتىن جوق ەدى. العاش رەت جازۋشى لۋجين بوياۋلار سويلەيتىن كىتاپ ويلاپ تاپتى.
ول بوياۋلار ونىڭ قيالىندا قانشالىقتى ايشىقتى كورىنگەن سايىن، جازۋ ماشينكاسىنا وتىرۋ سونشالىقتى قيىنداي ءتۇستى. ءبىر اي، ەكى اي ءوتتى، جاز دا كەلدى، ول ءالى دە كوزگە انىق كورىنە قويماعان تاقىرىپتى گۇلمەن كومكەرۋمەن ءجۇر. كەيدە وعان، كىتاپ جازىلىپ بىتكەندەي، مىنە، ونىڭ گرانكالار جولاعى، مىنە، ول ەندى كىتاپ بوپ سىقىرلاپ قولىمدا تۇر، ال ءارى قاراي ونىڭ قيالى الدامشى قىزىل-الا تۇمانعا ءسىڭىپ جوق بولدى. ول ءوزىنىڭ قاپتاعان تانىستارىنىڭ ۇيلەرىندە قوناقتا وتىرىپ ءوزىنىڭ كىتابى تۋرالى تامسانا اڭگىمە سوعادى. ءتىپتى ءبىر ەميگرانتتىق گازەتتە، ول جاڭا حيكايات جازۋ ۇستىندە دەگەن ماقالا دا شىقتى. ءوزى جازىپ، ءوزى سالىپ جىبەرگەن بۇل ماقالانى ول ۇلكەن تولقىنىسپەن ءۇش رەت وقىپ شىقتى دا، قيىپ الىپ شيلانىنا سالىپ قويدى. ول ادۆوكاتتار مەن ايەلدەر ۇيىمداستىرعان ادەبي كەشتەرگە ءجيى كەلەتىن دە، جۇرتتىڭ ءبارى وعان اسا قىزىعا، قۇرمەتپەن قاراپ وتىر دەپ ويلايتىن. بىردە ول اق ساڭىراۋقۇلاقتار تەرۋگە قالا سىرتىنا شىعىپ، جاۋىن استىندا قالدى دا، كەلەسى كۇنى توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. ونىڭ اۋرۋى قىسقا بولدى، جانتالاسىپ جاتىپ قازا تاپتى. ەميگرانت جازۋشىلار وداعى باسقارماسى ونى ورىندارىنان تۇرىپ ەستەرىنە ءتۇسىردى.
6
"ءسوزسىز ءبارى شاشىلىپ قالادى"، — دەدى لۋجين سومكەنى تاعى دا الىپ جاتىپ.
ال ايەل قولىن سوزىپ سومكەنى ۇستەلدىڭ ءبىر شەتىنە سارت ەتكىزىپ تاستاي سالدى، — سونىسىمەن تىيىم سالعانداي. "بىردەڭەنى شۇقىلاماساڭىز وتىرا المايسىز با؟" — دەدى ايەل نازدانا.
لۋجين ساۋساقتارىنىڭ اراسىن اشىپ، قوزعاپ قويىپ، قولىنا قاراپ وتىر. تىرناقتارى تەمەكىدەن سارعايىپ كەتكەن، بۋىندارىن كولدەنەڭىنەن تۇسكەن اجىمدەر باسقان، تومەنىرەك سەلدىر ءجۇن ءوسىپتى. ول ۇستەلدىڭ ۇستىنە ايەل قولىنىڭ جانىنا قولىن قويدى. ايەل قولى تىرناقتارى مۇقيات الىنعان سۇتتەي اپپاق جۇپ-جۇمساق ەكەن.
"ءسىزدىڭ اكەڭىزدى بىلمەگەنىمە وكىنەم، — دەدى ايەل سالدەن كەيىن. — ول وتە مەيىرىمدى، وتە بايىپتى، ءسىزدى جاقسى كورگەن بولۋ كەرەك".
لۋجين ۇندەگەن جوق.
"تاعى دا ايتا ءتۇسىڭىزشى، — بۇل جەردە نەمەن اينالىستىڭىزدار؟ سىزدە ءبىر كەزدە كىپ-كىشكەنتاي بوپ، جۇگىرىپ، تەنتەكتىك جاسادىڭىز با؟"
ول تاعى دا ەكى قولىن تاياققا سالدى، — ونىڭ جۇزىنە، مارعاۋ سالبىراعان قاباعىنا، ەسىنەردەي ەرىندەرىنىڭ تۇرىلىڭكىرەپ تۇرعانىنا قاراپ وتىرعان ايەل، ول ەندى ەسكە تۇسىرۋدەن جالىقتى. ءىشى پىستى دەپ ويلادى. ءيا، نەمقۇرايلى سالعىرت ەدى، شىنىندا دا ايەل، اكەسىنەن ايرىلعانىنا ءبىر اي عانا بولسا دا، وسى كىسىنىڭ بالالىق شاعىندا اكەسىمەن بىرگە تۇرعان ۇيگە ەشقانداي كوزىنە جاس الماي قاراپ وتىرعانىنا تاڭ قالدى. ءتىپتى، ءبىر اۋدارىلىپ ءتۇسىپ قايتادان ۇيقىعا كەتە بەرەتىندەي حالدەگى ونىڭ وسى ءبىر سالعىرتتىعىندا، دوعال سوزدەرىندە، جانىن جەگەن اۋىرتپاشىلىقتا، تانىسقاننان كەيىنگى العاشقى كۇندەرى-اق ەرەن ءبىر تەبىرەنىس، كوزگە كورىنە بەرمەيتىن اسەمدىك جاتقانداي سەزىنگەن. اكەسىنىڭ رۋحىنا ەنجار بولا تۇرا، ول وسى كۋرورتتى، وسى قوناق ءۇيدى تاڭداعانىندا ءبىر قۇپيا سىر جاتقانداي ەدى. باسىندا ەبەدەيسىز تۇكتى قالپاق، اياعىندا ۇلكەن گالوشى بار، ول اينالا جاسىلعا ورانىپ، سىركىرەپ جاڭبىر جاۋىپ تۇرعان ادەمى ءبىر كۇنى كەلىپ ەدى، اۆتوبۋستان سوزالاڭداپ ءتۇسىپ جاتقان ونىڭ تۇلعاسىنا تەرەزەدەن قاراپ تۇرىپ، بۇل ادامنىڭ كۋرورتتىڭ باسقا تۇرعىندارىنا ۇقسامايتىن ايرىقشا ادام ەكەنىن سەزدى. اسحاناداعىلاردىڭ ءبارى تاماقتى اسىعىس، بۇرالاقتاپ جەيتىن، كەيدە الدەنە ويلاپ، قولىمەن داستارقاندى سيپالاپ وتىرىپ قالاتىن وسى ءبىر ادامعا قادالىپ قاراۋشى ەدى. سول كۇنى كەشكە ونىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدى. ول ەش ۋاقىتتا شاحمات ويناپ كورگەن ەمەس، شاحمات تۋرنيرلەرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتقان ەمەس، سولاي بولا تۇرا ايتەۋىر ونىڭ ەسىمى، جادىنا بەرىك ورنىعىپ العانداي، وعان تانىس بوپ كورىندى، ءبىراق ول ەسىمدى قاشان ەستىگەنىن ەسىنە تۇسىرە الار ەمەس. ول تۋرالى سويلەسە شەشىلىپ قويا بەرەتىن، ءىش اۋرۋىنان ازاپ شەگەتىن، ءبارىن ءبىرىڭعاي ويلايتىن، ءبىراق اقجارقىن، جۇعىمدى، تالعاممەن كيىنەتىن فابريكانت كەنەت ءىش اۋرۋىن دا، ەمدىك قاسيەتى بار سۋدى دا ۇمىتىپ، وسى ءبىر قاباعى اشىلمايتىن ادام تۋرالى ءبىرقاتار قىزىقتى اڭگىمەلەر ايتتى. بۇل كەزدە تۇكتى قالپاعىن جاي باس كيىمگە اۋىستىرىپ العان ول مىرزا ساتۋعا قويىلعان قولدان جاسالعان زاتتارعا قاراپ تۇر ەدى. "ءسىزدىڭ وتانداسىڭىز، — دەدى فابريكانت، — اتاقتى شاحمات ويىنشىسى. فرانسيادان تۋرنيرگە كەلىپ وتىر. تۋرنير ەكى ايدان كەيىن بەرليندە وتەدى. ەگەر ۇتسا، الەم چەمپيونى بولادى. اكەسى جاقىندا قايتىس بولدى. مىنا گازەتتە ءبارى ايتىلعان".
ونىڭ ونىمەن تانىسقىسى، ورىسشا سويلەسكىسى كەلدى، — قولاپايسىزدىعىمەن، تۇنجىراپ وتىراتىندىعىمەن، مۋزىكانتقا ۇقساتىپ جىبەرەتىن جاعاسىنىڭ جايىلىپ تۇراتىندىعىمەن ول مۇنى وزىنە تارتتى دا تۇردى، قوناق ۇيدەگى بارلىق بويداق ەركەكتەر قۇساپ ول وعان قارامايدى دا، ونىمەن سويلەسۋگە سەبەپ تە ىزدەمەيدى. ول ايەلدى اجارلى دەۋگە بولمايدى، ونىڭ جۇزىندە الدەنە جەتپەي تۇرعانداي كورىنەتىن. ءبىر قاراعاندا بەت اجارى اپ-ادەمى بوپ كورىنگەنمەن، سونىڭ ءبارىن جانداندىرىپ، قۇلپىرتىپ جىبەرەتىن ەڭ سوڭعى ءبىر سەرپىلىس جەتپەي قالعانداي. ءبىراق ول جيىرما بەس جاستا ەدى، سوڭعى مودامەن قىرقىلعان شاشى قۇيىلىپ توگىلىپ تۇر، كەيدە ول باسىن ەرەك ءبىر بۇرعان كەزدە، جەتپەي قالعان سول ءبىر سوڭعى سەرپىلىستىڭ نىشانىنداي بوپ اسەم ۇيلەسىمنىڭ سەسى ءبىلىنىپ قالۋشى ەدى. ول قولى مەن موينىن اشىپ كورسەتەتىن وتە قاراپايىم، ءبىراق وتە جاقسى تىگىلگەن كويلەك كيىپ ءجۇردى. ول باي ەدى، اكەسى رەسەيدەگى بايلىعىن جوعالتىپ، گەرمانيادان باسقا بايلىق كوزىن جاساعان-دى. ونىڭ شەشەسى جاقىندا وسى كۋرورتقا كەلۋ كەرەك، ءبىراق بۇل جەردە ءلۋجيننىڭ پايدا بولۋىنان ايقاي-سۇرەڭ سالىپ جۇرەتىن شەشەسىنىڭ كەلمەگەنىن ىشتەي قالاپ وتىر.
ول ونىمەن، ەسكى روماندار مەن كينولاردا جازىلىپ-كورسەتىلەتىندەي ءۇشىنشى كۇنى تانىستى: قىز ورامالىن ءتۇسىرىپ الادى، جىگىت ونى كوتەرەدى، ءبىراق بۇل جولى كەرىسىنشە بولدى. لۋجين سوقپاقپەن مۇنىڭ الدىندا كەتىپ بارا جاتىپ ءتۇسىرىپ الدى: وتە لاس، قالتاداعى بۇكىل قوقىم مەن قوقىستى، ورتاسىنان ءبولىنىپ قالعان پاپيروس ۇگىندىلەرىن جاڭعاق پەن فرانسۋز فرانكسىن وزىنە جيناپ العان ۇلكەن تور كوزدى بەت ورامال ەكەن. ول ەڭكەيىپ ورامال مەن مونەتانى الدى دا، تاعى دا بىردەڭە ءتۇسىرىپ الماس پا ەكەن دەگەندەي ونى جايلاپ قۋىپ جەتتى. لۋجين وڭ قولىنداعى تاياقپەن ءار دىڭگەكتى، سكامەيكانى ءبىر-بىر ءتۇرتىپ بارا جاتتى دا، ال سول قولىمەن قالتاسىن قايتا-قايتا قاراپ، اقىرىندا توقتاپ، ونى اۋدارىپ، تەسىگىنە ءۇڭىلدى. ءسويتىپ تۇرعاندا تاعى ءبىر مونەتا سەكىرىپ ءتۇستى. "كوكتەي ءوتىپتى" — دەدى ول نەمىسشە، باسىن كوتەرمەستەن ورامالدى الىپ جاتىپ ("تاعى دا مىنە " — دەدى ول ورىسشالاپ). "تۇككە العىسىز ماتەريا" — دەدى ول باسىن دا كوتەرمەستەن، ورىسشاعا دا اۋىسپاستان، بەينە ءبىر زاتتاردىڭ قايتارىلۋى زاڭدى سياقتى. "ەندى ول جاققا سالماساڭىزشى" — دەپ ول سىڭعىرلاپ كۇلىپ جىبەردى. تەك سوندا عانا ول باسىن كوتەرىپ، وعان قالىڭ قاباعىمەن قارادى. ونىڭ ءار جەرىن ۇستارا قارپىپ كەتكەن، ساقالى شالا الىنعان سۇرعىلت ءجۇزى اڭتارىلعان ءبىر ءتۇرلى كەيىپتە. ءبىراق ونىڭ شاڭ باسقانداي اۋىر قاباعى جاۋىپ تۇرعان سىعىرايىپ قارايتىن كوزى عاجاپ ەكەن. سول ءتۇبىتتى شاڭ استىنداعى كوگىلدىر، دىمقىل ۇشقىندا ەستي الاتىن ءبىر سيقىرلىق جاتقانداي. "ەندى، ءتۇسىرىپ الماڭىز" — دەپ ول، جونەلە بەردى، ءبىراق ول ارقاسىنا قادالىپ تۇرعان جاناردى سەزدى. كەشكە، اسحاناعا كىرىپ بارا جاتىپ وعان الىستان كۇلىمسىرەي قارادى، ول دا ءبىر ەزۋىن قيسايتا جىميدى. كەيدە ول ءبىر ۇستەلمەن ەكىنشى ۇستەلدىڭ اراسىن دىبىسسىز كەزىپ جۇرەتىن قوناق ءۇيدىڭ مىسىعىنا ءدال وسىلاي قارايتىن. كەلەسى كۇنى گروتتار، فونتاندار، ساز بالشىقتان سوعىلعان ەرگەجەيلىلەرى بار باقتىڭ ىشىندە، ول وعان جاقىنداپ كەپ، قويۋ، مۇڭلى داۋىسپەن ورامال مەن مونەتا ءۇشىن العىسىن ايتتى (سودان باستاپ لۋجين ايەل دە بىردەڭەسىن ءتۇسىرىپ الماس پا ەكەن، ەگەر ءتۇسىرىپ العانداي بولسا قۇپيا سيممەتريانى قالپىنا كەلتىرە قويماق بوپ، وعان قاراعىتتاپ تۇردى). "ەش ۋاقىتتا، ەش ۋاقىتتا" — دەدى ايەل، ول مۇنداي سوزدەردىڭ تالايىن ايتتى، ناعىز مىقتى سوزدەردىڭ بەيشارا اعايىن-تۋمالارى بولىپ سانالاتىن، ۋاقىتشا بوس كەڭىستىكتى تولتىرۋ ءۇشىن ايتىلاتىن، سول ءبىر قوقىس-قوقىم سوزدەر قانداي كوپ دەسەڭىزشى. ول سوزدەردىڭ تىم ۇساقتىعىن بىلە تۇرا، ول ودان كۋرورت ۇناي ما، ءالى قانشا ۋاقىت سۋ ىشپەكسىز دەپ سۇرادى. ول بۇل جەردىڭ ۇنايتىنىن، كوپتەن بەرى بۇل جەردىڭ سۋىن ءىشىپ جۇرگەنىن ايتتى. سونان كەيىن ول، سۇراعانىن انتەك ەكەنىن بىلە تۇرا، ءبىراق ءوزىن-وزى توقتاتا الماي، شاحماتتى كوپتەن بەرى وينايسىز با، دەپ سۇرادى. لۋجين ەشتەڭە دەمەستەن بۇرىلىپ كەتتى، ال ول قىسىلىپ قالدى دا، كەشەگى، بۇگىنگى، ەرتەڭگى اۋا رايىنىڭ بەلگىلەرىن تىزبەلەي جونەلدى. ول ۇندەمەي تۇرا بەردى، ايەل دە ۇندەمەي قالدى دا، اڭگىمەلەۋدىڭ تاقىرىبىن ىزدەگەندەي سومكەسىنىڭ ءىشىن اقتارا باستادى، ءبىراق ول ودان سىنعان تاراق قانا تاپتى. ءبىر كەزدە ول ءجۇزىن بۇرىپ: "ون سەگىز جىل، ءۇش اي، ءتورت كۇن" — دەدى. بۇل ونى مۇلدە جەڭىلدەتىپ تاستادى، سونىمەن بىرگە جاۋاپتىڭ سىندارلىعى وعان ايرىقشا اسەر ەتتى. سولاي بولا تۇرا، ونىڭ بۇعان ەشقانداي سۇراق بەرمەيتىنى، ەپتەپ ىزاسىن دا كەلتىرە باستادى.
"ءارتىس، ۇلكەن ءارتىس"، — دەدى ول، ونىڭ تولىق، ەڭكىش دەنەسىنە، تەرشىپ تۇراتىن ماڭدايىنا ءتۇسىپ تۇرعان قارا شاشىنا قاپتالىنان قاراپ تۇرىپ. بالكىم، ونىڭ شاحمات تۋرالى ەشتەڭە بىلمەيتىنى سودان دا بولۋ كەرەك، ويتكەنى ول شاحماتتى تەك ۋاقىتتى وتكىزۋگە عانا جارايتىن ءۇي ىشىلىك ويىن دەپ ەمەس، باسقا ونەرلەردىڭ قاي-قايسىمەن دە تەرەزەسى تەڭ قۇپيا ونەر دەپ ءبىلدى. بۇرىن ول مۇنداي ادامدارمەن ەش ۋاقىتتا كەزدەسىپ كورمەگەن ەدى، ونى تەك ريم يمپەراتورىنىڭ، ينكۆيزاتوردىڭ ءبىرازدارى قانداي ايقىن، قانداي بۇلىڭعىر بولسا، ەسىمدەرى ءدال سونداي ءارى ايقىن، ءارى بۇلىڭعىر ەستىلەتىن مۋزىكانتتارمەن، اقىندارمەن عانا سالىستىرۋعا بولار ەدى. ونىڭ جادىندا شاعىن كۇڭگىرت گالەرەياداعى ادامداردىڭ جۇزدەرى ساقتالىپ قالىپتى. مۇندايدا مەكتەپتەگى ساتتەر دە ەسكە تۇسەدى، ترامۆاي جۇرمەيتىن شاڭى بۇرقىراپ جاتاتىن شولاق كوشەدەگى، فاسادى ەڭكىش پەتەربورداعى قىزدار گيمنازياسى، سونداعى ەرلەر ۋچيليششەسىندە دە ساباق بەرەتىن، كوزى الايعان، ماڭدايى اشىق، ايتۋلارىنشا كوكساۋ، ايتۋلارىنشا، دالاي-لامانىڭ وزىندە قوناق بولعان، ايتۋلارىنشا، كوگىلدىر قابىرعالى، اق پەشتى مۇنتازداي كابينەتتە وتىراتىن، كوگىلدىر كوزدى، اق شاشتى ينسپەكتور ايەلدىڭ جيەنى بوپ سانالاتىن جوعارى سىنىپ وقۋشىسىنا عاشىق گەوگرافيا ءمۇعالىمى بولدى. گەوگراف ونىڭ ەسىندە كوگىلدىر اۋا اياسىنداعى كەڭىستىكتە قالىپتى، سىنىپقا شۇعىل، اسىعىس ۇشىپ كىرەتىن ادەتىمەن ادامعا دا ەنتەلەپ جەتىپ كەلەتىن، كەنەت ول جىم-جىرت بوپ جوعالىپ كەتتى دە، ونىڭ ورنىن ءدال سول سياقتى ەشكىمگە ۇقسامايتىن ءبىر كىسى كەپ باستى. ينسپەكتور ايەل بۇل كەلگەن ادامعا كۇلمەڭىزدەر، ەش ۋاقىتتا دا كۇلە كورمەڭىزدەر دەپ ولاردىڭ ميلارىنا مىقتاپ قۇيۋمەن بولدى. بۇل كەڭەس ۇكىمەتى كەزىنىڭ العاشقى جىلى بولاتىن، سىنىپتا قىرىق قىزدان ون جەتى عانا قىز قالعان، ولار كۇن سايىن مۇعالىمنەن "ءبىز بۇگىن وقيمىز با؟" — دەپ سۇرايدى، ال ولار مىزعىماستان: — "ءبىز ءالى بەكىتىلگەن ەرەجەنى العان جوقپىز"، — دەپ جاۋاپ بەرەدى. ينسپەكتور ايەل، ەگەر حالىق اعارتۋ كوميسسارياتىنان بىرەۋ-مىرەۋ كەلىپ، نە ايتسا دا ءوزىن قالاي ۇستاسا دا كۇلۋشى بولماڭدار دەپ تالاپ ەتەتىن. اقىرى كەلىپ تىنعان ول ادام وتە ءبىر كۇلكىلى، باسقا ءبىر الەمنەن كەلگەندەي ادام ەكەن. ول اقساق بولا تۇرا، وتە ءبىر تىنىمسىز، وتە ءبىر مازاسىز، كوزى ءبىر ورنىندا تۇرمايتىن جان بوپ شىقتى. زالعا جينالعان قىزداردىڭ الدىندا اقساق اياعىن سىلتىپ باسىپ ولاي-بۇلاي جۇرەدى دە مايمىل قۇساپ جالت بۇرىلادى. وكشەسى ەكى قاباتتى اياعىن شاپشاڭ كوتەرىپ، اقساڭداي باسىپ، بىردە وڭ قولىمەن اۋانى تىگىنەن كەسىپ جىبەرەدى، بىردە ونى ماۋىتى سيپاعانداي سيپايدى، سونان كەيىن ءوزى لەكسيا وقيتىن سوسيولوگيا تۋرالى، ەرلەر مەكتەبىمەن بىرىگەتىنى جايىندا شاپشاڭ، مىجىپ سويلەيدى، — وعان قاراپ تۇرىپ ىشەگىڭ ءۇزىلىپ كەتكەنشە، دەم جەتپەي، تۇنشىعىپ قالعانشا كۇلگىڭىز كەلەدى. سونان كەيىن، ءوزىنىڭ ساياجايىمەن، شىرشالارىمەن، اعاشتاردىڭ بەينەسى ءتۇسىپ تۇرعان قاپ-قارا كولدەگى اپپاق قايىقتارىمەن رەسەيدەن دە گورى ورىسشالاۋ جانىنا سونداي جاقىن فينليانديادا، — سول ءبىر ساياجايلى پەتەربورلىق فينليانديادا ول الدەنەشە رەت ءجۇزى كۇلبەتتەنىپ كەتكەن، شوقشا ساقالدى، جاۋ اەروپلاندارى اينالىپ جۇرگەن اسپانعا قاراي بەرەتىن اتاقتى جازۋشىنى الىستان كورگەن. ول، تۇسىنىكسىز ءبىر سەبەپتەرمەن، كەيىنىرەك قىرىمدا قولىنان ايىرىلعان ورىس وفيسەرىمەن بىرگە قالدى، — ول ءبىر تىپ-تىنىش جۇرەتىن ۇيالشاق ادام ەدى، ونىمەن جازدا تەننيس ويناپ، قىستا شاڭعى تەپكەن. ال شاڭعىنى ەسىنە السا-اق، جولى تازارتىلىپ، ۇيىلگەن كۇرتىك قارلارى ەلەكتر شامىمەن جوتالانىپ جاتاتىن اتاقتى جازۋشىنىڭ ساياجايى ويىنا ورالادى. جازۋشى سول ساياجايدا قايتىس بولىپ ەدى. ءار تەكتى، وزىمەن - ءوزى ءومىر سۇرگەن وسى ادامدار ونىڭ جادىن سان بوياۋمەن قۇلپىرتىپ جىبەرەدى (كوگىلدىر گەوگراف، جاسىل ءتۇستى كوميسسار، جازۋشىنىڭ قارا پالتوسى، شىرشا جاڭعاعىن لاقتىرىپ وينايتىن اپپاق ادام). بەرليندەگى كەزدەيسوق بالداردان، مونارحيالىق جينالىستاردان، جالعىز قالعان ادامداردان تۇراتىن بۇلىڭعىر، ءبىر ساتتىك كورىنىستەر، — وسىنىڭ ءبارى تىم جاقىننان كورىنەدى دە، ونىڭ قايسىسى اسىل، قايسىسى قوقىس ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن الىسىراق تۇرىپ قاراۋعا ۋاقىت تابا الار ەمەس، ويتكەنى بويىنداعى بار ورىننىڭ ءبارىن قاباعى اۋىر، قۇپيالى، سوعان قاراماي ءوزى بىلەتىن ادامداردىڭ ىشىندەگى ەڭ تارتىمدىسى وسى ءبىر ادام جايلاپ الىپ ەدى. ونىڭ ونەرى، ول ونەردىڭ پايدا بولۋى، ول ونەردىڭ بارلىق بەلگى-نىشاندارى، ءبارى - ءبارى قۇپيا ەدى. كوپ ۇزاماي، كەشكى استان كەيىن ول ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن جۇمىس ىستەيتىنىن ءبىلدى. ءبىراق ول ونىڭ بۇل جۇمىسىن كوز الدىنا كەلتىرە المادى، ويتكەنى ونىڭ جۇمىسىندا مولبەرت تە، رويال دا، جالپى ونەرگە قاتىستى ءبىر دە ءبىر ەمبلەما جوق ەدى. ونىڭ بولمەسى ءبىرىنشى قاباتتا بولدى دا، قاراڭعى ب ا ق ىشىندە قىدىرىستاپ جۇرگەندەر كەيدە ونىڭ شامىن، ونىڭ تومەن قاراپ وتىرعان ءجۇزىن كورەدى. بىرەۋ ءتىپتى ونىڭ بوس شاحمات تاقتاسىنا قاراپ وتىرعانىن كورىپتى. ونى ءوزى كورگىسى كەپ كەتتى دە، العاشقى اڭگىمەلەسكەننەن كەيىنگى بىرنەشە كۇننەن سوڭ، ول بۇتالاردىڭ اراسىنداعى سوقپاقپەن ونىڭ تەرەزەسىنە جاقىندادى. ءبىراق ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىزدانىپ كوزىن دە سالماستان، مۋزىكا ەستىلىپ تۇرعان اللەياعا شىقتى، ارتىنشا الدەنەگە ەلىگىپ قايتادان تەرەزەگە قاراي ءجۇرىپ، اڭدىپ ءجۇر دەپ ويلاماسىن دەپ، جول-جونەكەي ۇساق تاستاردى سىقىر-سىقىر ەتكىزدى. ونىڭ تەرەزەسى اشىق، پەردەسى تۇسىرىلمەگەن ەكەن، ساڭلاۋدان ول، ونىڭ پيدجاگىن شەشكەنىن، موينىن تالىستاي ەتىپ ەسىنەگەنىن كوردى. قاراڭعىلىقتان جارىق ءتۇسىپ تۇرعان الاڭعا قاراي اسىعىس بارا جاتىپ، كوز الدىنان كەتپەي قويعان ونىڭ يىعىنىڭ اۋىر، باياۋ قوزعالىسىنان، بەلگىسىز، جۇمباق ەڭبەكتىڭ ادام زورىقتىرار سەسىن بايقاعانداي ەدى.
لۋجين شىنىمەن شارشاپ ەدى. كەيىنگى كەزدە ول كوپ جانە جۇيەسىز وينادى، اسىرەسە، ونى ەداۋىر قىمبات تولەنەتىن، سوندىقتان دا باس تارتپايتىن، ونداي كەزدەسۋلەردەگى قالاي بولسا سولاي وينالاتىن ويىندار ونى دىڭكەلەتىپ كەتتى. ول كەزدەسۋلەردەن زور ءلاززات الاتىن: ول جەر ءوزىنىڭ ويمىش-ويۋلارىمەن، اعاشتان جاسالعان زاتتىق بولمىسىمەن جاي كوزگە بايقالا قويمايتىن سيقىرلى شاحمات قۋاتىم قارابايىرلاندىرىپ، دورەكىلەندىرىپ جىبەرەدى دە، الدىڭدا كورىنىپ تۇرعان، ۇستاۋعا بولاتىن فيگۋرالارمەن ءىسىڭ دە بولمايدى. ونداي جەردە اتتىڭ جالىن دا، جالتىراعان پەشكىلەردىڭ باسىن دا كورمەيسىڭ، — ءبىراق سەن مىناۋ نەمەسە اناۋ قيالداعى شارشىنىڭ بەلگىلى ءبىر جيناقتالعان كۇشكە يە بوپ تۇرعانىن سەزىنەسىڭ، سوندىقتان ساعان فيگۋرالار قوزعالىسى، بەينە ءبىر وت شاشقان نايزاعايلار سوققىسى سياقتى بوپ كورىنەدى دە، بۇكىل شاحمات الاڭى دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنىپ قالعانداي بولادى، مىنە، سەن سول ءبىر ساتتەگى ەلەكترلەنگەن قۋاتتى مىنا جەرگە جيناپ قوياتىن، انە جەردەن بوساتاتىن بيلىككە نە بولاسىڭ. وسىلايشا ول ون بەس، جيىرما، وتىز قارسىلاسقا قارسى ءبىر مەزەتتە وينايدى، ارينە ونى ۋاقىتتى كوپ الاتىن تاقتالاردىڭ كوپتىگى شارشاتىپ جىبەرەتىن، ءبىراق بۇل ءتان شارشاۋى وي شارشاۋىنىڭ قاسىندا تۇك تە ەمەس ەدى — بۇل وي شارشاۋى، جەر ءۇستى ولشەمىنە سىيمايتىن قۋاتپەن وينالعانىنىڭ وتەۋى بولاتىن. مۇنان باسقا ول، وسى ءبىر كوزسىز ويىن مەن جەڭىستەن اپ-اجەپتەۋىر جۇبانىش تابۋشى ەدى. ونىڭ ءمانىسى، سوڭعى جىلدارى قايداعى-جايداعى بىردەڭەلەر كەدەرگى بوپ، ءبىرىنشى ورىن الا الماي، تۋرنيرلەردە جولى بولماي-اق قويعانى. وسىلاي بولاتىنىن ۆالەنتينوۆ بىرنەشە جىل بۇرىن الدىن الا ايتقان بولاتىن. "وزاتىن كەزدە، وزىپ قال" دەگەن ەدى ول سوعىستان كەيىن لوندوندا وتكەن ۇمىتىلمايتىن تۋرنيرگە جيىرما جاستاعى ورىس شاحماتشىسى جەڭىسكە جەتكەن كەزدە "وزاتىن كەزدە، — دەپ قايتالاعان ۆالەنتينوۆ، — ايتپەسە ۆۋندەركيندتىكتىڭ كۇنى كوپ ۇزاماي بىتەدى". بۇل ۆالەنتينوۆ ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەدى. لۋجين فەنومەن بولعاندىقتان عانا ونىمەن اينالىسقان ەدى، — ال فەنومەندىك كەمتار قۇبىلىس، ءبىراق تازىنىڭ قيسىق اياعى سياقتى سۇيكىمدى. لۋجينمەن بىرگە ءومىر سۇرگەن ۋاقىتتىڭ بارىندە ول ۇزدىكسىز ونىڭ دارىنىن دامىتۋعا قىزمەت ەتتى دە، لۋجين-ادام تۋرالى ءتىپتى ويلاعان دا جوق. ول باي ادامدارعا ونى قىزىقتاۋعا بولاتىن قۇبىجىق رەتىندە كورسەتىپ، سول ارقىلى ءتيىمدى ادامدارمەن تانىسىپ، سانسىز تۋرنيرلەر ۇيىمداستىردى، تەك ول اندا-ساندا ۇتىلا باستاعاندا، ۆۋندەركيند ەندى جاي عانا جاس شاحماتشىعا اۋىستى دەپ، ونى رەسەيگە اكەسىنە الىپ بارعان-دى، سونان كەيىن وسى مەن قاتەلەستىم-اۋ دەپ ويلاپ، ونى ءبىر باعالى مۇلىك قۇساتىپ، تاعى دا ەكى-ۇش جىل ويناتپاق بوپ كەرى الا جونەلگەن. بۇل مەرزىم اياقتالعاننان كەيىن ول لۋجينگە، ابدەن جالىقتىرعان ناق سۇيەرىنە بەرگەندەي ءتيىستى قارجىسىن بەرىپ، ءوزى كينەماتوگرافيادان، جۇلدىزدار ىزدەيتىن استرولوگيا سياقتى وسى ءبىر سيقىرلى كينەماتوگرافيا ىسىنەن جاڭا ءبىر شارۋا تاۋىپ، كەتىپ تىنعان-دى. ەكران فيلوسوفياسى، بۇقارا تالعامى، فيلم ەرەكشەلىگى تۋرالى ايتىپ، تاعى دا اپ-اجەپتەۋىر تابىس تاباتىن تىنىمسىز، پىسىق، الاياق، مەنمەن ادامداردىڭ ورتاسىنا كەتكەن ول لۋجين الەمىنەن شىعىپ قالدى، ال بۇل وقيعادان كەيىن لۋجين، باقىتسىز ماحابباتتان قۇتىلعانداي، ءتىپتى جەڭىلدەپ، ەركىن تىنىستاپ ەدى. ۆالەنتينوۆكە ول بىردەن، رەسەيدى كەزىپ كەتكەن العاشقى جىلدارى-اق باۋىر باسىپ كەتتى دە، سونان كەيىن وعان، الاڭسىز، تايعاق قاتىگەزدەۋ اكەگە ادامنىڭ قالاي ەتى ۇيرەنسە، وعان دا سولاي ەتى ۇيرەنىپ كەتىپ ەدى. ۆالەنتينوۆ ونى تەك شاحماتشى دەپ قانا ءبىلدى. ونىڭ بويىندا، اتلەتتىڭ قاسىنان شىقپاي، اياۋسىز قاتالدىقپەن بەلگىلى رەجيم بەلگىلەيتىن ترەنەرلىك قاسيەت بولاتىن. ماسەلەن، ۆالەنتينوۆ شاحماتشىنىڭ تەمەكى تارتۋىنا بولادى دەيتىن (ويتكەنى شاحماتتا دا، تەمەكى تارتۋدا دا شىعىستىق مىنەز بار)، ءبىراق ەش ۋاقتا دا ىشۋگە بولمايدى دەپ ۇلكەن اسحانالاردا دا، سوعىس جىلدارىندا بوس قالعان قوناق ۇيلەردە دە، كەزدەيسوق مەيرامحانالار دا، شۆەيسار حارگيەۆنيالارى مەن يتاليان تراتتوريالارىندا دا ءجاسوسپىرىم لۋجينگە تەك قانا مينەرالدى سۋعا عانا تاپسىرىس بەرەتىن. ول لۋجينگە، ويى ەركىن قوزعالىستا بولسىن دەپ جەڭىل تاماقتار تاڭدايتىن دا، ءبىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز (بۇل دا تۋ ماڭدى "شىعىسپەن" بايلانىستى بولۋ كەرەك) ءلۋجيننىڭ تاتتىگە قۇمارلىعىنا قولداۋ كورسەتتى. سونىمەن بىرگە ونىڭ ءلۋجيننىڭ شاحمات دارىنىنىڭ دامۋى ونىڭ جىنىستىق دامۋىمەن قاتىستى وزىنشە جاساقتاعان تەوريا بويىنشا، لۋجين ءوزىنىڭ بويىنداعى قىمبات قۋاتتى ءراسۋا ەتىپ الماس ءۇشىن، ونى ايەلدەردەن اۋلاق ۇستاۋعا تىرىستى. وسىنىڭ بارىندە ءبىر قورلاۋ جاتقان سياقتى ەدى: لۋجين سول ءبىر كەزەڭدى تاڭعالا ەسكە الا وتىرىپ، ۆالەنتينوۆ ەكەۋىنىڭ اراسىندا ادامدارعا تون شۇيىركەلەسكەن بىردە ءبىر اڭگىمە بولماعانىن ايتاتىن. اقىرىندا جان جۇرەگىنە سونداي اۋىر، ءۇش جىلدان كەيىن ءبىرجولا رەسەيدەن كەتكەننەن كەيىن، ول دەمەۋسىز بوس كەڭىستىكتە ءىلىنىپ قالعانداي بولدى دا، سونان كەيىن بولعان ىسكە بولاتتاي بەرىك بولۋ كەرەك دەپ، ءبىر كۇرسىنىپ aپ، شاحمات تاقتاسىنا قايتا ۇڭىلگەن. سوعىستان كەيىن تۋرنيرلەر جيىلەي باستادى. ول مانچەستەردە سۇيەگى قاۋساعان اعىلشىن چەمپيونىمەن ەكى كۇن ويناپ تەپە-تەڭ ءتۇستى، امستەردامدا شەشۋشى پارتيادان جەڭىلىپ قالعان سەبەبى، ۋاقىتتان شىعىپ كەتتى دە، قارسىلاسى ونىڭ ساعاتىنىڭ توبەسىنەن ءبىر-اق ۇردى، ريمدە تۋراتي ءوزىنىڭ اتاقتى دەبيۋتىن ىسكە قوسا ءبىلدى، باسقا دا كوپتەگەن قالالاردا، ەشقانداي جەر تاڭداماي — قوناق ۇيلەردە، تاكسوموتوردا، ءدامحانا زالدارىندا، كلۋبتاردا ويناپ ءجۇردى. جانىنان وتە شىققان سول ءبىر قالالار، سول ءبىر سارعىلت شامدار، كەنەت الدىنان تاعى دا سول تاس ات قورشاعان الاڭدار شىعا كەلەدى، — سونىڭ بارىنە اعاش فيگۋرالار مەن اق-قارا تاقتاعا قالاي ەتى ۇيرەنسە، ءدال سونداي ۇيرەنىپ الدى، ول قورشاعان ورتانى سولاي بولۋعا ءتيىس دەپ قابىلداعانمەن، سونشالىقتى قۇشتارلانا قابىلداعان جوق. ول ۇستىندەگى كيىمگە دە، كۇندەلىكتى تۇرمىستىق تىرشىلىگىنە دە سونشالىقتى ءمان بەرمەي، ءۇستىرت قىلىق كورسەتەتىن، ءىش كيىمىن اندا-ساندا اۋىستىرىپ، ساعاتىن تۇندە قانعا سىڭگەن ادەتپەن عانا بۇراپ، ۇستاراسىن تاستامايتىن، بۇرىنعى ادەتىنشە تاماق ۇستىندە مينەرالدى سۋ الدىرىپ ىشەتىن دە، ونىڭ كوپىرشىگى مۇرنىن جارىپ جىبەرەردەي بوپ، كوزىنىڭ اڭعالاعىن قىتىقتاپ، ءىز-تۇزسىز كەتكەن ۆالەنتينوۆ جوقتاعان جاس سياقتى جانارى دىمقىلدانىپ قالاتىن. ول اندا-ساندا عانا باسپالداقتا اۋىر دەنەسىن كوتەرە الماي دەمىگىپ توقتاپ قالعان كەزدە، نەمەسە ءتىسى اۋىرعان كەزدە، نەمەسە تۇنگى بەيۋاقتا شاحماتتىق قالىڭ وي ۇستىندە وتىرىپ قولىن سىرىڭكە قورابىنا سوزىپ، ءبىراق سىرىڭكەنىڭ سىلدىرىن سەزىنبەي قالعان كەزدە، نەمەسە ونىڭ اۋزىنا ءوزى ەمەس الدەبىرەۋ بىلدىرمەي كەپ پاپيروس ەمەس، جات، جانسىز بىرنارسە قىستىرىپ كەتكەندەي بولعان كەزدە عانا ول ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن سەزىنەتىن، ونداي كەزدە ونىڭ بۇكىل ءومىرى تەك تەمەكى تارتۋعا عانا تىرەلىپ تۇرعانداي كورىنەتىن-دى، ال قانشاما تەمەكى ءمان-ماعىناسىز تارتىلدى دەسەڭىزشى! ونىڭ اينالاسىنداعى ءومىر بۇلىڭعىر تۇماننىڭ ىشىندە جاتقانداي ەدى دە، ودان ەشقانداي كۇش-قۋات كۇتپەي-اق، الدەكىم — قۇپيا، كوزگە كورىنبەيتىن انترەپرەنەر — ونى تۋرنير دەپ تۋرنيرگە الا جونەلەتىن، كەيدە مۇلدە تۇسىنىكسىز، جىم-جىرت ءسات ورنايدى دا، باسىڭدى شىعارىپ دالىزگە قارايسىڭ — بارلىق ەسىكتەردىڭ الدىندا تەك ەتىكتەر، ەتىكتەر، ەتىكتەر تۇرادى، ال قۇلاقتا جالعىزدىقتىڭ شۋى. اكەسىنىڭ ءتىرى كەزىندە لۋجين ونىڭ بەرلينگە كەلۋىن ساعىنا كۇتىپ، ونى كورگىسى، ونىمەن سويلەسكىسى، وعان كومەكتەسكىسى كەلەتىن، — ءبىراق كوڭىلدى قالىپتاعى، توقىما نىمشالى، يىعىنان ەبەدەيسىز قاعىپ قالاتىن سول ءبىر شال بەينەسى ول ءۇشىن كوزىڭدى جۇمىپ، ەرنىڭدى جىمقىرىپ وتىرىپ قۇتىلعىڭ كەلەتىن ۇياتتى ءبىر ەستەلىك سياقتى اۋىر بولدى. ول پاريجدەن اكەسىنىڭ جەرلەۋىنە ولىكتەردەن، تابىتتاردان، ازا گۇلدەرىنەن، بارىنەن بۇرىن، يىعىنا تۇسەتىن جاۋاپكەرشىلىكتەن قورقىپ كەلگەن جوق، ءبىراق كەيىنىرەك كەلدى دە، بىردەن زيراتقا تارتىپ، جاڭبىر استىندا، اياق كيىمى باتپاقتان اۋىرلاپ، قابىرلەردىڭ اراسىن كەزىپ ءجۇردى، ءبىراق اكەسىنىڭ جاتقان جەرىن تاپپادى، اعاشتاردىڭ اراسىنان كۇزەتشى بولۋ كەرەك، ءبىر كىسىنى كوردى، ءبىراق ودان سۇراۋعا بويىن جايلاپ العان الدەقانداي بويكۇيەزدىك جىبەرمەدى؛ سودان كەيىن ول جاعاسىن كوتەرىپ اپ سىرتتا تۇرعان تاكسو موتورعا قاراي ءىلبىپ بارا جاتتى. اكەسىنىڭ ءولىمى ونىڭ جۇمىسىن توقتاتقان جوق. ول بەرلين تۋرنيرىنە ءبىر-اق ويمەن دايىندالىپ جاتتى: تۋرنيرگە قاتىساتىنداردىڭ ەڭ ازۋلىسى يتالياندىق تۋراتيدىڭ كۇردەلى دەبيۋتىنە قارسى مىقتى قورعانىس تابۋ. شاحماتتاعى جاڭا اعىمنىڭ وكىلى بولىپ تابىلاتىن ول ويىنشى، ادەتتە ويىندى ورتاداعى پەشكىلەرمەن ەمەس، قوس قاناتتان باستايتىن دا، ەكى بۇيىرلەپ ورتاعا ءقاۋىپ توندىرەتىن. روكيروۆكانىڭ ءقاۋىپسىز قۇشاعىن ەلەپ جاتپاي-اق اياق استىنان باستالاتىن جۇرىستەرىمەن قارسىلاسىنىڭ ەسىپ الاتىن. لۋجين ونىمەن كەزدەسىپ ۇتىلعان ەدى، ول جەڭىلىستىڭ لۋجين ءۇشىن وتە ىڭعايسىز بولعاندىعى سونداي، تۋراتي ءوزىنىڭ تەمپەرامەنتى جونىنەن دە، ويىن مانەرى جونىنەن دە، ورىن اۋىستىرا قويۋى جونىنەن دە ونىمەن تۋىستاس ەكەندىگىندە عانا ەمەس، ودان العا شىعىپ كەتكەندىگىندە ەدى. بالعىن كەزىندە ونى تاڭعالدىرعان ويىنشىلاردىڭ شاحماتتىڭ نەگىزگى زاڭدىلىقتارىن بەلدەن باسىپ وڭمەڭدەپ ۇمتىلاتىنى، تۋراتيدىڭ مۇلدە شەكتەن شىعىپ وينايتىنىنىڭ قاسىندا ەسكىرىپ قالعانداي بوپ كورىنەتىن. لۋجين، ءا دەگەندە-اق، ونەردەگى جاڭالىقتى يگەرىپ، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت بويى سول ەرەك ادىس-ايلالارىمەن شوقتىقتانىپ، كەنەت، قايدان شىعا كەلگەنى بەلگىسىز بىرەۋلەر سول ادىس-ايلالارمەن ونى ارتقا قالدىرىپ كەتەتىن، سودان ول ءوزىن قالىپ قالعانداي سەزىنەتىن، الدىن وراپ كەتكەن ول وركوكىرەك نەمەلەردى تەك ءبىر بەتسىز ەلىكتەۋ-سولىقتاۋشىلار كورەتىن، ال شىن مانىندە ول ءوزىنىڭ جەتكەن جەرىندە قالىپ قويعانىن مويىندامايتىن سۋرەتشى جاعدايىندا قالىپ ەدى.
ءوزىنىڭ ون سەگىز جىلدان اساتىن شاحماتتىق ومىرىنە قاراپ وتىرىپ، لۋجين الدىمەن جەڭىستەن سوڭعى جەڭىستەرىن، سودان كەيىن اندا-ساندا عانا جىلت ەتە قالعان جەڭىستەرى بولماسا جىم-جىرت كەزەڭدى ءومىردى، ياعني ءۇمىتى قىرقىلعان، ادامنىڭ جۇيكەسىن جەيتىن تەپە-تەڭ قالعاندارمەن بىلق ەتپەيتىن اسا ساق، قاتىپ قالعان ويىنشىعا اينالدى. بۇل دا ءبىر تۇسىنىكسىز جاعداي ەدى. تۋرنيرلەر ارالىعىنداعى جۇمىس ۇستىندە ونىڭ قيالى نەعۇرلىم باتىل، ويى نەعۇرلىم ۇشقىر بولعان سايىن، ويىن كەزىندە ول ءوزىن سوعۇرلىم ۇرگەلەك، سوعۇرلىم بەيشارا، جالتاق سەزىنەتىن بولىپ الدى. حالىقارالىق ويىنشىلاردىڭ الدىڭعى لەگىنەن ورىن العان، وتە بەلگىلى، بارلىق شاحمات وقۋلىقتارىنا كىرگەن ول الەم چەمپيونى اتاعىنان ءۇمىتتى گك-و-التى ادامنىڭ ءبىرى بوپ سانالاتىن، ال ول مۇنداي سوزگە، اينالاسىنا بۇلىڭعىر ءبىر ساۋلە، تۇلعالىلىقتىڭ ءتاج گۇلىن، اتاقتىڭ ءجاۋدىرىن اۋدارعان ءوزىنىڭ ەرتەرەكتەگى ويىندارىمەن ىلىنگەن ەدى. اكەسىنىڭ ءولىمى وعان وتكەن جولىن انىقتايتىن ءبىر بەلگى بوپ قالدى. كەيبىر ساتكە بولسىن سوڭىنا قاراپ، سوڭعى كەزدەگى ءوزىنىڭ سونشالىقتى سىلبىر بولعانىن كورىپ سەلت ەتە قالعانداي بولدى دا، قورعانىسقا قاجەتتى جۇرىستەر ۇيلەسىمىنەن سەس بەرەتىن جاڭا ەسەپتەردىڭ تۇنجىراعان تۇڭعيىعىنا باتىپ بارا جاتتى. ءقابىر باسىنا بارىپ قايتساق، بەرلين قوناق ۇيىندە ونىڭ ءتۇنى بويى مازاسى كەتەدى: جۇرەگى اۋىرادى، ساندىراق ويلار كەلەدى، بەينە ءبىر ميى قاتىپ، ونىڭ ءۇستىن مايلاپ تاستاعانداي سەزىمدە بولادى. سول كۇنى تاڭەرتەڭ ونى قاراعان دارىگەر "اينالاسى جاپ-جاسىل" تىنىش ءبىر جەرگە كەتىپ دەمالۋعا كەڭەس بەردى. لۋجين بىردەن ۋادە بەرگەن سەانستان باس تارتىپ، دارىگەر ايتقان "جاسىل جەلەكتى جەردى" ەسىنە الىپ، كوڭىلى تۇسكەن وسى جاققا تارتىپ بەردى، ال ول كەلگەن كۋرورت بارلىق جاعدايدى موينىنا الىپ، ونى دايىن قوناق ۇيىنە جايعاستىردى.
ادامعا ۇستامدىلىق پەن سابىر بەرەتىن سۇلۋ دا، جاسىل جەلەكتى كۋرورتتا ول ءوزىن جاقسى سەزىندى. ءىلىنىپ تۇرعان الەمىش بوياۋلى قاعازدى بەت-جۇزى كۇلىم قاققان ادامنىڭ باسى جۇلدىز ويمىشتاندىرىپ قاق ايىرىپ شىعا كەلەتىن بالاعان دەيتىن ويىن-ساۋىقتا بولاتىنداي، كەنەت اياق استىنان عۇمىر بويى تارتىنىپ سويلەپ كەپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە وزىنە-وزى تىعىلىپ جاتقان تىرلىكتىڭ تۋ-تالاقايىن شىعارىپ تانىس ءبىر داۋىس سارناپ قويا بەرگەنى. ەجەلدەن بەلگىلى وسى ءبىر اسەردى سارالاي بەرگەنى سول ەدى، جادىنىڭ ءبىر تۇكپىرىنەن، قايداعى ءبىر قالالاردىڭ بىرىندەگى قارا مۇيىستە، ەسىك كوزىندە تۇرعان قارا شۇلىقتى، يىعى جالاڭاش جاپ-جاس جەزوكشە بەينەسى سوپاڭ ەتىپ شىعا كەلگەنى. ەندى، مىنە، تاپ قارسى الدىندا سول قىز تۇرعانداي بولدى، تەك ەندى ول ۇستىنە ادەمى كيىم كيىپ، بەتىندەگى الەمىش بوياۋىن ءسۇرتىپ، سونىسىمەن قاراپايىم قالىپقا ەنگەندەي. ونى العاش كورگەن كەزدە، ونىمەن سويلەسكەن كەزدە ول ءدال سونداي اسەردە بولعانى انىق. ونىڭ، ول كۇتكەندەي، اجارلى ەمەس ەكەنىنە العاشقىدا اڭتارىلىپ تا قالدى. ول بۇعان تەز كوزىن ۇيرەتتى دە، بىرتىندەپ ونىڭ بۇرىنعى بۇلىڭ بەينەسىن ەستەن شىعاردى، ءبىراق ونىڭ وزىمەن سويلەسىپ تۇرعانىن، وعان كۇلە قاراعانىن كورىپ بويىندا ساليقالىق پەن ماقتانىش پايدا بولدى. سول كۇنى، ب ا ق الاڭىنداعى توبەسىن قىزىل-جاسىلدى كۇنقاعارلار جاپقان تەمىر ۇستەلدەر جانىندا وتىرىپ، ول كەنەت باياعىدا، بالا كەزىندە وسى قوناق ۇيدە تۇرعانىن ايتىپ، بىرتىندەپ عاشىقتىق تۋرالى اڭگىمەگە مەڭزەيتىن اقىرىن جۇرىستەر باستاعانىن سەزىندى. "تاعى دا بىردەڭەلەر ايتىڭىزشى" — دەدى قىز، ونىڭ تۇنجىراپ ۇندەمەي وتىرىپ قالعانىن كورىپ تۇرسا دا.
ول تاياعىنا سۇيەنە وتىرىپ، سوناۋ تۇرعان ۇيەڭكىمەن ات ءجۇرىسىن جاساپ اناۋ تۇرعان تەلەگراف باعاناسىن جەپ قويۋعا بولادى-اۋ دەپ، سونىمەن بىرگە الگىندە نە تۋرالى ايتىپ وتىر ەدىم دەپ ويلاپ كەتتى. ساۋساقتارىنا پالەنباي سىرا ساپتىياقتارىن قىستىرىپ aپ ءۇي شاتىرىنىڭ استىمەن جۇگىرىپ وتكەن داياشىنى كورىپ، ءبىر كەزدە ءدال سول شاتىردىڭ استىندا وتكەن ءتۋرنيردى ەسىنە ءتۇسىرىپ جەڭىلدەپ قالدى. ول تولقىپ، پىسىناپ كەتتى، قالپاعى شەكەسىن قىسىپ جىبەرگەندەي بولدى دا، بۇل تولقۋدىڭ سەبەبىن تۇسىنە الماي قالدى. "ءجۇرىڭىز، — دەدى ول. — مەن سىزگە كورسەتەيىن. ول جەر ءقازىر بوس جاتقان شىعار. سالقىن دا بولۋى مۇمكىن". اۋىر قوزعالىپ، ارتىنا ۇستاعان تاياعى ۇساق تاستاردى سىلدىرلاتىپ كەپ تابالدىرىقتان سەكەڭ ەتىپ سەكىرىپ ءتۇستى دە، ەسىككە ءبىرىنشى بوپ كىردى. "قانداي قولاپايسىز"، — دەپ ويلادى ايەل باسىن شايقاپ، — ءبىراق اڭگىمە ونىڭ قولاپايسىزدىعىندا ەمەس. "مۇندا بولۋ كەرەك" — دەپ لۋجين بۇيىردەگى ەسىكتى يتەردى. شام جاندى دا، اق حالاتتى ادام الدەنە دەپ ايقايلاپ جىبەردى، تارەلكەلەردىڭ مۇناراسى ادامداردىڭ اياعىنا قۇلاپ ءتۇستى. "جوق، ارىرەك"، — دەدى لۋجين دالىزبەن ءجۇرىپ بارا جاتىپ. ول باسقا ەسىكتى اشىپ جىبەرىپ قۇلاپ قالا جازدادى: باسپالداقتار تومەن كەتەدى ەكەن، ال تومەندە — بۇتالار مەن قوقىس ءۇيىندىسى جانە سەكەڭدەپ قاشىپ بارا جاتقان تاۋىق. "مەن قاتەلەسىپپىن، — دەدى لۋجين، — وڭ جاقتاعى مىناۋ بولۋ كەرەك". ماڭدايى ىسىپ تەرشىپ كەتكەننەن كەيىن قالپاعىن شەشتى. كەڭ دە قوڭىر سالقىن زال ءالى كوز الدىندا — ءبىراق تابا الار ەمەس! "مىناۋ ەسىكتى كورەيىك" — دەدى ول. ەسىك قۇلىپتاۋلى ەكەن. ول تۇتقانى بىرنەشە رەت باستى. "اندا كىم؟" — دەگەن قارلىعىڭقى داۋىس شىقتى دا، توسەك سىقىرلادى. "قاتەلىك، قاتەلىك" — دەپ مىڭگىرلەگەن لۋجين، ودان ءارى ءجۇرىپ، ارتىنا قارادى دا، توقتاي قالدى: ول جالعىز قالىپتى. "ول قايدا كەتكەن" — دەدى ول، جان-جاعىنا قاراپ. قابىرعاسىنا نومىرلەر ءۇشىن شارشى ۇيالارى بار اپپارات ىلىنگەن، باققا قاراعان تەرەزەسى بار ءدالىز. ءبىر جاقتان قوڭىراۋ شىلدىرلادى. ءبىر ۇيادان ءنومىر سەكىرىپ ءتۇستى. ول ءبىر ءتۇرلى ساندىراقتى مازاسىز كۇي كەشتى دە، "ورىنسىز قالجىڭ، ورىنسىز قالجىڭ" — دەپ كۇبىرلەپ، شاپشاڭ كەرى ءجۇردى. كەنەت ول باقتان ءبىر-اق شىقتى، ال وندا وعان تاڭدانا قاراپ ەكەۋ وتىر. جوعارىدان كۇلكى ەستىلدى دە، ول جوعارى قارادى. ول ءوزىنىڭ بولمەسىنىڭ بالكونىنىڭ ەرنەۋىنە شىنتاعىن تىرەپ، الاقاندارىمەن بەتىن ۇستاپ، قۇيتىرقىلانا باس يزەپ كۇلىپ تۇر ەكەن ول ءلۋجيننىڭ جالپاق بەتىن، جەلكەسىنە كەتكەن قالپاعىنا قاراپ، ەندى ونىڭ نە ىستەيتىنىن كۇتىپ تۇر. "مەن سىزگە ىلەسە المادىم"، — دەپ ايقايلاپ، تىكتەلىپ تۇردى دا، الدەنە تۇسىندىرگىسى كەلگەندەي قولىن جايدى. لۋجين ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، ۇيگە كىردى. لۋجين ءقازىر ەسىك قاعادى، ءبىراق ءۇي ىبىرسىپ جاتقاندىقتان ونى كىرگىزبەيمىن دەپ ويلادى. ءبىراق ول ەسىك قاققان جوق. ول تاماقتانۋعا تومەن تۇسكەندە، لۋجين اسحانادا بولعان جوق. "رەنجىپ قالدى" — دەپ ويلادى دا، ادەتتەگىدەن ەرتە جاتىپ قالدى. تاڭەرتەڭ قىدىرىستاۋعا شىقتى دا، ول كادۋىلگىدەي قولىنا گازەت ۇستاپ باقتاعى سكامەيكادا وتىرعان جوق پا ەكەن دەپ قارادى. لۋجين باقتا دا، گالەرەيادا دا كوزگە تۇسپەدى، ول قىدىرۋعا جالعىز كەتتى. ونىڭ ەندى تۇسكى تاماققا دا كەلمەگەنىن، ال ونىڭ ورنىندا ەرلى-زايىپتى بىرەۋلەردىڭ وتىرعانىن كورىپ، كەڭسەدەگىلەردەن لۋجين مىرزا اۋىرىپ قالعان جوق پا دەپ سۇرادى. "لۋجين مىرزا بۇگىن تاڭەرتەڭ بەرلينگە ءجۇرىپ كەتتى"، — دەدى ونداعى ايەل.
ءبىر ساعاتتان كەيىن ونىڭ جۇگى قوناق ۇيگە قايتىپ ورالدى. شۆەيسار مەن ءبىر بالا اسپاي-ساسپاي، سالعىرت قالىپتارىندا تاڭەرتەڭ الىپ شىققان شاباداندارىن قايتادان كىرگىزىپ جاتتى. لۋجين ستانسيادان جاياۋ ورالدى، — تولىق، اپتاپتان ەڭسەسى تۇسكەن، اياق كيىمى اپپاق شاڭ، قاباعى تۇسىڭكى. ول جولداعى بارلىق سكامەيكالارعا وتىرىپ دەمالدى، ەكى رەت بۇلدىرگەن ءۇزىپ اۋزىنا سالدى دا، قىشقىلىنان تىتىركەنىپ تىجىرىندى. شوسسەمەن كەلە جاتىپ ول كەنەت، سوڭىنان جىپ-جىپ باسىپ، قولىنا سىرادان بوساعان بوتەلكە ۇستاعان، ادەيى ونى باسىپ وزباستان، وعان قادالا قاراعان ءبىر بالانىڭ ىلەسىپ كەلە جاتقانىن كوردى. لۋجين توقتادى. بالا دا توقتادى. لۋجين ءجۇردى، بالا دا ءجۇردى. بالا ءبىر سەكىرىپ ءتۇسىپ، تۇرا جونەلدى. لۋجين الدەنە دەپ كۇبىرلەپ، ىسىلداپ-پىسىلداپ ءارى قاراي كەتتى. كۇتپەگەن جەردەي دالدەپ لاقتىرىلعان تاس سول جاق جاۋىرىنىنا سارت ەتە ءتۇستى. داۋسى شىعىپ كەتتى دە، جالت قارادى: ەشكىم جوق، — جول، ورمان، ارشا گۇلدەرى. "مەن ونى ولتىرەم"، — دەپ نەمىسشە ايقايلاعان ول، تۋ سىرتىنان اتىلعان وقتان قورىققان (ءبىر كىتاپتان وقىعان) ادامدار قۇساپ بۇرالاڭداپ قاتتىراق ءجۇرىپ ەشقانداي اسەرى جوق ءسوزىن قايتا-قايتا قايتالاپ بارا جاتتى. ول دەمىگىپ، ابدەن شارشادى، ءتىپتى قوناق ۇيگە جەتكەندە جىلاپ جىبەرە جازدادى. "قالاتىن بولدىم، — دەدى ول كەڭسەنىڭ تەرەزەسى جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ. — قالاتىن بولدىم".
"بولمەسىندە شىعار"، — دەدى ول باسقىشتان كوتەرىلىپ كەلە جاتىپ. بەينە ءبىر ەسىكتى باسىمەن سوققانداي القىنا كىرىپ كەلىپ، توسەكتە جاتقان القىزىل كويلەكتى ايەلدى بولار بولماس كوزى شالىپ، اسىعىس "سالاماتسىز، سالاماتسىز" — دەپ، وسىلاي ەتكەنىم ورىندى دەپ بەكىنگەندەي، بولمەنى ارى-بەرى شارلاپ كەتتى. تولقۋدان ەكى يىعىنان دەم الادى. "سونىمەن بۇرىن ايتقانىمداي، ءسىزدى حاباردار ەتەر بولسام. ءسىز مەنىڭ جارىم بولاسىز، اينالىپ كەتەيىن، بۇدان باس تارتا كورمەڭىز، مۇلدە كەتە المادىم، ءبارى دە باسقاشا، ءبارى دە دۇرىس بولادى"، سونان كەيىن جىلۋ جۇيەسىنىڭ جانىنداعى ورىندىققا وتىرا قاپ، قولىمەن بەتىن باسىپ، داۋىستاپ جىلاپ جىبەردى؛ ودان ءارى بەتىن تۇگەل جاپقان بوپ ءبىر قولىنىڭ ساۋساقتارىن تاربيتىپ، ەكىنشى قولىمەن ورامال ىزدەپ كەتتى؛ ول دىرىلدەگەن كوز جاسى مەن ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان سۋسىلداپ وعان قاراي جىلجىپ كەلە جاتقان القىزىل كويلەكتى كوردى.
"جارايدى، جارايدى، — دەدى ول سابىرعا شاقىرعان داۋىسپەن، ۇپ-ۇلكەن ەركەك جىلاي ما ەكەن". لۋجين ايەلدىڭ شىنتاعىنان ۇستاپ الدەقانداي قاتتى، سالقىن نارسەنى ءسۇيىپ الدى (بىلەگىندەگى ساعاتى)، ول ونىڭ سابان قالپاعىن الىپ ماڭدايىن سيپادى دا، ەبەدەيسىز قارمانعان قولىنان قورقىپ، شاپشاڭ كەرى شەگىندى. لۋجين ورامالىمەن ءبىر رەت، تاعى دا ءبىر رەت دار-دار ءسىڭبىرىندى؛ سونان كەيىن كوزىن، ءجۇزىن، اۋزىن ءسۇرتىپ، دىمقىل كوزىمەن الدىنا قاراپ، جىلۋ جۇيەسىنە سۇيەنىپ، يىعىنان جۇك تۇسكەندەي كۇرسىنىپ الدى. ايەل مىقتاپ ءتۇسىندى مىناۋ ادامدى مەيلى ول ساعان ۇناي ما، ۇناماي ما ءبارىبىر، ەندى ومىرىڭنەن الاستاۋ مۇمكىن ەمەس، ونىڭ وسىلاي نىق وتىرعانى وتىرعان. سونىمەن بىرگە ول بۇل ادامدى اكەسىنە، شەشەسىنە قالىپ كورسەتپەك، ول قوناق كۇتەتىن بولمەدە قالاي وتىرماق، بۇل ادام ەشكىممەن دە، ەشتەڭەمەن دە ساي كەلمەيتىن باسقا ولشەمنىڭ، باس كيىم ءتۇر مەن بوياۋدىڭ ادامى عوي. الدىمەن ونى ولاي دا، بۇلاي دا وي ەلەگىنە، ولاردىڭ ورتاسىنا ويشا سالىپ كوردى، قيالداعى ءلۋجيندى بولمەگە كىرگەنىن، شەشەسىمەن سويلەسكەنىن، سامسا جەگەنىن، شەتەلدەن ساتىپ العان ساماۋرىنعا تۇسكەن بەينەسىن كوز الدىنا ەلەستەتتى دە، ول ەلەستەتۋلەردىڭ ءبارى دەرلىك كۇيرەۋمەن اياقتالىپ جاتتى، لۋجين شاعىن قولاپايسىز قوزعاپ قاپ، بۇكىل ءۇيدى، ازەر ءىلىنىپ تۇرعان دەكوراسيا قۇساتىپ شاڭىن بۇرق ەتكىزىپ ءبىر-اق قۇلاتاتىنداي. بەرليندەگى پاتەرلەرى ءارى قىمبات، ءارى جايلى بولاتىن. قايتادان بايىعان ونىڭ اكە-شەشەلەرى سلاۆيان ويۋ-ورنەكتەرىمەن، بايلاردىڭ قىزدارى سالىنعان وتكرىتكالارمەن، بەتىنە ءۇش اتتى تارانتاس پەن توتى قۇس كۇيدىرىلىپ سالىنعان ساندىقشالارمەن، كونە ۋسادبالار مەن فورفورلاردىڭ سۋرەتتەرىمەن، ياعني قاتاڭ ورىس تالعامىمەن ءومىر سۇرمەك بوپ شەشتى. اكەسى دوستارىنا، شىققان تەگى كۇماندى ادامدارمەن ىسكەرلىك كەزدەسۋلەر مەن اڭگىمەلەردەن كەيىن، ناعىز ورىس بولمىسىنا كىرىپ، ناعىز ورىس تاعامىن جەسەم راقاتتى ءلاززات الام دەپ وتىراتىن. بىردە ولاردىڭ ۇيىندە بەرلين ماڭىنداعى ورىس باراعىنان دەنششيك قىزمەت ەتتى، ءبىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز دورەكى بوپ شىعا كەلدى دە، نەمىستىك پولشا ايەلىمەن كوڭىل قوسىپ كەتتى. ءوزىن نەمىس تەگىنەنبىز دەپ وتىراتىن ناۋشا بويلى تىپ-تىك شەشەسى ناعىز "ورىس ايەلى بولاتىن ول، تەوسوفياعا بەت بۇرىپ، راديونى ەۆرەيلەردىڭ ويلاپ تاپقانى دەپ جەك كورەتىن. ول وتە مەيىرىمدى، نە نارسەنى كوزگە تىكە ايتاتىن، ءوزى اينالاسىنا جاساپ قويعان جاساندى رەسەيدى شىنداي جاقسى كورەتىن ايەل ەدى، كەيدە، راس، وزىنە تاعى نە جەتپەيتىنىن بىلمەستەن دال بولۋشى ەدى، ويتكەنى ول ءوزىنىڭ رەسەيىمدى الىپ شىقتىم دەپ ويلايتىن. ءاربىر جيھاز بەن ءاربىر زاتتىڭ ءوز ورنى بار، انارداي جارقىراپ تۇراتىن اپەلسين تۇستەس شكاپتار، ءار كرەسلونىڭ ارتىنا سەمىز اقىلدى مىسىقتىڭ سۋرەتى توقىلعان، مىڭداعان ۋاق-تۇيەكتەر، جۇپار يىستەر، بوياۋلاردىڭ ءبارى قوسىلىپ ادامدى ايتىپ-ماسايتاتىن، ەشتەڭەمەن اۋىستىرۋعا بولمايتىن پەتەربورداعى تىپ-تىنىش مۇلگىگەن ۇيىنە مۇلدە ۇقسامايتىن بۇل قارابايىر پاتەر ءۇيدى قىزدارى سالعىرت قانا قابىلداعان.
ولاردىڭ ۇيىندە بولىپ تۇراتىن جاس جىگىتتەر ونى وتە ءبىر سۇيكىمدى. ءبىراق ءىش پىستىراتىن بويجەتكەن دەپ ەسەپتەيتىن دە، ال شەشەسى ۋىسىنان شىعارماي مىسقىلداپ) ونى زيالى قاۋىم مەن دەكادەنتگيونىڭ ۇيدەگى وكىلى دەيتىن، — ويتكەنى ول "كوركەم ءوز دەكلاماتوردان" تابىلعان بالمونتتىڭ ولەڭدەرىن جاتقا وقيتىن، الدە باسقا ماسەلەگە بايلانىستى ما-بەلگىسىز. اكەسىنە ونىڭ بىربەتكەيلىگى، كەي كەزدە كوزىن تۇسىرە قوياتىن ەرەك مانەرى ۇنايتىن. ءبىراق ونىڭ شىن ەڭ ءبىر سۇلۋ تۇكپىرىنە ءالى ەشكىم ۇڭىلە قويماعان ەدى: ونىڭ سوناۋ بالا كەزدەگى نە نارسەگە دە سونداي سەرگەك، نە نارسەگە دە سونداي بايەك قابىلەتتى سول قالپىندا ساقتاپ قالعان-دى؛ تەبىرەنىستى تولقىتاتىن قۇبىلىستار ىزدەيتىن؛ باقىتسىزدىققا ۇشىراپ، پاناسىز قالعانداردىڭ بارىنە ۇنەمى جانى اشىپ تۇراتىنى سونداي، مىڭداعان شاقىرىم جەردەگى سيسيليادا ءجۇنى ۇلبىرەگەن ەسەكتىڭ قودىعىن ىشىنەن تەپكىلەپ جاتقانىن سەزىنە الاتىنداي ەدى. ەگەر ول شىن مانىندە ءوزى قاستەر تۇتاتىن تىرشىلىك يەسىن كەزدەستىرە قالسا، وندا اي مەن كۇن تۇتىلىپ اينالانى تۇتتاي قاراڭعىلىق باسقانداي، كۇل بۇرقىراپ، قابىرعالاردان قان سورعالاپ تۇرعانداي ءساتتى باسىنان كەشىرىپ، ەگەر ءقازىر، — ءدال وسى ءقازىر، -قاسىرەتكە تاپ بولعانعا قول ۇشىن بەرىپ، ونى ازاپتان قۇتقارماسا، وندا سول ازاپ پەن قاسىرەتتى ءوزى باستان كەشىرىپ وتىرعانداي جۇرەگى جارىلىپ ءولىپ كەتەر ەدى. سوندىقتان دا ول، قاشان كورسەڭ دە اياۋشىلىق سەزىم قۇرساۋىندا بولىپ ۇنەمى تەبىرەنىس قۇشاعىندا جۇرەتىن، ول تۋرالى جۇرت ءيتتى جانىنداي جاقسى كورەدى، قارىزعا اقشا بەرگىسى كەپ تۇرادى دەيتىن. جۇرتتىڭ ۇساق-تۇيەك اڭگىمەسىن ەستىگەندە ونىڭ ەسىنە بالا كەزدەگى ويىن ەسىنە ءتۇسۋشى ەدى: سەن بولمەدەن شىعىپ كەتەسىڭ دە وزگەلەر سەن تۋرالى ءارقيلى پىكىرلەر ايتادى. كورشى بولمەدەن (وندا مەنى قاشان شاقىرادى ەكەن دەپ ىڭىلداپ ءان ايتاسىڭ، نەمەسە قولعا تۇسكەن كىتاپتى اشىپ قاپ، تۇسىنىكسىز اڭگىمەنىڭ سوڭى سياقتى روماننىڭ ءۇزىندىسىن وقيسىڭ) الگىندە عانا تاستاپ كەتكەن ورتاڭا قايتىپ ورالىپ، پىكىرلەرىن بىلەر كەزدە، ولاردىڭ ورتاسىندا سوزگە ساراڭ، وتىرىپ — تۇرۋى اۋىر، ول تۋرالى نە ويلايتىنى بەلگىسىز بىرەۋ وتىر دەيىك. ونىڭ، ءسوز جوق، ەشقانداي دا سەن تۋرالى پىكىرى جوق، ويتكەنى ول ونىڭ ورتاسىن، ونىڭ ءومىرىن بىلمەيدى. مىنە، ول سودان دا اۋزىنا نە كەلسە سونى وتتاي سالۋى مۇمكىن.
ولاردى كوبىرەك كۇتتىرىپ قويعان جوقپىن با دەگەن ويمەن ول جەلكەسىندەگى شاشىن جونگە كەلتىرىپ، كۇلىمسىرەپ حولعا كىردى. جاڭا تانىسقان لۋجين مەن شەشەسى پالما استىنداعى توقىما كرەسلودا وتىر ەكەن، لۋجين تىزەسىنىڭ ۇستىندەگى كورىكسىز قالپاعىنا قاراپ توماعا تۇيىق قالىپتا، ولارعا قاراپ ونىڭ بويىن ۇرەي بيلەدى، لۋجين نە ايتتى ەكەن (ەگەر بىردەڭە دەسە)، ال شەشەسى ونى قالاي قابىلدادى. شەشەسى كەلگەن بويدا جاتىن بولمەنىڭ تەرەزەسى تەرىسكەي جاقتا ەكەن، تۇنگى ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى شام جانبايدى ەكەن دەپ داۋ باستاعان، ال ول بولسا ول سوزدەردى قۇلاعىنا دا ىلمەي، اتاقتى شاحماتشى لۋجينمەن وتە جاقىن دوستاسىپ كەتكەنىن ءسوز ەتكەن. "لاقاپ اتى شىعار، — دەگەن شەشەسى، — رۋبينشتەين نەمەسە ابرامسون عوي". "وتە، وتە اتاقتى، — دەگەن قىزى، — وتە سۇيكىمدى". "سەن الدىمەن سابىنىمدى تاۋىپ بەرۋگە كومەكتەسشى"، — دەگەن شەشەسى. ەندى، مىنە، ولاردى تانىستىرىپ بوپ، ليموناد الدىرتام دەگەن سەبەپپەن ەكەۋىن بەتپە-بەت قالدىرىپ، حولعا قايتا ورالعان كەزدە، ونىڭ بويىن سونداي ءبىر ۇرەي، قايتىپ ورنىنا كەلمەيتىن ءبىر اپاتتى جاعداي بولدى-اۋ دەگەن وي بيلەپ اپ، كىرەر-كىرمەستەن داۋىستاپ سويلەپ كەلە جاتىپ كىلەمنىڭ شەتىنە ءسۇرىنىپ كەتتى دە، قولىن ەربەڭدەتىپ، وز-وزىنەن كۇلە باستادى.
سابان قالپاققا ءمانسىز قاراۋ، ۇنسىزدىك، شەشەسىنىڭ تاڭدانىسقا تولى جانارى، كەنەت جاقىندا عانا جىلۋ جۇيەسىن قۇشاقتاپ ونىڭ جىلاعانىن ەسكە ءتۇسىرۋ، — سونىڭ بارىنە ءتوزۋ وعان اۋىر ەدى. ءبىراق كەنەت لۋجين باسىن كوتەردى دە، ونىڭ ەزۋىندە وزىنە تانىس مۇڭلى جىميىس پايدا بولدى، — ونىڭ جۇرەگى ورنىنا تۇسكەندەي بوپ، الگىندە عانا ويلاعان قورقىنىشى بىردەڭە وزگەرتۋگە دارمەنسىز جاي ءبىر ويىن بوپ كورىندى. لۋجين كەتۋ ءۇشىن ونىڭ كەلگەنىن كۇتىپ وتىرعانداي، تاماعىن ءبىر قىرناپ اپ ورنىنان تۇرىپ باسىن ءيدى دە ("ناعىز قىرتىڭ"، — دەپ ويلادى، بۇل باس ءيۋدى شەشەسىنىڭ تىلىنە اۋدارىپ) باسپالداققا بەت الدى. ول جول-جونەكەي پودنوسپەن ءۇش ستاقان ليموناد الىپ كەلە جاتقان داياشىنى كەزدەستىردى. لۋجين ونى توقتاتىپ، ودان ءبىر ستاقاندى الىپ، ونى ۇستاعان بويدا، ىشىندەگى سۇيىقتىڭ شايقالۋىمەن بىرگە قاسىن دا قوزعاپ، جايمەن عانا باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلىپ بارا جاتتى. ول بۇرىلىستان كورىنبەي كەتكەننەن كەيىن، "قىرت"، — دەدى شەشەسى داۋسىن كوتەرىپ، ال قىزى شەتەل ءسوزىنىڭ ماعىناسىن سوزدىكتەن تاپقان كەزدە ءلاززات الاتىن ساتتەي راقاتتانىپ قالدى. "بۇل ادام ەمەس قوي، — دەپ جالعاستىردى شەشەسى اشۋلى تۇردە. — بۇل نە؟ بۇل ادام ەمەس قوي. مەنى مادام دەيدى، ساتۋشى سياقتى مادام دەيدى. ادام ەمەس، كىم ەكەنىن قۇداي ءبىلسىن. وندا سوۆەتتىك پاسپورت بار بولۋ كەرەك. بولشيەۆيك، كادىمگى بولشيەۆيك. اقىماق بوپ وتىردىم. سوزدەرىن-اي. بالاق-جەڭى كىر-كىر. سەن بايقادىڭ با؟ مۇلدە كىر-كىر بوپ وڭىپ كەتكەن".
"قانداي ءسوز ايتىلدى؟"، — دەدى ول كوزىنىڭ استىمەن قاراپ.
"ءيا، مادام، جوق مادام. بۇل جەردە جاقسى اتموسفەرا. اتموسفەرا، ا؟ ءسوزىن قاراشى؟ مەن ونى سوزگە تارتىپ: رەسەيدەن قاشان كەلدىڭىز؟ — دەدىم. ال ول ۇندەمەيدى. ۇندەمەيدى. سونان كەيىن ول، سەنىڭ سالقىن سۋسىنداردى جاقسى كورەتىنىڭدى ايتتى. سالقىن سۋسىنداردى! ءتۇرىن قاراشى، ءتۇرىن. جوق، جوق، مۇندايلاردان اۋلاق بولايىق..."
پىكىر جيناۋ ويىنىن جالعاستىرىپ، ەندى ول لۋجينگە تارتتى. تۇنەۋگۇنى ءساتسىز ساپارىنان كەيىن، ونى جوعارىداعى باسقا بولمەگە اۋىستىرعان. ول بەينە ءبىر قايعىعا ۇشىراعان جانداي ۇستەلگە تايانىپ الىپتى، كۇلسالعىشتا سونبەگەن پاپيروس بىقسىپ جاتىر. ۇستەل مەن ەدەندە قارىنداشپەن جازىلىپ تاستالعان پاراقتار شاشىلىپ قالىپتى. ولاردىڭ ەسەپتەۋ قاعازدارى ەكەنىن بايقاپ، ولاردىڭ كوپتىگىنە تاڭدانىپ قالدى. ول ەسىك اشقان كەزدە تەرەزەدەن سوققان جەل لاپ قويدى دا، لۋجين تەز ەس جيىپ ەدەندەگى قاعازداردى مۇقيات جيناپ aپ، وعان كۇلىمسىرەپ قارادى. "He؟ قالاي؟" — دەدى ول "ويىن ۇستىندە تىركەلۋ كەرەك، — دەدى لۋجين. — كەيبىر مۇمكىندىكتەردى بەلگىلەپ وتىرمىن". ول ەسىكتەن جاڭىلىسىپ، بۇل جەرگە ەمەس، باسقا جەرگە كىرىپ كەتكەندەي جاعدايدا قالدى. ءبىراق لۋجين شاحمات تۋرالى اڭگىمەسىن دوعارىپ، ونىڭ قاسىنا ورىندىقپەن جىلجىپ كەپ، ىشكى تولقىنىستان دىرىلدەپ كەتكەن قولىمەن ونىڭ بەلىنەن قۇشاقتادى دا، ودان ءارى نە ىستەرىن بىلمەي، تىزەسىنىڭ ۇستىنە وتىرعىزباق بوپ جاتتى. ول ونىڭ يىعىنا قولىن تىرەپ، بەتىن بۇرىپ الدى دا پاراقتارعا كوزى ءتۇستى. "مىناۋ نە؟" — دەدى. "ەشتەڭە ەمەس، ەشتەڭە ەمەس، — دەدى لۋجين، — ءار ءتۇرلى پارتيالاردىڭ كوشىرمەسى عوي..." "قويا بەرىڭىز" — دەدى ول نازىك داۋىسپەن. "ءار ءتۇرلى پارتيالاردىڭ كوشىرمەسى عوي، كوشىرمە..." — دەپ قايتالاعان لۋجين ونى وزىنە تارتىپ تومەننەن ونىڭ اق تاماعىنا قارادى. كەنەت ونىڭ ءجۇزى بۇزىلىپ كەتتى، كوزدەرى ءسونىپ بارا جاتتى؛ بەت-پىشىنى سولبىرايىپ، قولدارى بوساپ، جايىلىپ كەتتى، ونىڭ جىبەرە سالعانىنا تاڭىرقاپ، ءارى ونىڭ نەگە اشۋلانعانىنا تۇسىنبەي، ول كەرى شەگىندى. لۋجين جوتكىرىنىپ، تەمەكىنى ۇستى-ۇستىنە سورىپ، وعان قۇيتىرقىلانا قارايتىنداي. "مەن كەلگەنىمە وكىنىپ تۇرمىن، — دەدى ول. — بىرىنشىدەن، مەن ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىزعا كەسىر جاسادىم". "ەشقانداي دا"، — دەدى لۋجين تىزەسىن سالىپ قاپ، كۇتپەگەن جەردەن كوڭىلدەنىپ.
"ەكىنشىدەن، مەن نەگىزىنەن ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلەيىن دەپ ەدىم". "زيالى ورتانىڭ ايەلى، — دەدى لۋجين، — بىردەن كورىنىپ تۇر".
"تىڭداڭىز، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول، ىزالانا، — ءسىز ءبىر جەردە تاربيە كورىپ پە ەدىڭىز؟ ءسىز ءبىر جەردە وقىپ پا ەدىڭىز؟ ءسىز جالپى ادامدارمەن كەزدەسىپ پە ەدىڭىز، ادامدارمەن سويلەسىپ پە ەدىڭىز؟"
"مەن كوپ ساياحاتتاعام، — دەدى لۋجين. — اندا دا، مۇندا دا. بارلىق جەردە بولدىم".
"مەن قايدامىن؟ ول كىم؟ ودان ءارى نە بولادى؟" — دەپ وز-وزىنە ويشا سۇراق قويىپ، نومىرگە، قاعاز تولى ۇستەلگە، مىج-تىج توسەككە، تات باسقان "جيللەت" ۇستاراسى جاتقان جۋىنعىشقا، قىزىل سەكپىلدى گالستۋك جىلان قۇساپ شۇباتىلىپ شىعىپ جاتقان جارتىلاي اشىق شكاپقا قاراپ تۇردى. وسى ءبىر ىبىرسىپ جاتقان دۇنيەلەردىڭ ورتاسىندا تۇرلاۋسىز ءبىر ونەرمەن شۇعىلداناتىن ويعا بوككەن ادام وتىر، ەندى ول ءوزىن ءدال وسى جەردە تەجەپ، ونىڭ بۇكىل كەمشىلىكتەرى مەن تۇسىنىكسىز حالدەرىن العا تارتىپ، وزىنە-وزى بۇل ادامعا قوسىلۋعا بولمايدى دەپ ءبىر-اق كەسىم ايتۋ كەرەك دەي تۇرا، ول ءوزىن شىركەۋدە قالاي ۇستايدى، فراك كيگەندە قالاي كورىنەدى دەگەن ويلارعا دا مازاسىزدانا شومىپ كەتەدى.
7
ارينە، كەزدەسۋلەر جالعاسىپ جاتتى. بايعۇس شەشە قىزى مەن كۇماندى لۋجين مىرزا ەكەۋى جۇپ جازبايتىنىن ۇرەيلەنە بايقاپ ءجۇر، — ءسوز جوق، ەكەۋىنىڭ اراسىندا اڭگىمەلەر، كوزقاراستار بار، ءبىراق ول قانداي اڭگىمەلەر مەن كوزقاراستار، ول جاعىن ءبىلۋ قيىن؛ بۇل وتە ءقاۋىپتى بوپ كورىندى دە، جەك كورسە دە، ءلۋجيندى ءوزىنىڭ قاسىندا كوبىرەك ۇستاپ ونى تىلىمەن شانشىپ وتىرۋ كەرەك، بارىنەن بۇرىن قىزى ۇزاق جوعالىپ كەتپەۋ كەرەك دەپ شەشتى. ءلۋجيننىڭ ماماندىعى تۇككە العىسىز بوپ كورىندى... مۇنداي ماماندىقتىڭ بار بولۋى قارعىس اتقىر قازىرگى زاماننىڭ ءمانسىز-ماعىناسىز رەكوردتارعا جاپپاي ۇمتىلۋىمەن عانا تۇسىندىرۋگە بولادى (كۇنگە دەيىن ۇيىتقىپ بارعىسى كەلەتىن بەينە ءبىر اەروپلاندار، ماروفون جارىسى، وليمپيادا ويىندارى). ەرتەرەكتەگى، ونىڭ جاستىق شاعىنداعى رەسەيدە شاحمات ويىنىمەن اينالىساتىن ادام اقىلعا سىيمايتىن قۇبىلىس بوپ تانىلار ەدى. ءقازىر دە ونداي ادام ءبىرتۇرلى بوپ كورىنەر ەدى، ولاي بولسا لۋجين شاحمات ويىنىن بەتپەردە ەتىپ، شىن مانىندەگى باسقا ءبىر قۋلىق — سۇمدىعىن، ماسەلەن، ماسوندىق ءمۇتتايىم قىلمىستى ىس-ارەكەتىن جاسىرۋ ءۇشىن كۇناسىز ويىنمەن اينالىسىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن دەگەن كۇمانعا باتادى. الايدا، كوپ ۇزاماي بۇل كۇمان سەيىلدى. مۇنداي مالعۇننان قانداي سۇمدىق شىعۋى مۇمكىن؟ سونىمەن بىرگە ول شىنىندا دا اتاقتى. كوپ جۇرتقا بۇل ەسىمنىڭ تانىس ەكەندىگى ونى ءارى تاڭعالدىردى، ءارى ىزاسىنا ءتيدى (الىستان قوسىلاتىن ءبىر تۋىسىنىڭ ايتقان لۋجين دەگەن پەتەربور پومەششيگىمەن بايلانىسى بولعانى قۇلاعىندا ەمىس-ەمىس قالىپ قويىپتى). وسى كۋرورتتىڭ قوناق ۇيىندە جاتقان نەمىستەر دە ءاتى-جونىن ىسىلداپ ءجۇرىپ، قۇرمەتپەن اتايدى. قىزى وعان سوڭعى بەتىندە جۇمباقتار مەن ءار ءتۇرلى ويىندارمەن بىرگە، جاقىندا عانا لۋجين جەڭىسكە جەتكەن پارتيانى بەرگەن كوركەم-سۋرەتتى جۋرنالدى كورسەتكەن. "وسىنداي تۇككە العىسىز نارسەمەن اينالىسۋعا بولا ما؟ — دەگەن ول قىزىنا ابىرجي سويلەپ، — وسىعان بولا بۇكىل عۇمىرىڭدى ارناۋ... ماسەلەن، سەنىڭ ناعاشىڭ كوپ ويىنداردى جاقسى وينايتىن، — شاحماتتى دا، كارتانى دا، بيللياردتى دا، — ءبىراق ونىڭ قىزمەتى، كارەراسى، ءبارى بولدى..." "ونىڭ كارەراسى وسى، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىزى، — ول وتە بەلگىلى ادام. سەنىڭ شاحماتقا قىزىقپاعانىڭا ەشكىم كىنالى ەمەس". "سيقىرشىلار دا اتاقتى بولادى" — دەپ رەنجي سويلەگەنمەن، ءبىراق ءلۋجيننىڭ اتاقتى بولۋى ءبىر جاعىنان ونىڭ ءومىر ءسۇرۋىن اقتايدى دەگەن وي ونى توسىلدىرىپ تاستايدى. ونىڭ ءومىر ءسۇرۋى ازاپتى ەدى. ونىڭ وعان ۇنەمى تۋ سىرتىن بەرىپ وتىراتىنى ىزاسىن كەلتىرەتىن. "ول تۋ سىرتىن بەرىپ وتىرادى، تۋ سىرتىن، — دەپ قىزىنا شاعىم ايتتى. — ەشقانداي ادام قۇساپ سويلەسە المايدى. سەن ماعان، ونىڭ جانىنىڭ ءبىر اقاۋى بار". لۋجين وعان ەش ۋاقىتتا دا سۇراق بەرگەن ەمەس، ەش ۋاقىتتا دا ۇزىلگەن اڭگىمەنى جالعاستىرۋعا تىرىسقان ەمەس. كۇلىپ تۇرعان كۇن استىندا سوقپاقتارمەن ۇمىتىلمايتىن سەرۋەن جاساپ كەلە جاتىپ ەر جەر-ار جەردەن كەزدەسەتىن كولەڭكەلەر استىنا ءبىر قامقور جاندار سكامەيكالار قويعان، — سول ۇمىتىلمايتىن سەرۋەندەردە ءلۋجيننىڭ ءار ادىمى ونى قورلاپ كەلە جاتقانداي بولادى. سەمىزدىگى مەن دەمىكپەسىنە قاراماي، ول كەنەت ولاردى ارتقا قالدىرىپ شاپشاڭ ءجۇرىپ كەتەتىن، ال شەشەسى ەرنىن جىمقىرىپ قىزىنا قاراپ، ەگەر رەكوردتى ءجۇرىس جالعاسا بەرسە، وندا ءدال ءقازىر، — تۇسىنەمىسىڭ، ءدال ءقازىر — ۇيگە قايتام دەپ ىسىلداي سىبىرلايدى. "لۋجين، — دەپ شاقىرادى قىزى، — ا، لۋجين؟ دەمالىپ ال، شارشايسىڭ". قىزىنىڭ ونى اتى-جونىمەن اتاۋى دا جاعىمسىز ەستىلەدى، — ءبىراق ول مۇنىڭ ەسكەرتپەسىنە كۇلىپ: "تۋرگەنوۆتىڭ قىزدارى وسىلاي ەتكەن. مەنىڭ نەم كەم؟"، — دەدى لۋجين بۇرىلىپ، قيسىق ەزۋىمەن مىرس ەتىپ، سكامەيكاعا وتىرا كەتكەن. قاسىندا قوقىس سالاتىن كارزىڭكە تۇر. ول بىردەن قالتاسىنا قول ساپ، الدەقانداي ءبىر قاعاز تاۋىپ اپ، ونى مۇقيات جىرتىپ كارزىڭكەگە تاستادى دا كەڭكىلدەپ كۇلدى. ءازىلىنىڭ ءتۇرى.
ءبارى بىرگە قىدىرىستاپ جۇرسە دە، قىزى مەن لۋجين جەكە كەزدەسۋگە ۋاقىت تاباتىن دا، ونداي جەكە كەزدەسۋلەردەن كەيىن قىزىنا ىزالانا سۇراق قوياتىن: "ونىمەن ءسۇيىسىپ ءجۇرسىڭ بە؟ ءسۇيىسىپ ءجۇرسىڭ بە؟ مەن بىلەم، سەن ءسۇيىسىپ ءجۇرسىڭ". ءبىراق قىزى كۇرسىنەتىن دە جالعان قامىعىپ جاۋاپ بەرەدى: "ءاي، ماما-اي، سونداي سوزگە قالاي اۋزىڭ بارادى..." "ءولىپ-وشىپ"، — دەپ شەشكەن شەشەسى، كۇيەۋىنە ءوزىنىڭ باقىتسىز ەكەنىن، كوڭىلى ورنىندا ەمەس ەكەنىن، قىزى قاتەرلى ءبىر توڭمويىنمەن كەزدەسىپ جۇرگەنىن ايتىپ حات جازىپ جىبەردى. كۇيەۋى بەرلينگە قايت، نەمەسە باسقا كۋرورتقا اۋىس دەپ كەڭەس بەردى. "ول ەشتەڭە تۇسىنبەيدى، — دەپ ويلادى ول. — ءبارىبىر. جاقىندا ءبارى بىتەدى. ءبىزدىڭ كوگەرشىن ۇشادى دا كەتەدى".
كەنەت، ءلۋجيننىڭ بەرلينگە جۇرەتىنىنە ءۇش كۇن قالعاندا، شاعىن ءبىر وقيعا بولىپ، ونىڭ لۋجينگە دەگەن قاتىسىن وزگەرتىپ قانا قويماي، ەپتەپ بولسا دا سەزىمىن سەلت ەتكىزگەندەي بولدى. ۇشەۋى قىدىرىستاۋعا شىققان. تامىز ايىنىڭ كەشى، كۇن ءسولى ابدەن سىعىلىپ الىنعان اپەلسين سياقتى باتىپ بارادى. "توڭازي باستادىم، — دەدى ول. — ماعان بىردەڭە اكەپ بەرىڭدەرشى". قىزى باسىن يزەپ، اۋزىنا ءشوپتىڭ ساباعىن سالعان قالپى، قولىن سەرمەلەي سىلتەپ قوناق ۇيگە قاراي جونەلە بەردى.
"قاراشى، قىزىم ادەمى ەمەس پە؟ بالتىرلارى تىپ-تىك".
لۋجين باسىن ءيدى.
"سونىمەن ءسىز دۇيسەنبىدە جول جۇرەسىز بە؟ ويناپ بولعاننان كەيىن پاريجگە قايتاسىز با؟"
لۋجين تاعى دا باسىن ءيدى.
"ءبىراق پاريجدە كوپ بولمايتىن شىعارسىز. تاعى دا باسقا جاققا شاقىراتىن شىعار؟"
باستالدى دا كەتتى. لۋجين جان-جاعىنا قاراپ اپ، تاياعىن كوتەردى.
"جول، — دەدى ول — قاراڭىز. جول. مەن كەلە جاتتىم. كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى، مەن كىمدى كەزدەستىردىم. كىمدى كەزدەستىردىم؟ اڭىزداعى امۋردى. ساداق ەمەس، تابى بار. مەن جارالى بولدىم".
"نە ايتىپ وتىرسىز؟" — دەدى ول مازاسىزدانىپ.
"جوق، عاپۋ ەتىڭىز، عاپۋ ەتىڭىز، — دەپ لۋجين ساۋساعىن شوشايتتى. — ماعان اۋدەنسيا كەرەك".
لۋجين وعان جاقىنداپ، اۋزىن اشىپ، جۇزىندە ازاپتى ءبىر نازىكتىك پايدا بولدى.
"ءسىز مەيىرىمدى، بايەك جاندى ايەلسىز، — دەدى لۋجين داۋسىن سوزىڭقىراپ. — مەنىڭ قىزىڭىزعا قۇلاعان نيەتىمدى قايتارا كورمەڭىز".
بەينە ءبىر تەاترلىق جاتتاندى ءسوزدى ايتىپ بىتكەندەي سىرت اينالىپ، تاياعىمەن قۇمنىڭ بەتىنە ورنەك caپ كەتتى.
"مىنە ورامالىڭ" — دەگەن قىزىنىڭ سىرت جاعىنان ەنتىككەن داۋسى ەستىلدى دە، ورامال يىعىنا كەپ قوندى.
"كەرەگى جوق، ماعان ىستىق، كەرەگى جوق، قايداعى ورامال..."
سول كۇنگى كەشكى قىدىرىس ءۇن-تۇنسىز ءوتتى. ونىڭ باسىندا لۋجينگە ايتۋعا ءتيىس ءسوز جىلت ەتە ءتۇستى، — قارجى جاعىن يشارالاپ جەتكىزۋ، — ول باي بولماسا كەرەك، ويتكەنى قوناق ۇيدە ەڭ ارزانقول نومىردە جاتىر. قىزىمەن دە مىقتاپ سويلەسۋ كەرەك. مي جەتپەيتىن ۇيلەنۋ، بوس ابىگەر. ءبىراق سولاي بولا تۇرا، لۋجين سونداي ءبىر تەبىرەنىپ تۇرىپ، كونە داستۇرمەن ودان كەپ رۇقسات سۇراعانى تولقىتتى.
"قۇتتىقتايمىن، — دەدى ول سول كۇنى كەشكە قىزىنا. — تۇك تۇسىنبەگەندەي بولماي-اق قوي، سەن ءبارىن ءبىلىپ تۇرسىڭ".
"ول سەنىمەن بەكەر سويلەسكەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىزى. — بۇل ءىستى تەك سول ەكەۋمىز عانا شەشەمىز".
"العاش كەزدەسكەن قۇيىرشىققا تۇرمىسقا شىعا سالۋ..." — دەدى رەنجي سويلەپ.
"ولاي دەمە، — دەدى قىزى سابىرمەن. — بۇل سەنىڭ ءىسىڭ ەمەس".
بوس ابىگەر دەگەنىڭ شۇعىل تۇردە دامىپ بارا جاتتى. جول جۇرەر كۇننىڭ قارساڭىندا ۇزىن تۇنگى كويلەك كيگەن لۋجين ءوزىنىڭ بالكونىنا شىعىپ قارا جاپىراقتاردىڭ اراسىندا مالتىعىپ دىرىلدەگەن ايعا قاراپ تۇرىپ، تۋراتيگە قارسى قولدانىلاتىن قورعانىستىڭ وزگەشە باعىت العانىن ەسكە اپ، سول شاحمات ويلارىنىڭ اراسىنان قۇلاعىندا شىڭىلداپ تۇرىپ العان داۋىس ونىڭ بۇكىل ءبولمىس-بىتىمىن، ونداعى بارلىق باستى پۋنكتتەردى قاق ءتىلىپ كەسىپ ءوتتى. ول ونىمەن بولعان اڭگىمەنىڭ جاڭعىرىعى ەدى، — ول تاعى دا ونىڭ تىزەسىندە وتىرىپ، ەگەر شەشەسى قالام دەسە قالسىن، ال ءوزى ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن بەرلينگە قايتام دەپ ۋادە بەردى. ونى تىزەسىندە ۇستاپ وتىرۋ وعان دەگەن سەنىمىنىڭ قاسىندا تۇك تە ەمەس ەدى. ول ونىڭ سوڭىنان كەلەدى، ياعني كوبىكتەي جارىلىپ جوق بوپ كەتەتىن، ولاردىڭ ورنىنا قوڭىراۋلى ساعاتتىڭ قالپاعى عانا شىعا كەلەتىن الدەقانداي ءبىر تۇستەر سياقتى بولمايدى. يىعىمەن ونىڭ كەۋدەسىنە تىعىلا ءتۇسىپ، جايلاپ قانا ساۋساعىمەن ونىڭ قاباعىن جوعارى كوتەردى، كوتەردى دە ونىڭ كوزىنىڭ قاراشىعىنان تۇسىنىكسىز ءبىر قارا ساۋلەنىڭ سەكىرىپ ويناعانىن بايقادى، ول قارا ساۋلە ونىڭ قارا اتى سياقتى، تۋراتي العاشقى كەزدەسۋدەگىدەي جەتىنشى جۇرىستە جىلجىتقان پەشكىنى جەپ قويماق. ات ارينە وپات بولادى، ءبىراق بۇل قۇرباندىق قارا جاقتىڭ ويلاستىرىلعان شابۋىلىنا جول اشپاق. البەتتە، فەرزى جاقتاعى قاناتتا ءبىرقاتار السىزدىك پايدا بولادى، السىزدىك ەمەس-اۋ، بولار-بولماس كۇدىك، وسىنىڭ ءبارى قۇر قيال، قۇر قۋانىش ەمەس پە، ونىڭ جۇرەگى جارىلىپ كەتپەي وسىعان شىداس بەرە مە، الدە قۇلاعىنداعى سول داۋىس ونى الداپ، جولاي تاستاپ كەتە مە. ءبىراق اي قىڭىر قارا بۇتاقتىڭ اراسىنان قالقىپ شىقتى، — دوپ-دوڭگەلەك، توپ-تولىق اي، — جەڭىستىڭ ءمورى دەرسىڭ، اقىرىندا لۋجين بۇرىلىپ بولمەسىنە كىرگەندە، ونىڭ ەدەنىنە ۇلكەن ءتورت بۇرىشتى ايدىڭ ساۋلەسى توسەلىپتى، ال ول ساۋلە ۇستىندە — ءوزىنىڭ كولەڭكەسى.
8
ونىڭ جاس قالىڭدىعى سالعىرت قاراعان نارسە، الدىن الا بولجاپ بىلمەگەندەي، وعان اسەر ەتتى. اۋاسى اۋىرلاۋ پاتەرىنە لۋجين وتە وجەت ۆەنگردى جەڭىپ، ءبىرىنشى پۋنكتىن ورىنداعاننان كەيىن، بىردەن ورالدى، ارينە پارتيا قىرقىنشى جۇرىستە توقتاتىلدى، ءبىراق ودان ارعىسى لۋجينگە ايداي انىق ەدى. ول شوفەرعا وتكرىتكاداعى مەكەن-جايدى وقىپ بەردى ("كەلدىك. ءسىزدى كەشكە كۇتەمىز")، لەزدە-اق تۇماندى قاشىقتىقتى زۋلاپ ءوتىپ، ارىستان اۋزىنداعى شەڭبەردى جايلاپ قانا تارتتى. قوڭىراۋ داۋسى شىعار-شىقپاستان-اق ەسىك ايقارا اشىلدى. "پالتوسىز جۇرگەنىڭىز نە؟ كىرگىزبەيمىن..." ول ءبىراق تابالدىرىقتان اتتاپ، قولىن بۇلعاپ، دەمىكپەسىن رەتكە كەلتىرمەك بوپ باسىن شايقاپ تۇر ەدى. "پۋھ، پۋھ" — دەپ دەمىن ۇرلەپ ىستىق قۇشاققا دايىندالا باستاعان-دى، كەنەت سوزىلا بەرگەن قولىندا كەرەگى جوق تاياق، وڭ قولىندا اۆتوموبيلمەن ەسەپتەسكەننەن بەرى ۇستاپ كەلە جاتقان شيلان. "تاعى دا سول قارا قالپاق. نەعىپ قاقشيىپ تۇرىپ قالدىڭىز؟ بەرى ءجۇرىڭىز". تاياعى قۇمىرا تەكتەس ىدىستىڭ ىشىنە سۇڭگىپ كەتتى، شيلانى بىرەر ۇمتىلىستان كەيىن ءتيىستى قالتاعا بارىپ جاتتى، قالپاق ورنىن تاپتى. "مەن كەلدىم، — دەدى لۋجين، — پۋھ، پۋھ". ال ول ءدالىزدىڭ تۇكپىرىنە كەتىپ قالىپتى؛ بۇيىرىمەن ەسىكتى يتەرىپ، جالاڭاش قولىن سوزىپ، لۋجينگە قاباعىنىڭ استىمەن جىميا قاراپ تۇر. ال ەسىك ماڭدايشاسىنىڭ ءدال ۇستىنە ۇلكەن، اشىق مايلى بوياۋمەن سالىنعان كارتينا ىلىنگەن. ادەتتە ونداي زاتتارعا دەن قويا بەرمەيتىن لۋجين ول سۋرەتكە بىردەن كوزى ءتۇستى، ويتكەنى ەلەكتر جارىعى بوياۋلارعا شاعىلىسىپ ونىڭ جانارىنا كۇننىڭ ساۋلەسىندەي شانشىلا قادالدى. قاسىنا دەيىن القىزىل ورامال تاققان ايەل الما جەپ وتىر، ال ونىڭ دۋالعا ءتۇسىپ تۇرعان كولەڭكەسى ودان دا ۇلكەن الما جەۋدە. "ايەل" — دەپ تامسانعان لۋجين كۇلىپ جىبەردى. "ال، كىرىڭىز، كىرىڭىز". ول قوناق بولمەگە كىردى دە راقاتتى سەزىممەن بوساپ سالا بەردى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز تۋرنير كەزىندە ۇستىنەن تاستامايتىن بارقىتتى جيلەت استىنداعى قارنى كۇلگەن سايىن سولق-سولق ەتەدى. سۇڭگىلەر سياقتى سالپىنشاقتى ليۋسترا وعان كۇلىم-كۇلىم ەتكەندەي؛ رويال الدىنداعى امپير كرەسلولارىنىڭ اياقتارى شاعىلىسقان سارى پاركەت ۇستىندە اياقتارىن جايىپ، بەينە ءبىر ەدەننىڭ جارقىراعان تۇڭعيىعىنا ۇشىپ بارا جاتقانداي اق ايۋدىڭ تەرىسى جاتىر. قاپتاعان ۇستەلدەر مەن سورەلەردە نە ءتۇرلى زاتتار، اينا ارتىنداعى رامادان توتىقۇس قاۋىرسىنى كورىنەدى. قابىرعالاردان تاعى دا كوپ-كوپ كارتينالار كوزگە تۇسەدى، — گۇلدى كويلەكتى ايەلدەر، اق بوز ات مىنگەن التىن نۇرلى باتىرلار، اق قاردىڭ اق تۇبىتىنە ورانعان ۇيلەر. لۋجين ءۇشىن وسىنىڭ ءبارى قوسىلىپ جارق-جۇرق ەتكەن الەم قۇراعانداي دا، تەك اندا-ساندا عانا جەكە ءبىر زاتتار كورىنەدى، — فارفور بۇعى مەن كۇڭگىرت يكونا، — سونان كەيىن كوزدى جەيتىن تاعى دا الەمىش بوياۋلار مەن ءوزى ءسۇرىنىپ كەتىپ شەتى قايىرىلىپ جاتقان ايۋ تەرىسى. ول ون جىلدان بەرى ورىس ۇيىندە بولماپ ەدى، ەندى، مىنە، قۇلپىرىپ، گۇلدەپ تۇرعان رەسەيدىڭ كورمەسىنە كىرگەندەي بالاشا قۋانىپ، قولىن شاپالاقتاپ مارقايىپ قالدى، — ول عۇمىرى مۇنداي راقاتتانىپ كورگەن ەمەس. "پاسحادان قالعان عوي"، — دەدى ول سەنىمدى تۇردە التىنمەن اپتالعان ۇلكەن اعاش جۇمىرتقانى شىناشاعىمەن كورسەتىپ. وسى كەزدە اق ەسىكتەر ايقارا اشىلدى دا، شاشى قىرپىپ الىنعان، تىپ-تىك، پەنسنەلى قولىن ءجۇرىپ كەلە جاتىپ سوزعان قالپى ءبىر مىرزا كىرىپ كەلدى. "قوش كەلدىڭىز، — دەدى ول. — تانىسقانىما قۋانىشتىمىن". ول سول بويدا قاقپاعىنا الەكساندر قىرانى سالىنعان پورتسيگاردى سيقىرشىداي ەپتىلىكپەن سىرت ەتكىزىپ اشىپ جىبەردى. "مۇشتەكپەن، — دەدى لۋجين پاپيروستارعا كوز قىرىن سالىپ. — مىنالاردى شەكپەيمىن. ال مىنانى..." ول قالتاسىن قوپارىستىرىپ ءجۇرىپ قاعاز قورابىنان ءتۇسىپ قالعان تولىق پاپيروستاردى شىعارا باستادى؛ ولاردىڭ بىر-ەكەۋىن ءتۇسىرىپ الىپ ەدى، الگى مىرزا شاپشاڭ كوتەرىپ الدى. "قالقام، — دەدى ول، — بىزگە كۇلسالعىش بەرە قويشى. وتىرىڭىز. ايىپتىمىن... ءسىزدىڭ ءاتى-جونىڭىز؟" حرۋستال كۇلسالعىشى ولاردىڭ ورتاسىنان ورىن الدى. "ساراڭدىق جاساپ وتىرمىن"، — دەدى لۋجين مايىسىپ قالعان پاپيروستاردى تىكتەپ جاتىپ. "وقاسى جوق، وقاسى جوق، — دەپ اسىعا ءتىل قاتقان مىرزا كەنەت قۋسىرىلا قالعان تاناۋىنان ءتۇتىننىڭ جىڭىشكە ەكى اعىسىن شىعاردى. — مىنە، ءسىز قۇداي ساقتاعان بەرليندەسىز. قىزىم ءسىزدى جارىسقا قاتىسۋعا كەلدى دەپ ايتقان". ول كراحمال مانجەتىن اعىتىپ، قوزعالاقتاپ قويدى دا، ءسوزىن جالعاستىردى. "مەن كىلەڭ وسى شاحمات ويىنىندا سونداي ءبىر ءجۇرىس جاساپ، سونىڭ ارقاسىندا جەڭىسكە جەتۋگە بولار ما ەكەن دەپ ويلايمىن دا جۇرەم. مەن بىلمەيمىن، تۇسىنەسىز بە، ءبىراق مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم... كەشىرىڭىز، ءسىزدىڭ ءاتى-جونىڭىز؟" "جوق، مەن تۇسىنەم، — دەدى لۋجين شامالى ويلانىپ. — ءبىز جاي عانا جۇرىستەر، نەمەسە كۇشتى جۇرىستەر جاسايمىز. — كۇشتى ءجۇرىس..." "ءيا، ءيا، سولاي ما"، — مىرش باسىن يزەدى. "كۇشتى ءجۇرىس دەگەنىمىز، — لۋجين داۋسىن كوتەرىپ كوڭىلدەنە سويلەدى، — بىزگە بىردەن باسىمدىلىق بەرەدى، اۋىر سالماقتى فيگۋرالاردىڭ ءبىرىن الىپ ەكى جاقتى شاح بەرۋ، نەمەسە پەشكىش فەرزىنىڭ دارەجەسىنە جەتكىزۋ. سولاي جالعاسا بەرەدى. سولاي جالعاسا بەرەدى. ال جاي ءجۇرىس..." "ءيا، ءيا، — دەدى مىرزا. — جارىس شامامەن قانشا كۇنگە سوزىلادى؟" "جاي ءجۇرىس دەگەنىمىز ىشتەن شالۋ، بىلدىرمەي ۇڭعۋ، كومپليكاسيا، — لۋجين نەعۇرلىم جۇعىمدى بولعىسى كەپ، ەلىگە سويلەپ جاتتى. — ءبىر جاعدايدى الايىق. اقتار..." ول كۇلسالعىشقا قاراپ ويلانىپ قالدى. "وكىنىشكە وراي، — دەدى مىرزا تىكسىنىپ، شاحمات مەنىڭ ميىما قونبايدى. مەن تەك سىزدەن سۇراعانىم... ون ەندى تۇككە تۇرمايدى. ءبىز ەندى اسحاناعا بارايىق. قالقام، شاي دايىن با؟" "ءيا! — دەدى لۋجين. — ءبىز تەك ەندشپيل توقتاتىلعان جاعدايدى الايىق. اقتار: كورول سە-ۇش، لاديا ءا-بىر، ات دە-بەس، پەشكىلەر-ۇش، سە-تورت. قارالار..." "شاحماتتىڭ قىر-سىرى كوپ" — مىرزا aسىعىس سويلەپ، قاراعا قاتىستى ارىپتەر مەن سيفرلار تاسقىنىن توقتاتۋ ءۇشىن ورنىنان اتىپ تۇردى. "الدىن الا توپشىلايىق، — دەدى لۋجين نىقتاپ، — بۇل جاعدايدا مىنانداي جاقسى ءجۇرىس جاسايدى، — ە-التى جە-بەس. وعان مەن كەزەكتى جاي جۇرىسپەن جاۋاپ بەرەم..." لۋجين كونن سىعىرايتىپ، ءمۇجالسىز سۇيەتىندەي ەرنىن دۇرديتىڭكىرەپ، اقىرىن عانا ءسوز دە ەمەس، ءجۇرىستىڭ اتى دا ەمەس، سونداي ءبىر نازىك ۇنمەن كۇبىر ەتە ءتۇستى. ونىڭ ءجۇزى نارەستەنىڭ جۇزىنە قونعان ۇلپانى ۇرلەپ ۇشىرعانداي تۇرگە ەنىپ بارا جاتتى، — كەلەسى كۇنى ول تاقتادا دا وسى ءجۇرىستى جاسادى. تەك ويىنعا الىپ كەلەتىن بارلىق ۆاريانتتاردى قاراستىرىپ، ءبىراق وسى جاسىرىن كومبيناسيانى ەلەمەي، ءتۇندى ۇيقىسىز وتكىزىپ، ءجۇزى سارعايىپ كەتكەن ۆەنگر تاقتاعا ءۇڭىلىپ ويلانىپ قالعاندا، لۋجين مارقايا جوتەلىپ بۇل ءجۇرىستى قاعازعا ءتۇسىرىپ جاتتى. ۆەنگر كوپ ۇزاماي بەرىلدى دە، لۋجين بولسا كومناتريوتپەن ويىنىنا كىرىستى. پارتيا قىزىقتى باستالدى دا، كوپ ۇزاماي ولاردىڭ ۇستىنەن اينالاسىندا كورەرمەندەر ءبىر-بىرىنىڭ ۇستىنە شىعارداي ۇيمەلەي قالدى. ءبىرىن-بىرى يتەرە-ميتەرە سىعىلىسىپ، القىنا دەمىگىپ، كۇبىرلەپ-سىبىرلاپ، اسىرەسە، "تي-يش" دەگەن سوزدەر ءلۋجيننىڭ جىنىنا ءتيدى: ول وسى ءبىر ابىر-سابىردى، سىقىر مەن سىبىردى، جان جىلۋدى بۇكىل بولمىسىمەن سەزىنىپ وتىر. كوزىنىڭ قيىعىمەن قاراپ، وتىرعانداردىڭ اياقتارىن كورىپ، اسىرەسە، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سولار جاراتىلىسىنداعى جالتىراعان شۇلىق كيگەن ايەلدىڭ بالتىرى ايرىقشا مازاسىن كەلتىردى. ارينە، ول اياقتىڭ يەسى شاحماتتان تۇك تە تۇسىنبەيدى، نە ءۇشىن كەلگەن.. سۇرعىلت، ۇشكىر تۇمسىق تۋفليلەر پانەلدىڭ استىمەن بارا جاتقاندا عانا جاقسى — بەتى اۋلاق. ساعاتتى توقتاتىپ، ءجۇرىستى جازىپ، نەمەسە فيگۋرانى الىپ جاتىپ تا ول كوز قيىعىمەن سول اياقتارعا قاراۋمەن بولدى، تەك جارتى ساعاتتان كەيىن پارتيانى جەڭىپ، ورنىنان تۇرىپ نىمشاسىن جوندەپ قاراعاندا عانا ول اياقتار كىمنىڭ قالىڭدىعىنىڭ اياقتارى ەكەنىن كوردى. جەڭىسىنە، ونىڭ قاتتى كوڭىلى مارقايىپ ءوزىن شەكسىز باقىتتى ساناعان ول، ونى ايمالاپ تانۋ ءۇشىن شاحمات تاقتاسى مەن مىنا شۋىلداعان جۇرتتىڭ تەزىرەك بولۋىن قالاپ تۇر. ءبىراق، ءتىپتى ۇلكەن جارقىراعان جەز ساماۋرىن قايناعان كەزدە دە، شارشى تەكتەس شوكولاد پەن كرەمدەرمەن ورنەكتەلگەن ون پيروگ كەلگەن كەزدە دە شاحمات جوعالعان جوق. قالىڭدىعىنىڭ شەشەسى ونى جاقىندا عانا كىرىسكەن شاحمات تۋرالى اڭگىمەنى ءبولىپ كەتكەن كەزدەگىدەي ءسال تاكاپپارلاۋ، ءسال كەكەسىندى جايدارلىلىقپەن قارسى الدى، — ال كەشەگى مىرزا، ونىڭ كۇيەۋى بولۋى كەرەك، رەسەيدە ولاردىڭ قانداي ۇلگىلى يمەنيەسى بولعانى جايىندا بەرىلە ايتتى.
ءسىزدىڭ بولمەڭىزگە بارايىقشى"، — دەدى لۋجين قالىڭدىعىنا قۇلاعىنا سىبىرلاپ، ال ول ەرنىن تىستەلەپ، كوزى الاقانداي بولدى. "ءجۇرىڭىز" — دەدى ول قايتالاپ. ءبىراق قىز ونىڭ تارەلكەسىنە ەس كەتىرەر تاڭقۋراي ۆارەنەسىن سالىپ جىبەردى، وسى ءبىر وتتى تۇيىرشىكتەرىمەن ءيندى ءۇيىرىپ، حوش ءيىستى شەكەرىمەن ءتىستى تۇتىپ قالاتىن جالت-جۇلت ءتاتتى ءدام بىردەن-اق اسەر ەتتى. "مەرسي، مەرسي"، — دەپ لۋجين ايتىپ ۇلگەرگەنشە، ەكىنشىسى تاعى سالىندى، ول وسى ءولى تىنىشتىقتا قاتتى شىرىننىڭ ءبىر تامشىسىن دا قالدىرماي شايمەن ىسىپ كەتكەن قاسىعىن جالاپ-جۇقتاپ تامسانىپ قويادى. اقىرىندا ول وز-وزىنە جەتىپ، ءبىراق، قىزدىڭ بولمەسىندە ەمەس، گۇلدى قوناق بولمەدە، ونىمەن جەكە قالعان كەزدە، ول ونى وزىنە تارتىپ، سولق ەتىپ باردى دا ونىڭ ساۋساقتارىنان ۇستادى، ءبىراق ول بۇلت ەتىپ شىعىپ، كرەسلوعا بارىپ جايعاستى. "مەن سىزگە تۇرمىسقا شىعۋ-شىقپاۋدى ءالى شەشكەم جوق، — دەدى ول. — ەسىڭىزدە بولسىن". "ءبارى شەشىلگەن، — دەدى لۋجين. — ەگەر ولار باس تارتسا، ولاردى قول قويۋعا كۇشتەپ كوندىرەمىز". "نەمەنەگە قول قويۋعا؟" — دەدى ول تاڭىرقاپ. "بىلمەيمىن . بىردەڭەلەرگە قول قويۋ كەرەك شىعار". "توپاس، توپاس، — دەدى الدەنەشە قايتالاپ. — ەشتەڭە وتپەيتىن، ەشقاشان تۇزەلمەيتىن (توپاستىق. سىزگە نە ىستەسەم ەكەن، قالاي ەتسەم ەكەن... ءجۇزىڭىز قانداي شارشاڭقى. سىزگە كوپ ويناۋ زيان". "Achwo، — دەدى لۋجين، — ەكى پارتيا". "تۇنىمەن ويلاپ شىعاسىز. ولاي ەتۋگە بولمايدى. ءتۇننىڭ ءار ۋاعى بولدى. ۇيىڭىزگە قايتىڭىز. سىزگە ۇيىقتاۋ كەرەك، ءتۇسىندىڭىز، ءبىراق ول جولاق ديۆاننىڭ ۇستىنەن قوزعالار ەمەس، اناۋ-مىناۋ كەزدەيسوق سوزدەردەن باسقا وڭدى اڭگىمە جوق. ول ءالى ونى ءبىر رەت جوندەپ سۇيگەن ەمەس، ءبارى ءبىر ءتۇرلى ولپى-سولپى، ونىڭ بىردە ءبىر ارەكەتى قۇشاقتاپ سۇيۋگە ۇقسامايدى. ءبىراق ونىڭ كوزىندەگى وسى ءبىر قۇمبىل بەرىلگەندىك، ءجۇزىن نۇرلاندىرىپ جىبەرەتىن وسى ءبىر قۇپيا ساۋلە... كەلەسى كۇنى ونىڭ تاعى دا سول ءبىر شۋلى تار كوشەدەگى عيماراتتاعى ۇلكەن ءدامحانانىڭ ەكىنشى قاباتىنا بارعىسى كەلدى. بۇل جولى لۋجين ونى بىردەن كوردى: ول شاشى قىسقا الىنعان، سودان دا ماڭدايىنا دەيىن باسىنا ءبىر ىدىس كيىپ العانداي كورىنەتىن، ال دۇرديگەن ەرىندەرى ءسونىپ قالعان سيگارانى قۇنىعا سورعان كەڭ يىقتى مىرزامەن سويلەسىپ تۇرعان. گازەتتەن كەلگەن سۋرەتشى، قىتايدىڭ ماسقاراپازى قۇساپ، باسىن ءبىر كوتەرىپ، ءبىر ءتۇسىرىپ سيگارا يەسىن ءبىر قىرىنان شۇعىل سالىپ جاتىر. ءوتىپ بارا جاتىپ ونىڭ البومىنا كوزى تۇسكەن ول ءالى بىتپەگەن تۋراتيدىڭ قاسىندا سالىنىپ بىتكەن ءلۋجيننىڭ قوقىرايعان مۇرنىن، قارا قالدارى بار سالبىراڭقى القىمىن، سامايىنداعى بۇيرالانعان شاشى بار بەينەسىن كوردى. تۋراتي نەمىس شەبەرىمەن ويناۋعا وتىردى دا، ال لۋجين وعان ايىپتى جانداي تۇنجىراعان قالپى تاياپ كەپ ۇزاق جۇيەسىز بىردەڭەلەردى ايتىپ جاتتى. ءبىر تۇسىنگەنى، ول مۇنىڭ كەتۋىن قالاپ تۇر. "مەن وتە، وتە قۋانىشتىمىن، — دەدى لۋجين جالبارىنا سويلەپ، — ءبىراق ازىرشە، ازىرشە ادامعا كەسىر جاسايدى". ول شاحمات ۇستەلدەرىنىڭ اراسىنان كەتىپ بارا جاتقان ونى كوزىمەن شىعارىپ ساپ، سونىسىن ماقۇلداعانداي باسىن يزەپ، وتە سالقىنقاندى وينايتىن، ءبىراق ۇنەمى ۇتىلىپ قالاتىن اق شاشتى اعىلشىن قارسىلاسى مانا جايعاسىپ العان تاقتاعا بەتتەدى. اعىلشىننىڭ بۇل جولى دا جولى بولمادى، لۋجين تاعى جەڭدى، ال كەلەسى كۇنى تەڭ ءتۇستى دە، سونان كەيىن تاعى جەڭىسكە جەتتى، — بەينە ءبىر قيمىل-قوزعالىس باسقا ءبىر جىلدامدىققا تۇسكەندەي، بۇرىن كوز توقتاتىپ قارار تۇستار جىلت ەتىپ ءوتىپ جاتقانداي بولدى دا، ەندى ول شاحمات پەن قالىڭدىعى ءۇيىنىڭ اراسىنداعى شەكارانى سەزىنۋدەن قالدى.
ول تۋراتيدەن قالىسپاي كەلە جاتتى. تۋراتي پۋنات جاساسا، بۇل دا پۋنات جاسادى؛ تۋراتي جارتى ۇپاي السا، بۇل دا جارتى ۇپاي الادى. ولار، بەينە ءبىر تەڭ قابىرعالى ءۇشبۇرىشتىڭ ەكى جاعىنان قاتار ورمەلەپ، ەڭ سوڭعى شەشۋشى ساتتە شىڭ ۇستىندە كەزدەسەتىن سەكىلدى. ءتۇننىڭ ءوزى ويقى-شويقى بوپ كەتكەندەي. قانشا ۇيقىڭ كەپ تۇرسا دا شاحمات تۋرالى ويلانباي تۇرا المايسىڭ، ال سودان كەيىن ميىڭا ۇيقى كىرمەي-اق قويادى، ويتكەنى ءار ساڭىلاۋ تەسىكتە شاحماتتىڭ قاراۋىلى تۇرىپ العان، بۇل ءبىر ازاپتى ساتتەر ەدى، — مىنا جەردە ۇيقى، ونىڭ ارعى جاعىندا مي؛ بولمەدەگى بەي-جاي لۋجين ۇيقىدا، شاحمات تاقتاسىن قۇشاقتاعان لۋجين سەرگەك، مىنە، وسى ەكى لۋجين ەگىزدى قالاي قوسۋعا بولادى. ودان دا سوراقىسى، — تۋرنيردەگى سەانستان كەيىن ول ارەڭ دەگەندە شاحمات الەمىنەن بوساپ شىعادى دا، كۇنى بويى ەكىگە بولىنگەندەي ەسالاڭ كۇي كەشەدى. ءۇش ساعاتقا سوزىلعان پارتيادان كەيىن ونىڭ باسى قارا شارشىلارعا ءبولىنىپ سىنىپ اۋىرادى دا، شىعار ەسىك تابا الماي، نەمەسە باراتىن ءقادىرلى ءۇيىنىڭ مەكەن-جايىن ەسىنە تۇسىرە الماي دال بولادى: باقىتىنا وراي، قالتاسىنان شەتى قوبىراي باستاعان، ەكى بۇكتەلگەن وتكرىتكا ساقتالىپ قالىپتى ("كەلدىك. كەشكە كۇتەمىز"). ول ءالى قۋانىش كۇشاعىندا جۇرسە دە، ول قۋانىشتىڭ دا جۇزىنە توزاڭ قونباي قالعان جوق. دەمالىپ الاتىن كۇننىڭ بىرىندە ادەتتەگىدەن ەرتەرەك كەلگەن-دى، ۇيدە قىزدىڭ شەشەسى عانا بار ەكەن. ول بۇرىندا ءبىر توعاي ىشىندە بولعان اڭگىمەنى قوزعاپ، ءوزىنىڭ دەگەنىنەن قايتپايتىنىن، ءوزىن شىندىقتى بەتىنە ايتام دەپ ويلايتىن ادەتىمەن (ونىڭ ۇيىنە كەلىپ تۇراتىن جاستار ونى اقىلدى سانايتىن جانە ودان اياعىن تارتاتىن) لۋجينگە، تەمەكى تۇقىلدارىڭدى ۆازالارعا دا، ءتىپتى ەدەندەگى جايىلىپ جاتقان ايۋدىڭ اۋزىنا دا تاستاي بەرەسىڭ دەپ شاپ بەردى دە، سونان كەيىن الداعى سەنبى كۇنى وسى ۇيدە كۇيەۋى جۋىنىپ شىققان بويدا ۆاننا قابىلداۋىڭىز كەرەك دەدى. "سۋعا سيرەك تۇسەسىز عوي دەيمىن، — دەدى ول ەشقانداي بۇكپەسىز، — سيرەك قوي". لۋجين ءۇنسىز اياعىنىڭ استىنداعى كۇڭگىرت كولەڭكەلەردىڭ قوزعالىسىنا قاراپ تۇرىپ، قولايسىزداۋ يىعىن قوزعادى. "جالپى، — دەدى ول، — شامالى ەتتەن ارىلۋ كەرەك". وسىلايشا ءوزىنىڭ تىڭداۋشىسىنىڭ قاجەتتى كوڭىل كۇيىن تۋدىرىپ اپ، ەڭ باستى تاقىرىپقا كەلدى. "ايتىڭىزشى، — دەدى ول، — مەنىڭ ويىمشا، ءسىز مەنىڭ قىزىمدى ابدەن بۇزىپ ءبىتتىڭىز. ءسىز سياقتىلار شەتىنەن بۇزىلعان بوپ كەلەدى. مەنىڭ قىزىم، قازىرگىلەردەگىدەي ەمەس، تازا. ايتىڭىزشى، ءسىز بۇزىلعانسىز با، بۇزىلماعانسىز با؟" "جوق، مادام"، — دەدى لۋجين كۇرسىنىپ، سودان كەيىن قاباعىن تىرجيتىپ وكشەسىمەن ەدەندەگى الدەنەنى ىسقىلاپ سۇرتە باستادى. "مەن ءسىزدى مۇلدە بىلمەيمىن عوي، — دەدى سىپىلداعان داۋىس. — مەن انىقتاما جيناۋىم كەرەك — ءيا-يا، انىقتاما، — ءسىزدىڭ الدەقانداي ءبىر اۋرۋىڭىز جوق پا؟" "دەمىكپە، — دەدى لۋجين. — تاعى دا — شامالى قۇياڭ اۋرۋىم بار". "مەن ول تۋرالى ايتىپ وتىرعام جوق — دەپ كەسىپ تاستادى ول. — الدەقايدا ماڭىزدى. ءسىز ءوزىڭىزدى كۇيەۋ بالا سانايسىز، كەلىپ تۇراسىز، وڭاشا وتىراسىز. ءبىراق مەن جاقىن ارادا ۇيلەنۋ تويى بولا قالادى دەپ ويلامايمىن". "وتكەن جىلى كوتەۋمەن اۋىردىم"، — دەدى جالىققان جانداي. "قۇلاق سالىڭىز، مەن سىزبەن ماڭىزدى ماسەلەلەر جايىندا اڭگىمەلەسىپ تۇرمىن. ءسىزدىڭ، بايقايمىن بۇگىن، ءقازىر ۇيلەنگىڭىز كەلەدى. مەن ءسىزدى بىلەم. سونان كەيىن ونىڭ ءىشى تومپايىپ شىعا كەلەدى، ازاپقا سالاسىز عوي". لۋجين كولەڭكەلەردى اياعىمەن تاپتاپ تۇرىپ، ول وتىرعان جەردەن ارىرەكتەگى ەدەندە جاڭا كومبيناسيا باستالعانىن كوردى. "ەگەر ءسىز مەنىڭ پىكىرىمدى شامالى بولسا دا بىلگىڭىز كەلسە، وندا بۇل ۇيلەنۋ تۇككە دە تۇرمايدى دەپ بىلەم. ءسىز، نەمەنە، ءسىزدى مەنىڭ كۇيەۋىم اسىرايدى دەپ ءجۇرسىز بە. مويىنداڭىز، سولاي ويلايسىز با؟" "مەنىڭ قارجىدان قولىم قىسقالاۋ، — دەدى لۋجين. — مەن شامالى قارىز الام با دەپ ەدىم. ماعان ءبىر جۋرنالدىڭ شاحمات ءبولىمىن باسقارۋعا ۇسىنىس جاساپ وتىر..." ءدال وسى كەزدە ەدەندەگى سايكەسسىزدىكتەر ابدەن شەكتەن شىعىپ كەتتى دە لۋجين كولەڭكە-كورولدى ساۋلە-پەشكىنىڭ قاۋپىنەن قۇتقارۋ ءۇشىن ەرىكسىز قولىن سوزدى. سول كۇننەن باستاپ ول، ۇزاق قاراپ تۇراتىن بولساڭ ناقتى بەينەگە اينالىپ شىعا كەلەتىن اعاشتان جاسالعان زاتتارى كوپ قوناق بولمەدەن قاشاتىن بولىپ الدى. قالىڭدىعى، ءتۋرنيردىڭ ءار كۇنى وتكەن سايىن ونىڭ ساۋلىعىنىڭ ناشارلاپ بارا جاتقانىن ءبىلدى. كوزىنىڭ اينالاسى كولكىلدەپ كوگىس تارتقان، ال اۋىر قاباعى ىسىڭكى. ونىڭ بوپ-بوز بوپ كەتكەنى سونشا، قالىڭدىعىنىڭ ايتۋىمەن كۇندە قىرىنسا دا، قىرىنباعان سياقتى بوپ كورىنەدى. ول ءتۋرنيردىڭ اياقتالۋىن "ۇلكەن تاعاتسىزدىقپەن كۇتتى، ءاربىر ۇپاي الۋ ءۇشىن ول قانشالىقتى ازاپتى كۇش جۇمساۋ كەرەك ەكەنىن ويلاعاندا جانىن قويارعا جەر تاپپادى. بايعۇس لۋجين، قۇپيا لۋجين... تاڭەرتەڭ تانىس نەمىس ايەلىمەن تەننيس ويناپ، ونىڭ ابدەن قۇلاق سارسىلتقان ونەر تاريحى تۋرالى اڭگىمەسىن تىڭداپ تۇرىپ تا، بولمەسىندە ءارتۇرلى كىتاپتاردى اۋدارىستىرىپ وتىرىپ تا، — اندرەيەۆتىڭ "مۇحيتىن"، كراسنوۆتىڭ رومانىن، "قالاي يوگ بولۋعا بولادى" بروشيۋراسىن — مىنە، لۋجين شاحماتتىق ەسەپتەۋلەرگە باسىمەن سۇڭگىپ، تايتالاسىپ ازاپقا تۇسۋدە دەپ ويلاپ، سول ونەردىڭ قيىندىعىن ونىمەن بولىسە المايتىنىنا قورلانعانداي بولدى. ول ونىڭ دانىشپاندىعىنا ەشقانداي كۇمانسىز سەندى، سونىمەن بىرگە ول دانىشپاندىق، قانداي كەرەمەت بولسا دا، شاحمات ويىنىمەن سارقىلىپ قالمايدى، ءتۋرنيردىڭ ىسىتپالى كەزەڭى وتكەننەن كەيىن، لۋجين قالىپقا ءتۇسىپ، دەمالىپ بولعان سوڭ، ونىڭ بويىندا بۇرىن مۇلدە بەلگىسىز بوپ كەلگەن كۇش پايدا بوپ، ول تۇلەپ كوتەرىلىپ، ويانىپ، سونان كەيىن ءومىردىڭ باسقا سالالارىندا دا ءوزىنىڭ دارىنىن كورسەتەتىن بولادى. اكەسى ونى تار اياداعى فاناتيك دەپ باعالاي تۇرا، ول وتە اڭعال، وتە تاربيەلى ادام دەدى. ال شەشەسى ءلۋجيندى كۇن سايىن ەمەس، ساعات سايىن ەسىنەن اداسىپ بارا جاتقان جان، ال ەسى دەلق ۇلى ادامعا زاڭ بويىنشا ۇيلەنۋگە تيىم سالىنعان دەپ، العاشقى كۇندەرى ءوزىنىڭ تانىستارىنىڭ بارىنەن ونى جاسىرىپ باقتى، بۇل ويى وپ-وڭاي ىسكە استى، — ونى قىزى ەكەۋى كۋرورتتا دەپ ءجۇردى، — سونان كەيىن، ىلعي سول ۇيدە بولىپ تۇراتىن ول ادامدار تاعى باس سۇقتى، — ماسەلەن: بىزگە رەسەي ەمەس، جاستىق شاعىمىز قىمبات دەيتىن وتە ءبىر سۇيكىمدى قارت گەنەرال؛ ەكى ورىس نەمىسى: شاراپ فابريكاسىنىڭ قوجاسى جانە تەوسوف ولەگ سەرگەيەۆيچ سميرنوۆسكيي؛ بىرنەشە بۇرىنعى وفيسەرلەر، بىرنەشە بويجەتكەندەر، ءانشى ۆوزدۆيجەنسكايا؛ ەرلى — زايىپتى الفەروۆتەر؛ قارعانىڭ ماتكەسى (بەلگىلى وپەرا بويىنشا) اتانىپ كەتكەن كەيۋانا جاستاعى كنياگينيا ۋمانوۆا. — ءلۋجيندى العاش رەت سول ۋمانوۆا كوردى دە، ءۇي يەسىنىڭ اسىعىس، جۇيەسىزدەۋ اڭگىمەسىنە سۇيەنىپ ونى ادەبيەتكە، جۋرنالدارعا قاتىسى بار ادام — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، شىعارماشىل دەدى. "ءسىز بىلەسىز بە؟ — دەدى ول سىپايى تۇردە ادەبي اڭگىمە باستاپ. — جاڭا پوەزيادان... ازداپ دەكادەنتتىقتان... كوكتىكەن تۋرالى، "كوكتىكەن، كوكتىكەن..." ولەگ سەمەنوۆيچ بىردەن وعان شاحمات وينايىق دەپ ۇسىنىس جاساپ ەدى، ءبىراق ۇيدە شاحمات بولماي شىقتى. جاستار ونى ءوزارا قالپاق دەپ اتادى، تەك قارت گەنەرال عانا وعان شىن جۇرەگىمەن ىقىلاس ءبىلدىردى دە ونى ءبىراز ۋاقىت بويى زوولوگيا باعىندا دۇنيەگە جاڭا كەلگەن جيرافتار بالاسىن كورۋگە شاقىرۋمەن بولدى. قوناقتار كەلە باستاعان كەزدەن، قالىڭدىعىمەن وڭاشا وتىرۋ مۇمكىن بولماي قالدى دا، سولاردىڭ اراسىنان قالىڭدىعىنا جول تابام دەپ بىردەن شاحماتتىق تارتىستى ەسكە ءتۇسىردى. ءبىراق ولاردى جەڭۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، ويتكەنى ولار ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى كەلەدى، ءتىپتى ەندى ولار تۋرنير كەزىندە دە جان-جاعىنان انتالاپ تۇرعانداي سەزىنەدى.
وتكەن ىستەردىڭ ءبارىن اقيقاتىن ۇعۋ اياق استىنان، بولمەسىنىڭ قاق ورتاسىنداعى ورىندىقتا وتىرىپ ءوزىنىڭ ويىن ءبىر-اق نارسەگە جيناقتاپ باعىتتاعان ساتتە كەلدى: كەشە ونىنشى پۋنكت جاسالىندى، ەندى موزەردى ۇتۋى كەرەك. كەنەت قالىڭدىعى كىرىپ كەلدى. "قۇداي قۇساپ وتىرسىڭ عوي، — دەپ كۇلدى ول. — قاق ورتادا، ال قۇدايعا قۇرباندىق تارتادى". ول وعان شوكولاد كامپيتىن ۇسىندى دا، كۇلكىسىن تيا قويدى. "لۋجين، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى، — لۋجين، ەسىڭىزدى جيىڭىز! سىزگە نە بولدى؟" "شىن با؟" — دەدى ول باياۋ، سەنىمسىزدەۋ ءتىل قاتىپ. "ارينە، شىن. ورىندىقتى ورتاعا قويىپ وتىرۋ، قايدان شىققان ادەت. ەگەر ءسىز ءقازىر ەسىڭىزدى جيماساڭىز، كەتەم". لۋجين باسى مەن يىعىن سىلكىپ-سىلكىپ جىبەرىپ كۋشەتكاعا بارىپ وتىردى، ءبىراق ونىڭ ءالى دە ورنىعا الماي، ءالى دە سەنە الماي تۇرعانى كوزىنەن كورىنىپ تۇر. "ايتىڭىزشى، مۇنىڭ ءبارى قاشان اياقتالادى؟ — دەپ سۇرادى. — قانشا پارتيا بار؟" "ۇشەۋ"، — دەدى لۋجين. "مەن بۇگىن گازەتتەن وقىدىم، ءسىز ءتۋرنيردى جەڭىسپەن اياقتايسىز، ويتكەنى ءسىز مۇلدە باسقا ويىن كورسەتۋدەسىز". "ءبىراق ءالى تۋراتي بار"، — دەدى ول ساۋساعىن كوتەرىپ. "مەنىڭ جۇرەگىم لوبلىپ تۇر"، — دەدى ول مۇڭايىپ. "وندا ەشقانداي كامپيت جەۋگە بولمايدى — دەپ شۇعىل تۇردە شارشى پاكەتتى الدى دا قولتىعىنا قىستى. — لۋجين، مەن سىزگە دارىگەر شاقىرام. ەگەر وسىلاي جالعاسا بەرسە، ءسىز ءولىپ قالاسىز"، "جوق، جوق، — دەدى ول ماۋجىراپ. — ەندى دۇرىس. دارىگەردىڭ قاجەتى جوق". "جانىمدى قويارعا جەر تاپپايمىن. ءالى جۇما، سەنبى... توزاق قوي. ال ءبىزدىڭ ءۇيدى قاراڭعىلىق باستى. سىزگە تۇرمىسقا شىعۋعا بولمايدى دەپ ءبارى شەشەمنىڭ ءسوزىن سويلەيدى. نەگە جۇرەگىڭىز لوبلىدى، بىردەڭە جەپ قويىپ پا ەدىڭىز؟"، "ءبارى دۇرىس بولدى"، — دەپ كەرىلىپ العان لۋجين، ونىڭ يىعىنا باسىن قويدى. "ءسىز وتە شارشادىڭىز، بايعۇسىم. بۇگىن تاعى دا وينايسىز با؟". "ساعات ۇشتە. موزەرگە قارسى. مەن جالپى قالاي ەدى..." "باسقا ويىن"، — دەپ كۇلدى ول. ونىڭ يىعىندا جاتقان باس ۇلكەن، اۋىر بولاتىن، — قۇپيا مەحانيزمدى، كۇردەلى قىمبات اپپارات. ول ءبىر ساتتە ونىڭ ۇيىقتاپ كەتكەنىن بايقادى دا، باسىن قاي جاستىققا سالارىن بىلمەي اڭتارىلىپ قالدى. ابايلاپ ءجۇرىپ ونى زورعا جاستىققا سالدى؛ ول اياعىن باۋىرىنا الىپ كۋشەتكادا جاتىر، ال جاستىقتاعى باسى بالاۋىز سياقتى. ءبىر ساتتە ونى كەنەت ول ءولىپ كەتكەن جوق پا دەگەن ۇرەي بيلەپ، قولىن ۇستادى، — جۇپ-جۇمساق، جىپ-جىلى. ول بويىن تىكتەگەن كەزدە، يىعىنىڭ اۋىرسىنىپ قالعانىن ءبىلدى. "اۋىر باس"، — دەدى ول سىبىرلاپ ۇيىقتاپ جاتقان وعان قاراپ، سونان كەيىن ءساتسىز سىيلىعىن الىپ بولمەدەن شىعىپ كەتتى. دالىزدە قارسى كەزدەسكەن كۇتۋشى ايەلگە ءلۋجيندى ءبىر ساعاتتان كەيىن وياتۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، سىبىسىن بىلدىرمەي باسپالداقپەن تومەن ءتۇستى دە، كوشەنىڭ كۇن جاعىنان تەننيس كلۋبىنا بەتتەدى، — بايقاسا ول ءالى اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ دىبىسسىز ءجۇرىپ كەلەدى ەكەن. كۇتۋشى ايەلدىڭ ءلۋجيندى وياتۋدىڭ قاجەتى بولمادى، — ول ءوزى وياندى دا، كورگەن ءتۇسىن ەسىنە الۋعا كىرىستى، بۇرىننان بىلەدى، ەگەر كورگەن ءتۇسىڭدى بىردەن ەسىڭە تۇسىرمەسەڭ، ارتىنان كەش بولادى. ال ول تۇسىندە ءبىر ءتۇرلى ەكەن — بولمەنىڭ قاق ورتاسىندا، — كەنەت، تۇستە بولا بەرەتىندەي، ونىڭ قالىڭدىعى كىرىپ كەلدى دە، وعان قىزىل لەنتامەن بۋىلعان قوراپ ۇسىندى. ول ادەتتەگىدەي ءتۇستىڭ موداسىمەن كيىنگەن، — اق كويلەك، اپپاق تۋفلي. ول ونى قۇشاقتاعىسى كەلدى، ءبىراق كەنەت ونىڭ باسى اينالىپ، جۇرەگى لوبلىدى، ال قالىڭدىعى بۇل كەزدە وعان گازەتتەردىڭ ول تۋرالى ايرىقشا جازىپ جاتقانىن، شەشەسىنىڭ ولاردىڭ ۇيلەنگەنىنە قارسى ەكەنىن ايتىپ جاتتى. بالكىم، ودان باسقا دا كوپ-كوپ نارسە بولعان بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ادام جادى سۋسىپ بارا جاتقاندى قۋىپ جەتە الا ما، — تۇسىندە كورگەندەردىڭ وزىنە قاناعات تۇتىپ، سودان ايىرىلىپ قالماۋ كەرەك دەپ، لۋجين ورنىنان اقىرىن تۇرىپ، شاشىن سيپاپ، تاماق اكەلىنسىن دەپ تەلەفون سوقتى. تۇستەن كەيىن ول ويناۋعا وتىردى دا، سول كۇنى شاحمات الەمى الاپات وكتەمدىككە كۋا بولدى. ول دەمالىسسىز ءتورت ساعات بويى ويناپ جەڭىسكە جەتتى، ءبىراق تاكسوموتورعا وتىرعان كەزدە قايدا بارا جاتقانىن دا، شوفەرعا قانداي مەكەن-جاي بەرگەنىن دە ("... كۇتەمىز") ۇمىتىپ قالدى دا، ەندى نە دە بولسا ءاۆتوموبيلدىڭ توقتاۋىن كۇتتى.
ول وزىنە تانىس ۇيگە كەلدى، — تاعى دا قوناقتار، قوناقتار، — كەنەت لۋجين قايتادان ماناعى تۇسكە قايتا ورالعانىن ءبىلدى، ويتكەنى قالىڭدىعى سىبىرلاپ "جۇرەگىڭ لوبلۋدى قويدى ما؟" — دەپ سۇرادى، — ول ونى قالاي ءبىلىپ تۇر؟ "ءبىز جاقسى تۇسپەن ءومىر سۇرەمىز، — دەدى ول وعان. — مەن ءبارىن ءتۇسىندىم". ول اينالاسىنا قاراپ، ۇستەل مەن وتىرعانداردى، ولاردىڭ ساماۋرىنعا تۇسكەن بەينەسىن كوردى دە — ەرەكشە ساماۋرىن پەرسپەكتيۆاسى — يىعىنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي: "ياعني، بۇل دا ءتۇس پە؟ مىنا مىرزالار — ءتۇس پە؟ ءيا، ءيا..." — دەدى.
"تىنىش، تىنىش، نە ايتىپ كۇبىرلەپ كەتتىڭىز"، — دەدى مازاسىزدانا سىبىرلاپ، ال لۋجين قالىڭدىعىنىڭ ايتقانى دۇرىس-اۋ، كورىپ وتىرعان تۇستەن ايرىلماۋ كەرەك، ۋاقىتشا بولسا دا بۇل ادامدار وتىرا بەرسىن دەپ ويلادى. ءبىراق بۇل ءتۇستىڭ كەرەمەتتىلىگى سوندا، ءتۇس كورىپ جاتقان ادام رەسەيدەن باياعىدا شىعىپ كەتكەن. ءتۇستىڭ تۇرعىندارى ورىسشا سويلەسىپ، شاي ءىشىپ كوڭىلدى وتىر، مىنا تۇرعان قانت سالعىش تا، مۇنان كوپ جىل بۇرىن جازدىڭ قىزىلىڭىرىندە ۆەراندادان قۇمشەكەردى سالىپ الاتىن قانت سالعىشتان اۋمايدى. رەسەيگە وسى ويشا ورالۋدان لۋجين راقات تاۋىپ وتىر. ناعىز ويىن كەزىندە، تەوريا بويىنشا باياعىدا اشىلىپ قويىلعان، ەسەپتى كومبيناسيالاردىڭ ىسكە قوسىلىپ قايتالاناتىنى ونى قالاي قىزىقتىرسا، بۇل دا سولاي قىزىقتىرىپ، ەلىكتىرىپ بارا جاتتى.
الايدا، بۇل تۇستە ونىڭ تولىققاندى شاحماتتىق ءومىرىنىڭ كولەڭكە جاعى بىردە ولەۋسىرەپ، بىردە ايقىن كورىنىپ كەلدى دە، اقىرىندا سىرتقا اقتارىلىپ توگىلدى، ونى قوناق ۇيدەگى كادىمگى ءتۇن، شاحماتتىق ويلار، شاحماتتىق ۇيقىسىزدىق، تۋراتي دەبيۋتىنە قارسى ويلاستىرىلعان وتكىر قورعانىس ۇستىندەگى وي قاماپ العان. ول ءوزىن سەرگەك سەزىندى، ۇساق-تۇيەكتەردىڭ بارىنەن ادا اقىل-ويى ايقىن جۇمىس ىستەپ تۇردى، ونى شاحماتتان باسقا، ايدىڭ التىندى مۇنارىنداي بوپ جالاڭاش بىلەكتى سيقىرلى بويجەتكەن كىرەتىن ەرتەگىدەي ءتۇستىڭ بىردە تولقىپ، بىردە بالقىپ كەتەتىن ساتتەرى عانا ەلىكتىرە الادى. ونىڭ ساناسىنىڭ شاپاقتارى ول ءوزى تۇسىنە بەرمەيتىن اينالا دۇنيەنى شارپىپ كەتكەندەي ەدى. سودان قايتىپ قالعان قۋات-كۇشى ول دۇنيە ساعىمعا اينالعان كەزدە قايتادان بەكىپ، قايتادان جيناقتالىپ شىعا كەلگەن-دى. ونىڭ ءوز ءومىرى، شاحماتتىق ءومىرى قىم-قۋىت وقيعالارعا باي، ايقىن جانە جۇيەلى بولدى، ول ءومىردى بيلەپ-توستەۋ دە، ونداعىنىڭ ءبارىن ەركىنە تەز كوندىرىپ، ءوزىنىڭ دەگەنىنە باعىندىرۋ دا قولىنان وڭاي كەلەتىنىن لۋجين ماقتان تۇتاتىن. بەرلين تۋرنيرىندە وينالعان كەيبىر پارتيالار بىلگىشتەردىڭ اۋزىمەن ماڭگى ولمەيتىن دەگەن اتقا يە بولا باستادى. بىرەۋلەرىندە ول فەرزى، لاديا، اتتى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قۇرباندىققا شالىپ جەڭسە؛ ەكىنشىسىندە ول ءبىر پەشكىدەن عانا العىر پوزيسياعا شىعىپ ول پەشكى مۇلدە قۇبىجىق كۇشكە يە بوپ، قارسىلاسىن ىرىتىپ-شىرىتەتىن تاقتانىڭ ەڭ ءبىر وسال تۇسىنان شىققان وزەكتى جارا سەكىلدى ءوسىپ، ۇلعايىپ بارا جاتادى؛ ۇشىنشىسىندە لۋجين ءتىپتى كورەرمەندەردىڭ رەنىشىن تۋدىراتىن، ءبىر قاراعاندا سونداي دەلق ۇلى ءجۇرىس جاساپ، قارسىلاسى تىم كەش تۇسىنەتىن قاندى قاقپان قۇرىپ قويادى. ەستەن كەتپەيتىن بۇل تۋرنيردە وينالعان وسى جانە باسقا پارتيالاردا دا ونىڭ اقىل-ويىنىڭ اجارى مەن تەگەۋرىندى لوگيكاسى كورىنىس تاپتى. تۋراتي دە تاماشا ويىن كورسەتتى، وسى ۋاقىتقا دەيىن ونى تاستاپ كەتە قويماعان شاحماتتاعى جولىنىڭ بولعىشتىعىنا ابدەن ارقا سۇيەپ العان ول، كەيدە شەكتەن شىققان وكتەمدىك پەن قارسىلاسىن ابىرجىتىپ تاستاپ پۋنكتتەن سوڭ پۋنكتتى الىپ جاتتى. ونىڭ لۋجينمەن كەزدەسۋى ءبىرىنشى بايگى كىمگە تيەتىنىن شەشىپ بەرەتىن بولدى، بىرەۋلەر لۋجين ويىنىن اشىقتىعى مەن سەرگەكتىگى يتالياندىقتىڭ بۇلىكشىل فانتازياسىن كۇل-تالقان ەتەدى دەسە، ەندى بىرەۋلەر وتتى، تىزەگە سالىپ جىبەرەتىن تۋراتي الىستان وراعىتىپ وتىراتىن ورىس ويىنشىسىن تىزە بۇكتىرەدى دەپ سوقتى. ول كۇن دە تۋدى.
لۋجين ءتىپتى پالتوسىنا دەيىن كيىنىپ العان قالپىندا ويانىپ كەتتى دە، ساعاتىنا قاراپ، ورنىنان تۇرىپ بولمە ورتاسىندا جاتقان قالپاعىن كيدى. ول قاي جەردە ۇيىقتاپ شىققانىن تۇسىنە الماي ءارى-سارى قالىپتا بولمەنى كوزىمەن شولىپ شىقتى. توسەگى جينالعان قالپىندا، ال كۋشەتكا ءۇستى جىپ-جىلماعاي. ونىڭ انىق بىلەتىنى ول ەجەلدەن شاحمات ويناپ كەلەدى — شىراقتى شاعىلىسىپ كورسەتەتىن بىر-بىرىنە قاراعان ەكى اينا سەكىلدى ونىڭ جادىنىڭ قاراڭعى تۇكپىرىندە دە جينالعان ساۋلەلى پەرسپەكتيۆا بار ەدى. شاحمات تاقتاسى جانىنداعى لۋجين، تاعى دا شاحمات تاقتاسىنداعى لۋجين، ءبىراق كىشىرەك، سونان كەيىن تاعى كىشىرەك، وسىلايشا تاۋسىلماستان جالعاسا بەرەدى. ءبىراق ول كەشىگىپ بارادى، اسىققان ءجون. ول ەسىكتى اشىپ قالدى دا تۇككە تۇسىنبەي تۇردى دا قالدى. ونىڭ ويىنشا، وسى جەردە شاحمات زالى جانە ونىڭ ۇستەلى، سونداي-اق ونىڭ كۇتىپ وتىرعان تۋراتي بولۋ كەرەك ەدى. ونىڭ ورنىنا بوس ءدالىز جانە ودان ءارى — باسپالداق. كەنەت سول باسقىش جاقتان جۇگىرىپ كەلە جاتقان ادام كوزگە ءتۇستى دە، ول ءلۋجيندى كورىپ قولىن جايدى. "ماەسترو، — دەپ ايقايلادى ول، — سىزگە نە بولعان! ءسىزدى، ءسىزدى كۇتىپ وتىر، ماەسترو... مەن سىزگە ءۇش رەت تەلەفون سوقتىم، ال ولار قانشا قاقساق تا ەسىگىن اشپايدى دەيدى. سينور تۋراتي ورنىندا وتىر". "جيناپ تاستاپتى — دەدى لۋجين ابىرجىپ، تاياعىمەن بوس ءدالىزدى نۇسقاپ. — ءبارىنىڭ ورنى اۋىسىپ كەتكەنىن مەن بىلگەم جوق". "ەگەر ءسىز ءوزىڭىزدى ناشار سەزىنىپ تۇرساڭىز..." — دەدى الگى ادام ءلۋجيننىڭ بوزارىپ كولكىلدەپ كەتكەن جۇزىنە قاراپ. "قانە، باستاڭىز"، — دەپ جىڭىشكە داۋسىمەن ايقايلاپ، تاياعىمەن ەدەندى تارس ەتكىزدى. "عاپۋ ەتىڭىز، عاپۋ ەتىڭىز"، — دەدى ول ساسقالاقتاپ. پالتوسىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ اپ، الدىنا ءتۇسىپ جۇگىرە جونەلگەن ودان كوزىن الماستان لۋجين دە ورنىنان قوزعالدى. "جاياۋ، — دەدى جول باستاۋشى — ءبىر-اق مينوتتىك جول". ول ءدامحانانىڭ اينالمالى ەسىگىن، سونان كەيىن باسقىشىن كورگەندە بارىپ كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى، اقىرىندا قوناق ءۇي دالىزىنەن نە ىزدەگەنىن تاپتى-اۋ. ول ىشكە كىرگەن بويدا وزىنەن ءومىر قۋاتىن، پايىم، سەرگەكتىك، سەنىمدىلىك سەزىندى. "جەڭىس بولادى ەكەن"، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى. تۇمان ىشىندەگى ادامدار توبىرى قاق جارىلىپ وعان جول اشتى. "تار، تار، تارتار، — دەدى اياق استىنان پايدا بولعان تۋراتي باسىن شايقاپ، تاقىلداپ. "اۆانتي"، — دەدى لۋجين كۇلىمسىرەپ. ەكەۋىنىڭ اراسىندا ۇستەل تۇر، ال ۇستەل ۇستىندە شايقاس ءۇشىن قويىلعان فيگۋرالارى تىزىلگەن تاقتا. لۋجين نىمشاسىنىڭ قالتاسىنان پاپيروسىن الىپ، ءمان-ماعىناسىز تەمەكى تارتۋعا كىرىستى.
ادام تۇسىنبەس وقيعا بولدى، تۋراتي اقپەن ويناي تۇرا ءوزىنىڭ اتاقتى دەبيۋتىن ىسكە قوسپادى دا وعان قارسى دايىندالعان ءلۋجيننىڭ قورعانىسى دالادا قالدى. مۇمكىن بولار قيىندىقتى تۋراتي الدىن الا ءبىلىپ قويدى ما، جوق الدە وسى تۋرنيردەگى ءلۋجيننىڭ بايىپتى كۇشىن سەزىنىپ ساقتىق جاسايىن دەدى مە، ايتەۋىر ول ابدەن جاۋىر بولعان جۇرىسپەن باستادى. لۋجين ءوزىنىڭ بوسقا كەتكەن ەڭبەگىنە ءسال وكىنىش ءبىلدىردى دە، قۋانىپ قالدى: وسىلاي بولعانى ەركىنىرەك. سونىمەن بىرگە تۋراتي ودان قورقاتىن سياقتى. ءبىر جاعىنان تۋراتيدىڭ قالاۋىمەن سونداي كۇناسىز، سىلبىر باستالعان ويىننىڭ استارىندا ءبىر بالە جاسىرىنىپ جاتۋى مۇمكىن عوي، لۋجين اسا ساق ويناۋعا كىرىستى. الىستان ەستىلگەن سكريپكانىڭ ۇنىندەي ءبارى تىپ-تىنىش باستالدى. ويىنشىلار پوزيسيالارىن ساقتىقپەن الا باستادى، الدەنەلەرىن العا شىعارسا دا، ەشقانداي قاۋىپتەندىرمەيتىن وتە سىپايى، — ءقاۋىپ بولا قالسا دا، شارتتى تۇردە عانا — اناۋ جەردەن پانا جاساۋىڭ كەرەك ەدى دەگەن قارسىلاسىنا يشارا، ال قارسىلاسى مۇنى كۇلىمسىرەپ، تۇككە تۇرمايتىن قالجىڭعا بالاپ، قاجەتتى جەرگە بەكىتىپ تاستاپ، جايلاپ العا ۇمتىلادى. سونان كەيىن اياق استىنان ءبىر شەك دىڭ ەتە ءتۇستى. تۋراتي كۇشتەرىنىڭ ءبىرى قيعاش لينياعا بەكىنىپ الىپتى. ءبىراق بىردەن لۋجيندە دە باياۋ عانا ءبىر اۋەن پايدا بولدى. ءبىر ساتكە قۇپيا مۇمكىندىكتەر باستارىن كوتەرىپ-كوتەرىپ الىستى دا، قايتادان تىنىشتىق ورنادى: تۋراتي كەرى شەگىنىپ، جيىرىلا قالدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ەكى قارسىلاس تا، بەينە ءبىر شابۋىل دەگەندى ويلامايتىن كەيىپ كورسەتىپ، ءوز شارشىلارىنىڭ قامىن جاقسارتۋمەن اينالىستى، — الدەنەلەردى الپەشتەپ، ورىندارىن الماستىرىپ، سىلاپ-سيپادى، — كەنەت تاعى دا وت ۇشقىنى، دىبىستاردىڭ شۇعىل ۇيلەسىمى: ۇساق كۇشتەر قاقتىعىسىپ، ەكەۋى دە ساپتان شىعىپ قالدى، — ساۋساقتاردىڭ جويقىن سالت قوزعالىسى كورىنىپ، لۋجين ۇستەل ۇستىنە ارەكەتسىز كۇشتى ەمەس، اۋىر سارى پەشكىنى قويدى؛ اۋادا تۋراتيدىڭ دا ساۋساقتارى جارق ەتە ءتۇستى دە توبەسىندە ساۋلە جالتىراعان قىڭىر قارا پەشكى ءوز كەزەگىندە كەپ ول دا ۇستەل ۇستىنە جايعاستى. ەندى كەنەت قۇر اعاشقا اينالعان ەكى شاحمات جاۋىنگەرلەرىنەن قۇتىلعاننان كەيىن ويىنشىلار قايتادان بايىپقا كەپ، الگى بۇرق ەتە قالعان كەزدى ۇمىتقانداي بولدى: تاقتانىڭ سول جەرىندەگى شايقاس ورنى سۋىي قويماپتى، ءالى دە الدەنە كۇتەتىندەي... ءبىراق ول دىبىس كۇتكەن ۇيلەسىمگە كىرىگە المادى، — باسقا ءبىر قويۋ، تومەن ءبىر نوتا وزگە تۇستان دۋ ەتە تۇسكەنى سول ەدى، ەكى ويىنشى دا شالكەم-شالىس شارشىنى تاستاي ساپ، شارشىنىڭ باسقا شەتىمەن بولىپ كەتتى. ءبىراق بۇل جەردە بوسقا ارام تەر بولدى.
تاقتاداعى ءىرى كۇشتەر كۇركىرەپ بىر-بىرىمەن ءتىل قاتىسىپ قالدى — تاعى دا ءاۋىس-تۇيىس، تاعى دا شاحمات كۇشتەرى ويىلىپ-ويمىشتالىپ، لاكتالعان قۋىرشاقتارعا اينالدى. ۇزاق، ۇزاق ويعا شومىپ وتىرىپ لۋجين كەنەت حرۋستالداي نازىك، سۇلۋ كومبيناسيانى سەزىپ ەدى، ونىسى تۋراتيدىڭ بەرگەن ءبىرىنشى جاۋاپتاسۋىندا-اق سىڭعىر ەتىپ، شاشىلىپ قالدى. ءبىراق تۋراتي دا ەشتەڭە ىستەر الار ەمەس، ەكەۋى دە ۋاقىت ۇتپاق بوپ، — ويتكەنى شاحمات عالامىندا ۋاقىت دەگەن اياۋسىز، — ءبىر ءجۇرىستى الدەنەشە رەت قايتالادى، ءقاۋىپ پەن قورعانىس، ءقاۋىپ پەن قورعانىس، — سولاي بولا تۇرا ەكەۋى دە، بۇل مەحانيكالىق جۇرىستەرگە ەشقانداي قاتىسى جوق، كۇردەلى كومبيناسيالاردى ويلاۋمەن بولدى. اقىرىندا تۋراتي ول كومبيناسياعا بەل بايلادى، — سول-سول ەكەن تاقتا ۇستىندە ءبىر الاپات مۋزىكالىق داۋىل تۇرعانداي بولدى، لۋجين دە بىرتىندەپ نوسەرلەتكەن ۇيلەسىمگە اينالدىرىپ جىبەرەتىن وزىنە كەرەكتى قىلداي ءبىر دىبىس ىزدەپ باقتى. ەندى تاقتا ءۇستى تۇگەلىمەن جاندانىپ شىعا كەلدى، ءبارى ءبىر جەرگە كوز تىگىپ، قۇرساۋلانا قۋسىرىلىپ بارادى؛ ەكى فيگۋرانى قۇلاعانىنان ءبىر ساتكە بولسىن جەڭىلدەنىپ قالدى، تاعى دا — فۋريوزو. ءلۋجيننىڭ ويى كەيدە قالىڭ جىنىس ءىشىن كەزىپ ءجۇرىپ، ول نە ىزدەسە، بۇل دا سونى ىزدەگەن تۋراتيدىڭ مازاسىز ويىمەن كەزدەسىپ قالادى. اق جاعى ءوزىنىڭ ويلاعانىن ءارى قاراي دامىتپاۋ كەرەك ەكەنىن، ايتپەسە ول ءوزىنىڭ ىرعاعىنان جاڭىلىسىپ قالاتىنىن ەكەۋى دە ءتۇسىندى. تۋراتي الماسۋعا ۇسىنىس جاسادى دا، تاقتاداعى كۇش سانى تاعى دا قىسقاردى. جانا مۇمكىندىكتەر اشىلدى، ءبىراق باسىمدىلىق كىم جاعىندا ەكەنىن ەكەۋى دە ايتا الماس ەدى. لۋجين شابۋىلعا دايىندالا وتىرىپ، ءاربىر ادىمىنان قاۋىپ-قاتەردىڭ جاڭعىرىعى شىعىپ تۇرعان ۆاريانتتاردىڭ سان تاراۋ جولدارىن زەرتتەپ الماق بولدى دا ۇزاق ويلانىپ قالدى: تاعى ءبىر تاۋسىلا كۇش سالسا، جەڭىستىڭ قۇپيا ءجۇرىسى اشىلاتىن سياقتى. كەنەت ونىڭ بولمىسىنان تىس وقيعا بولدى، — قولىن سىلكىلەپ قاتتى ايقايقايلاپ جىبەردى، سويتسە پاپيروستى تۇتاتام دەپ سىرىڭكە جاققان دا، ونى ءوشىرۋدى ۇمىتىپ كەتكەن عوي. اۋىرعانى بىردەن قايتتى، ءبىراق ادام توزگىسىز سۇمدىقتى، ءوزى سۇڭگىپ كەتكەن شاحمات تۇڭعيىعىنىڭ سۇمدىعىن ۇققان ول، تاعى دا ەرىكسىز تاقتاعا كوز تىكتى، ونىڭ اقىل-ويى بۇرىن سوڭدى بولىپ كورمەگەن شارشاپ-شالدىعۋدان مۇلدە قالجىراپ قالعان ەكەن. ءبىراق قاتىگەز شاحمات ونى ۋىسىنان شىعارماي وزىنە تارتا ءتۇستى. بۇل سۇمدىق ەدى، ءبىراق جالعىز جاراسىم دا وسىندا ەدى، ويتكەنى دۇنيەدە شاحماتتان باسقا نە بار؟ تۇمان، بەلگىسىزدىك، تۇڭعيىق... ول كەنەت تۋراتيدىڭ ورنىنان كوتەرىلىپ، ساۋساقتارىن سىعىمداپ تۇرعانىن كوردى. "ءۇزىلىس ماەسترو، — دەدى تۋ سىرتىنان ءبىر داۋىس. — جۇرىستەرىڭىزدى جازىڭىزدار". "جوق، جوق، جوق"، — دەدى لۋجين جالىنارداي الگى داۋىستى ىزدەپ. "ءۇزىلىس"، — دەدى تاعى دا تۋ سىرتىنان الگى زىميان داۋىس. لۋجين ورنىنان تۇرماق بوپ ەدى تۇرا المادى. ول ورىندىعىمەن ارتقا جىلجىپ كەتكەنىن بايقادى، ال جاڭا عانا ونىڭ بۇكىل ءومىرى جاتقان شاحمات تاقتاسىنا ءبىر ادامدار جىرتقىش قۇستارداي لاپ قويىپ، فيگۋرالاردى الىپ-سالىپ، ايتىسىپ-تارتىسىپ جاتىر. ول تاعى ءبىر ۇمتىلىپ ەدى، تاعى تۇرا المادى. "نەگە، نەگە"، — دەدى ول جالبارىنعان ۇنمەن جۇرتتىڭ اراسىنان شاحمات تاقتاسىن ىزدەپ. ادامدار ۇيمەلەي ءتۇستى دە، تاقتا كورىنبەي كەتتى. تاقتادا فيگۋرالار ۇيمە-جۇيمە بوپ جاتىر ەدى. الدىنان ءبىر كولەڭكە ءوتتى دە فيگۋرالاردى شاعىن تابىتقا سالىپ جاتتى. "ءبىتتى"، — دەدى لۋجين ورنىنان ىڭىرسىپ كوتەرىلىپ جاتىپ. الدەنەنى تالقىلاعان الدەقانداي ءبىر ەلەستەر اڭنان دا، مىڭنان دا كورىنەدى. سۋىق، ءارى قاراڭعى. ەلەستەر تاقتالار مەن ورىندىقتاردى الىپ كەتتى. قاي جاققا قاراساڭ دا، اۋادان شاحمات بەينەسى كورىنەدى، لۋجين ەندى عانا، ءوزىنىڭ جاڭا عانا ويلاپ تاپقان كومبيناسيالاردىڭ بىرىندە اداسىپ، مالتىعىپ قالعانىن ءتۇسىندى دە، ودان قالاي دا، سونان كەيىن قاڭعىپ كەتسە دە، بوساپ شىعۋ ءۇشىن جانتالاستى. "ءجۇرىڭىز، ءجۇرىڭىز"، — دەدى دە بىرەۋ جوق بولدى. ول جالعىز ءوزى قالدى. كوزى قاراۋىتىپ كەتتى، ءدال ءقازىر زالداعى ءاربىر زات وعان شاح بەرىپ تۇر، — قورعانۋ كەرەك قوي. ول بۇكىل تولىق دەنەسىمەن قالشىلداپ ورنىنان قوزعالدى دا بولمەدەن شىعۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن ىزدەدى، — ول ءۇشىن جاي قاراپايىم عانا ارەكەت كەرەك ەمەس پە؟ ماڭايىندا قالقىعان اق ومىراۋلى قارا كولەڭكە ونىڭ پالتوسى مەن قالپاعىن الىپ بەردى. "نە ءۇشىن كەرەك؟" — دەپ كۇبىرلەگەن ول قولىن جەڭىنە سالدى دا، الگى كولەڭكەگە ىلەسە بەردى. "مۇندا ءجۇرىڭىز"، — دەدى كولەڭكە. لۋجين العا ۇمتىلىپ قاتەرلى زالدان شىقتى. ول باسقىشتى كورىپ جوعارى شىعا بەردى دە، قايتادان تومەن قاراي ءجۇردى، ويتكەنى جوعارى ورلەگەننەن تومەن تۇسكەن وڭايىراق قوي. شۋلاپ جاتقان ەلەستەر وتىرعان ۇلكەن ءبىر زالعا تاپ بولدى. ءاربىر مۇيىستەن شابۋىل پىسىپ-جەتىلىپ كەلەدى، — ۇستەلدەر مەن شەلەكتى يتەرە-يتەرە التىن مويىندى پەشكىلەر كەلەدى، دۇڭكىلدەگەن بارابان بۇكىرەيگەن جالدى شاحمات اتىنا اينالىپتى، ول جايمەن قوزعالىپ تۇرعان شىنىلى كوگىلدىر الەمگە جەتتى دە، ودان ءارى قالاي بارارىن بىلمەي تۇرىپ قالدى. وعان بىردەڭە ىستەگىسى كەلگەندەي، ونى الدەكىمدەر قورشاپ الىپتى "كەتىڭىز، كەتىڭىز"، — دەدى ءبىر اشۋلى داۋىس. "قايدا؟" — دەدى لۋجين جىلاپ جىبەرەردەي. "ۇيىڭىزگە بارىڭىز"، — ءبىر داۋىس ۇرلانا سىبىرلاپ، ءلۋجيننىڭ يىعىنان الدەنە يتەرگەندەي بولدى. "ءسىز نە ايتتىڭىز؟" — دەدى ول كەنەت وكسىگىن باسىپ. "ۇيىڭىزگە، ۇيىڭىزگە"، — دەپ قايتالادى الگى داۋىس، سونان كەيىن شىنىلى الەم ءلۋجيندى ۇستاپ اپ سالقىن قاراڭعىلىققا لاقتىرىپ جىبەردى. لۋجين كۇلىمسىرەدى. "ۇيگە، — دەدى ول باياۋ عانا. — مىنە، كومبيناسيانىڭ كىلتى قايدا".
اسىعۋ كەرەك بولدى. ويتپەسە شاحمات بالدىرلارى ونى تاعى دا وراپ الماق. اينالا ىلايلى ىمىرت، تۇنشىقتىرارداي قويۋ، اۋىر اۋا. قاسىنان سىپىلداپ ءوتىپ بارا جاتقان ەلەستەن جول سۇرادى. ەلەس ەشتەڭە تۇسىنبەدى دە، وتە شىقتى. "ءبىر ساتكە"، — دەدى لۋجين، ءبىراق كەش ەدى. سونان كەيىن ول قولىن سەرمەلەي سىلتەپ ءجۇرىسىن جەدەلدەتتى. سۇرعىلت وتتار جان-جاعىنان شاشىراپ قالىپ بارادى. وسى ءبىر جۇمساق تۇمان ىشىنەن ۇيىنە بارار جولدى تابۋ وڭاي ەمەس ەدى. لۋجين سولعا جۇرسە الدىنان ورمان شىعادى، ال ورماننان سوقپاقتى تابۋ قيىن ەمەس دەپ ويلادى. قاسىنان تاعى ءبىر كولەڭكە زىپ ەتە ءتۇستى. "ورمان، ورمان قايدا؟ — دەدى لۋجين قادالا سۇراپ. ءبىراق بۇل سۇراققا جاۋاپ بولماعاننان كەيىن ول، ونىڭ ءسينونيمىن ىزدەي باستادى. — توعاي؟ ۆالد؟ — دەپ مىڭگىرلەدى ول. — پارك؟" — دەپ قوسىپ قويدى. سوندا عانا كولەڭكە سول جاقتى كورسەتىپ، جوق بولدى. لۋجين ءوزىنىڭ سىلبىرلىعىنا كەيىپ ءسات سايىن قۋعىن كۇتىپ، كورسەتكەن جاققا قاراي بەت الدى. شىنىندا دا، مىنە، ەندى، جان-جاعىنان اعاشتار قورشاپ، اياق استىنداعى پاپوروتنيكتەر سىبدىرلاپ قويا بەردى. اينالا دىمقىل، تىمىق. ول ءوزىن-وزى اۋىرلاپ، القىنا دەم الىپ، كوزىنەن جاس سورعالاپ وتىرا كەتتى. شامالىدان كەيىن ول تىزەسىنە جابىسقان دىمقىل جاپىراقتى الىپ تاستاپ ورنىنان تۇردى دا، اعاشتاردىڭ اراسىن كەزىپ ءجۇرىپ تانىس سوقپاقتى تاۋىپ الدى. "ءجۇر، ءجۇر"، — دەدى لۋجين ءوزىن-وزى اسىقتىرىپ، باتپاقتى كەشىپ كەلە جاتىپ. جارتى جولدان ءوتتى. ءقازىر وزەن مەن اعاش وڭدەيتىن زاۋىت كورىنەدى، سونان كەيىن ۋسادبا. ول وندا تىعىلىپ قالادى دا ۇلكەندى-كىشىلى بانكلەرمەن قورەكتەنەتىن بولادى. قۋعىنشىلار ارتتا قالدى. ەندى ونى ۇستاي المايدى. جوق-جوق. تەك دەمى اۋىرلاماسا عوي، سوندا عانا ادامنىڭ ەسىن الاتىن مىنا اۋرۋ كەتەر ەدى... ورمان ءىشىن تىمىسكىلەپ كەزگەن سوقپاق كولدەنەڭ جاتقان جولعا قوسىلدى دا، ال ودان ءارى قاراڭعىدا جالتىراعان وزەن كورىندى. ول كوپىردى دە كوردى، ارعى جاعالاۋدا الدەنە قاراۋىتادى، ال وڭ جاقتا، ارىرەك، قاراڭعى كوكجيەكتە ۋسادبانىڭ ءۇشبۇرىشتى شاتىرى، قارا جايتارتقىش شىعا كەلەتىندەي. ءبىراق ول شاحمات قۇدايلارى تاراپىنان كوزگە كورىنبەيتىن تۇزاق قۇرىلعانىن ءبىلدى، ويتكەنى كوپىردىڭ قوس قاناتىنان جالاڭاش ايەلدەر ءوسىپ شىعىپ، وزەندە ءالسىز ساۋلەلەر سەكىرىپ ويناپ جاتىر. ول جاعالاۋمەن ءجۇرىپ وتىرىپ اعاش ۇگىندىلەرى توبىعىنان كەلەتىن تاعى ءبىر كوپىرگە تاپ بولدى. ول ۇزاق ىزدەدى، اقىرىندا تاپتار، تىپ-تىنىش كوپىر تاپقانداي بولدى دا ەندى وسى جەردەن ەمىن-ەركىن وتۋگە بولاتىن شىعار دەپ ويلادى. ءبىراق جاعالاۋدىڭ ارعى بەتىندەگىلەردىڭ ءبارى جات بوپ كورىندى، — وتتار اعىپ، كولەڭكەلەر جىلجىپ جاتىر. ول ۋسادبانىڭ وسى جەردە، ءدال ىرگەدە ەكەنىن ءبىلىپ تۇر، ءبىراق ول ونىڭ باسقا تۇسىنان كەلگەن، ونسىز دا ءبارى دىڭكەلەتىپ ءبىتىپ ەدى... ونىڭ اياقتارى، شاحماتتاعى نەگىزگى كۇش بوپ سانالاتىن فيگۋرالار سياقتى وكشەسىنەن جامباسىنا دەيىن قورعاسىن قۇيعانداي اپ-اۋىر. بىرتىندەپ وتتار جوعالىپ، ەلەستەر سيرەپ اۋىر ازاپتىڭ تولقىنى ونى قايتا-قايتا كومىپ كەتەدى. الدەقانداي ءبىر جارىق جارق ەتە قالعان كەزدە ونىڭ كوزى شاعىن باۋعا، شەڭبەرلى بۇتاقتارعا ءتۇستى دە، ونى ديىرمەنشىنىڭ ساياجايى دەپ ۇقتى. ول شارباققا قول سوزدى، ءبىراق ابدەن يەكتەپ العان اۋرۋ ونى بيلەپ-توستەپ، ونىڭ قارا قۇسىنان سىعىپ-سىعىپ جىبەردى، ال ول قابىسىپ بارا جاتتى دا، ءۇن-تۇنسىز جايىلىپ سالا بەردى.
9
پانەل تايىپ كەتتى دە، تىپ-تىك كوتەرىلىپ، كەرى قۇلديلادى. ول اۋىر دەمالىپ بويىن جازدى، ال ونىڭ جولداسى، ءوزى تەڭسەلىپ تۇرسا دا ونى دەمەپ: "گيۋنتەر، گيۋنتەر، ءجۇرىپ كورشى"، — دەپ قايتالايدى. گيۋنتەر تىكتەنىپ الدى دا، وسى ءبىر از عانا ايالداۋدان كەيىن، ول ەكەۋى بىردە جايلاپ جۇلدىزدارعا كوتەرىلىپ، بىردە تومەن اعاتىن تۇنگى قاڭىراپ قالعان كوشەمەن ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى. قايراتتى، ءارى ءىرى گيۋنتەر جولداسىنان گورى كوپ ءىشىپ قويىپ ەدى: قاسىنداعى كۇرت جولداسى ءوزىنىڭ سەرىكتەسىن دەمەگەندەي دەمەپ-اق كەلەدى، ال سىرا ونىڭ باسىن كۇن كۇركىرىندەي تۇيگىشتەيدى. "قايدا باس... قايدا باس... — دەپ گيۋنتەر سۇراماق بولادى. — قايدا باس... قالار؟" جاڭا عانا ولار مەكتەپتى بىتىرگەندەرىنە بەس جىل تولۋىنا بايلانىستى ەمەن ۇستەلدىڭ باسىندا وتىرعان، ءان سالدى، بىر-بىرىمەن سىڭعىر-سىڭعىر سوعىستىردى، باقىتتى، ساپ-ساۋ، جىل بويى جاپ-جاقسى جۇمىس ىستەدى، ولار وتىز شاقتى بولاتىن، ەندى، مىنە، قالاي ۇيدى-ۇيىنە تاراي باستاپ ەدى، سولاي لوبلۋ، قاراڭعىلىق باستالدى، — سولقىلداق پانەل. "باسقالار اندا"، — دەدى كۇرت قولىن العا سىلتەپ. "ءبارىمىز تارقادىق"، — دەدى كۇرت. "ال ءبىزدىڭ الدىمىزدا كارل"، — دەدى گيۋنتەر باياۋ، ءبىراق نىپ-نىق ءتىل قاتىپ، ەكەۋىن دە ىشتەگى سىرا جەلى ءبىر جاققا الىپ كەتتى: ولار ايالداپ، ءبىر ادىم كەرى شەگىنىپ، قايتادان العا باستى. "مەن ساعان ايتىپ تۇرمىن عوي، اندا كارل"، — دەدى رەنجىپ گيۋنتەر. شىنىندا دا پانەل شەتىندە باسىن تومەن ءتۇسىرىپ ءبىر ادام وتىر ەكەن. ولار تالتىرەكتەپ ءجۇرىپ، ونىڭ قاسىنان ءوتىپ كەتتى. ولار قايتادان اينالىپ كەپ، وعان جاقىنداعاندا، ول ادام ەرنىن سىلپ ەتكىزىپ، ولارعا جايلاپ باسىن بۇردى. ءيا، بۇل كارل ەدى، ءبىراق كارل نە بوپ كەتكەن، — بەتى ءقان-سولسىز، كوزى الارعان. "مەن تەك دەمالىپ وتىرمىن، — دەدى ول ولەۋسىرەگەن داۋىسپەن. — ءقازىر مەن جالعاستىرام". كەنەت كوشەمەن جالاۋشاسىن كوتەرىپ تاكساموتور ءوتتى. "ونى توقتاتىڭىزدارشى، — دەدى كارل. مەنى اپارىپ تاستاسىن. اۆتوموبيل كەلدى. گيۋنتەر كوتەرمەك بوپ كارلدىڭ ۇستىنە قۇلادى، كۋرت بىرەۋىنىڭ اياعىن ۇستاپ الەك. شوفەر ولارعا دەمەۋ بولار ءبىر سوزدەردى ايتقان بولدى دا، سونان كەيىن ءتۇسىپ، كومەكتەسۋگە كىرىستى. بىلق-سىلق ەتكەن دەنە ەسىككە ەنگىزىلدى دە، اۆتوموبيل ءجۇرىپ كەتتى. "بىزگە جاقىن قالدى، — دەدى كۇرت.
قاسىندا تۇرعان ادام كۇرسىنىپ قالدى، كۇرت وعان قاراپ كارلدى كوردى، ياعني تاكسوموتور كارلدى ەمەس، گيۋنتەردى الىپ كەتكەن. "مەن ساعان كومەكتەسەم، — دەدى ول ايىپتى تۇردە. جۇرەيىك". كارل اڭىرايعان بالالىق كوزبەن وعان قاراپ الدى دا، ەكەۋى ءاسفالتتىڭ كەلەسى بەتىنە ءوتۋ ءۇشىن ءجۇرىپ كەتتى. "مىنە، تاعى دا"، — دەدى كۇرت. باۋ شارباعىنىڭ جانىندا ەكى بۇكتەتىلىپ قالپاقسىز تولىق ءبىر ادام جاتىر ەدى. "بۇل پۋلۆەرماحەر، — دەپ كۇبىرلەدى كۋرت. — بايقادىڭ با، ول وسى جىلدار ىشىندە قاتتى وزگەرىپ كەتىپتى". "بۇل پۋلۆەرماحەر ەمەس، —دەدى كارل، پانەلگە قاتار وتىرىپ جاتىپ. — پۋلۆەرماحەر جالتىر باس". "ءبارىبىر، — دەدى كۇرت. — ونى دا اپارىپ سالۋ كەرەك". ول الگى ادامدى يىعىنان تارتىپ تۇرعىزباق بولىپ ەدى، ءوزى تەڭسەلىپ كەتتى. "شارباقتى سىندىرىپ الما"، — دەپ ەسكەرتتى كارل. "اپارىپ سالۋ كەرەك" —دەپ قايتالادى كارل. — بۇل، بالكىم، پۋلۆەرماحەردىڭ ءىنىسى شىعار. ول دا سوندا بولعان".
الگى ادام قالىڭ ۇيقىدا ەدى. ۇستىندە بارقىت جولاقتى قارا پالتو. كوشە شامىنىڭ جارىعىنان ونىڭ سالبىراڭقى القىمى مەن تولىق ءجۇزى جىلتىراپ كورىنەدى. "تاكسوموتوردى كۇتەيىك، — دەدى كۇرت كارلدىڭ قاسىنا جايعاسىپ جاتىپ، — ءتۇن دە ءوتىپ بارادى دەدى سەنىمدى تۇردە اسپانعا قاراپ، — اسپان شىر كوبەلەك اينالىپ تۇر". "جۇلدىزدار"، — دەپ نىقتادى كارل، ەكەۋى دە ۇلكەن دوعال جاساپ جۇلدىزدار اعىپ جاتقان كوككە مەلشيىپ قاراپ قالىپتى. "پۋلۆەرماحەر دە قاراپ جاتىر، — دەدى ۇنسىزدىكتى بۇزىپ كۇرت. "جوق، ۇيىقتاپ جاتىر"، — دەدى كارل ونىڭ جۇزىنە ءۇڭىلىپ. "ۇيىقتاپ جاتىر"، — دەپ كەلىستى كۇرت.
اسفالت ۇستىنە جارىق ءتۇستى دە، گيۋنتەردى الىپ كەتكەن سول مەيىرىمدى تاكسوموتور پانەلدىڭ جانىنا كەلىپ توقتادى. "تاعى بىرەۋى؟ — دەپ كۇلدى شوفەر، — بىردەن اپارىپ سالۋ كەرەك ەدى". "قايدا؟" — دەپ سۇرادى ۇيقىلى داۋىسپەن كارل كۋرتتان. "قالتاسىندا ادرەسى بار... شىعار"، — دەدى ول ەكىۇشتىلاۋ. شايقالاقتاپ ءجۇرىپ ول الگى جاننىڭ جۇزىنە ءۇڭىلىپ، ونىڭ ايقارا اشىلعان پالتوسىنىڭ قالتالارىن تىنتكىلەي باستادى. "بارقىتتى نىمشا، — دەدى كۋرت. — بەيشارا، بەيشارا..." ولار ونىڭ ءبىرىنشى قالتاسىنان-اق ەكى بۇكتەلگەن وتكرىتكانى تاۋىپ الدى دا، ونىڭ ادرەسى بار جارتىسى قولدان سۋسىپ ءتۇسىپ، مۇلدە جوعالىپ تىندى. ال ەكىنشى جارتىسىندا دا كولدەنەڭىنەن ءىرى ەتىپ جازىلعان ادرەس بار بوپ شىقتى. سىرتىندا سول جاعىنان ءۇزىلىپ قالعان ءتۇزۋ جازىلعان ءبىر سويلەم بار ەكەن، ءبىراق ول سويلەمگە جوعالعان جارتىسىن قايتا جالعاسا دا، ونىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋ قيىن بولار ەدى. "باك بەرەتوم"، — دەدى كۋرت "رەنيكس" جۇيەسىمەن وقىپ. وتكرىتكادان تابىلعان ادرەستى شوفەرعا ايتىپ، بىلق-سىلق ەتكەن اۋىر دەنەنى اۆتوموبيلگە سالىپ جىبەرۋگە كىرىستى، شوفەر تاعى دا كومەككە كەلدى. شامنىڭ جارىعى تاكسوموتور ەسىگىندەگى شاحمات شارشىلارىنا ءتۇسىپ تۇر. اقىرىندا سىعىلىسا تولعان اۆتوموبيل ورنىنان قوزعالدى.
كارل جول-جونەكەي ۇيىقتاپ كەتتى. بەلگىسىز ادامنىڭ دەنەسى ءار بۇرىلىس جاساعان سايىن بىلق-سىلق ەتەدى دە، سونان كەيىن كۋرت ورىنعا كوتەرىلىپ، ال كارل مەن بەلگىسىز ادامنىڭ ءبىر بولىگى ەدەندە كەلە جاتتى. اۆتوموبيل توقتاپ، شوفەر ەسىكتى اشقان كەزدە، ول اۆتوموبيلدە قانشا ادام وتىرعانىن اڭداي الماي قالدى، كارل بىردەن وياندى دا، ال ەدەندە جاتقان ادام بىلق ەتەر ەمەس. "مىنا دوستارىڭدى نە ىستەيتىندەرىڭدى بىلمەيمىن"، — دەدى شوفەر. "ونى كۇتىپ وتىرعان شىعار"، — دەدى كۋرت. شوفەر ءوزىنىڭ جۇمىسىن بىتىرگەنىن، ۇل ءتۇن — مازاسىز ءتۇن بولدى دەپ ويلادى دا، جالاۋشاسىن كوتەرىپ، اقشا تالاپ ەتتى. "مەن تولەيمىن"، — دەدى كارل. "جوق، مەن، — دەدى كۋرت. — مەن ونى ءبىرىنشى تاپتىم". بۇل دالەل كارلدى توسىلدىرىپ تاستادى. ولاردان زورعا قۇتىلعان اۆتوموبيل ءجۇرىپ كەتتى. ءۇش ادام پانەلدە قالدى: بىرەۋى جەلكەسىمەن تاس باسقىشقا سۇيەنىپ جاتىر.
شايقالا باسىپ ەنتىككەن كۋرت پەن كارل كوشەنىڭ ورتاسىندا تۇرىپ ۇيدەگى جانىپ تۇرعان جالعىز تەرەزەگە قاراپ قارلىعا ايقايلادى، سول ساتىندە پەردەلەر قوزعالىسقا ءتۇسىپ، اشىلا قالدى. تەرەزەدەن جاس ايەل باسىن شىعاردى. كۋرت قالاي باستارىن بىلمەي، تاماعىن كەنەپ الدى دا، سونان كەيىن كۇشىن جيناپ، سەرگەك، ءارى قاتتىراق داۋىستاپ: "بويجەتكەن، ءبىز پۋلۆەرماحەردى الىپ كەلدىك"، — دەدى. ايەل ەشتەڭە دەگەن جوق، پەردەلەر جابىلىپ قالدى. ءبىراق ونىڭ تەرەزە الدىنان كەتپەگەنى كورىنىپ تۇر. "ءبىز ونى كوشەدەن تاۋىپ الدىق"، — دەدى كارل تەرەزەگە قاراپ سەنىمسىزدەۋ. پەردەلەر قايتا اشىلدى. "بارقىت نىمشاسى"، — دەدى كۋرت تۇسىندىرە ءتۇسۋدى ءجون ساناپ. تەرەزە الدى بوسادى دا، ءبىر مينوتتەن كەيىن ەسىكتەر اشىلىپ، شىنىدان ءبىرىنشى الاڭقايعا دەيىن مرامور توسەلگەن باسقىش كورىندى دە، كوپ ۇزاماي تەكپەشەكتەردى تەز-تەز باسىپ كەلە جاتقان ايەل اياعى كوزگە ءتۇستى. كىلت سىلدىر-سىلدىر ەتتى دە، ەسىك اشىلدى. باسقىشتارعا سۇيەپ قويىلعان قارا كيىمدى تولىق ادام جاتىر.
بۇل كەزدە باسقىش ادام سوڭىنان ادام تۋىپ جاتتى. تۇنگى ءتۋفليلى، قارا شالبارلى، جاعاسى جوق كراحمال كويلەك كيگەن مىرزا پايدا بولدى دا، ونىڭ سوڭىنان جالاڭ اياعىنا بىردەڭە سۇعا سالعان ءجۇزى بوپ-بوز قىزمەتشى ايەل كورىندى. ءبارى ايىپتى جانداي كۇلىمسىرەگەن لۋجينگە تونە قالىپتى، ال ءىشىپ العان بوتەن جاندار بىردەڭەلەردى ايتىپ جاتىر، بىرەۋى، شاقىرۋ قاعازى سياقتى، پوشتا وتكرىتكاسىنىڭ جارتىسىن قايتا-قايتا ۇسىنادى. ءلۋجيندى بەسەۋلەپ ءجۇرىپ جوعارى كوتەرىپ شىقتى دا، ونىڭ اۋىر دا ارداقتى باسىنان ۇستاعان قالىڭدىعى كەنەت باسقىشتاعى جارىق ءسونىپ قالعان كەزدە داۋىستاپ جىبەردى. قاراڭعىدا ءبارى ابدىراپ قالدى دا، الدەنە سارت ەتىپ، الدەنە تارپىلداپ، ىسىلداپ-پىسىلداپ، بىرەۋلەر كەرى سەرپىلىپ، قۇدايدى نەمىسشە اۋىزعا الىپ جاتتى، جارىق قايتا جانعان كەزدە الگى بوگدە ادامداردىڭ ءبىرى باسقىشتا وتىر دا، ەكىنشىسى ءلۋجيننىڭ دەنەسىنىڭ استىندا قالىپتى، ال جوعارىداعى الاڭقايدا اشىق ءتۇستى تۇنگى كويلەك كيگەن شەشەسى قيمىلسىز جاتقان دەنەنىڭ جانىندا الدەنە دەپ ارەكەت ەتىپ جاتقان كۇيەۋى مەن ونىڭ ۇلكەن اۋىر باسىن يىعىنا ساپ ۇستاپ تۇرعان قىزىنان كوز الار ەمەس. ءلۋجيندى قوناق بولمەگە الىپ كىردى. جاس بوگدە جىگىتتەر الدەكىمدەرگە وزدەرىن تانىستىرۋ ءۇشىن وكشەلەرىن سارت ەتكىزىپ قويادى دا، فارفور قويىلعان ۇستەلدەردەن جالت بۇرىلادى. ولار بارلىق بولمەدە دەرلىك بولىپ شىقتى. ولار شىعىپ كەتپەك بوپ، قانشا ۇمتىلسا دا شىعار ەسىككە جەتە الماي-اق قويدى. ولار بارلىق ديۆانداردا وتىرىپ، ۆاننا بولمەسىندە دە، دالىزدەگى ساندىق ۇستىندە دە بولدى، ولاردان قۇتىلۋعا مۇمكىندىك بولماي جاتتى. سانىن بىلە المادى، — تۇماندى سان ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ولار شىعىپ كەتتى دە، قىزمەتشى ايەل ەكەۋىن شىعارىپ جىبەرگەنىن، ال قالعاندارى ءبىر جەرلەردە جاتقان شىعار دەپ توپشىلاپ، ەركەكتىڭ تۇبىنە اراق جەتەتىنىن، ونىڭ ءسىڭلىسىنىڭ كۇيەۋى دە ءىشىپ كەتكەنىن اڭگىمەلەدى.
"قۇتتىقتايمىن، جەتىسكەن ەكەن، — دەدى شەشەسى جارتىلاي شەگىنىپ كورپە جابىلعان قوناق بولمەدە ولگەن ادامداي سۇلاپ جاتقان لۋجينگە قاراپ تۇرىپ. — قۇتتىقتايمىن". تاڭعالارلىعى ءلۋجيننىڭ ولگەنشە ىشكەنى وعان ۇناپ تۇر، بەينە ءبىر لۋجينگە دەگەن ىقىلاستى سەزىمى ويانعانداي. وسى ءبىر شالكەم شالىستان ءبىر ءتۇرلى ادامدىق، تابيعيلىق، ءتىپتى داڭعايىرلىق، ۇلكەن كىسىلىك كورىپ تۇرعان سەكىلدى. (ءبىزدىڭ اۋلەكى زامانىمىز جۇرتتىڭ ءبارىن جولدان شىعارىپ ەستەن تاندىرادى دەپ ويعا باتىپ تۇر). سوڭىنان لۋجيننەن شاراپ ءيىسى شىقپايتىنىن، ول ءتىپتى دە ماس ەمەس ەكەنىن، ونىڭ ۇيقىسىنىڭ ءوزى ءبىر ءتۇرلى ەكەنىن ەستىگەن كەزدە، لۋجيننەن ەڭ بولماعاندا، تابيعي ءبىر شالت قيمىل كورە الماعانى ءۇشىن وزىنە-وزى رەنجىپ قالدى.
تاڭ الاگەۋىمدە كەلگەن دارىگەر ونى قاراعان كەزدە، ءلۋجيننىڭ جۇزىنە وزگەرىس تە ەنىپ ەدى، قاباعى اشىلىپ، لايلانعان كوزى جىلتىراپ كورىنە باستاعان. تەك سوندا عانا، ونى كىرەر اۋىزدا كورگەن كەزدە ەسەڭگىرەپ قالعان قالىڭدىعى دا وزىنە-وزى كەلە باستاپ ەدى. شىنىن ايتقاندا، كەشە كەشتەن بەرى الدەنە كۇتكەن سياقتى ەدى، ءبىراق ءدال وسىلاي بولادى دەپ كۇتپەگەن-دى. ول شاحمات دومحاناسىنا تەلەفون سوققاندا، وعان ويىن باياعىدا اياقتالعان دەپ جاۋاپ بەردى. سونان كەيىن ول قوناق ۇيمەن حابارلاستى، ءبىراق ولار دا ءلۋجيننىڭ ءالى كەلمەگەنىن ايتتى. ول، مۇمكىن، ەسىكتىڭ سىرتىندا قالىپ قويعان جوق پا ەكەن دەپ، سىرتقا شىقتى، سونان سوڭ قوناق ۇيگە تاعى تەلەفون سوقتى، پوليسياعا حابارلاساق قايتەدى دەپ اكەسىمەن اقىلداستى. "تۇك قاجەتى جوق، — دەدى اكەسى كەسىمدى تۇردە. — ونىڭ تانىستارى جوق دەپ تۇرسىڭ با. قوناقتىققا كەتكەن شىعار". ءبىراق ءلۋجيننىڭ ەشقانداي دا تانىسى جوق ەكەنىن ول جاقسى بىلەدى، سوندىقتان دا ونىڭ ۇشتى-كۇيلى جوق بوپ كەتۋى اقىلعا سىيمايدى.
ەندى، مىنە، ءلۋجيننىڭ جالپاق، سۇپ-سۇر جۇزىنە قاراپ وتىرىپ ونىڭ جانىن مۇڭلى، نازىك ءبىر اياۋشىلىق تورلاپ الىپ ەدى، — ونداي اياۋشىلىق بولماسا ءومىر دە بولماس ەدى. وسى ءبىر بەيكۇنا ادامنىڭ كوشەدە جاتقانىن، ولاردى ماس ادامداردىڭ سۇيرەگەنىن كوزگە ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن ەدى؛ ونىڭ ەسىنەن تانىپ قۇلاعانىن ماسكۇنەمنىڭ ۇيقىسى دەپ قابىلداعانىن ويلاۋدىڭ ءوزى اۋىر بولاتىنى قانداي ايانىشتى، قانداي ازاپتى. مىنە، كوزىنە جاس الماي قاراي المايتىن ولپى-سولپى نىمشا، بۇيرا شاش، سالبىراڭقى القىمدى اپپاق مويىن... وسىنىڭ ءبارى مەنىڭ كىنامنەن، — قاراي المادىم، قاراي المادىم. قاي كەزدە دە ونىڭ قاسىنان تابىلۋ كەرەك ەدى، ونى كوپ ويناتپاۋ كەرەك ەدى، — وسى ۋاقىتقا دەيىن ءاۆتوموبيلدىڭ استىنا ءتۇسىپ قالماي قالاي جۇرگەن، شاحماتتان ابدەن دىڭكەلەپ شارشاعان كەزدە وسىلايشا سۇلاپ ءتۇسىپ، وسىلايشا ەس-تۇسسىز قالادى ەكەن-اۋ؟ "لۋجين، — دەدى ول، بەينە ءبىر ول ونى كورىپ وتىرعانداي، وعان كۇلىمسىرەپ، — لۋجين، ءبارى دۇرىس بولادى. لۋجين، ەستيمىسىز؟"
ونى اۋرۋحاناعا جايعاستىرعاننان كەيىن، ول ونىڭ زاتتارىن الۋعا قوناق ۇيگە باردى، ونى العاشقىدا نومىرىنە كىرگىزبەدى، ۇزاق ۋاقىت تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلدى، ساناتوريانىڭ دورەكى قىزمەتشىلەرىمەن سالعىلاستى، سونان كەيىن ءلۋجيننىڭ سوڭعى كۇندەرىنە تولەمەك بولىپ ەدى، اقشاسى جەتپەي قالدى، تاعى دا تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلدى، وسىنىڭ ءبارى ءلۋجيندى ازاپتاۋدىڭ جالعاسىنداي كورىندى دە، ول جىلاپ جىبەردى. اقىرىندا قوناق ءۇيدىڭ دورەكى قىزمەتشى ايەلىنىڭ كومەگىنەن باس تارتىپ، لۋجين زاتتارىن جيناستىرۋعا كىرىسكەن كەزدە اياۋشىلىق سەزىمى ءتىپتى شەكتەن شىعىپ كەتكەندەي ەدى. ول زاتتاردىڭ ىشىندە كوپتەن بەرى ساقتاپ كەلە جاتقان زاتتار دا بار ەدى، — ەشقانداي قاجەتى جوق زاتتار: بۇيىرىندە قالتاشىعى بار "S" ءارپى تۇرىندەگى مەتالل توقىمالى كەنەپ بەلبەۋ، باكى-برەلوك، يتاليان وتكرىتكالارىنىڭ بۋماسى، — كوك اسپان مەن مادوننالار، ۆەزۋۆيي ۇستىندەگى كوگىلدىر ءتۇتىن؛ پەتەربور زاتتارى: قىزىل، اق سۇيەكتى كىشكەنتاي ەسەپشوتتار، باياعىدا ءوتىپ كەتكەن 1918 جىلدىڭ پاراقتالاتىن كۇنتىزبەسى. وسىنىڭ ءبارى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، تازا، ءبىراق مىجىلىپ قالعان كويلەكتەردىڭ اراسىندا شكاپتا جاتتى. ولاردىڭ ىشىندە ۆالەنتينوۆا دەگەن بىرەۋدىڭ ادرەستى قاعازى دا بار...
دارەتحانا دۇنيەلەرىنىڭ كورىكسىزدىگى سونداي، ولاردى تاستاپ كەتپەك بولدى، — جوكەنىڭ ورنىنا رەزەڭكە سورعىش ساتىپ الىپ بەرمەك. شاحماتتار، جازبالار مەن دياگراممالارعا تولى كارتون قورابى مەن شاحمات جۋرنالدارىنىڭ بۋماسىن جەكە پاكەتكە سالدى: بۇلاردىڭ وعان ەندى قاجەتى جوق. شابادان مەن ساندىق تولىپ، قۇلىپتانعاننان كەيىن، ول بۇرىش-بۇرىشتى تاعى دا قاراپ شىقتى دا، توسەك استىنان باۋلارى جوعالىپ قالعان، لۋجينگە تۇنگى تۋفلي رەتىندە قىزمەت اتقارعان اياق كيىم تاۋىپ الدى. ول ونى ابايلاپ قانا قايتادان توسەك استىنا قويدى.
قوناق ۇيدەن شىققان ول، لۋجين تاياعى مەن شلياپاسىن سوندا تاستاپ كەتپەدى مە ەكەن دەپ، شاحمات ءدامحاناسىنا تارتتى. تۋرنير زالىندا ادامدار كوپ ەكەن، كيىم ىلەر جەردە تۋراتي قۋناق قالىپپەن پالتوسىن شەشىپ جاتتى. ول شاحمات سەانسى باستالار كەزدە تاپ بولدىم-اۋ دەپ ويلادى، ياعني، بۇلار ءالى ءلۋجيننىڭ اۋىرىپ قالعانىنان بەيحابار بولسا كەرەك. "نە بولسا، ول بولسىن"، — دەدى ول ىزالانا، — "كۇتسىن". تاياقتى تاپتى، ءبىراق قالپاعى جوق. فيگۋرالار قويىلعان ۇستەلگە، قولىن ىسقىلاپ، باس داۋىستى ءانشى قۇساپ تاماعىن كەنەگەن، جالپاق جاۋىرىندى تۋراتيگە شامىرقانا قارادى دا ءدامحانادان شىقتى، تور كوزدى جاسىل ءتۇستى ءلۋجيننىڭ ساندىعى جاتقان تاكسوموتورعا وتىرىپ ساناتورياعا قايتىپ ورالدى.
كەشەگى جاس جىگىتتەر كەلگەن كەزدە، ول ۇيدە جوق ەدى. ولار كەشە تۇنگى وزدەرىنىڭ ىڭعايسىز جۇرىستەرى ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋعا كەلگەن بولاتىن. ولار اسەم-اق كيىنگەن ەكەڭ، باستارىن ءيىپ، كەشە الىپ كەلگەن مىرزا ءوزىن-وزى قالاي سەزىنەدى دەپ قايتا-قايتا سۇراۋمەن بولدى. ولارعا راحمەت ايتىلدى دا، مىرزا تۇنگى قىدىرىستان كەيىن جاقسى تىنىقتى دەدى. جاس جىگىتتەر ون مينوتتەي وتىرىپ، ريزا بولىپ كەتىپ قالدى. ءدال وسى كەزدە ءتۋرنيردى ۇيىمداستىرۋعا قاتىسى بار، اسىپ-ساسقان جاس جىگىت ساناتورياعا كەلدى. لۋجينگە ونى جىبەرمەدى؛ ونىمەن سويلەسكەن جاس ايەل، لۋجين ابدەن شارشادى، ونىڭ ەندى شاحماتقا قاشان ورالارى بەلگىسىز دەدى. "بۇل سۇمدىق قوي، سۇمدىق قوي، — دەدى الگى ادام قايتا-قايتا قايتالاپ. — اياقتالماعان پارتيا! قانداي جاقسى پارتيا! ماەستروعا ايتىڭىزشى... مەنىڭ تولقىنىسىمدى، مەنىڭ ءوتىنىشىمدى جەتكىزىڭىزشى..." ول ءۇمىتىن ءۇزىپ قولىن ءبىر سىلتەدى دە، باسىن شايقاپ شىعار ەسىككە بەتتەدى.
گازەتتەردە لۋجين سوڭعى پارتياسىن اياقتاماي جۇيكە اۋرۋىمەن سىرقاتتانىپ قالدى دەگەن حابار باسىلدى دا، ال تۋراتي قارا جاق ەف-تورت پەشكىسىنىڭ السىزدىگىنەن ءبارىبىر ۇتىلار ەدى دەپ سوعىپتى. بارلىق شاحمات كۋبوكتارىندا بىلگىشتەر جيىلىپ فيگۋرالاردىڭ جاعدايلارىن زەرتتەپ، ويىن جالعاسقاندا قالاي ءوربيتىنىن قاراستىرىپ، اقتىڭ ءالسىز دە-ۇش پۋنكتىن اتاپ جاتتى، ءبىراق ەشكىم دە تالاسسىز جەڭىستىڭ كىلتىن تابا المادى.
10
كوپ ۇزاماي ءبىر كۇنى كەشتە ءبىرازدان بەرى پىسىپ-جەتىلگەن، ءبىرازدان بەرى ءدۇبىرى الىپ بارا جاتقان، اقىرىندا اقتارىلىپ-توگىلگەن، شەكتەن شىققان وسپادار اڭگىمە بۇرق ەتە ءتۇستى. ول ساناتوريادان جاڭا عانا ورالىپ قاراقۇمىق بوتقاسىن جەپ، ءلۋجيننىڭ جاقسارىپ كەلە جاتقانىن ايتىپ وتىر ەدى. اتا-انالارى بىر-بىرىنە قاراپ الدى، سونان كەيىن مايداندى باستادى دا جىبەردى.
"مەن، — دەدى شەشەسى، — سەن ءوزىڭنىڭ تۇككە تۇرمايتىن ويىڭنان باس تارتاتىن شىعارسىڭ دەپ ۇمىتتەنەمىن". "تاعى دا"، — دەدى تارەلكەسىن ۇسىنىپ جاتىپ. "بەلگىلى شەتىن سەزىمنەن..." — دەپ جالعاستىرعان شەشەسىنىڭ ءسوزىن اكەسى قاعىپ الىپ كەتتى. "ءيا، — دەدى ول، سەنىڭ تانىسىڭنىڭ جاعدايى اقيقاتى بەلگىلى بولعانعا دەيىن شەشەن ادەپتىلىك ساقتاپ ساعان ەشتەڭە دەگەن جوق. ءبىراق ەندى سەن ءبىزدى تىڭداۋعا ءتيىسسىڭ. سەن ءوزىڭ بىلەسىڭ، ءبىزدىڭ تىلەگىمىز، قامقورلىعىمىز، ماقساتىمىز، جالپى... تىلەيتىنىمىز — ساعان جاقسى بولسىن، سەن باقىتتى بولسىن دەۋ جانە تاعى-تاعىلار. ال ول ءۇشىن..." "ءبىزدىڭ كەزىمىزدە تيىم سالار ەدى، — دەپ قوسىپ قويدى شەشەسى، — بۇل جەردە ەندى". "جوق، جوق، بۇل جەردە تيىمنىڭ كەرەگى نە. سەن ودان دا تىڭدا، اينالايىن. سەن ون سەگىزدە ەمەس جيىرما بەستەسىڭ، مەن بۇل جەردەن ءبىر ەلىگۋدى، پوەزيانى كورگەندەي بولام". "ول ءبارىن كەرىسىنشە جاساعاندى قالايدى، — دەپ ءبولىپ جىبەردى شەشەسى. — بۇل ءبىر جاتقان ازاپ..." "سىزدەر نە تۋرالى ايتىپ وتىرسىزدار؟" — دەپ سۇرادى اقىرىندا قىزى، ول ۇستەلگە سۇيەنىپ وتىرعان قالپى جىميدى دا، شەشەسىنە قارادى. "باسىڭا كىرگەن بالەنى الىپ تاستا دەپ وتىرمىز، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى شەشەسى. — دەلق ۇلى قايىرشىعا تۇرمىسقا شىعام دەۋ ەسسىزدىك دەپ وتىرمىز". "وي"، — دەدى قىزى ۇستەلگە قولىن سوزىپ جىبەرىپ، وعان باسىن قويدى. "بىلاي، — دەپ اكەسى تاعى ءتىل قاتتى. — ءبىز سەنىڭ يتاليا كولدەرىنە كەتۋىڭدى قالايمىز. ماماڭمەن بىرگە. سەن ول جەردىڭ ناعىز جۇماق ەكەنىن بىلمەيسىڭ عوي. يزوللا بەللانى العاش كورگەن كەزىم ءالى ەسىمدە..." سىلقىلداپ كۇلگەننەن قىزىنىڭ يىعى بۇلك-بۇلك ەتەدى؛ سونان كەيىن ول باسىن كوتەرسە دە، كۇلگەنىن جالعاستىرا بەردى، كوزى جۇمۋلى. "ءتۇسىندىرشى، ساعان نە كەرەك"، — دەدى شەشەسى ۇستەلدى سالىپ قاپ. "بىرىنشىدەن، — دەدى ول، — — ايقاي-شۋ كوتەرمەڭدەر. ەكىنشىدەن، لۋجين ابدەن جازىلىپ السىن". "يزوللا بەللا تاماشا ادامدار دەگەن ماعىنا بەرەدى، — دەدى اكەسى اسىعا-ۇسىگە، ءسويتتى دە ءوزىم-اق ءبارىن رەتكە كەلتىرەم دەگەندەي ايەلىنە قارادى. — سەن كوز الدىنا كەلتىرە المايسىڭ... كوگىلدىر ايدىن، اپتاپ، ماگنوليا، بيلەر... اسىرەسە، مەنىڭ ەسىمنەن، — قالاي اتالاتىن ەدى، — جىلتىراق شىبىندار..." "سونان كەيىن نە بولادى؟ — دەپ سۇرادى شەشەسى. — سەنىن دوسىڭ ءولىپ كەتپەسە، سونان كەيىن نە بولادى؟.." "سوعان بايلانىستى، — دەدى ول سابىرلى قالىپپەن. — مەن ول ادامدى تاعدىردىڭ تالكەگىنە قالدىرىپ كەتە المايمىن. تاستامايمىن دا. وسىمەن ءسوز ءتامام". "سونىمەن بىرگە سارى ۇيدە تۇرماقشىسىڭ عوي، — تۇر، تۇر، تۇرا عوي!" "سارى ءۇي مە، كوك ءۇي مە..." — دەدى قىز داۋسى دىرىلدەپ. "يتاليا قىزىقتىرماي ما؟" — دەپ داۋىستاپ جىبەردى اكەسى. "جىندانعان شىعارسىڭ!.. شاشىم اعاردى! شاحماتتىڭ قايىرشىسىنا تۇرمىسقا شىقپايسىڭ". "ءوزىڭ قايىرشىسىڭ. شىعام دەسەم، شىعام. تۇيىردەي اقىلى جوق، جامان ايەلسىڭ..." "جارايدى، جارايدى، بولدى، بولدى" — دەدى اكەسى ساسقالاقتاپ. "مەن ونى ەندى بۇل ۇيگە كىرگىزبەيمىن"، — دەپ ەنتىكتى شەشەسى. قىزى تۇنشىعا جىلاپ جىبەردى دە، شىعىپ بارا جاتىپ بۋفەتكە سوعىلدى دا، "سايتان العىر" دەپ ءبىر سوكتى. بۋفەت ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن مۇڭىن شاعىپ سىڭعىرلاپ تۇردى.
"ولاي ەتپەۋ كەرەك ەدى"، — دەدى اكەسى سىبىرلاپ. "...قورعاما، قاراعىم..." "مەنى قويشى. اياعى نە بولارىن قايدان بىلەيىن. ابدەن دىڭكەلەگەن، شارشاپ-شالدىققان. بالكىم، — قۇداي جار بولسىن! — بالكىم وسىنداي سوققىدان كەيىن ول دۇرىس جولعا تۇسەر... مەن، نە بولعاندا، قىزىما كەتتىم".
كەلەسى كۇنى اكەسى لۋجين جاتقان ساناتورييدەگى اتاقتى پسيحولوگتارمەن ۇزاق اڭگىمەلەستى. اسسيريالىق ساقالدى، دىمقىلدانىپ كۇلىمسىرەپ تۇراتىن جانارلى پسيحولوگ ونى جالىقپاي ىقىلاسپەن تىڭدادى. ول ءلۋجيننىڭ قويانشىق اۋرۋى دا، سال اۋرۋى دا جوق، جۇيكەسىنە قاتتى سالماق ءتۇسىرىپ العاندىقتان بولعان دەرت، ەندى وعان تەك ۇزاق ۋاقىت بويى شاحماتتان باس تارتۋى كەرەك ەكەنىن، ول ءۇشىن دۇرىس، ءبىرقالىپتى قاراپايىم ءومىر ءسۇرۋ كەرەك ەكەنىن ونىڭ باسىنا قۇيۋ كەرەك. "ال ونداي ادامعا ۇيلەنۋگە بولا ما؟" "ارينە، ەگەر ول اتەك بولماسا... — پروفەسسور جىميىپ كۇلدى. — ۇيلەنۋ وعان پايدالى. ءبىزدىڭ پاسيەنكە كۇتىم، كوڭىل كوتەرەتىن نارسەلەر كەرەك. بۇل سانانىڭ ۋاقىتشا تۇماندانۋى، ول بىرتىندەپ كەتەدى. شىنىن ايتقاندا، كوپ ۇزاماي ورنىنا كەلەدى".
پسيحياتوردىڭ ءسوزى ۇيدە از دا بولسا سەنساسيا تۋدىردى. "ياعني، شاحماتتىڭ بىتكەنى عوي؟ — دەدى شەشەسى مارقايىپ. — سوندا ودان ەشتەڭە دە قالمايدى عوي، — دەلقۇلىلىق قانا قالادى عوي؟" "جوق — جوق، — دەدى اكەسى. دەلقۇلىلىق تۋرالى اڭگىمە جوق. تولىق ساۋىعىپ شىعادى. الىپ بارا جاتقان ەشتەڭە جوق. ءتۇسىنىپ تۇرسىڭ با، بالام". قىزى ءلام دەمەدى. كۇرسىندى دە قويدى. شىنىن ايتقاندا، ول قاتتى شارشاڭقى ەدى. كۇننىڭ ءبىراز بولىگىن ساناتورييدە وتكىزىپ ەدى، اينالاسىنداعى تىرشىلىكتىڭ شەكتەن تىس اپپاق بوپ تۇرعانى مەن مەدبيكەلەردىڭ اپپاق قوزعالىستارى ونى دىڭكەلەتىپ جىبەرگەن-دى. ءالى دە بوپ-بوز، جاق ءجۇنى ءۇرپيىپ كەتكەن اق كويلەكتى لۋجين سۇلق جاتىر. تەك اندا-ساندا عانا كورپە استىنداعى تىزەسىن تارتىپ الادى، نەمەسە باياۋ عانا قولىن قوزعايدى، جۇزىندەگى كولەڭكە سىرعىپ تۇسكەندەي بولادى، كەيدە كوزىن اشقان كەزدە ەستيار ساۋلە كورىنەدى، — بارى وسى، ايتپەسە سول سۇلق قالپى — وسى ءبىر سۇلىقتىقتان سانالى تىرشىلىك ىزدەگەن ادامعا اسا اۋىر بولاتىنى ءسوزسىز. ودان جانارىڭدى تايدىرىپ الىپ كەتۋ دە وڭاي ەمەس، — ىشكى ءبىر قيمىل-قوزعالىستاردان اندا-ساندا جيىرىلا قالاتىن سارى-سۇرعىلت ماڭدايعا ءسىڭىپ، سونداي-اق بالكىم جەكەلەي ءبىر پەندەلىك ويلار تۇتاسىپ، قايتا تارقاتىلىپ اۋىر قوزعالىپ جاتقان قالىڭ تۇمانعا سۇڭگىپ كىرىپ كەتكىڭ كەلەدى. قارعىس اتقىر تۇمان ءتان مەن جانى بار تىرلىك كۇتەتىندەي، بىردە قالىڭ قاراڭعىلىقتان بارماق باسىنداي اينالى نوقات پايدا بولادى دا، لۋجينگە سول ءبىر بۇلىڭعىر اينادان بالا كەزدەگى قورقىنىشتاردان قالعان قارا ساقالدى تانىس بەينە كورىنەدى. بۇلىڭعىر ايناداعى بەينە ەڭكەيىپ ەدى، ساۋلە بىردەن تارتىلىپ كەتتى، تاعى دا بىرتىندەپ ۇرەي جيعان تۇماندى قاراڭعىلىق باستى. قاراڭعى عاسىرلارداي ۇزاققا سوزىلعان ءبىر ءتۇننىڭ ىشىنەن تاعى ءبىر ساۋلە پايدا بولدى دا، كەنەت ول ساۋلە نۇر شاشىراتىپ جارىلىپ كەتتى، قاراڭعىلىق قاق ايىرىلدى، ونىڭ ورنىندا، بالقىپ بارا جاتقان جاقتاۋلاردىڭ ىشىندە، جارقىراعان كوگىلدىر تەرەزە قالدى. سول ءبىر كوگىلدىر الەمدە، تومەنگى جاعى شىرشانىڭ قارا-جاسىل الاقانىنان كورىنبەيتىن اق دىڭگەككە شۇبار-الا كولەڭكەسىن تۇسىرگەن ۇساق سارى جاپىراقتار جالت-جۇلت ەتتى؛ وسى ءبىر كورىنىسكە تىرشىلىك قۇيىلىپ كەتكەندەي بولدى دا، جاپىراقتار ءدىر-دىر ەتىپ، دىڭگەك بويىمەن كولەڭكەلەر ارى-بەرى جۇگىرىپ، جاسىل الاقان تەربەلە جونەلدى، لۋجين شىداي الماستان كوزىن جۇمدى، ءبىراق ساۋلەلى تولقىن قاباعىنىڭ استىندا قالدى. "مەن ونداعى توعايدا بىردەڭە كومدىم"، — دەدى ول راقاتتانا. نە كومگەنىن ەسىنە تۇسىرمەك بولعان كەزدە، ءبىر سىبدىر مەن ەكى ادامنىڭ سابىرلى داۋسىن ەسىتتى. قايدا جاتقانىن ۇققىسى كەپ دەن قويىپ ەدى، ماڭدايىنا جۇپ-جۇمساق، سۇپ-سۋىق بىردەڭە باسىلدى. شامالىدان كەيىن ول تاعى دا كوزىن اشتى. توپ-تولىق اپپاق ايەل الاقانىمەن ماڭدايىن ۇستاپ تۇر ەكەن، — ال اندا، تەرەزەدە سول الگى باقىتتى كوگىلدىر الەم. ول نە ايتۋ كەرەك دەپ ويلانىپ قالدى دا، ونىڭ ومىراۋىنداعى ساعاتقا كوزى ءتۇسىپ، ەرنىن جالاپ، ساعات قانشا بولدى دەپ سۇرادى. اينالا قوزعالىسقا ءتۇسىپ جۇرە بەردى، ايەلدەر سىبىرلاسىپ جاتتى، ءلۋجيننىڭ ءبىر ۇققانى ولاردىڭ ءتىلىن بۇل، بۇنىڭ ءتىلىن ولار تۇسىنەدى ەكەن. "ساعات قانشا؟" — دەپ قايتالادى ول. "تاڭعى توعىز، — دەدى ءبىر ايەل. — ءوزىڭىزدى قالاي سەزىنەسىز؟" تەرەزەدەن، ەگەر ءسال باسىن كوتەرسە، شۇبار الا كولەڭكەلى شارباق كورىنەدى. "ۇيگە كەلگەن بولۋىم كەرەك" — دەپ ويلادى لۋجين، ءسويتتى دە ءىشى قاڭعىرلاپ بوس قالعان، جەپ-جەڭىل باسىن قايتادان جاستىققا قويدى. ول ءبىرقاتار ۋاقىت بويى شىنىلاردىڭ جەپ-جەڭىل سىڭعىرىن ەستىپ جاتتى... وعان باسىنان وتكەن ەبەدەيسىز وقيعا ءبىر نارسەسىمەن جانىنا جاعاتىنداي، قيمىل ەتپەي وسىلاي جاتۋ راقات سياقتى بولىپ كورىندى. وسىلاي جاتىپ ۇيىقتاپ كەتكەنىن بىلمەي قالدى دا، ويانعان كەزىندە تاعى دا ورىس كۇزىنىڭ كوگىلدىر سالتاناتىن كوردى. ءبىراق ءبىر نارسە وزگەرگەندەي، ونىڭ توسەگىنىڭ جانىنا الدەكىم جاقىنداپ كەلگەن سياقتى. لۋجين باسىن بۇردى: وڭ جاعىنداعى ورىندىقتا كۇلىمسىرەگەن كوزىمەن قادالا قاراپ قارا ساقالدى اق حالاتتى ءبىر مىرزا وتىر ەكەن.
لۋجين ونى ديىرمەندەگى مۇجىققا ارەڭ ۇقساتقانداي بولدى دا، ءبىراق ول ويى الگى مىرزا سويلەگەن كەزدە بىردەن زىم-زيا بولدى: "جاقسى ما؟" — دەدى ول كوڭىلىن سۇراپ. "ءسىز كىمسىز؟" — دەپ سۇرادى لۋجين. "دوسىڭمىن، — دەپ ءتىل قاتتى مىرزا، — سەنىمدى دوسىڭمىن. ءسىز اۋىرىپ قالدىڭىز، ءقازىر جاقسىسىز. تىڭداپ جاتىرسىز با، ساپ-ساۋسىز". لۋجين بۇل سوزدەردىڭ ءمانىن ۇقپاق بولىپ ويلانا بەرگەندە، الگى مىرزا جۇپ-جۇمساق ۇنمەن: "ءسىز تىنىش جاتۋىڭىز كەرەك: دەمالىڭىز. كوبىرەك ۇيىقتاڭىز. كوبىرەك ۇيىقتاڭىز"، — دەدى.
لۋجين وسىلايشا، جول-جونەكەي كوپ جۇگىن جوعالتىپ، ۇزاق ساپاردان قايتا ورالدى دا، جوعالعاندارىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە ىقىلاسى بولمادى. ساۋىعۋعا بەت بۇرعان بۇل العاشقى كۇندەر تىنىش، بىركەلكى ءوتتى؛ اق حالاتتى ايەلدەر ونى جاقسىلاپ تاماقتاندىردى؛ مۇنتازداي ساقالدى كىسى ادەمى سوزدەر ايتادى دا، تۇلا بويىڭدى جىپ-جىلى ەتىپ جىبەرەتىن شۇعىلالى كوزىمەن قادالا قاراپ وتىرادى. كوپ ۇزاماي لۋجين بولمەگە تاعى دا الدە بىرەۋدىڭ كەلىپ-كەتەتىنىن بايقادى، — سەزىمتال، سەرگەك تىرشىلىك يەسى. بىردە ويانىپ كەتىپ ەدى، ءدال قاسىنان تانىس ءبىر سىبىر ەستىلىپ، تىنا قالدى دا، بىرەۋ دىبىسىن شىعارماي اسىعىس شىعىپ بارا جاتتى. ساقالدى دوسىنىڭ ءسوزىنىڭ اراسىندا دا قۇپيا ءبىر باقىتتى ساتكە مەڭزەگەن يشارا سەستەرى ءبىلىنىپ قالادى؛ ول ءبىر كوزگە تۇسپەيتىن، جۇمباق باقىت اينالاسىنداعى اۋامەن ارالاسىپ، كۇزگى تەرەزەگە قونىپ، ەسىكتىڭ ءدال سىرتىندا جۇرگەندەي. لۋجين ءوزىنىڭ بوس كەۋەك بوپ قالعان اقىل-ويى بىرتىندەپ تولا باستاعانىن سەزىپ جاتىر. ونىڭ جولى بولدى: ونىڭ عۇمىرىنداعى باقىتتى ەلەس ءبىرىنشى بوپ كورىندى.
عاجاپ وقيعانىڭ جاقىندىعىن تۇلا بويىمەن سەزىنگەن ول اق ەسىككە قاراپ جاتتى دا قويدى: ءقازىر ول اشىلادى دا كۇتكەن ادامى كىرىپ كەلەدى. كەنەت ءبىر بۇيىردەن الدەنە قيمىلداعانداي بولدى. مول پەردەنىڭ ارعى جاعىندا بىرەۋ كۇلىپ تۇرعانداي. "ءقازىر، ءقازىر بارامىن"، — دەپ كۇبىرلەدى لۋجين كورپەدەن اياعىن شىعارىپ، كوزىمەن قاسىنداعى ورىندىق استىنان اياق كيىم ىزدەپ. "ءسىز ەشقايدا بارمايسىز"، — دەدى الگى، سونان كەيىن بوس كەڭىستىكتى تولتىرعان القىزىل كويلەك پايدا بولدى.
ونىڭ ومىرىنە تۇسكەن وسى ءبىر شاپاق، ونىڭ ساۋىعۋىن تەزدەتتى. ءبىرقاتار ۋاقىت بويى ونىڭ بولمىسىنىڭ قۇدايلارى ءالى تاسادا قالعان. نازىك وپتيكالىق ايلاكەرلىك بولىپ ءوتتى: ول ومىرگە كەتكەن جاعىنان ورالعان جوق، ونىڭ وتكەن ءومىرىن كوز الدىنا كەلتىرۋ ءىسىن دە ونى جاڭا ومىردە كۇتىپ العان جان موينىنا الدى. ونىڭ ءومىرىنىڭ بۇل سالاسى تولىق قالپىنا كەلتىرىلگەننەن كەيىن، كەنەت گۇرس ەتىپ قابىرعا قۇلاعانداي بوپ تۋراتي، تۋرنير جانە الدىنداعى تۋرنيرلەر پايدا بولدى، — قۇداي ساقتاپ قارسىلاسقان تۋراتي بەينەسىن ارىرەك الىپ كەتۋگە، قيمىلداي باستاعان شاحمات فيگۋرالارىن قايتادان جاشىككە سالىپ قويۋ مۇمكىن بولدى. ولار قايتا باس كوتەرە باستاسا-اق، توبەسىنەن قويىپ قالادى، — شايقاس كوپكە سوزىلعان جوق. كوزىنەن كىلەڭ شۋاقتى مەيىرىم توگىلىپ تۇراتىن دارىگەر دە كومەكتەسىپ باقتى، ول: اينالا تۇگەل ەركىندىك پەن ىقىلاسقا تولى، ال شاحمات دەگەن ادامنىڭ اقىل-ويىن بۇزىپ، كەپتىرىپ تاستايتىن سالقىن ەرمەك، ياعني شاحماتقا بەرىلگەن ادام دا ءبىر، مۇحيت جاعالاۋىندا تۇرىپ تاس ساناعان ادام دا ءبىر دەدى. "ەگەر ءسىز شاحماتتى ەسكە الاتىن بولساڭىز، وندا مەن ءسىزدى سۇيە المايمىن، — دەدى قالىڭدىعى، — ال مەن ءسىزدىڭ ءاربىر ويىڭىزدى باعىپ وتىرمىن". "ۇرەي، ازاپ، قامىعۋ، — دەدى باياۋ عانا دارىگەر. — شاحمات تەك وسىلاردى تۋدىرادى". ول لۋجينگە مۇنى ءلۋجيننىڭ ءوزى جاقسى بىلەتىنىن، لۋجين شاحماتتى جەككورىنىشپەن ەسكە الاتىنىن دالەلدەۋمەن بولدى، لۋجين دە بىردە سولقىلداقتىق تانىتىپ، بىردە راقاتتانىپ جاتىپ ول دالەلدەرمەن كەلىسىمگە كەلىپ قالادى. ءيىسى بۇرقىراپ تۇرعان ساناتوريانىڭ ۇلكەن باعىنىڭ ىشىندە اياعىنا سۋ جاڭا تۇنگى بىلعارى تۋفلي كيگەن، گۇلدەر تۋرالى اڭگىمە ايتقان لۋجين قىدىرىستاپ جۇرەتىن بولدى، قاسىنداعى قالىڭدىعى بالا كەزىندە وقىعان كىتاپتى، ونداعى يتىمەن بىرگە قاشىپ كەتكەن گيمنازيستىڭ باسىنان وتكەن شىم-شىتىرىق وقيعالاردى ەسكە اپ، اقىرىندا ول گيمنازيستىڭ تاعدىرى ىسىتپا اۋرۋىمەن (بەزگەك تە، قىزامىق تا ەمەس، ىسىتپامەن) شەشىلەدى، بۇرىن جەك كورىپ كەلگەن وگەي شەشەسى ونى بايەك بوپ كۇتكەنى سونداي، ونىڭ بۇل ەڭبەگىن اسپەتتەگەن ونى شەشەم دەپ اتاي باستايدى، وسى جەرگە كەلگەن دە ونىڭ جۇزىنەن جاس اعىپ، ءبارى دە ورىن-ورنىنا كەلەدى. "لۋجين ساۋىقتى" — دەيدى ول كۇلىمسىرەپ، وعان قىرىنان قاراپ (ناپولەوننىڭ سالبىراڭقى قىرى). "لۋجين ساۋىقتى. لۋجين قىدىراتىن بولدى. لۋجين سونداي سۇيكىمدى". "ءيىسى جوق"، — دەيدى لۋجين گۇرىلدەگەن داۋىسپەن، گۇلگە ەڭكەيىپ. "ءيىسى بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەيدى ول ونى قولتىعىنان اپ. — بۇل ءوزى سونداي گۇل. ال اناۋ تۇرعان اق مىرزا — تەمەكى. ول تۇندە بۇرقىراپ تۇرادى. بالا كەزىمدە ونىڭ وزەگىندەگى شىرىندى سوراتىنمىن. ءقازىر ەندى ءدامسىز". "ءبىزدىڭ باقتا... — لۋجين كلۋمباعا قاراپ ويلانىپ قالدى. — مىنا ءبىر گۇلدەر بولاتىن"، — دەدى ول. "استرا عوي، - دەپ ءتۇسىندىردى ول. — مەن ولاردى سۇيمەيمىن. ولار تىم قاتقىل. ال ءبىزدىڭ باقتا..."
بالالىق شاق تۋرالى كوپ ايتىلدى. پروفەسسور دا لۋجينمەن "اكەڭىزدىڭ جەرى بولدى عوي؟ سولاي ما؟" — دەپ سۇرايتىن. لۋجين باسىن يزەدى. "جەر، دەريەۆنيا دەگەن تاماشا عوي، — دەپ جالعاستىرادى پروفەسسور. — سىزدەردە جىلقىلار، سيىرلار دا بولدى عوي؟" باس يزەۋ. "ءسىزدىڭ ءۇيىڭىزدى كوز الدىما كەلتىرىپ كورەيىن... اينالا الىپ اعاشتار... ۇلكەن، سالتاناتتى ءۇي... ءسىزدىڭ اكەڭىز اڭنان ورالادى..." ءلۋجيننىڭ ەسىنە بىردە اكەسىنىڭ ءولىپ جاتقان ءبىر قۇستى ارىقتان تاۋىپ اكەلگەنى ءتۇستى. "ءيا"، — دەدى سەنىمسىزدەۋ لۋجين. "تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز — دەپ ءوتىندى پروفەسسور. — وتىنەم. ماعان ءسىزدىڭ بالا كەزىڭىزدە نەمەن شۇعىلدانعانىڭىز قىزىق. قالاي وينادىڭىز. ءسىزدىڭ سولداتيكتەرىڭىز بولعان شىعار..."
ءبىراق لۋجين ونداي اڭگىمەلەرگە بەرىلىپ كەتە المايتىن. دەگەنمەن وسىنداي سۇراقتاردىڭ اسەرىنەن ونىڭ ويى تاعى دا بالالىق شاققا ورالا بەرەدى. ءبىراق ويىنا ورالعانداردى سوزبەن ايتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، — بالالىق اسەردى ەرەسەكتەردىڭ سوزىمەن جەتكىزۋ مۇمكىن بە، — ال ول بىردەڭە ايتا قويسا، ونى ءۇزىپ-جۇلقىپ، ىقىلاسسىز ايتىپ، كۇردەلى قۋاتتى جۇرىستەردى ارىپپەن، سيفرمەن عانا بەلگىلەپ وتە شىعاتىن. ول بۇرىن مەكتەپكە دەيىنگى، شاحماتقا دەيىنگى بالالىق شاعىنا مۇلدە جولامايتىن، مۇلدە ويىنا المايتىن ەدى، سويتسە، ول ءبىر شاق تا عاجايىپ ەكسكۋرسيا جاسايتىن، سونداي ءبىر ءقاۋىپسىز ورىن بوپ شىقتى. لۋجين ىشكى تولقىنىسىن ءوزى تۇسىنە الار ەمەس، — يۋبكاسىنىڭ ءبىر قاپتالىندا ءۇش سۇيەك تۇيمەسى بار تولىق فرانسۋز ايەلى بۇكىل اۋىر دەنەسىمەن كرەسلوعا جايعاسادى، ونىڭ ىزاسىن كەلتىرەتىن سول بەينە، ەندى ونىڭ كەۋدەسىندە ناپ-نازىك اڭسارلى سەزىم تۋدىرادى. ونىڭ ەسىنە ول ايەلدىڭ پەتەربورداعى ۇيدە باسقىشتان گورى شۆەيساردىڭ ۆەستيبيۋل قابىرعاسىنداعى تۇتقانىڭ كومەگىمەن ىسكە قوسىلاتىن، سۋمەن قوزعالاتىن كونە ليفتىمەن جۇرگەندى قالايتىنى ەسىنە ءتۇستى. "جولىڭىز بولسىن"، — دەيتىن شۆەيسار ەسىكتەردى جاۋىپ جاتىپ، ال اۋىر، ءدىر-دىر ەتىپ سولقىلداپ كەتەتىن ليفت جۋان بارقىت شنۋردىڭ بويىمەن جايلاپ كوتەرىلىپ بارا جاتاتىن، ليفت كوتەرىلگەن سايىن جاپسارلاس قابىرعاداعى دىمقىل مەن سىزدان پايدا بولعان بىرەۋلەرى بۇلتتاردى، ەندى بىرەۋلەرى قارا تەڭىزدى، باسقا بىرەۋى اۆستراليانى ەسكە تۇسىرەتىن گەوگرافيالىق داقتار تومەن سىرعىپ بارا جاتادى. كەيدە كىشكەنتاي لۋجين ونىمەن بىرگە كوتەرىلەدى، ءبىراق كوبىنە تومەندە قالىپ قويادى دا، ءليفتىنىڭ ارەڭ كوتەرىلىپ بارا جاتقانىن تىڭداپ ونىڭ جارتى جولدا كەپتەلىپ توقتاپ قالۋىن تىلەپ تۇرادى. كەيدە سولاي دا بولادى. شۋ باسىلىپ، بەلگىسىز ءبىر قابىرعالار اراسىنداعى كەڭىستىكتەن كولەڭكە شاقىرعان ىڭىرسىعان ءۇن پايدا بولادى؛ شۆەيسار تومەندە تۇتقاسىن باسىپ، سونان كەيىن جوعارى قاراپ "ءجۇردى مە؟"، — دەپ سۇرايدى. اقىرىندا بىردەڭە سولق ەتە ءتۇسىپ قوزعالىسقا كەلەدى دە، ءبىرازدان كەيىن ليفت تومەنگە ورالادى، — بوس. بوس. وعان نە بولعانىن قۇدايىم ءبىلسىن، بالكىم، ءوزىنىڭ سول دەمىكپەسىمەن، كامپيتتەرىمەن، قارا باۋلى پەنسنەسىمەن اسپاندا قالىپ قويدى ما، كىم ءبىلسىن. بۇكىل عۇمىرىندا، بالكىم، العاش رەت لۋجين وزىنە-وزى — وسىنىڭ ءبارى ءىزى-قايىم قايدا جوعالادى، ونىڭ بالالىق شاعى قايدا كەتتى، ۆەراندا قايدا، بۇلتتار اراسىنداعى سوقپاقتار قاي جاققا جول تارتتى دەپ سۇراق قويدى.
جان-جۇرەگىنىڭ تىلسىم ءبىر قالاۋىمەن سول سوقپاقتاردى ول ساناتوريا باعىنان ىزدەپ كوردى، ءبىراق كلۋمبالار باسقا بوپ شىقتى، اق قايىڭدار دا باسقاشا ورنالاسقان، كۇزدىڭ بوياۋى قۇيىلعان سارعىش جاپىراقتار دا جادىندا قالعان اق قايىڭ بوياۋلارىمەن سايكەس كەلمەيتىن سياقتى. سول ءبىر الىستا قالعان الەم قايتىپ كەلمەسكە كەتكەن، — قاشىقتىق مۇنارىمەن جۇمسارىپ كورىنەتىن ونىڭ اكە-شەشەسىنىڭ بەينەلەرى قاتال مىنەزدەرىنەن ادا بولىپتى، فانەر تۇستەس قاڭىلتىر ۆاگوندارى بار بۇراندالى پوەزد ىسىلداپ كرەسلو استىنا كىرىپ كەتتى، مۇنداي كەزدە پاراۆوز ءۇشىن تىم ۇلكەن بولعاندىقتان تەندەرگە بەكىتىلگەن قۋىرشاق ءماشينيستىڭ نە ويلاعانىن قۇداي بىلەدى.
بۇگىن دە ءلۋجيننىڭ باسىنا كەپ جايعاسقان بالالىق شاق وسىلاي بولدى. سونان كەيىن باسقا كەزەڭ، ۇزاققا سوزىلعان شاحمات كەزەڭى تۋدى، ول كەزەڭدى دارىگەر دە، قالىڭدىعى دا بوسقا زايا كەتكەن جىلدار، رۋحاني سوقىرلىقتىڭ قارا كەزەڭى، قاتەرلى اداسۋ — زايا كەتكەن، زايا كەتكەن جىلدار دەپ ەسەپتەدى. ولاردى ەسكە الۋعا بولمايدى. وندا، زىميان رۋح سياقتى، ۆالەنتينوۆتىڭ سۇمىراي بەينەسى جاسىرىنىپ جاتىر. جارايدى، كەلىستىك، جەتەدى، — زايا كەتكەن جىلدار — قۇرىسىن، — ۇمىتىلدى، — ومىردەن سىزىپ تاستالىندى. ەگەر ولاردى وسىلاي سىزىپ تاستار بولساق، وندا ونىڭ بالالىق شاقتاعى كۇندەرى تىكەلەي بۇگىنگى كۇندەرمەن بايلانىسقا تۇسەر ەدى دە، قالىڭدىعىنىڭ بەينەسىنە قۇيىلار ەدى. قالىڭدىعىنىڭ بويىندا سول ءبىر بالالىق شاقتان قالعان ەركەلىك تە ەمەنجارقىندىق تا تابىلاتىن ەدى، باقتاعى سوقپاقتاردىڭ بارىنە الاقاناتتانىپ ءتۇسىپ تۇراتىن ساۋلە، ەندى تۇتاس ءبىر شۇعىلاعا اينالعان سەكىلدى.
"قۋانىپ تۇرسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى شەشەسى تۇنجىراپ، ونىڭ جارقىن جۇزىنە قاراپ. — جاقىندا ۇيلەنۋ تويىن جاسايمىز با؟" "جاقىندا، — دەپ جاۋاپ بەردى دە، دوڭگەلەك سۇر قالپاعىن ديۆانعا تاستادى. — كوپ ۇزاماي ساناتوريادان شىعادى". "اكەڭنىڭ قولىنا مىڭ ماركا ءبىر-اق تيەتىن بولدى". "مەن جاڭا بۇكىل دۇكەندەردى تىمىسكىلەپ شىقتىم، — دەپ كۇرسىندى قىزى. — ول جيۋل بەرن مەن شەرلوك حولموستى سۇرايدى. سويتسەم، ول ءالى تولستويدى وقىماعان ەكەن". "ارينە، ول مۇجىق قوي، — دەپ كۇبىرلەدى شەشەسى. — مەن ىلعي ايتىپ ءجۇرمىن عوي". "ماما، تىڭدا، — دەدى ول، كىتاپ سالىنعان پاكەتتى بيالايىمەن قاعىپ، — كەلىسىپ الايىق. بۇگىننەن باستاپ ونداي ەسكەرتپەلەرىڭدى تاستا". "وعان تۇرمىسقا شىقپا، — دەدى شەشەسى ءتۇرى وزگەرىپ. — شىقپا. جالىنام. كەرەك دەسەڭ الدىڭا تىزەمدى بۇگەيىن..." ءبىر قولىمەن كرەسلوعا سۇيەنىپ، جايمەن عانا ءوزىنىڭ زور، سىقىر- سىقىر ەتكەن اۋىر دەنەسىمەن بۇگىلە باستادى. "ەدەندى جانشىپ جىبەرەسىڭ"، — دەپ قىزى كىتاپتى الىپ، بولمەدەن شىعىپ كەتتى.
فوستىڭ ساياحاتى مەن حولموستىڭ مەمۋارىن لۋجين ەكى كۇندە وقىپ شىعىپ، "كۇتكەنىم بۇل ەمەس ەدى، — دەدى، — تولىق باسىلىم ەمەس سياقتى". باسقا كىتاپتاردان وعان "اننا كارەنينا" ۇنادى، — اسىرەسە، زەمسك سايلاۋى مەن وبلونسكيي بەرگەن تۇسكى تاماق سۋرەتتەلگەن بەتتەر. وعان "ءولى جاندار" دا اپ-اجەپتەۋىر اسەر ەتتى، ونىڭ ۇستىنە لۋجين سول كىتاپتىڭ ءبىر جەرىن بالا كەزىندە ازاپتانا كوشىرگەنىن ەسىنە ءتۇسىردى. ول كلاسسيكتەردەن باسقا قالىڭدىعى وعان جەڭىل-جەلپى كىتاپتاردى دا اكەپ بەرىپ ءجۇردى، — گاال نوۆەللاشىلارىنىڭ ەڭبەكتەرى ءلۋجيننىڭ كوڭىلىنەن شىقتى، — ۇيالا-قىزارا، ءبىراق بەرىلە وقىعان كۇماندى نوۆەللالاردىڭ ءوزى دە. ال ولەڭدەر (ماسەلەن، دۇكەنشىنىڭ كەڭەسىمەن ساتىپ العان ريلكەنىڭ كىتابى) ونى اۋىر ۋايىم مەن مۇڭعا ءتۇسىردى. وسىدان كەيىن پروفەسسور لۋجينگە دوستويەۆسكييدى بەرۋگە تيىم سالدى، ويتكەنى پروفەسسوردىڭ ايتۋىنشا، ول كىتاپ قازىرگى زامان ادامىنىڭ پسيحولوگياسىنا قاتەرلى اينا سەكىلدى اسەر ەتىپ، ىرىپ-شىرىتەدى.
"لۋجين مىرزا كىتاپقا ويىن سارقىمايدى، — دەدى قالىڭدىعى كوڭىلدەنىپ. — ال ولەڭدەردى تۇسىنۋگە ۇيقاستارى كەدەرگى جاسايدى، ۇيقاستار وعان اۋىر".
ءبىر تاڭعالارلىعى، لۋجين ومىرىندە وعان قاراعاندا از كىتاپ وقىسا دا، گيمنازيا بىتىرمەسە دە، شاحماتتان باسقا ەشتەڭەمەن اينالىسپاسا دا، ءبارىبىر ول ودان وزىندە جوق ءبىر اعارتۋشىلىق نىشانىن سەزىنگەندەي بولادى. كەيبىر كىتاپتاردىڭ تاقىرىپتارى مەن كەيىپكەرلەردىڭ اتتارى، ول كىتاپتاردى ەش ۋاقىتتا وقىماسا دا، لۋجينگە ەجەلدەن تانىس سياقتى. ونىڭ سوزىندە دوعال، قولاپايسىز، قۇلاق كەسەتىن سوزدەر بىلىعىپ جاتادى دا، ءبىراق كەيدە ونىڭ سەزىنۋىندە بەلگىسىز، الدەنەنى يشارلاپ تۇراتىن جاندى، شەتىن وي سىڭىرگەن سەرگەكتىك بايقالاتىن، ءبىراق ونى ول جەتكىزىپ ايتا المايتىن. ءوزىنىڭ ولپى-سولپىلىعىنا، سوزگە ساراڭدىعىنا قاراماستان لۋجين ءوزىنىڭ جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىندە كوزگە كورىنبەيتىن ءدىرىلدى، ءبىر كەزدە ەستىگەن دىبىس ەلەستەرىن ساقتاپ قالعان ەدى. ونىڭ مادەنيەتسىزدىگى تۋرالى دا، ونىڭ باسقا ولقىلىقتارى جايلى دا شەشەسى سول كۇننەن كەيىن، تىزەسىن بۇككەن قالپىندا كرەسلوعا بەتىن باسىپ ەڭىرەپ جىلاپ العان كۇننەن كەيىن، ايتپايتىن بولعان. "مەن بۇرىن تۇسىنەر ەدىم، — دەدى ول كەيىنىرەك كۇيەۋىنە، — ەگەر ول ونى شىنىمەن سۇيەتىن بولسا، مەن ونى تۇسىنەر ەدىم دە، كەشىرەر ەدىم. ءبىراق سۇمدىعى سوندا..." "جوق، ولاي ەمەس، — دەپ ءبولىپ جىبەردى كۇيەۋى. — ماعان دا العاشقىدا سولاي كورىنگەن. ءبىراق قىزىمىزدىڭ ونىڭ اۋرۋىنا دەگەن قاتىناسى ماعان كەرى اسەر ەتتى. ارينە مۇنداي وداق قۇرۋ ءقاۋىپتى، ءبىراق امالىڭ قايسى... ول كونە دۆوريان وتباسىنان شىقسا دا، ونىڭ تار اياداعى كاسىبى وعان ءبىراز ءىز قالدىرعان. اكتريسا بوپ كەتكەن يرينانى ەسىڭە الشى، — بىزگە قالاي بوپ كەلىپ ەدى. ونىڭ بويىنداعى بۇكىل كەمشىلىكتەردى بىلە تۇرا، مەن ونى جاقسى ادام دەپ بىلەم. كور دە تۇر، ول ەندى پايدالى ءبىر ىسپەن اينالىساتىن بولادى. مەن ەندى، نە بولعاندا دا، ونى ۇگىتتەمەيمىن. ەگەر سەن مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىڭ كەلسە، وندا، جانىڭ كۇيىپ تۇرسا دا، مويىنسۇنۋ كەرەك".
ول پورتسيگاردىڭ قاقپاعىن ءبىرقالىپتى تىقىلداتىپ وتىرىپ ۇزاق، سەرپىلە سويلەدى.
"مەن ءبىر-اق نارسەنى بىلەم، — دەپ قايتالادى ايەلى، — ول ونى سۇيمەيدى".
11
ءالى ءبىر جەڭى قوندىرىلماعان پيدجاكتى كيگەن لۋجين تريۋموعا ءبىر قىرىنان تۇر، ال جالتىر باس تىگىنشى بىردە ونىڭ يىعى مەن ارقاسىن بورمەن سىزىپ، ەندى بىردە بەينە ءبىر، اۋزىنان ءوسىپ-شىعىپ جاتقانداي ينەلەردى جىپ ەتكىزىپ سۋىرىپ الادى دا، وعان قاداي-قاداي قويادى. البومداعى ماۋىتى ماتا ۇلگىلەرىنىڭ ىشىنەن لۋجين قارا-سۇرعىلت شارشى ءتۇرىن تاڭداپ العان-دى، قالىڭدىعى تىگىنشىنىڭ تاقتا ۇستىنە سارت ەتكىزىپ تاستاي سالىپ، اراسىن جازعان ماتانى سيپالاپ ۇزاق تۇردى دا، ءسال كەۋدەسىن كوتەرىپ، بەينە ءبىر جالاڭاش دەنەسىن جاپقانداي، ومىراۋىنا اپارىپ كوردى. ول بۇل ماۋىتىنى تىم جۇمساق كوردى، سول-سول ەكەن وراۋلى ماتالاردىڭ تەكشەلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى تاقتا ۇستىنە توپىلداپ تاستالدى دا، تىگىنشى ولاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن باس بارماعىن استىڭعى ەرنىنە سۋلاپ اپ اشىپ جاتتى، اشىپ جاتتى. اقىرىندا قارا-سۇرعىلت ماۋىتى تاڭداپ الىندى، ءارى تۇكتى، ءارى جەڭىل، ءارى جۇقا ەكەن، ەندى لۋجين، كورنەكى قۇرال قۇساپ، تريۋمو الدىنا ءار كەسىندى سايىن بولشەكتەنىپ كەلىپ تۇراتىن سياقتى (مىنە، قىرىلعان جالپاق بەت، مىنە، ءبىر قىرىنان قاراعان ءجۇز، مىنە، قىسقا قىرقىپ قىرقىلعان جەلكە ءتۇس، مىنە، قاتار-قاتار مويىن مەن قىزارىپ قالقايىڭقىراپ تۇرعان قۇلاق...)، وزىنە ءبىر، ماتەريالعا ءبىر قاراپ قويادى. "مەنىڭشە، الدىن ءسال-پال رەتكە كەلتىرسەڭىز"، — دەدى قالىڭدىعى. ال تىگىنشى شامالى ارتقا شەگىنىپ ءلۋجيننىڭ دەنەسىنە كوزىن سىعىرايتا قاراپ، سىپايى عانا جىميىپ، مىرزانىڭ دەنەسى سونداي عوي دەپ، بىردەڭەنى تارتىپ، بىردەڭەنى ءىلىپ جاعاسىمەن بولىپ كەتتى، ال لۋجين بولسا، ونىڭ جاعدايىنا تۇسكەن بارلىق ادامدارعا ءتان ادەتپەن ءسال عانا قولىن تارتىپ، نەمەسە بۇگىپ، سونان سوڭ ساۋساقتارىنا قاراپ قويادى. ءوتىپ بارا جاتىپ تىگىنشى ونى بورمەن، قالتا ورنىن بەلگىلەپ، ءدال جۇرەگىنىڭ تۇسىنان سىزىپ جىبەردى، سونان كەيىن دايىن بوپ قالعان جەڭدى جۇلىپ الدى دا، ءلۋجيننىڭ قارىن تۇسىنان جىپ-جىپ ەتكىزىپ ينەلەردى سۋىرا باستادى.
لۋجينگە جاقسى كوستيۋمنەن باسقا فراك تا تىگىلدى؛ ونىڭ ساندىعىنىڭ تۇبىنەن تابىلعان كونە مودالى سموكينگ تە الگى تىگىنشىنىڭ قولىمەن جاڭارىپ شىعا كەلدى. قالىڭدىعى شاحماتتى ەسىنە ءتۇسىرىپ الارمىن دەپ لۋجيننەن وعان بۇرىن ەموكينگتىڭ نە ءۇشىن كەرەك بولعانىن سۇراۋعا باتپادى، سوندىقتان ول ەشۋاقتا دا بيرمينگامداعى ۇلكەن تۇسكى اس تۋرالى بىلمەي كەتتى، ول استا ۆالەنتينوۆ... جارايدى، ەندى ونى قۇداي جارىلقاسىن.
لۋجين تۇلعاسىنىڭ جاڭارۋى مۇنىمەن بىتكەن جوق. كويلەكتەر، گالستۋكتەر، شۇلىقتار پايدا بولدى، — لۋجين مۇنىڭ ءبارىن ءبىرقالىپتى قابىلدادى. ول ساناتوريادان، قالىڭدىعى ءۇيىنىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى، قابىرعالارىندا كوڭىلدى سۋرەتتەرى بار شاعىن بولمەگە اۋىسقان، اۋىسقان كەزدە ول، ءبىر كەزدە دەريەۆنيادان قالاعا ورالعان كەزىندەگىدەي سەزىمدى باسىنان كەشتى. قالاداعى كوشى-قون قاشان دا ءبىر ءتۇرلى. ۇيىقتاماق بولاسىڭ، ءبارى توسىن: اياقتاردىڭ جۇرىسىمەن كوشەدەگى تۇنگى شوركەلەرگە دۇڭكىلدەپ جان بىتەدى، تەرەزەدەگى پەردەلەر ۋسادباعا قاراعاندا ءارى قىمبات، ءارى تىعىز جابىلادى؛ جاقتاۋىندا ساڭلاۋ قالعان ەسىكتەن كورىنەتىن زاتتار الدەنە كۇتكەندەي قاتىپ قالعان. ال ويانعان كەزىڭدە تەرەزە سىرتىنان سۇرعىلت جارىق كورىنەدى دە، تۇماندى اسپان تورىنەن اي سياقتى كۇن جىلجىپ بارا جاتادى، كەنەت الىستان، اسكەري مۋزىكا ءۇنى جەتەدى: ول بارابان داۋسىمەن ۇزدىك-ۇزدىك بوپ القىزىل تولقىن سياقتى جاقىنداپ كەلە جاتادى، كوپ ۇزاماي ءبارى جىم-جىرت بولا قالدى دا، ترۋبا ءۇنىنىڭ ورنىنا تاياقتاردىڭ توقىلداعان دىبىسى، پەتەربور تاڭىنىڭ جەڭىل ءدىرىلى ەستىلەدى. "ءسىز دالىزدەگى شامدى ءسوندىرۋدى ۇمىتىپ ءجۇرسىز، — دەدى بولمەنى جالعا بەرگەن قارت نەمىس ايەلى وعان، — ءسىز تۇندە ەسىگىڭىزدى جابۋدى ۇمىتىپ كەتەسىز". ول ونىڭ قالىڭدىعىنا دا شاعىم ايتتى، — كارى پروفەسسور سەكىلدى الاڭعاسار.
"سىزگە جايلى ما، لۋجين؟ — دەدى قالىڭدىعى. — ۇيقىڭىز جايلى ما، لۋجين؟ ارينە، مەن بىلەم، ونشا جايلى ەمەس، ءبىراق جاقىندا ءبارى وزگەرەدى". "كەيىنگە شەگەرە بەرمەيىك، — دەپ كۇبىرلەدى لۋجين، ونى بوكسەسىنەن قاپسىرا قۇشاقتاپ تۇرىپ. — وتىرىڭىز، وتىرىڭىز، كەيىنگە شەگەرمەيىك. ەرتەڭ تىركەلەيىك. ەرتەڭ. زاڭدى تۇرمىس قۇرايىق". "كوپ قالعان جوق، — دەيدى قالىڭدىعى. — ءبارى ءبىر كۇندە بولمايدى عوي. تاعى ءبىر مەكەمە بار. ءبىز ول جەردە ەكى اپتا بويى قابىرعادا ءىلۋلى تۇرامىز، بۇل كەزدە ءسىزدىڭ جۇبايىڭىز پالەرمودان كەلىپ، جازىلعان ەسىمدەرگە قاراپ: "بولمايدى، لۋجين — مەنىكى دەيدى".
"جوعالتىم الدىم، — دەپ جاۋاپ بەردى شەشەسى، ودان ءوزىنىڭ كۋالىگىن سۇراعان كەزدە. — سالعام، ءبىراق جوعالتىپ الدىم. بىلمەيمىن، ەشتەڭە بىلمەيمىن". الايدا ول قاعاز وپ-وڭاي تابىلدى. ەسكەرتۋ ايتۋ دا، تىيىم سالۋ دا، قيىندىقتاردى ويلاپ تابۋ دا كەش ەدى. ۇيلەنۋ تويى جولداعى كەدەرگىلەردى جانىشتاپ جىلجىپ كەلە جاتتى، ونى توقتاتام دەۋ، تايعاق مۇز ۇستىندە تۇرىپ اپ بىردەڭەنى توقتاتام دەۋمەن بىردەي ەدى. شەشەسىنە مويىنسىنۋدان باسقا ەشتەڭە قالمادى، ەندى ول قىزىنىڭ كۇيەۋى ءۇشىن جۇرت الدىندا ۇيالىپ قالماۋدىڭ، ونى ادەمىلەپ، باپتاپ كۇتۋ كەرەك تە، توي ۇستىندە جۇرتتىڭ بارىنە كۇلىمسىرەپ قاراپ، ءوزىنىڭ شەكسىز ريزا ەكەنىن ءبىلدىرىپ، ءلۋجيندى سونداي مەيىرىمدى ادام دەپ ماقتاپ ءجۇرۋدىڭ قامىن جاساماق. ول سونداي- اق لۋجينگە قانشا اقشا كەتكەنىن، ەندى قانشا اقشا كەتەتىنىن ويلاپ، باسىنان سۇمدىق ءبىر سۋرەتتى قۋىپ تاستاۋعا تىرىستى: مايمىلدىق كۇن كەشكەن ديۋانا كەيىپتەگى جۇلىم-جۇلىم لۋجين مەن جان جىلۋىن جوعالتقان مۇپ-مۇزداي قىزى. سولاي بولا تۇرا ونداي سۋرەتتىڭ جاقتاۋلارى دايىن ەدى. جاقىن جەردەن ونشا قىمبات ەمەس، ءبىراق اپ-اجەپتەۋىر جيھاز قويىلعان پاتەر جالدانىپ، تەك بەسىنشى قاباتتا، ءبىراق ءلۋجيننىڭ دەمىكپەسى ءۇشىن ءليفتى ىستەيتىن، سونداي-اق وندا قويىلعان باسقىش تا سونشالىقتى تىك كوتەرىلمەيدى. قارا رامالارداعى سۋرەتتەر ىلىنگەن اۋىز ءۇيدىڭ سول جاعى — جاتىن بولمە، وڭ جاعى كابينەت. ودان ءارى قوناق بولمە، جانىندا اۋىز ۇيمەن جالعاسىپ جاتقاندىقتان ۇزىن بولىپ كورىنەتىن اسحانا، ال ول دالىزبەن ۇلاسىپ كەتەدى. ءدالىزدىڭ سول جاعى جۋىناتىن، دارەت بولمەلەرى، تىرەلەتىن جەرىندە اس ءۇي ەسىگى.
بولاشاقتا تۇراتىن قالىڭدىققا بۇل پاتەردەگى بولمەلەردىڭ ورنالاسۋى ۇنادى؛ تەك جيھازدارى عانا تالعامنان شىعا قويمادى. كابينەتكە قوڭىر بارقىتتى كرەسلولار، دۋلىعا كيگەن كەڭ كەۋدەلى وتكىر ءجۇزدى دانتەنىڭ سۋرەتى بار كىتاپ شكابى، سونداي-اق شىققان تەگى دە بەلگىسىز، بولاشاعى دا بەلگىسىز ۇلكەن بوس تۇرعان جازۋ ۇستەلى. القىزىل اباجۋردىڭ استىنداعى وراما قارا باعاناداعى شام جۇمساق ديۆان جانىندا تۇر، ال ديۆان ۇستىندە جىلتىر تۇكتى قونجىق پەن نوقات كوزدى، جالپاق قىزىل تاباندى اۋزى دورباداي يت جاتىر. بيلەپ جۇرگەن ادامداردى بەينەلەگەن بەلەڭ ديۆاننىڭ جوعارى جاعىنا ءىلىنىپتى.
كابينەتتەگى ەكى جاققا اشىلاتىن ەسىكتى يتەرسەڭ، ءبارى كورىنەدى: قوناق بولمەنىڭ ەدەنى، قۋسىرىلىپ بىتكەن بۋفەتتى اسحانا. قوناق بولمەدە جاسىل جەلەكتى پالما ءوسىپ تۇر، ال پاركەتتە كىلەمشەلەر توسەلگەن. ەڭ سوڭىندا — ءوزىنىڭ تابيعي كولەمىنە سىيماي ۇلعايىپ كەتكەن بۋفەت پەن قابىرعالارىنا تارەلكەلەر قويىلعان اسحانا. ۇستەلدىڭ جوعارعى جاعىنداعى شام استىندا تۇكتى سايتان جالعىزسىراپ قارايدى. تەرەزەدەن كوشە تۇيىعىنداعى فونتاندى سكۆەردى كورۋگە بولادى. ۇستەلگە قايتا ورالىپ، ول قوناق بولمە ارقىلى كابينەتتىڭ تۇكپىرىنە، توبەگە قارادى، سونان كەيىن اسحانادان دالىزگە شىعىپ اۋىز ۇيدەن جاتىن بولمەگە وزدى. ول جەردە بىر-بىرىمەن بۇيىرلەسىپ ەكى توسەك قاتار تۇر. شام ماۆريتان ستيلىندە بولىپ شىقتى، تەرەزەدەگى پەردەلەر تاڭەرتەڭگى جارىقتى باسقاشا قۇبىلتىپ كورسەتەتىن سارعىش ەكەن، — جانىندا گراۆيۋرا: ەتەگى وكشەسىنە دەيىن تۇسكەن تۇنگى كويلەك كيگەن ۆۋندەركيند رويال ويناپ وتىر دا، قولىنا شىراق ۇستاعان سۇر حالاتتى اكەسى ەسىكتى ءسال اشقان قالپى قاتىپ قالىپتى.
ءبىر نارسەلەردى قوسىپ، ءبىر نارسەلەردى الىپ تاستاۋعا تۋرا كەلدى. قوناق بولمەدەن قوجايىن ايەلدىڭ اكەسىنىڭ پورترەتى الىنىپ، ال كابينەتتەن پەرلامۋتر شاحمات تاقتاسى بار شىعىستىق ۇلگىدەگى ۇستەل شۇعىل الاستاتىلدى. تومەنگى جاعىنا قىراۋ قونعانداي كوگىلدىر ۇشقىندانىپ تۇراتىن ۆانناداعى تەرەزە شىتىناپ كەتكەن ەكەن، ونى جاڭا شىنىمەن اۋىستىردى. Ac ءۇي مەن دارەت بولمەلەردىڭ توبەسى اقتالدى. پالما استىنا گراماففون ورنالاستىرىلدى. ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، — اكەسى ازىلدەپ ايتقانداي، — "بايلىقتان شالقىپ، اسىعا قارپىپ" العان بۇل پاتەر، نە بولعاندا دا، ۋاقىتشا عانا، ويتكەنى ءلۋجيندى بەرليننەن تەزىرەك الىپ كەتىپ، ونى باسقا ەلدەرمەن كوڭىلىن الدارقاتۋ كەرەك، قالىڭدىعىنىڭ باسىنان وسى وي كەتەر ەمەس. ەرتەڭ نە بولارى بەلگىسىز، — كەيدە ول تاعدىردىڭ تابيعي قۇپياسىنا كومەك بەرۋ ءۇشىن باسقا ءبىر كۇش كەلگەندەي قالىڭ تۇمانعا تۇمشالانىپ الادى.
لۋجين بۇل كۇندەرى سونداي ىزەتتى، يناباتتى قالىپتا ءجۇردى... جاڭا كوستيۋم كيىپ، ءتۇتىن تۇستەس گالستۋك تاققان ول شاي ۇستىندە سونداي سىپايى، جايدارى وتىرىپ، اڭگىمە-دۇكەن ۇستىندە قالجىڭداسىپ تا قويادى. ونىڭ بولاشاق ەنەسى تانىستارىنا، لۋجين ۇزاق ۋاقىت بويى ەڭبەگى زايا بولعان شاحماتتان باس تارتقانىن، ەندى ول تۋرالى سويلەسۋدى قالامايتىنىن اڭگىمەلەدى، — سودان دا ولەگ سەرگەيەۆيچ سميرنوۆسكيي ونى ويىنعا شاقىرعان جوق، تەك كوزى ۇشقىنداپ وعان ماسونداردىڭ قۇپيا قۇيتىرقى ارەكەتتەرىن اشكەرەلەپ، ءتىپتى وقىپ شىعۋعا اسا قۇندى كىتاپشا بەرۋگە ۋادە ەتتى.
نەكەلەسۋ ىسىمەن اينالىساتىن مەكەمەلەردە لۋجين ءوزىن، شىن مانىندە، ەرەسەك جاندارداي ۇستاپ، بارلىق قاعازدى سونداي تىندىرىمدىلىقپەن، بايەكتىكپەن ءوزى اپارىپ، بارلىق بلانكالاردى شىن ىقىلاسىمەن، ءاربىر ءارپىن مۇقيات جازىپ ءوزى تولتىردى. ول كوركەم، ۇقىپتى جازادى ەكەن، قالامسابىن باپتاۋدىڭ وزىنە ءبىرقىدىرۋ ۋاقىت كەتەدى: جازباس بۇرىن ول ونى قاپتال تۇسىنا باياۋ عانا سىلكىپ-سىلكىپ الادى، سونان كەيىن التىن قالامۇشىنىڭ قاعاز بەتىندەگى جۇگىرىسىنە ريزا بوپ، جالتىراپ تۇرعان ىلمەشەگى بار ونى ءتوس قالتاسىنا اسىقپاي سالىپ قويادى. ول دۇكەننەن دۇكەن قالدىرماي كەزەتىن قالىڭدىعىنىڭ قاسىندا دا ءجۇرىپ، ۇيلەنۋ تويىنا دەيىن كورسەتپەيمىن دەپ قويعان پاتەردى تاعاتسىزدانا كۇتەدى.
ولاردىڭ اتى-جوندەرى ءىلىنىپ قويىلعان ەكى اپتا ىشىندە — كۇيەۋ جىگىتتىڭ دە، قالىڭدىقتىڭ دا ادرەستەرىنە مۇندايدى قالت جىبەرمەي اڭدىپ وتىراتىن تالاي-تالاي فيرمالاردان ۇسىنىستار ءتۇستى: ۇيلەنۋ تويى مەن جەرلەۋ ءۇشىن ەكيپاجدەر (جەلىستى قوس aت جەگىلگەن تارانتاس سۋرەتى)، جالعا بەرىلەتىن فراكتەر، سيليندرلەر، جيھازدار، شاراپ، جالدامالى زالدار، دارى-دارمەكتەر. لۋجين اجارلى كوركەمدەلگەن پرەيسكۋرانتتاردى شىن كوڭىلىمەن قاراپ، قالىڭدىعىنىڭ وسى قىزىقتى ۇسىنىستارعا نەگە كۇدىكپەن قارايتىنىنا تۇسىنبەي، ولاردى جيناپ قوياتىن. باسقا دا ۇسىنىستار بولدى. سونداي-اق، لۋجين ايتقانداي، قايىن اتاسىمەن "شاعىن كەلىسسوز"، جاراستى اڭگىمە دە بولدى، قايىن اتاسى ونى، تاپ ءقازىر ەمەس، ابدەن دەمالىپ العاننان كەيىن، بىرنەشە ايدان سوڭ كوممەرسيالىق كاسىپورىنعا ورنالاستىرماق بولدى. "ءومىر دەگەن وسىلاي قۇرىلعان عوي، — دەگەن ول سول اڭگىمە ۇستىندە، — ادام ءار سەكۋند ءۇشىن، ەڭ كەم دەگەندە، بۇل قايىرشىلىق دەڭگەي بولا تۇرا 1/432 پفەننينگ تولەۋگە ءتيىس؛ ءساندى دە توق ومىرگە ۇيرەنىپ قالعان ايەلىڭىزدى اسىراۋ كەرەك قوي". "ءيا، ءيا" — دەدى لۋجين كوڭىلدەنە كۇلىمسىرەپ، سونان كەيىن قايىن اتاسىنىڭ ورامىن كەلتىرە ايتقان كۇردەلى ەسەپتى ويىنا سالىپ سارالاپ كەتتى. "ول ءۇشىن كوپ اقشا كەرەك"، — دەدى قايىن اتاسى، ال لۋجين تاعى ءبىر فوكۋس ەستىگىسى كەپ، قۇلاعىن تىگە قالدى. "ءار سەكۋند قىمبات... قايتالاپ ايتام، العاشقى كەزدە، العاشقى جىلى مەن سىزدەرگە جومارتتىق كورسەتە الام... ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە... ماسەلەن، ءسىز مەنىڭ كەڭسەمە كەلىڭىز، مەن سىزگە قىزىق نارسەلەر كورسەتەم".
وسىلايشا ءبارى دە لۋجين ومىرىندەگى بوس كەڭىستىكتى گۇلدەندىرىپ قويۋعا ۇمتىلىپ جاتتى. ول دا ءوزىن ەركەلەتۋگە، تەربەتۋگە، ايمالاۋعا مۇرسات بەردى دە، جان-جاعىنان قورشاعان ىقىلاس پەن پەيىلگە مولىنان شومىلدى. بولاشاق تىرشىلىگى بىردە نۇر ءتۇسىپ، بىردە كولەڭكە جاباتىن، ارباپ، قۇبىلىپ تۇرعان ويىنشىعى كوپ دۇنيەنىڭ باقىتتى ءبىر قوڭىرجاي ساياجايىندا، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن، مامىراجاي قالىپتا وتەتىن سياقتى بوپ كورىندى. ءبىراق ۇيلەنەر الدىنداعى قاشىپ قۇتىلا المايتىن ساتتەر دە بولاتىن، — ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا، تاڭسارىدە، — داستارقانعا سالىناتىن سۋرەتتەردىڭ قۋىس ۇيالارى سياقتى قاڭىراپ بوس قالاتىن كەزدەرى دە بار. بىردە ول تۇسىندە وعان تۋ سىرتىن بەرىپ وتىرعان ءتۋراتيدى كوردى. قولىن تايانىپ وتىرعان تۋراتي قالىڭ وي ۇستىندە، ءبىراق ونىڭ كەڭ جاۋىرىنىنان نەگە قاراپ ويلانىپ وتىرعانى كورىنبەيدى. لۋجين سول وتىرىستان قورىقتى، قاراۋعا قورىقتى، ءبىراق سولاي بولا تۇرا ونىڭ قارا يىعىنان جايلاپ اسىلىپ قارادى. ول سوندا عانا بايقادى، ءتۋراتيدىڭ الدىندا سورپا قۇيىلعان تارەلكە تۇر دا، ول قولىن تايانىپ ەمەس، ورامالدى جاعاسىنىڭ استىنا سالىپ وتىر ەكەن. وسى تۇستەن كەيىن قاراشا ايىندا لۋجين ۇيلەندى.
ولەگ سەرگەيەۆيچ سميرنوۆسكيي مەن ءبىر بالتىق بارونى كۋالار بولدى دا، لۋجين مەن ونىڭ قالىڭدىعىن ۇلكەن بولمەگە كىرگىزىپ، ماۋىتى جابىلعان ۇزىن ۇستەلدىڭ جانىنا جايعاستىردى. پيدجاگىن توزىعى جەتكەن سۇرتىككە اۋىستىرعان شەنەۋنىك نەكە وسيەتىن وقىدى. ءبارى ورنىنان تۇردى. وسىدان كەيىن شەنەۋنىك كاسىبي ادەتپەن كۇلىمسىرەپ، نەكەلەسكەندەرگە قول بەرىپ قۇرمەت كورسەتتى دە، وسىمەن ءبارى ءبىتتى. شىعار ەسىكتە شۆەيسار ەلۋلىك مونەتا دامەتىپ قۇتتىقتاپ باسىن ءيىپ ەدى، لۋجين وعان قولىن بەرىپ وتە شىقتى.
سول كۇنى شىركەۋدە نەكە قيىلدى. لۋجين شىركەۋدە سوڭعى رەت كوپ جىل بۇرىن شەشەسىنىڭ جانازاسى كەزىندە بولىپ ەدى. جۇرەگى جارىلىپ ولگەن شەشەسىن نيەۆادان قاتتى جەل سوققان ءتۇنى جىپ-جىلى شىركەۋدەن بەلگىسىز قاراڭعىلىققا الىپ شىققاندارى، جالپىلداپ جانعان شىراقتار كوتەرىپ قايتقاندارى ەسىندە. سونداي-اق پوچتامت كوشەسىندەگى شىركەۋدە دە عيبادات ەتىلدى. قاراڭعى كەڭىستىكتە ونىڭ ەتىگى قۇرعاق جوتەل قۇساپ، كۇركىلدەپ كەتكەنى، ادامدار وتىرعان ورىندىقتار تىزبەگى، اندا-ساندا مۇيىستەردەن ەستىلەتىن سىبىر-كۇبىرلەر جادىندا. پاسحا تۇندەرى دە ەسىندە قالىپتى: دياكون جىلارمان داۋىسپەن وقىپ، اقىرىندا وكسىگىن باسپاعان قالپى ۇلكەن ءىنجىلدىڭ بەتىن جاپتى... سونداي-اق ول، ابدەن دىڭكەلەپ شارشاعان سۆياششەننيكتىڭ اۋزىنان، ادامنىڭ جانىن سۋىرىپ الارداي، "فاسحا" دەگەن ەمىنىپ تۇرعان ءسوزدىڭ ايتىلعانى دا؛ تەربەلىپ تۇرعان كاديلو كەزىندە باس ءيىپ جالبارىنۋ دا ەسىندە. لاديانىڭ حوش ءيىسى دە، ساۋساقتارعا تامعان ىستىق بالاۋىزدىڭ تامشىلارى دا، كۇڭگىرت بال سياقتى قۇداي بەينەسى دە. ەس كەتە اڭساۋ، كۇڭگىرت الەمدەگى جىلت-جىلت ەتكەن ساۋلەلەر، ەلتتىرگەن شىركەۋ اۋاسى بالتىرىڭدى شىمىرلاتار حال ەندى سولاردىڭ ءبارىنىڭ ۇستىنە قالىڭدىق پەن ءدال توبەسىنە قۇلاپ كەتۋى كادىك نەكەلەسۋ ءتاجى كەلىپ قوسىلدى. ول وعان كوزىنىڭ قىرىمەن ەكى رەت قارادى، ونى الدەقانداي كوزگە كورىنبەيتىن قول، ءدال سونداي كوزگە كورىنبەيتىن قولعا وتكىزىپ جىبەرگەندەي بولدى... "ءيا، ءيا" — دەپ سۆياششەننيكتىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ، ءبارى دە جاقسى دەپ ءسوز قوسقىسى كەلدى، جانى دا جادىراپ سالا بەردى دە، القىمىنا الدەنە كەپتەلىپ قالعانداي، جانارىنان وت توگىلىپ جاتقانداي بولدى.
سونان كەيىن ءبارى ۇلكەن ۇستەل باسىنا جينالعان كەزدە، ونىڭ بويىن ۇيگە كەلگەندە شوشقانىڭ ءسۇر ەتى مەن جۇمىرتقاعا قاراماي، التىن ءمۇيىزدى مايعا قۋىرىلعان قوي مەن قۇس ەتىنە باس قوياتىن سول ءبىر شاقتاعى سەزىم جايلاپ الىپ ەدى. ءارى ىستىق، ءارى ۋ-دۋ، ۇستەل باسىندا شىركەۋگە بارعان ادامداردىڭ ءبارى وتىر، — ەشتەڭە ەتپەس، ەشتەڭە ەتپەس وتىرعاندارىنشا وتىرسىن... لۋجين كۇيەۋىنە ونىڭ تولقىندى شاشىنا، قونىمدى تىگىلگەن فراگىنا، تاماق كەلگەندە ەزۋىن قيسايتا كۇلىمسىرەگەنىنە قاراپ وتىر. ەرتە كەزدەگىدەي تىرسىلداتىپ جوعارى كوتەرىپ قوياتىن ەكاتەرينا ومىراۋىن ەسكە تۇسىرەتىن كەۋدەسى ايقارا اشىق كويلەك كيگەن، ابدەن وپالانعان ايەلىنىڭ شەشەسى ءوزىن كەلىستى ۇستاپ وتىر، ءتىپتى كۇيەۋ بالاسىنا "سەن" دەپ تە قويادى، لۋجين العاشقى كەزدە ونى كىمگە ايتىپ وتىر دەپ تۇسىنبەي دە قالدى. ول بار بولعانى ەكى-اق بوكال شامپان ءىشتى؛ ءبىراق ونىڭ ىستىق تولقىنى ونى ماۋجىراتىپ تاستادى. سىرتقا شىقتى. فراكتىڭ تىلتيعان نىمشاسى قامساۋ بولا المايتىن كەۋدەسىن ساپ-سالقىن جەل كەۋلەپ بارادى. ايەلى پالتوڭدى قاۋسىرىنىپ ال دەدى، ال اكەسى كەش بويى كۇلىمسىرەپ الدەقانداي ديپلوماتتان ۇيرەنگەن ايرىقشا ءبىر مانەرمەن بوكالىن كوتەرىپ، بۇرىنعىدان دا جىميا ءتۇسىپ، قوشتاسۋدىڭ بەلگىسىندەي ەتىپ شامنىڭ جارىعىمەن جالت-جۇلت ەتكەن ەسىك كىلتتەرىن كوتەرىپ قويادى. شەشەسى اق تىشقان تەرىسىن يىعىنا ءىلىپ، اۆتوموبيلگە ءمىنىپ جاتقان ءلۋجيننىڭ جاۋىرىنىنا قاراعىسى كەلمەي تۇر. ازداپ ماساڭ قالىپتاعى قوناقتار توي يەلەرىمەن، وزدى-وزدىمەن قوشتاسىپ بيپاز كۇلىسىپ، ورنىنان قوزعالعان ءاۆتوموبيلدى قورشاپ "ۋرا" دەپ ايقايلادى، كەشتەتىپ ءوتىپ بارا جاتقان جۇرگىنشى قاسىنداعى ايەلگە: "جەرلەستەر شۋلاپ جاتىر"، — دەدى.
لۋجين اۆتوموبيلگە وتىرعان بويدا ۇيىقتاپ كەتتى، ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى تۇسكەن كەزدەيسوق جارىقتار ونىڭ ءجۇزىن اشىپ كورسەتەدى دە، مۇرنىنان تۇسكەن كولەڭكە شىر اينالىپ جۇزىنە، سونان كەيىن ەرنىنە تۇسەدى، ارتىنشا اۆتوموبيل ءىشىن كەلەسى جارىق تۇسكەنشە قاراڭعىلىق باسادى، ول جارىق تاعى ءبىر كولەڭكە كەلگەنشە قاراڭعى قالتاعا جىلجىپ بارا جاتقانداي اسەر قالدىرىپ ءلۋجيننىڭ قولىن سيپالاپ قالادى. سونان كەيىن تۇتاس جاپ-جارىق وتتاردىڭ تىزبەگى باستالادى دا، ءاربىر وت اق گالستۋكتىڭ استىنا جاسىرىنعان كولەڭكە كوبەلەكتەردى قۋۋمەن بولادى، ايەلى جايلاپ قانا جاعاسىن تۇزەپ قويدى، ويتكەنى اۆتوموبيل ءىشىن قاراشانىڭ سۋىق جەلى ارالاپ جۇرگەن-دى. ول ويانىپ، كوشە جارىعىنىڭ نۇرىنان كوزىن سىعىرايتتى دا، قاي جەردە ەكەنىن تۇسىنە المادى، سول كەزدە اۆتوموبيل توقتاپ، ايەلى "لۋجين، ءبىز ۇيگە كەلدىك"، — دەدى. ليفتىدە ول ماساڭ بولماسا دا سالبىراڭقى قالىپتا كۇلىمسىرەي جىپىلىقتاپ، تىزىلگەن تەتىكتەرگە قاراپ تۇردى، ايەلى سولاردىڭ بىرەۋىن باستى. "بەلگىلى بيىكتىككە" — دەپ ول، بارار جولدىڭ ۇشار باسىنا كوز سالىپ تۇرعانداي، ءليفتىنىڭ توبەسىنە قارادى. ليفت توقتادى. "ۋھ"، — دەپ لۋجين سىلق-سىلق كۇلدى.
اۋىز ۇيدە ولاردى جاڭا قىزمەتشى كۇتىپ الدى، — ەبەدەيسىز ۇزىن قىزىل قولىن ۇسىنعان دوڭگەلەنگەن قىز. "ءبىزدى نەسىنە كۇتتىڭىز"، — دەدى ايەلى. قىزمەتشى قىز ولاردى قۇتتىقتاپ، الدەنەنى تەز-تەز ايتىپ، ءلۋجيننىڭ قول سومكەسىن ەلپىلدەپ الىپ جاتتى. لۋجين كۇلىمسىرەپ ونىڭ قالاي جابىلاتىنىن كورسەتتى. "تاماشا"، — دەدى قىزمەتشى ايەل. "بارىڭىز، ۇيىقتاڭىز"، — دەدى ايەلى دەگبىرسىزدەنە. — ءبىز ءبارىن ءوزىمىز جاسايمىز".
كابينەتتىڭ، قوناق بولمەنىڭ، اسحانانىڭ شامدارى جاعىلدى. "تەلەسكوپ سياقتى اشىلادى"، — دەدى لۋجين ۇيقىسىراپ. ول ەشتەڭەگە كوز توقتاتىپ قاراعان جوق، — كوزىنە ۇيقى تىعىلدى. اسحاناعا كىرىپ بارا جاتىپ ول، قولىنا قىزىل تاباندى ۇلكەن ءپۇلىش ءيتتى كوتەرىپ جۇرگەنىن بايقادى. ول ونى ۇستەلگە قويعان كەزدە، شامدا ءىلىنىپ تۇرعان تۇكتى سايتان ورمەكشى قۇلاپ ءتۇستى. تەلەسكوپتىڭ ءبىر بولىگى ورنىنان جىلجىپ كەتكەندەي بولمەلەردىڭ شامدارى ءسوندى دە، لۋجين جارىق دالىزگە شىقتى. "بارىڭىز، ۇيىقتاڭىز"، — دەدى ايەلى الدەكىمگە ايقايلاپ، تۇپكى جاقتان قايىرلى ءتۇن ايتقان داۋىس ەستىلدى. "مىناۋ دارەت بولمە، — دەدى ايەلى. — ال، مىنا سول جاقتاعى — ۆاننا". "بولەك بولمە قايدا؟ — دەدى لۋجين كۇبىر ەتىپ. — ەڭ كىشكەنتاي بولمە قايدا؟" — "ۆاننادا، ءبارى ۆاننادا، — دەدى ول، لۋجين ەسىكتى جايلاپ اشتى دا، مىقتاپ جاۋىپ الدى. ال ايەلى جاتىن بولمەگە ءوتىپ، كرەسلوعا وتىردى دا توعايا ءىسىنىپ جاتقان توسەككە قارادى. "ابدەن شارشادىم"، — دەپ ول كۇلىمسىرەدى دە، ماۆريتان شامىن اينالا ۇشىپ، سونان كەيىن جوق بوپ كەتكەن ۇلكەن، جالقاۋ شىبىنعا ۇزاق قاراپ وتىردى. "مۇندا، مۇندا"، — دەپ داۋىستادى ول، ابايلاپ باسىپ كەلە جاتقان ءلۋجيننىڭ دىبىسىن ەستىپ. "جاتىن بولمە"، — دەدى ول قولىن ارقاسىنا قويىپ ماقۇلداعانداي جان-جاعىنا ءبىراز قاراپ تۇردى. ايەلى جاقىندا عانا ءار ءتۇرلى زاتتار قويعان شكاپتى اشىپ، ءسال ءمۇدىرىپ، كۇيەۋىنە قارادى. "مەن ۆاننا قابىلدايمىن، — دەدى ول. — ال ءسىزدىڭ زاتتارىڭىز مۇندا".
"ءبىر ءمينوت ايال ەتىڭىز"، — دەپ لۋجين، اۋزىن كەرە اشىپ ەسىنەدى. "ايال ەتىڭىز"، — دەدى ءار بۋىنعا ەسىنەۋدىڭ ەكپىنىن ءتۇسىرىپ. ءبىراق پيجاماسى مەن تۇنگى ءتۋفليىن العان ول، بولمەدەن شۇعىل شىعىپ كەتتى.
كوگىلدىر ءتۇستى كراننان سارقىراپ اققان سۋدىڭ ۆانناداعى دەڭگەيى كوتەرىلگەن سايىن داۋسى دا وزگەرىپ بارادى. قۇيىلىپ جاتقان سۋعا قاراپ وتىرىپ، ول ءوزىنىڭ ايەلدىك اڭعارعىشتىعىنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن، وعان باسقا ءبىر كۇشتەر دە ورتاقتاساتىنىن ۇقتى. ۆانناعا وتىرعاننان كەيىن دە سۋ كوپىرشىكتەرىنىڭ دەنەسىنە قالاي جابىسىپ جاتقانىنا قاراپ وتىردى. سۋعا موينىنا دەيىن كىرىپ ول سابىن كوپىرشىكتەرىنەن ءسال قويمالجىڭ تارتقان سۋ استىنداعى ءوزىنىڭ نازىك، اپپاق دەنەسىنە قاراپ، تىزەسىن تارتىپ سۋدان شىعارىپ ەدى، وسى ءبىر دوڭگەلەنىپ جارقىراپ تۇرعان ارالشىق وزىنە ايرىقشا اسەر ەتتى. "وسىنىڭ ءبارى مەنىڭ ءىسىم ەمەس"، — دەدى ول سۋدان قولىن شىعارىپ، ماڭدايىنا جابىسقان شاشىن قايىرىپ جاتىپ. تاعى دا ىستىق سۋ جىبەرىپ، ءدال قارنىنىڭ ۇستىنە قۇيىلىپ جاتقان جىپ-جىلى تولقىنعا راقاتتانىپ، اقىرىندا ۆاننا ىشىندە جەڭىل داۋىل تۇرعىزىپ سۋدان شىقتى دا، سۇرتىنۋگە كىرىستى. "تاماشا تۇرىك ايەلى"، — دەدى ول، بۋدان شامالى بۋالدىرلانىپ قالعان ايناداعى جىبەك شالبارلى ءوزىن كورىپ. "جالپى جامان ورنالاسقان جوق"، — دەدى ول شامالىدان كەيىن. ايناعا ءالى دە قاراپ تۇرىپ پيجام كوفتاسىن كيە باستادى. "ءبۇيىرىم تورسىڭقىراپ كەتىپتى"، — دەدى ول. ۆاننادان سىلدىراپ اعىپ جاتقان سۋ، كەنەت قورق ەتە قاپ، تىنا قالدى: ۆاننا بوساپ قاپتى، تەك تەسىگىندە عانا كىشكەنتاي سابىن كوپىرشىكتەرىنىڭ ءيىرىمى جاتىر. كەنەت ول، اينا الدىندا پيجاممەن ادەيى ايالداپ تۇرعانىن ءتۇسىندى، — كەۋدەسى مۇزداپ قويا بەردى، بەينە ءبىر وتكەن جىلدىڭ جۋرنالىن اۋدارىستىرىپ وتىرعاندا، كازىر ەسىك اشىلادى دا، تابالدىرىقتان دانتيست كىرىپ كەلەتىندەي.
ول ىسقىرا ءجۇرىپ جاتىن بولمەگە كىرىپ كەلدى، ىسقىرىعى پىشاق كەسكەندەي تيىلدى. بەلىنە دەيىن كورپە جامىلعان، ومىراۋى اشىق، كراحمالدانعان بۋىلتىق-بۋىلتىق كويلەكپەن ەكى قولىن باسىنا قويىپ توسەكتە جاتقان لۋجين قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. شالبارى كومەك كۇتكەندەي جايىلىپ جەردە جاتىر، فراگىن قاناتى سىنعان قۇس قۇساتىپ كۋشەتكاعا تاستاي سالىنىپتى. ول ونىڭ ءبارىن جايلاپ جيناپ، رەتتەپ قويدى. جاتار الدىندا پەردەنى ءتۇسىردى. اۋلانىڭ قاراڭعى تۇكپىرىندە تۇنگى جەل بۇتالاردى قوزعاپ، قايدان توگىلگەنىن كىم ءبىلسىن، الدە گازون بويىنداعى تاس پانەلدىڭ ۇستىندەگى شالشىق پا، ايتەۋىر ءبىر سۋ جىلتىرايدى، ال باسقا ءبىر تۇستا شارباق كولەڭكەسى بىردە كورىنىپ، بىردە جوق بوپ كەتەدى. كەنەت ءبارى ءسوندى دە، كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىلىق باستى.
ول جاستىققا باسىم تيسە بولدى، ۇيىقتاپ كەتەم دەپ ويلاعان، ءبىراق باسقاشا بولدى. ءدال قاسىنداعى قورقىلداپ ەستىلەتىن قورىل، اڭىلجىعان مۇڭ، جات بولمەدەگى وسى ءبىر قاراڭعىلىق، ونى اۋمالى-توكپەلى كۇيگە ءتۇسىرىپ تۇرىپ الدى دا، ۇيقى بەرە قويمادى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، "پارتيا" دەگەن ءسوز ميىنىڭ ىشىنە كىرىپ الىپتى — "جاقسى پارتيا"، "وزىڭە جاقسى پارتيا تاۋىپ الۋىڭ كەرەك"، "پارتيا"، "پارتيا"، "ءۇزىلىپ قالعان، وينالماي قالعان پارتيا"، "سونداي جاقسى پارتيا"، "ماەستروعا مەنىڭ ىشكى تولقىنىسىمدى جەتكىزىڭىزشى؟.." "ول وزىنە-وزى كەرەمەت پارتيا جاساۋىڭا بولار ەدى"، — دەدى شەشەسى قاراڭعىلىققا ءسىڭىپ بارا جاتىپ. "سوعىستىرايىق"، — دەپ سىبىرلادى ءبىر نازىك داۋىس. اكەسىنىڭ كوزى بوكال ەرنەۋىنەن قاراپ تۇر، كوبىك كوتەرىلىپ كەلەدى، كوتەرىلىپ كەلەدى. جاڭا تۋفلي اياعىن قىستى، شىركەۋ ءىشى ىستىق ەكەن.
12
شەتەلگە شىعاتىن ۇلكەن ساپار كوكتەمگە دەيىن كەيىنگە قالدىرىلدى، — ەڭ بولماسا، العاشقى ايلاردا جانىمىزدا بولىڭدار دەگەن اكە-شەشەسىنىڭ سوڭعى وتىنىشتەرىنە لۋجينا العاش رەت قۇلاق استى. ويتكەنى لۋجينا كۇيەۋى ءۇشىن، شاحماتتى ەسكە تۇسىرەتىن بەرليننەن ەپتەپ قورقاتىن؛ سويتسە، بەرليندە دە ءلۋجيننىڭ كوڭىلىن الدارقاتاتىن نارسەلەر بار ەكەن.
شەتەلگە ساپار، ول تۋرالى اڭگىمەلەر، جول-جونەكەي ويلار. لۋجينگە قاتتى ۇناعان كابينەتتەگى شكاپتان كەرەمەت اتلاس تابىلدى. العاشقىدا بويلىقتار مەن ەندىكتەردىڭ تورىمەن شىرەي بايلانعان الەم شارى، كەلەسى بەتتە ەكى كەڭىستىكتە جايىلا جارىلىپ، سونان كەيىن بولشەكتەرگە ءبولىنىپتى. و باستا كىشكەنتاي عانا سوقىر ىشەكتەي بوپ كورىنەتىن گرەنلانديا، جايىلعان كەزدە ماتەريكتەردىڭ دەڭگەيىندەي بوپ ۇلعايىپ كەتتى. پوليۋستەر اپپاق بوپ كوگەرىپ كەتكەن. مۇحيتتار تەپ-تەگىس كوكپەڭبەك بوپ جاتىر. كارتاداعى سۋدىڭ ءوزى-اق، ماسەلەن، قول جۋۋعا جەتەر ەدى، — شىنىندا دا قانشاما سۋ، — ەنى قانداي، تەرەڭدىگى قانداي... لۋجين ايەلىنە بالا كەزىندە كورگەن، تىزەسىن بۇككەن ايەل سياقتى بالتىق تەڭىزىن، يتاليا ەتىگىن، ينديانىڭ ءدال تۇمسىعىنىڭ الدىنا تۇسكەن سەيلون تامشىسىن كورسەتتى. ول ەكۆاتوردىڭ جولى بولا قويماعان — كوبىرەك تەڭىز ۇستىنەن وتەدى، — ەكى كونتينەنتتى كەسىپ وتسە دە، ازيادان الىستا جاتىر: الدىندا كەزدەسكەندەردى سىعىپ، جانشىپ جىبەرگەن، — الدەقانداي باشپاي ۇشتارىن، شاشىلعان ارالداردى. ول ەڭ بيىك تاۋلار مەن ەڭ كىشكەنتاي مەملەكەتتەردى ءبىلىپ، امەريكانىڭ ورنالاسۋىنان اكروباتيكالىق قيمىل كورگەندەي بولدى. "وسىلاردىڭ ءبارىن اجارلىلىراق ورنالاستىرۋعا بولار ەدى، — دەدى ول الەم كارتاسىن نۇسقاپ. — قاراشى، ەشقانداي يدەيا دا، ەشقانداي ونەر دە جوق". ول وسى كۇردەلى قۇرىلىمنان ەشقانداي ءمان-ماعىنا تابا الماعانىنا ازداپ ىزالانىپ، سونان كەيىن بالا كەزىندەگى وزەندەردىڭ شىم-شىتىرىق جولدارىمەن سولتۇستىك تەڭىزىنەن جەرورتا تەڭىزىنە قالاي جەتۋگە بولاتىنىن قاراستىرىپ، وركەش-وركەش تاۋلار تىزبەگىنەن ناقتى ءبىر ورنەك ىزدەستىردى.
"قايدا بارامىز"، — دەدى ايەلى، ادەتتە ۇلكەندەر كىشكەنتاي نارەستەنى ويناتقاندا جاسايتىن ادەتپەن ەرىندەرىن ءشوپ ەتكىزىپ. سونان كەيىن ول رومانتيكالىق ەلدەردى اتاي باستادى. "الدىمەن ريۆەراعا، — دەپ ۇسىنىس جاسادى. — مونتە كارلو، نيسسا نەمەسە، الپا". "ال سونان كەيىن ەپتەپ بىلاي قاراي، — دەدى لۋجين. — قىرىمدا وتە ارزان ءجۇزىم بار". "ءسىز نە ايتىپ تۇرسىز، لۋجين، — بىزگە رەسەيگە بارۋعا بولمايدى". "نەگە؟ — دەپ سۇرادى لۋجين. — مەنى وعان شاقىرعان". "بوس اڭگىمە، ودان دا ۇندەمەڭىز"، — دەدى ءلۋجيننىڭ مۇمكىن ەمەس نارسەنى ايتقانىنا ەمەس، شاحماتقا بايلانىستى الدەنە ايتقانىنا اشۋلانىپ. "مۇندا قاراڭىز، — دەدى ول، لۋجين باعىنىپ، كارتانىڭ باسقا تۇسىنا كوز تىكتى. — مىنە، ماسەلەن، ەگيپەت پيراميدالارى. ال، مۇندا بۇقالارعا سۇمدىق جاۋىزدىق جاسايتىن يسپانيا".
ولار بارۋعا بولاتىن كوپتەگەن قالالاردا، ءسوز جوق، لۋجين بۇرىن بولىپ قويعان، سوندىقتان تاعى ءبىر بولە شاقىرىپ الارمىن دەپ، ول ادەيى ۇلكەن قالالاردى اتاعان جوق. بوس اۋرەشىلىك. لۋجين بۇرىن بولعان الەم كارتاعا تۇسپەگەن ەدى، ەگەر وعان ريم مەن لوندوندى اتاسا دا، كارتاداعى قالپىندا ايەلىنىڭ اۋزىمەن اتالعان ول اتتار مۇلدە جاڭاشا تۇلەپ ەستىلەر ەدى دە، ەشۋاقتا دا ءبىر كەزدە ءوزى بولعان، بۇگىندە ەمىس-ەمىس ەسىندە قالعان ريم مەن لوندونداعى، ايەلى اتاعان نيسسەدەگى شاحمات ءدامحانالارى ەسكەرىلمەي قالار ەدى. سونان كەيىن ايەلى تەمىرجول بيۋروسىنان كوپ پروسپەكتىلەر الىپ كەلدى دە، شاحماتتىق ساياحاتتاردان مۇلدە الىستاتىپ جىبەرەتىن، تۋريستەر اق كوستيۋم كيىپ، ءدۇربىنى موينىنا اسىپ اپ قىدىراتىن جاڭا الەم العا تارتىلدى. باتىپ بارا جاتقان كۇن شۇعىلاسىنداعى پالمالاردىڭ قارا سيلۋەتى مەن پالما سيلۋەتىنىڭ نىلگە توڭكەرىلىپ تۇسكەن بەينەلەرى. كوكپەڭبەك تەڭىز، كوكجيەكتە كورىنەتىن پاروحود تۇتىنىنەن كەرى جاققا جەلبىرەپ تۇرعان تۋ ىلىنگەن قانتتاي اپپاق قوناق ءۇي، قارلى شىڭدار مەن اسپالى كوپىرلەر، قاپتاعان كونە شىركەۋلەر، تاپ-تار تۇيىق كوشە، تەڭدەپ جۇك تيەگەن ەسەك... بەلگىسىز پروسپەكت اۆتورى ماقتاۋعا كەڭىردەكتەپ كۇپتى بولارداي ءبارى دە ادەمى، ءبارى دە قىزىق... قۇلاققا جاعىمدى اتتار، ميلليونداعان قاسيەتتى ورىندار، بارلىق اۋرۋدان قۇلان-تازا جازىپ جىبەرەتىن سۋلار، قالا قورعانىنىڭ اسى، ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى رازريادتى ۇيلەر، — سونىڭ ءبارى كوزىڭدى اربايدى، ءبارى كەرەمەت، ءبارى ءلۋجيندى كۇتىپ، ونى كۇركىرەگەن داۋىستارمەن شاقىرىپ، قوجايىندارىنان سۇراپ جاتپاي-اق نۇر سىيلاپ تۇردى.
لۋجين ۇيلەنگەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي قايىن اتاسىنىڭ كەڭسەسىنە باردى. قايىن اتاسىن اۋىزشا الدەنە ايتىپ ماشيناعا ءسوز جازدىرىپ وتىر ەكەن. قايىن اتاسى وعان بلانكلەر بۋماسىن، بەتتەرىندە سىزىقتارى كوپ بۋحگالتەرلەر كىتاپتارىن، تۇپتەلگەن كىتاپتاردى، كوممەرسيالىق گەرمانيانىڭ الىپ جۋان تومدارىن، قولمەن اينالاتىن وتە اقىلدى ەسەپ ماشينالارىن كورسەتتى. الايدا لۋجينگە بارىنەن دە جازۋ ماشيناسى ۇنادى. "بىلگىڭىز كەلسە... مەن دە"، — دەدى ول، قايىن اتاسى ماقۇلداپ باسىن يزەدى دە، ءلۋجيننىڭ كابينەتىندە دە جازۋ ماشيناسى پايدا بولدى. وعان كەڭسە قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىرى كەپ كورسەتىپ ءتۇسىندىرىپ بەرەدى دەپ ەدى، ول ءوزىم-اق ۇيرەنىپ الام دەپ، ودان باس تارتتى. سولاي دا بولدى: قۇرىلىمىن تەز يگەرىپ الدى، لەنتا قويۋدى، قاعاز سالۋدى ۇيرەنىپ، بارلىق تۇتقالاردى مەڭگەردى. ارىپتەردىڭ ورنالاسۋىن ەسكە ساقتاۋ عانا قيىن بولدى، باسۋ وتە باياۋ ءجۇردى؛ ونىڭ ۇستىنە — لەپ بەلگىسى — انە جەردەن دە، مىنا جەردەن دە شوشاڭداپ قوسىلىپ كەتە بەردى. الدىمەن ول نەمىس گازەتىنەن جارتى بەتتىك بىردەڭە كوشىردى دە، سونان كەيىن ءوز باسىنان شىعارىپ جازدى. مىناداي ماعىناداعى شاعىن عانا حات پايدا بولدى: "ءسىز ولىمگە قاتىستى ايىپقا تارتىلاسىز. بۇگىن 27 قاراشا. كىسى ءولىمى جانە ورتەۋ. سالاماتسىز با، پاتشا اعزامى. ەندى سەن كەرەك بوپ تۇرسىڭ، لەپ بەلگىسى، قايداسىڭ؟ دەنە تابىلدى. مارتەبەلى پاتشا اعزامى!!!" لۋجين مۇنى الدەنەشە رەت وقىپ شىقتى دا، پاراقتى قايتادان ورنىنا قويىپ، ارىپتەردى زورعا ىزدەپ تاۋىپ جاتقانداي، "اببات بۋزاني" دەپ قيسايتا قول قويدى. جۇمىسى تىم باياۋ جۇرگەندىكتەن ءىشى پىسىپ كەتتى. تەلەفون كىتاپشاسىن اۋدارىستىرىپ ءجۇرىپ لۋيزا التمان دەگەن رانتەرشانى تاۋىپ aپ، ادرەسىن قولمەن تولتىرىپ، شىعارماسىن سوعان جىبەردى.
گرامموفون دا كوڭىل كوتەرۋگە ءبىراز سەپتىگىن تيگىزدى. پالما استىنداعى شوكولاد تۇستەس شاعىن شكاپ جۇمساق داۋىسپەن ون سالادى دا، لۋجين ديۆاندا ايەلىن قۇشاقتاپ تىڭداپ وتىرىپ، ءتۇننىڭ جاقىنداپ قالعانىن ويلايدى. ايەلى ورنىنان تۇرىپ پلاستينكالاردى اۋىستىرادى، تەڭىزدەگى ايدىڭ نۇرى سياقتى تايعاناق جىبەك ساۋلەلى ديسكىلەردى جارىققا كوتەرىپ قارايدى. شاعىن شكاپ تاعى دا مۋزىكا وينايدى. قاسىنا قايتا وتىرعان ايەلى تاماعىن ايقاسقان ساۋساقتارىنىڭ ۇستىنە قويىپ، كوزىن جىپىلىقتاتىپ تىڭداپ وتىرادى. لۋجين ولاردىڭ اۋەنىن ەسىنە تۇتىپ، قايتالاپ ايتقىسى كەلەدى. ولاردىڭ اراسىندا كۇرسىنىپ، سونان سوڭ بيپاز ورىندالاتىن بيلەر دە، سىبىرلاپ قانا ايتاتىن نازىك امەريكاندىق تا، ءتىپتى ون بەس پلاستينكاعا جازىلعان "بوريس گودۋنوۆ" سەكىلدى ءبىر تۇسىندا قوڭىراۋلار كۇمبىرلەپ كەتەتىن، ۇرەيلى ءۇزىلىستى تۇتاس وپەرا دا بار.
ايەلىنىڭ اكە-شەشەسى ءجيى كەلىپ تۇرادى دا، ال لۋجيندەر ولارعا اپتاسىنا ءۇش رەت تۇسكى تاماققا بارىپ تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعان. شەشەسى قىزىنان تۇرمىس قۇرۋدىڭ كەيبىر تۇستارىن تولىعىراق بىلگىسى كەپ: "سەن ەكىقابات ەمەسسىڭ بە؟ مەن بىلسەم سەن ەكىقاباتسىڭ"، — دەيدى. "ويباي-اۋ، مەن باياعىدا تۋىپ الدىم عوي" — دەپ جاۋاپ بەرەدى قىزى. ول سول بۇرىنعى قالپىندا بايسالدى، تەك كوزىنىڭ استىمەن قاراپ كۇلىمسىرەپ، لۋجينگە ءسىز دەپ، ونى اتى-جونىمەن اتايدى. "مەنىڭ بايعۇس ءلۋجينىم، — دەيدى ول ەرنىن ەركەلەي تومپايتىپ، — مەنىڭ بايعۇسىم، بايعۇسىم". لۋجين دە ونىڭ يىعىنا ءجۇزىن ۇيكەلەپ قويادى دا، اياۋشىلىق راقاتىنان باسقا دا راقاتتار بار ەكەنىن بۇلىڭعىر عانا ويلاعانداي بولادى، ءبىراق ول ءۇشىن ونشا كوپ باس قاتىرا قويمايدى. ونىڭ ومىرىندەگى باستى پارىزى ءلۋجيننىڭ بويىندا ءسات سايىن دۇنيە-مۇلىككە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ، ەركىن تىنىس الۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ بولدى. تاڭەرتەڭ تۇرعان بويدا ول لۋجيننەن قانداي ءتۇس كورگەنىن سۇراپ، ونىڭ ەرتەڭگىلىك تابەتىن بىردە كوتلەتپەن، بىردە مورمەلادپەن كوتەرىپ، قىدىرۋعا شىققان كەزدە ونى ۆيترينالار الدىنا ۇزاعىراق ۇستاپ، تۇسكى تاماقتان كەيىن وعان، "سوعىس جانە بەيبىتشىلىكتى" داۋىستاپ وقىپ بەرەدى، كوڭىلدى گەوگرافيامەن اينالىسىپ، ول ايتىپ، بۇل ماشينا باسادى. ول ونى الدەنەشە رەت مۇراجايعا الىپ بارىپ، وعان ءوزىنىڭ سۇيىكتى كارتينالارىن كورسەتىپ، تۇمان مەن جاڭبىردان كوز اشپايتىن فرانسيادا سۋرەتشىلەرى اشىق بوياۋلى سۋرەت سالادى دا، ال كۇن ەلى بولىپ سانالاتىن يسپانيادا ناعىز كۇڭگىرت بوياۋلى شەبەرلەر دۇنيەگە كەلگەن. انە بىرەۋلەردىڭ شىنى زاتتارعا دەگەن تالعامى جاقسى دا، ال انە بىرەۋ گۇلدەر مەن ۇلبىرەگەن ءجۇزدى ۇناتادى دەيدى دە، ونىڭ كوڭىلىن "قۇپيا كەشكىلىكتەگى" ءجوندى جينالماعان ۇستەلدىڭ ۇستىنەن قالدىق ىزدەگەن ەكى يتكە اۋدارادى. لۋجين باسىن يزەپ، توزاقتاعى كۇناعا باتقانداردى سالعان سۋرەتشىنىڭ الىپ پالتوسىنا ۇزاق قاراپ تۇرادى، — وتە بەرىلە، بار ىنتا-ىقىلاسىمەن. ولار تەاتردا دا، زوولوگيا باعىندا دا، كينەماتوگرافيادا دا بولۋى، سويتسە لۋجين كينەماتوگرافيادا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەكەن. اعاراڭداعان كارتينا ءجۇرىپ جاتتى، كوپتەگەن شىم-شىتىرىق وقيعالاردان كەيىن، قىزى اقىرىندا اتاقتى اكتريسا بوپ ۇيىنە ورالىپ، ەسىكتىڭ تۇبىندە تۇرىپ قالادى، ال شاشى اعارىپ كەتكەن اكەسى، ونى بايقاماي، وسى جىلدار ىشىندە مۇلدە وزگەرمەگەن، وسى وتباسىنىڭ دوسى بوپ كەتكەن دوكتورمەن شاحمات ويناپ وتىرادى. قاراڭعىدا ساقىلداپ كۇلگەن ءلۋجيننىڭ داۋسى شىقتى. "فيگۋرالاردىڭ بۇلاي تۇرۋى ءتىپتى مۇمكىن ەمەس" — دەدى ول، ءبىراق ايەلىنىڭ باعىنا وراي، ءبارى وزگەرىپ سالا بەردى، الگى اكە زورايا ءتۇسىپ كورەرمەندەرگە قارسى ءجۇردى، الدىمەن كوزى ۇياسىنان شىعارداي بوپ، سونان كەيىن تۇلا بويىن ءدىرىل ارالاپ، كىرپىكتەرى ءجيى قاعىلىپ، تاعى دا ءدىرىل پايدا بوپ، اجىمدەرى مولايىپ، قورعانا قاراپ، سونان سوڭ ءالى دە ءدىرىل جۇگىرىپ تۇرعان جۇزىندە شەكسىز اڭساردىڭ باياۋ كۇلكىسى پايدا بولادى — ويتكەنى بۇل قارت قىزىن كورمەستەي بوپ قارعاعان بولاتىن.... دوكتور — شەتتە تۇر، ول بۇل قىز كىشكەنتاي كەزىندە، كارتينانىڭ باسىندا كورسەتىلگەندەي، ءشوپ ۇستىندە كىتاپ وقىپ جاتقان وعان دۋالدان اسىلىپ گۇل لاقتىراتىن؛ ول سوندا باسىن كوتەرىپ الادى: تەك دۋال كورىنەدى، كەنەت ودان قىزدىڭ شاشى، سونان كەيىن باقىرايعان كوزدەرى — قۇداي اتقىر، قانداي ايلالىق، قانداي ويناقىلىق! دۋالدان سەكىر، دوكتور، — انە، جۇگىرگەن ەركەتوتاي قىز، دىڭكەكتەرگە تىعىلىپ قالدى، — ۇستا، ۇستا، دوكتور! ءبىراق ونىڭ ءبارى ءوتتى. باسىن ءيىپ، قولىن بوس جىبەرىپ، قالپاق كيگەن قالپىندا اتاقتى اكتريسا تۇر (ول بۇزىلعان، بۇزىلعان... ەدى عوي). تۇلا بويى دىرىلدەپ كەتكەن اكەسى جايلاپ قۇشاعىن اشا باستايدى، ال قىزى ونىڭ الدىندا تىزەسىن بۇگىپ وتىرا قالادى. لۋجين ءسىڭبىرىنىپ قالدى. ولار كينەماتوگرافتان شىققان كەزدە، ونىڭ كوزى قىپ-قىزىل بوپ، جوتكىرىنە بەردى، ءبىراق جىلاعام جوق دەپ، مويىندامادى. كەلەسى كۇنى، تاڭەرتەڭگى كوفە ۇستىندە ول كەنەت ۇستەلگە سۇيەنىپ وتىرىپ: "وتە، وتە جاقسى. — ويلانىپ وتىرىپ تاعى دا: — ءبىراق ولار ويناي المايدى عوي"، — دەدى. "قالاي ويناي المايدى عوي؟" — دەدى. "قالاي ويناي المايدى؟ — دەپ تاڭ قالدى ايەلى. — ولار كەرەمەت اكتەرلەر عوي. لۋجين وعان كوزىنىڭ قيىعىمەن قارادى دا، كوزىن تايدىرىپ اكەتتى، ايەلىنە ونىڭ بۇل قىلىعى ۇناي قويمادى. ول نە بوپ قالعانىن اياق استىنان ءتۇسىندى، ءلۋجيننىڭ شاحماتتى ۇمىتۋىن وزىنشە شەشپەك بوپ جان سالىپ جۇرگەندە، اقىماق رەجيسسەر جۇرتتىڭ كوڭىلىن الدارقاتپاق بوپ سول شاحماتتى كىرگىزە قويعان. ءبىراق ءلۋجيننىڭ ءوزى ونى ۇمىتىپ كەتكەن بولۋ كەرەك، ەنەسى جىبەرگەن ورىس توقاشىمەن بولىپ كەتتى دە، ونىڭ جانارى قايتادان جايدارى قالپىنا ءتۇستى.
وسىلايشا ايلار ءوتتى. سول جىلعى قىس ناعىز پەتەربوردىڭ اپپاق قىسى ەدى. لۋجينگە قالىڭ پالتو تىگىلدى. قايىرشى ورىستارعا ءلۋجيننىڭ كونەتوز كيىمدەرى تاراتىلدى، — ولاردىڭ ىشىندە شۆەيسارلىق مويىن ورامال دا بار ەدى. نافتالين تۇيىرشىكتەرى كوڭىل قابىرجىتاتىن جاعىمسىز ءيىس شىعارادى. كىرەر اۋىزدا سالبىراپ پيدجاك ءىلۋلى تۇر. "ول سونداي ادەمى، — دەپ كۇبىرلەدى لۋجين، — سونداي ادەمى". "توقتاي تۇر، — دەدى ايەلى جاتىن بولمەدەن، — مەن ونى ءالى قاراعام جوق. ونى كۇيە جەپ قويعان بولۋى مۇمكىن". كەيىنگى ايدا تولىسىپ كەتكەن جوقپىن با دەپ كيگەن سموكينگىن شەشىپ جاتتى (تولىسقان، تولىسقان، — ال ەرتەڭ ۇلكەن ورىس بالى، قايىرىمدىلىق كەشى)، ءسويتتى دە پيدجاگىنىڭ قالتاسىنا قول سالدى. وعان ەشقانداي دا كۇيە تۇسپەپتى. تەك قالتاسىندا تەسىك بار ەكەن، ءبىراق اناۋ ايتقانداي ۇلكەن ەمەس. "تاماشا"، — دەدى ول داۋىستاپ. ايەلى شۇلىعىن قولىنا ۇستاعان قالپى اۋىزعى بولمەگە قارادى. "شەش لۋجين ول جىرتىق، شاڭ عوي، قانشا جاتقانىن قۇدايىم ءبىلسىن". "جوق، جوق"، — دەدى لۋجين. ايەلى ونى جان-جاعىنا شىعىپ قارادى: لۋجين تۇرعان قالپى ەكى جامباسىن ۇرىپ قويادى، قالتاسىندا بىردەڭە بار سياقتى بولدى دا، قالتاسىنا قول سالدى، — تەسىكتەن باسقا ەشتەڭە جوق. "ابدەن توزىعى جەتكەن، — دەدى ايەلى بەتىن تىرجيتىپ، — تەك جۇمىسقا كيۋگە بولار..." "جالىنام"، — دەدى لۋجين. "جارايدى، تەك قىزمەتشى ايەل ابدەن قاعىپ-سىلكىسىن". "جوق، ول تازا"، — دەپ لۋجين ىشىنەن، ونى شەنەۋنىكتەر سياقتى كابينەتكە مە، شكاپقا ما ءىلىپ قويۋ كەرەك دەپ شەشتى. ونى شەشكەننەن كەيىن دە پيدجاكتىڭ سول جاعى اۋىرلاۋ ەكەنىن بايقادى؛ ءبىراق قالتالارىنىڭ بوس ەكەنى ويىنا ءتۇسىپ، اۋىرلىقتىڭ سەبەپ-سالدارىن زەرتتەمەدى. ال سموكينگ ءتىپتى تار بوپ قاپتى. "بال"، — دەدى لۋجين ءسويتتى دە، كوپ ادامداردىڭ جۇپتاسىپ اينالىپ بيلەپ جۇرگەندەرىن كوز الدىنا كەلتىردى.
سويتسە، ول بال بەرليندەگى ەڭ جاقسى قوناق ۇيلەردىڭ بىرىندەگى زالدا وتەدى ەكەن. كيىم ىلىنەر جەردە قاپتاعان ادام، كيىم ىلۋشىلەر قابىلداعان زاتتارىن ۇيىقتاپ جاتقان بالالارداي كوتەرىپ الىپ كەتىپ جاتىر. لۋجينگە مەتالل ءنومىر بەردى. ايەلىن قاراپ ەدى، اينا الدىندا تۇر ەكەن. ول مەتالل ءنومىرىن ونىڭ جەلكەسىنىڭ شۇڭقىرىنا تيگىزدى. "يشش-اي، سۋىق"، — دەدى ول جاۋىرىنىن قوزعاپ. "قولتىعىمنان ۇستا، قولتىعىمنان، — دەدى لۋجين. — ءبىز قولتىقتاسىپ كىرۋىمىز كەرەك". ولار ءدال سولاي كىردى. ءلۋجيننىڭ كوزى جاسارىپ، الابۇرتىپ كەتكەن ەنەسىنە بىردەن ءتۇستى. ول كريۋشون شارابىن ۇلەستىرىپ جاتىر ەكەن، ال ماس بوپ قالعان ءبىر اعىلشىن (نومىرىنەن ەندى تۇسكەن بولۋ كەرەك)، ونىڭ ۇستەلىنە سۇيەنىپ تۇر. جان-جاعىنان جارىق ءتۇسىپ جارقىلداپ تۇرعان شىرشا ماڭىنداعى ۇستەلدە لوتەرەيا سىيلىقتارى ءۇيىلىپ قالىپتى: شىرشامەن شاعىلىسىپ تۇرعان ءىرى ساماۋرىن، سارافان كيگەن قۋىرشاقتار، گرامموفون، شاراپتار (سميرنوۆسكييدىڭ سىيلىعى). ۇشىنشىگە ساندۆيچتەر، يتاليان سالاتى، ۋىلدىرىق بەرىلدى، — اجارلى اپپاق ايەل بىرەۋگە: "ماريا ۆاسيليەۆنا، ماريا ۆاسيليەۆنا، نەگە الىپ كەتتىڭىز... مەن ءوتىنىپ ەدىم عوي..." — دەدى. "سالەمەتسىز بە؟" — دەدى ءدال قاپتالىنان بىرەۋ، ايەلى وعان قولىن اققۋداي ءيىپ جاۋاپ بەردى. ال ارىرەك، باسقا زالدا مۋزىكا باستالىپ، ۇستەلدەر اراسىنداعى كەڭىستىكتە ادامدار اينالىپ بيگە كىرىسىپتى: بىرەۋدىڭ ارقاسى تۋرا لۋجينگە سوعارداي بولىپ ەدى، ول شەگىنىپ كەتتى. ايەلى كورىنبەيدى، ونى ىزدەپ ءبىرىنشى زالعا قايتىپ ورالدى. سونان كەيىن ول ماركا بەرىپ، جاشىككە قولىن سۇقتى دا، ورالعان بيلەت الىپ شىقتى. ىسىلداپ-پىسىلداپ، ەرنىن ءشۇرشيتىپ ول ورامدى ۇزاق جازىپ، ءبىراق ونىڭ ىشىنەن ەشقانداي سيفر تابا الماي، بىردەڭە جوق پا ەكەن دەپ سىرتىنا دا قارادى، — تۇك جوق. اقىرىندا ول "مۋرلىكانىڭ مىسىعى" دەگەن بالالار كىتابىن ۇتىپ الدى، ءبىراق ونى ەندى نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن بىلمەي، ونى بيلەپ جۇرگەن جۇپتى كۇتكەن ءىشى تولى ەكى بوكال تۇرعان ۇستەلگە قويا سالدى. ول كەنەت تارلىق پەن قوزعالىستان، جاڭعىرىقتان، مۋزىكادان قولايسىزدىق سەزىنىپ، ءوزىن قويارعا جەر تاپپادى، نەگە بۇل بيلەمەيدى دەپ جۇرتتىڭ ءبارى وعان قاراپ تۇرعان سياقتى. ايەلى ونى بي اراسىندا باسقا زالدان ىزدەپ ءجۇر، ءار ادىم سايىن تانىستار كەزدەسىپ ول امالسىز ايالدايدى. بالدا ادامدار ىعى-جىعى، — زورعا قولعا تۇسىرگەن شەتەلدىك ەلشى، اتاقتى ورىس ءانشىسى، ەكى كينەماتوگراف اكتريساسى. وعان ولار وتىراتىن ۇستەلدى كورسەتتى: ايەلدەر جىمىڭداپ، ال ولاردىڭ ەركەكتەرى، — رەجيسسەر-كوپەستىك وبرازداعى ءۇش ەركەك، — ساۋساقتارىن شىرتىلداتىپ بوپ-بوز بوپ تەرشىپ كەتكەن داياشىنى ۇمىتشاقتىعى مەن سىلبىرلىعى ءۇشىن ۇرسىپ جاتىر. ول ەركەكتەردىڭ ءبىرى وعان ءتىپتى جەككورىنىشتى بولىپ كورىندى: اپپاق ءتىستى، اشىق قوي كوزدى، ورىس سوزدەرىنىڭ اراسىنا ابدەن جاۋىر بولعان نەمىس سوزدەرىن قوسىپ داۋىستاپ الدەنە ايتىپ وتىر. كەنەت، اياق استىنان ونى كوڭىلسىزدىك باستى: جۇرتتىڭ ءبارى مىنا وتىرعان كينەماتوگرافيالىق ارتيستەرگە، ارينە، ەلشىگە قارايدى دا، بەينە ءبىر ەشقانداي ەسىتىپ بىلمەگەن، بۇل بالعا ەسىمى ميلليونداعان گازەتتەرگە شىققان، پارتيالارى ماڭگى ولمەيتىن،شاحمات عۇلاماسىنىڭ قاتىسىپ وتىرعانىن ەلەپ-ەسكەرگىسى كەلەر ەمەس. "سىزبەن بيلەگەن قانداي جاقسى. پاركەت تە ادەمى ەكەن. كەشىرىڭىز. وتە تار. مىناۋ — فرانسۋز ەلشىلىگىنەن. سىزبەن بيلەگەن قانداي جاقسى". وسىمەن اڭگىمە بىتەدى، ونىمەن كوپ جۇرت بيلەگەندى جاقسى كورەدى دە، ءبىراق ودان ءارى اڭگىمە جالعاستىرا المايدى. اجارلى، ءبىراق ءىش پىستىرار ايەل. جولى بولماي قالعان مۋزىكانتقا، نەمەسە سول سياقتى بىرەۋگە تۇرمىسقا شىققان. "قالاي دەدىڭىز، بۇرىنعى سوسياليست؟ ويىنشى؟ ءسىز ول ۇيدە بولىپ تۇراسىز با، ولەگ سەرگەيەۆيچ؟"
بۇل كەزدە لۋجين باسقىش ماڭىنداعى تەرەڭ كرەسلوعا جايعاسىپ aپ، كولوننالار اراسىنان، ون ءۇشىنشى پاپيروسىن تارتىپ وتىرىپ، جۇرتقا قاراۋدا ەدى. قاپتالىنداعى كرەسلوعا، بوس پا، بوس ەمەس پە دەپ سۇراپ aپ، جىڭىشكە مۇرتتى ءبىر مىرزا كەلىپ وتىردى. قاسىنان ادامدار تولاسسىز ءوتىپ جاتتى دا، ءلۋجيندى ۇرەي بيلەي باستادى. قاي جاققا قاراساڭ دا، قادالا قالاتىن كوز، ءبىراق الدەنەگە قاراپ ۇيرەنگەن جانار اقىرىندا كورشىسىنىڭ مۇرتىنا تەسىرەيدى دە قالدى، ول مىرزانىڭ دا وسى ءبىر شۋلى، قايناپ جاتقان دۇنيەدەن كوڭىلى كۇلازىپ كەتكەن بولۋ كەرەك. ءلۋجيننىڭ وعان قاراپ وتىرعانىن بايقاعان مىرزا، وعان ءجۇزىن بۇردى. "مەن كوپتەن بەرى بالدا بولعان جوق ەدىم"، — دەدى ول وزىنە تارتا سويلەپ، باسىن شايقادى. "ەڭ باستىسى قاراماۋ كەرەك"، — دەدى لۋجين. "مەن الىستان كەلدىم — دەدى مىرزا. — مەنى مۇندا ءبىر تانىسىم قويماستان اكەلدى. شىنىن ايتقاندا مەن ابدەن شارشادىم". "شارشاۋ مەن اۋىرتپالىق، — دەپ باسىن يزەدى لۋجين. — ولاردىڭ نە ەكەنى بەلگىسىز. مەنىڭ كونسەپسيامنان تىس ۇعىمدار". "اسىرەسە، مەن سياقتى برازيليا پلانتاسياسىندا جۇمىس ىستەگەن ادامعا"، —دەدى مىرزا. "پلانتاسيادا"، — جاڭعىرىق قۇساپ قايتالادى لۋجين. "بۇل جەردە ءبىر ءتۇرلى ءومىر سۇرەدى ەكەن، — دەدى مىرزا. — دۇنيەنىڭ ءتورت قاقپاسى تۇگەل اشىق، ال مۇندا پاركەتتىڭ الاقانداي جەرىندە سىعىلىسىپ چارلستون بيلەيدى. "مەن دە كەتەم، — دەدى لۋجين. — مەن پروسپەكتىلەر تاپتىم". "مەنىڭ اياعىم نە تىلەپ تۇر، — دەدى مىرزا، — جولاۋشىنىڭ جەلى — وڭ جاعىنان تۇرادى. قانداي كەرەمەت ەلدەر... مەن ريو—نەگرو ماڭىنداعى ورماننان نەمىس بوتانيگىن كەزدەستىرىپ، ماداگاسكاردا فرانسۋز ينجەنەرىنىڭ ايەلىمەن بىرگە تۇردىم". "تابۋ كەرەك بولدى، — دەدى لۋجين. — پروسپەكتىلەر دەگەنىمىز — وتە قاجەت نارسەلەر ەكەن. ءبارىن تولىق ايتادى".
"لۋجين، سەن مۇندا ەكەنسىڭ عوي"، — دەگەن ايەلىنىڭ داۋسى شىقتى؛ ول اكەسىن قولتىعىنان الىپ قاسىنان ءوتىپ بارادى ەكەن. "ۇستەلىمىزدى تاۋىپ الامىز دا، قايتىپ ورالامىز"، — دەپ اينالانى كوزىمەن ءبىر شولىپ، كەتىپ قالدى. "ءسىزدىڭ ءاتى-جونىڭىز لۋجين بە؟" — دەدى قىزىعا سۇراپ مىرزا. "ءيا، ءيا، — دەدى لۋجين، — ءبىراق ونىڭ ەندى قاجەتى جوق". "مەن ءبىر ءلۋجيندى بىلەتىن ەدىم، — دەدى مىرزا باياۋ عانا، كوزىن سىعىرايتىپ (جادى ناشار بولۋ كەرەك). — بىرەۋىن بىلگەن. ءسىز بالاشيەۆسك ۋچيليششەسىندە وقىعان جوكسىز با؟" "ايتالىق" — دەدى لۋجين الدەنەدەن كۇدىكتەنە الگى مىرزانىڭ جۇزىنە قادالا قاراپ. "وندا ءبىز سىنىپتاسپىز! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول. — مەنىڭ ءاتى-جونىم پەتريششيەۆ. مەنى بىلەسىز بە؟ ارينە، ارينە، بىلەسىز. مىنە، قىزىق. جۇزىڭىزدەن مەن ءسىزدى ەشۋاقىتتا تانىماس ەدىم. جوق، ءسىزدى ەمەس، — سەنى. سولاي، لۋجين. سەنىڭ ءاتى-جونىڭ كىم ەدى. بىلەتىن سياقتىمىن. انتون... انتون... ءارى قاراي قالاي ەدى؟" "قاتەلىك، قاتەلىك" — دەدى لۋجين سەلك ەتە ءتۇسىپ. "ءيا، مەنىڭ جادىم ناشار، — دەدى پەتريششيەۆ. — مەن كوپ ەسىمدەردى ۇمىتىپ قالدىم. ماسەلەن، ەسىڭدە مە، — بىزدە ءبىر ۇندەمەيتىن بالا بولدى عوي. سونان كەيىن ول ۆرانگەلدە ءجۇرىپ ەۆاكۋاسيانىڭ الدىنداعى سوعىستا قولىنان ايىرىلدى عوي. مەن ونى پاريجدەگى شىركەۋدە كوردىم. ەسىمى قالاي ەدى؟" "ونىڭ نە كەرەگى بار، — دەدى لۋجين. — ول تۋرالى سونشاما كوپ ءسوز ايتۋدىڭ قاجەتى نە؟" "جوق، ەسكە تۇسىرە الار ەمەسپىن، — دەپ كۇرسىندى پەتريششيەۆ، قولىن ماڭدايىنان الىپ. — تاعى دا، ماسەلەن، بىزدە گروموۆ دەگەن بولدى عوي: ول دا ءقازىر پاريجدە؛ جاقسى ورنالاسقان سياقتى. ءبىراق قالعاندارى قايدا؟ قايدا؟ تارىداي شاشىلىپ، بۋ بولىپ ۇشىپ كەتتى. ول تۋرالى ويلاۋدىڭ ءوزى ءبىر ءتۇرلى. ال ءسىز قالايسىز، قالايسىز، لۋجين؟" "جامان ەمەس"، — دەپ لۋجين ۇمسىنا ەمىنگەن پەتريششيەۆ جۇزىنەن كوزىن الىپ قاشىپ، ەسىنە ونىڭ كىپ-كىشكەنتاي، قىپ-قىزىل بوپ ىرجالاقتاپ كۇلە بەرەتىنى ءتۇستى. "تاماشا ۋاقىت ەدى عوي، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى پەتريششيەۆ. — ۆالەنتين يۆانوۆيچ ەسىڭىزدە مە؟ ەسىڭدە مە لۋجين؟ الەم كارتاسىن ۇستاپ سىنىپقا قالاي ۇشىپ كىرەتىنى؟ ال اناۋ ءبىر قارت — ءاتى-جونىن تاعى ۇمىتتىم، — ەسىڭىزدە مە، ول قالش-قالش ەتىپ: "باس ەمەس — بوس شەلەك... التىنداساڭ دا تۇك شىقپايدى!" دەيتىن ەدى عوي. تاماشا ۋاقىت. باسقىشتاردان سىرعىعاندا اۋلادان ءبىر-اق شىعاتىن ەدىك قوي، ەسىڭىزدە مە؟ كەشكى ساۋىققا بارعاندا عانا اربۋزوۆتىڭ رويالدا وينايتىنىن بىلدىك ەمەس پە؟ ەسىڭىزدە مە، ونىڭ تاجىريبەلەرى ەشقانداي ناتيجە بەرمەيتىن ەدى عوي. "تاجىريبەگە" قانداي ۇيقاستار تاباتىن ەدىك" "...ەشقانداي ءمان بەرمەۋ كەرەك" — دەدى لۋجين وزىنە-وزى. "ءبارى دە تاراپ، تارقاپ كەتتى، — دەدى پەتريششيەۆ جالعاستىرىپ. — ءبىز، مىنە، بالدا ءجۇرمىز... ايتپاقشى، مەنىڭ ەسىمە ءتۇسىپ وتىر... سەن مەكتەپتەن كەتكەن كەزدە بىردەڭەمەن اينالىساتىن سياقتى ەڭ عوي. ول نە ەدى؟ ءيا، شاحمات ەكەن عوي!" "جوق، جوق، — دەدى لۋجين — قۇداي ساقتاسىن، و نە دەگەنىڭىز..." "كەشىرىڭىز، — دەدى پەتريششيەۆ كونە كەتىپ. — ياعني، مەن شاتاستىرىپ وتىرمىن. ءيا، ءيا... بال ابدەن قىزىپ الدى. ال ءبىز بولساق وتكەندى ەسكە اپ وتىرمىز. ءسىز بىلەسىز بە، مەن بۇكىل الەمدى ارالاپ شىقتىم... كۋبانىڭ ايەلدەرىن ايتسايشى! ودان باسقا، ماسەلەن، دجۋنگليدە بىردە..."
"ول وتىرىك ايتىپ وتىر، — دەدى ءبىر سامارقاۋ داۋىس ارت جاقتان. — ول ەشۋاقىتتا دا دجۋنگليدە بولعان ەمەس".
"سەن ءبارىن ءبۇلدىردىڭ عوي"، — دەدى پەتريششيەۆ بۇرىلىپ. "ءسىز وعان سەنىپ قالماڭىز، — دەدى الگى سامارقاۋ داۋىستىڭ يەسى جالتىر باس سوزالاڭداعان مىرزا. — ونىڭ رەسەيدەن پاريجگە كەلگەنىنە ءۇش-اق كۇن بولدى، سىرتقا شىققانى وسى"."لۋجين، سەنى تانىستىرۋعا رۇقسات ەت"، — دەدى كۇلىپ پەتريششيەۆ؛ ءبىراق لۋجين موينىن ىشىنە تىعىپ شاپشاڭ ءجۇرىپ كەتتى، شاپشاڭ جۇرگەنىنەن تۇلا بويى سەلكىلدەپ، ىرك-ىرك ەتەدى.
"قاشىپ بارادى، — دەدى تاڭىرقاعان پەتريششيەۆ، سودان كەيىن ويلانىڭقىراپ: — مەن ونى باسقا بىرەۋمەن شاتاستىردىم" — دەدى.
لۋجين ادامدارمەن سوقتىعىسا-موقتىعىسا، جىلارمان داۋىسپەن "پاردون، پاردون" دەپ ولاردىڭ بەتىنە قاراماۋعا تىرىسىپ ايەلىن ىزدەدى، اقىرىندا ونى كورىپ، تۋ سىرتىنان كەپ شىنتاعىنان ۇستاي العان كەزدە، ول سەلك ەتە قاپ جالت قارادى؛ لۋجين ءا دەگەندە نە ايتارىن بىلمەي تىعىلىپ قالدى. "نە بوپ قالدى؟" — دەدى ول ۇرەيلەنە. "كەتتىك، كەتتىك"، — دەپ بىلدىرلادى ول، ونىڭ شىنتاعىن جىبەرمەي. "سابىر ەت، لۋجين، ولاي ەتۋگە بولمايدى، — دەدى ول، سىرت كوز ەستىمەسىن دەگەندەي ونى شەتكە جايلاپ الىپ شىعىپ. — ءسىزدىڭ نەگە كەتكىڭىز كەلدى؟" "اندا ءبىر ادام، — دەدى لۋجين ەنتىگە سويلەپ. — سونداي جاعىمسىز سوزدەر". "...ول ادامدى بۇرىن بىلگەنسىز عوي؟" — دەدى ول باياۋ عانا. "ءيا، ءيا، — دەپ باس يزەدى لۋجين. — كەتتىك. وتىنەم".
ول پەتريششيەۆ كورمەسىن دەپ، بۇكشيىڭكىرەپ، شىعار ەسىككە سىعىلىسا ۇمتىلىپ قالتاسىنان ءنومىرىن ىزدەدى، ونى تاپقانشا بىرەر سەكۋندتىڭ وزىندە-اق ەبىل-دەبىلى شىقتى؛ كيىم ءىلۋشى ونىڭ كيىمىن اكەلگەنشە تاعاتى تاۋسىلىپ، ورنىندا تۇرا الماي كەتتى...
ول تەز كيىنىپ سىرتقا بەتتەدى دە، ايەلى تونىن جۇرە كيىنىپ ونىڭ سوڭىنان ىلە-شالا شىقتى. لۋجين تەك اۆتوموبيلدە عانا دەمىن الىپ، ابدىراعانى باسىلىپ، ايىپتى جانداي جىميعان بولدى. "سۇيىكتى لۋجينگە جاقپاي كالدى"، — دەدى ايەلى ونىڭ قولىنا قاراپ. "مەكتەپتەس جولداس، كۇدىكتى سۋبەكت"، — دەپ ءتۇسىندىردى لۋجين. "ەندى سۇيىكتى، لۋجينگە جاقسى بولدى عوي"، — دەپ سىبىرلاپ ايەلى ونىڭ جۇپ-جۇمساق قولىن ءسۇيىپ الدى. "ءبارى دۇرىس بولدى"، — دەدى لۋجين.
ءبىراق ولاي ەمەس ەدى. الدەنە قالىپ قويدى، — جۇمباق ءىرىندى تىكەن. تۇنەمەلىككە ول بۇل كەزدەسۋدىڭ نەگە سونشالىقتى اۋىر بولعانىن ويلاۋمەن بولدى. ارينە، ونىڭ ءارتۇرلى جەكەلەي جاعىمسىز ساتتەرى بار، — پەتريششيەۆ ءبىر كەزدە ونى ازاپقا سالدى، ەندى جاناما بولسا دا الدەنەدەي ءبىر كىتاپتىڭ جىرتىلىپ-ايرىلعانىن ەسىنە الىپ، سول كىتاپپەن بىرگە ەكزوتيكالىق ەلىكتەۋ-سولىقتاۋدىڭ دا الدامشى بولىپ شىققانىن، ەندى بۇدان بىلاي پروسپەكتلەرگە سەنۋگە بولمايتىنىن ۇقتى. اڭگىمە كەزدەسۋدە ەمەس، باسقادا ەدى، — سول كەزدەسۋدىڭ قۇپيا مانىندە ەدى، ەندى ونى شەشۋگە تۋرا كەلەدى. ول ەندى تۇنىمەن تەمەكى تۇتىنىنە قاراپ ويلانىپ وتىراتىن شەرلوك قۇساپ ويلانىپ وتىراتىن بولدى، — بۇل كومبيناسيانىڭ العاشقى ويلاعانىنان گورى الدەقايدا كۇردەلى ەكەنىنە بىرتىندەپ كوزى جەتە باستادى، پەتريششيەۆپەن كەزدەسۋ الدەنەنىڭ جالعاسى ەكەنىن، ونى تەرەڭىرەك قاۋزاپ وتكەنگە ورالىپ اۋىرعان كەزىنەن بالعا دەيىنگى ءومىردىڭ بارلىق جۇرىستەرىن قايتا ويناپ شىعۋ كەرەك ەكەنىن ءبىلدى.
قۇرعاق قار ۇشقىندارىمەن جەڭىل عانا وپالانعان سۇپ-سۇر مۇز ايدىنىندا (،جازدا ول اسىرەسە تەنيس الاڭى بولادى) جۇرتشىلىق ءبىر ىرعاقپەن سىرعاناپ، لۋجيندەر تاڭەرتەڭگىلىك قىدىرىس جاساپ جۇرگەن سول ساتتە، كونكيشىلەردىڭ سۆيتەر كيگەن ەڭ ءبىر وجەت بىرەۋى گوللاندىق ادىممەن وتە ءبىر شەبەر سىرعاناپ كەپ، سول ەكپىنمەن مۇزعا وتىرا الدى. ودان ءارى، شاعىن سكۆەردە، قىزىل كيىمدى ءۇش جاسار بالا قاڭعالاقتاپ باعاناعا قاراي ءجۇرىپ، كوزدى ارباعان ۇيىلگەن قارعا جەتتى دە ءبىر ۋىس قاردى اۋزىنا اپارعانى سول ەدى، ارت جاعىنان كەلگەن بىرەۋ ۇستاي الدى دا جازاسىن الدى. "سورلى بالا-اي"، — دەدى لۋجين وعان بۇرىلىپ. قارمەن اپپاق بوپ جاتقان كوشەمەن جۋان، قارا جولاق شۇباتىلعان اۆتوبۋس ءوتتى. سويلەيتىن، وينايتىن اپپاراتتار ساتاتىن دۇكەننەن مۋزىكا ءۇنى ەستىلەدى، مۋزىكا توڭىپ قالماسىن دەگەندەي، بىرەۋ ەسىكتى جاۋىپ قويدى. ۇستىنە جابۋ جابىلعان، قۇلاعى سالپاڭداعان تازى توقتاي قاپ قار يىسكەي باستادى دا، لۋجين ونىڭ ارقاسىنان سيپاپ ۇلگەردى. كوككە قاراساڭ اپپاق وتكىر الدەنە قارىپ جىبەرگەندەي بولادى دا كوزىنىڭ الدىندا الدەنەدەي ۇشقىندى نۇكتەلەر وينايدى. لۋجينا تايىپ كەتتى دە، ءوزىنىڭ سۇرعىلت باتىڭكەسىنە ايىپتاي قارادى. ورىس گاسترونوميالىق دۇكەنىنىڭ قاسىندا ەرلى-زايىپتى الفەروۆتاردى كەزىكتىردى. "قانداي سۋىق"، — دەدى الفەروۆ ءوزىنىڭ سارعىلت ساقالىن جەلبىرەتىپ. "سۇيمەڭىز، بيالاي لاس"، — دەگەن لۋجينا ىلعي ءبىر اجارلى دا، سەرگەك قالپىنان تايمايتىن الفەروۆاعا قاراپ، نەگە بىزگە باس سۇقپايسىز دەپ ناز ايتتى. "سۋدار، ءسىز تولىسىپ باراسىز، — دەپ كۇڭك ەتە ءتۇستى الفەروۆ ماقتالى پالتودان ءتىپتى قامپايىپ كەتكەن ءلۋجيننىڭ قارنىنا كوزىنىڭ قيىعىمەن قۇيتىرقىلانا قاراپ. لۋجين ايەلىنە جالىنعان كەيىپپەن كوز سالدى. "اسىعا كۇتەمىز"، — دەدى ول. "توقتا، ماشەنكا، سەن ولاردىڭ تەلەفونىن بىلەسىڭ بە؟ — دەدى الفەروۆ. — بىلەسىڭ بە؟ جاقسى. ازىرشە، — دەيدى سوۆەتشە. شەشەڭىزگە سالەم ايتىڭىز".
"ول ءبىر باقىتسىز سياقتى، — دەدى لۋجينا كۇيەۋىن قولتىعىنان اپ، ونىمەن قاتار ءجۇرۋ ءۇشىن ادىمىن شاپشاڭداتىپ. — ءبىراق، ماشەنكا... جانى قانداي... قاتتى جۇرمەشى، سۇيىكتى لۋجين، — تايعاق!"
قار تولاستادى، اسپاننىڭ ءبىر تۇسى بوزارىپ اشىلعانداي بولدى دا، جالپاق سولعىن كۇن كورىندى. "ءبىز بۇگىن وڭعا قاراي جۇرەيىك، — دەپ ۇسىنىس جاسادى لۋجين. — ءبىز ول جەرمەن ءالى جۇرگەن جوقپىز". "اپەلسيندەر"، — دەدى لۋجين تاياعىمەن جايمانى نۇسقاپ. "العىڭىز كەلە مە؟ — دەدى ايەلى. — تاقتاعا بورمەن جازىلعاندى قاراڭىز: قانتتاي ءتاتتى". "اپەلسيندەر"، — دەپ تامسانا قايتالاعان لۋجين، ايەلىنىڭ "ليمون" دەگەندە بەتىڭ ۇزارىپ، ال "اپەلسين" دەگەندە جايىلا كۇلەسىڭ دەيتىنى ەسىنە ءتۇستى.ساتۋشى ايەل قاعاز قاپشىقتىڭ اۋزىن جىلدام اشىپ، وعان سۋىق، بۇجىر قىزىل شارلاردى سالدى. لۋجين ءجۇرىپ بارا جاتىپ اپەلسيندى تازالاۋدا، ال شىرىنى كوزىنە شاشىرايدى. قىپ-قىزىل قىپ قار ۇستىنە تاستاۋعا يمەنىپ قابىعىن قالتاسىنا سالادى، ودان ۆارەنە جاساۋعا بولادى عوي. "ءدامدى مە؟" — دەپ سۇرادى ايەلى. ول سوڭعى تىلىگىن جۇتىپ ريزاشىلىقپەن كۇلىمسىرەپ ايەلىن قولتىعىنان الماق بولدى دا، جان-جاعىنا قاراپ توقتاي قالدى. ول ويلانىپ تۇردى دا، مۇيىسكە ورالىپ، كوشەنىڭ اتىنا قارادى. سونان كەيىن ول ايەلىن قۋىپ جەتىپ شارباقپەن قورشالعان كادىمگى سۇرعىلت تاستى ىرگەدە تۇرعان ءۇيدى تاياعىمەن نۇسقادى. "مۇندا مەنىڭ اكەم تۇرعان، — دەدى لۋجين. — وتىز بەس ا". "وتىز بەس ا" — دەپ قايتالادى ايەلى، جوعارىداعى تەرەزەگە قاراپ باسقا نە ايتارىن بىلمەي، كوپ ۇزاماي ول تەرەزەسىنىڭ الدىنا پيدجاگىنىڭ ءبىر سول يىعىنا، ءبىر وڭ يىعىنا لاقتىرىپ تۇرعان ءبىر جاق قىرى مۇڭلى، ءبىر جاق قىرى قۋانىشتى ەكى ءجۇزدى بالاۋىز ەركەكتىڭ ءبيۋستى قويىلعان جازاتىن قاعاز ساتاتىن دۇكەننىڭ الدىندا قالشيدى دا قالدى: اق نىمشاسىنىڭ سول جاق قالتاسىنا قالامساپ سالىنعان. لۋجينگە ەكى ءجۇزدى ەركەك قاتتى ۇناپ، ونى ساتىپ العىسى دا كەلدى. "قۇلاق سال، لۋجين، — دەدى ايەلى، ول ۆيتريناعا ابدەن قاراپ بولعاننان كەيىن. — مەن سەنەن سۇرايىن دەپ ءجۇر ەدىم، — اكەڭ قايتىس بولعاننان كەيىن، ودان ءبىر زاتتار قالعان شىعار؟" لۋجين يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى. "حرۋششەنكو دەگەن بولعان"، — دەپ كۇبىرلەدى سالدەن كەيىن. "تۇسىنبەيمىن"، — دەدى ايەلى. "پاريجدە جۇرگەنىمدە جازعان، — دەدى قينالا لۋجين، — ءولىمدى جەرلەۋ جانە باسقالار، مارقۇمنان اناۋ-مىناۋ زاتتار قالدى — دەپ". "لۋجين-اي، — دەپ كۇرسىندى ايەلى. — ورىس ءتىلىن قالاي ءبۇلدىرىپ سويلەيسىڭ". ول ويلانىپ تۇردى دا: "ماعان ءبارىبىر عوي، تەك ول زاتتاردىڭ بولعانى جاقسى ەمەس پە، — ەڭ بولماسا ەسكەرتكىش ءۇشىن". لۋجين ۇندەگەن جوق. ەشكىمگە قاجەتى جوق ول زاتتاردى كوز الدىنا ەلەستەتىپ كوردى. قارت ءلۋجيننىڭ جازاتىن قالامسابى، ءبىر قاعازدار، فوتوگرافيالار، — ايەلى كۇيەۋىنىڭ قاتتىلىعىنا رەنجىپ مۇڭايىپ قالدى. "ءبىراق ءبىر نارسەنى قالاي دا ىستەۋىمىز كەرەك، — دەدى ول شەشىمدى تۇردە. — ءبىز زيراتقا بارىپ، كۇتىمسىز قالمادى ما ەكەن دەپ باسىنا بارۋىمىز كەرەك". "سۋىق، ءارى الىس"، — دەدى لۋجين "ءبىز ول ءىستى كوپ ۇزاماي اتقارامىز، — دەپ شەشتى ايەلى. — اۋا رايى وزگەرۋى كەرەك. ابايلاڭىز — اۆتوموبيل".
اۋا رايى بۇزىلىپ كەتتى دە، لۋجين مۇڭلى القاپ پەن قورىمداعى جەلدى ەسىنە اپ، ساپاردى كەلەسى اپتاعا دەيىن توقتاتا تۇرايىق دەپ ءوتىنىش جاسادى. اياز قىسىپ كەتىپ ەدى. جولى ءبىر بولماي قويعان مۇز ايدىنى دا جابىلدى: وتكەن جىلى مۇز ورنىندا سۋ جاتقان جىلىمىقتان سوڭ جىلىمىق بوپ، ال بيىلعى جىلى وقۋشىلارعا كونكي تەبۋگە مۇمكىندىك بەرمەيتىن قاقاعان سۋىق. پاركتەگى قار ۇستىندە اياقتارى جوعارى قاراپ شاشىلىپ جاتقان قاپتاعان كىشكەنە قۇستار. سىناپ بارعان سايىن تومەن قۇلاپ بارا جاتتى. زوولوگيالىق باقتاعى سولتۇستىك اق ايۋلار دا سۋىقتىقتان بۇرسەڭدەپ قاپتى.
لۋجيندەردىڭ پاتەرلەرى ورتالىق جىلۋ جۇيەسىنە جالعانعان ورايى كەلگەن پاتەرلەردىڭ ءبىرى بولعاندىكتان تون كيىپ تە، كورپە جامىلىپ تا وتىرمايسىڭ. سۋىقتىقتان ابدەن ابىرجىگەن اكە-شەشەلەرى وسىلارعا كەلىپ تىعىلدى. ايتەۋىر رەتى كەلىپ امان قالعان كونە پيدجاگىن كيگەن لۋجين جازۋ ۇستەلىنىڭ جانىندا وتىرىپ الدىندا تۇرعان اق كۋبتى قاعازعا كوشىرىپ سالىپ جاتتى. قايىن اتاسى كابينەتتە ارى-بەرى ءجۇرىپ وعان ۇزاق، ءبىراق سىپايى انەكدوتتار ايتادى، نەمەسە ديۆاندا جاتىپ aپ كۇرك-كۇرك جوتەلىپ قويىپ گازەت وقيدى. ەنەسى مەن ايەلى شاي ۇستەلدىڭ باسىندا وتىرادى، كابينەتتەن قوناق ءۇي ارقىلى ايەلىنىڭ ساۋساقتارىن ايقاستىرىپ داستارقانعا قويعان جالاڭاش قولىمەن ونىڭ جىرىق قۇلاعىن ءبىر قىرىن كورۋگە بولادى، كەيدە ول قولىن داستارقان ۇستىندە جاتقان ءبىر جىلتىراق زاتقا جايلاپ سوزادى. لۋجين كۋبتى قويىپ، جاڭا تازا قاعاز اپ، قاڭىلتىر جاشىكتەگى بوياۋ تۇيمەلەردى دايىنداپ سول قاشىقتىقتى تەزىرەك سالعىسى كەپ سىزعىشتىڭ كومەگىمەن پەرسپەكتيۆانى مۇقيات سىزعان كەزىندە، تۇكپىردە الدەنە وزگەرىپ كەتتى، اسحانانىڭ جارىق ويىعى جوعالىپ، شام ءسونىپ، قوناق ۇيدە جاعىلدى، ەندى ەشقانداي دا پەرسپەكتيۆا قالعان جوق. ول بوياۋعا كوپ قول سوزا بەرمەي، قارىنداشتى وڭتاي كورەتىن. اكۆارەلدىڭ ىلعالىنان قاعازدار ويقىش-ويقىش بوپ، بوياۋلار بىر-بىرىمەن قوسىلىپ كەتەدى؛ اسا ومىرشەڭ بەرلين ءىنجۋ-مارجاندارىنان كوز الا الماي قالاسىڭ دا — ونى قىل قالامنىڭ ۇشىنا ءىلىپ اپ، دايىن كەڭىستىكتىڭ ىشىنە قوندىراسىڭ، — ال ستاقانداعى سۋ ۋلى كوك. الدىنداعى توپ-تولىق تۇتىكتەردە جۇڭگو تۋشى مەن اق بوياۋ جاتادى، ءبىراق ولاردىڭ بۇراندالى تىعىندارى جوعالىپ قالعان، سودان تۇتىكتەردىڭ اۋىزدارى كەۋىپ قالادى دا، ونى سىققان كەزدە قۇيرىق جاعى جىرىلىپ كەتىپ، ودان بوياۋدىڭ شۇبالاڭداعان قۇرتى جىلجىپ شىعادى. وسىنىڭ ءبارى بىلعانعانىڭا تۇرمايدى، ەڭ ءبىر قاراپايىم زاتتاردىڭ ءوزى، — گۇل قويىلعان ۆازا مەن ريۆەرا پروسپەكتىسىنەن كوشىرىلگەن كۇن باتار شاق — الاباجاق كەسەلدى شيماي-شاتپاق بىردەڭە بولىپ شىقتى. قارىنداشپەن سالۋ وڭتايلى. ەنەسىن سالىپ ەدى، وعان رەنجىپ قالدى؛ ايەلىن سالىپ ەدى، ەگەر مەن وسىنداي بولسام، نەسىنە ۇيلەندىڭ دەدى، ءبىراق قايىن اتاسىنىڭ بيىك كراحمالدى جاعاسى ادەمى شىقتى. لۋجين قارىنداشتى راقاتتانا ۇشتاپ، كوزىن سىعىرايتىپ الدەنە ولشەپ قويادى، باس بارماعىمەن سىعىمداپ ۇستاعان قارىنداشتى اق قاعاز ۇستىنەن اقىرىن عانا جۇرگىزەدى. ويتكەنى تاجىريبە كورسەتكەندەي پاراق قاتپارلانىپ قالادى. قولىن تيگىزسە سۋرەتتى بىلعاپ الام دەپ، قاعاز بەتىن جايلاپ ۇرلەپ قويادى. ول بارىنەن بۇرىن، مەكتەپتەگى سۋرەت ساباعىن ەسكە تۇسىرەتىن، ايەلىنىڭ ايتۋىمەن كۋبتار، اق پيراميدالار، سيليندرلەر، گيپس ويۋ-ورنەكتەرىنىڭ سىنىعىن سالادى، — جالعىز وڭتايلى ساباق. اقاۋسىز نازىكتىك، دالدىك، تازالىقتى دۇنيەگە كەلتىرمەك بوپ ءجۇز ءوشىرىپ، ءجۇز سىزعان جىڭىشكە سىزىقتاردان جانى جاي تاپقانداي بولادى. سونداي-اق، قاتتى باسپاستان دۇرىس قيۋلاسقان شتيرحتار تۇسىرەتىن تۋشپەن جۇمىس ىستەگەن دە وعان ۇنايتىن.
"دايىن بولدى"، — دەدى ول پاراقتى وزىنەن الىس ۇستاپ، سالىنىپ بولعان كۋبقا كىرپىگىنىڭ اراسىنان قاراپ. قايىن اتاسى پەنسنەسىن كيىپ، باسىن يزەپ ۇزاق قاراپ تۇردى. قوناق بولمەسىنەن ەنەسى مەن ايەلى كەپ ولار دا قارادى. "ودان جۇپ-جۇقا كولەڭكە دە ءتۇسىپ تۇر، — دەدى ايەلى. — وتە، وتە ادەمى كۋب". "تاماشا، فۋتۋريست دەۋگە بولادى" — دەدى ەنەسى. لۋجين ءبىر ەزۋىمەن جىميا ءتۇسىپ، سۋرەتتى الىپ، كابينەتتىڭ قابىرعالارىن كوزىمەن شولىپ شىقتى. ەسىكتىڭ جانىندا ونىڭ ءبىر شىعارماسى ءىلۋلى تۇر ەدى: تۇڭعيىق ۇستىنە سالىنعان كوتەرگىش پويىز. قوناق بولمەدە دە بىرەۋى تۇر: تەلەفون كىتابىنىڭ ۇستىندەگى باس سۇيەك. اسحانادا جۇرتتىڭ ءبارى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قىزاناق دەپ ويلايتىن دوپ-دوڭگەلەك اپەلسيندەر ىلىنگەن. ال جاتىن بولمەنى كومىرمەن سالىنعان بارەلەف جانە كونۋس پەن پيراميدانىڭ وڭاشا بەينەسى بەزەندىرگەن. ول كابينەتتەن شىعىپ قابىرعالاردى كەزىپ كەتتى دە، ايەلى كۇرسىنىپ: "مۇنى سۇيىكتى لۋجين قاي جەرگە ىلەر ەكەن" دەدى.
"ماعان ايتۋدىڭ كەرەگى جوق دەپ ويلايسىڭدار عوي"، — دەدى شەشەسى، ۇستەل ۇستىندە ءۇيىلىپ جاتقان الاشۇبار پروسپەكتىلەردى يەگىمەن نۇسقاپ. "مەن ءوزىم دە ءالى بىلمەيمىن، — دەدى لۋجينا. — توقتامعا كەلۋ قيىن-اق ەكەن، بارلىق جەر ادەمى. مەنىڭ ويىمشا، نيسساعا باراتىن شىعارمىز". "يتاليان كولدەرىنە بارىڭدار دەپ كەڭەس بەرەر ەم"، — دەدى اكەسى گازەتىن تاستاپ، پەنسنەسىن شەشتى دە، ول كولدەردىڭ سۇلۋلىعىن اڭگىمەلەي باستادى. "ساياحات تۋرالى اڭگىمەلەر ونى جالىقتىردى عوي دەپ قورقام، — دەدى لۋجينا. — رەتى كەلگەن ءبىر كۇنى پويىزعا وتىرامىز دا ءجۇرىپ كەتەتىن سياقتىمىز". "ساۋىردەن ەرتە كەتپەڭدەر، — دەدى شەشەسى جالىنعانداي بوپ. — سەن ماعان ۋادە بەرىپ ەدىڭ عوي..."
لۋجين كابينەتىنە ورالدى. "مەنىڭ ءبىر قورابىم بار ەدى" — دەدى ول جازۋ ۇستەلىنە قاراپ قالتالارىن سىرتىنان قاعىپ تۇرىپ (ول تاعى دا، ءۇشىنشى، نەمەسە ءتورتىنشى رەت سول قالتاسىندا بىردەڭە بار ەكەنىن سەزدى، — ءبىراق، قوراپ ەمەس، — بىلۋگە ۋاقىت جوق). جاپسىراتىن كنوپكالار ۇستەلدەن تابىلدى. لۋجين ولاردى الىپ، تەز شىعىپ كەتتى.
"ءيا، مەن ءتىپتى ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي. كەشە تاڭەرتەڭ..." رەسەيدەن اياق استىنان كەلە قالعان ءبىر ايەلدىڭ تەلەفون سوققانىن قىزىعا ايتا باستادى. ول ايەل كەزىندە پەتەربوردا ولارعا ءجيى كەلىپ تۇراتىن. بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن ول سوۆەتتىك كۋپەسكە مە، الدە شەنەۋنىگىنە مە، — ونشاسىن ءجوندى بىلمەدىم، — تۇرمىسقا شىعىپتى دا، كۇيەۋى جوندەپ دەمالىپ الماق بوپ كۋرورتقا بارعاندا، بەرليندە ەكى اپتاعا كىدىرگەن عوي. "ونىڭ بىزدە بولۋى ىڭعايسىز-اق، ءبىراق ءوزى ءبىر جابىسسا قالمايدى ەكەن. ونىڭ قورىقپاي ماعان تەلەفون سوققانىن ايتسايشى. ونىڭ مەنىمەن بايلانىسقانىن سوۆدەپىندە بىلسە..." "وي، ماما، ول ءوزى ءبىر سونداي باقىتسىز ايەل بولۋى مۇمكىن، — ۋاقىتشا بولسا دا بوستاندىققا شىعىپ، بىرەۋدى كورگىسى كەلەتىن شىعار". "وندا مەن ونى ساعان بەرەم، — دەدى شەشەسى جەڭىلدەنىپ، — ءۇيىڭ دە جىپ-جىلى"
بىرنەشە كۇننەن كەيىن، ءتۇس كەزىندە، قوناق تا كەلدى. لۋجين تۇنىمەن ۇيىقتاي الماي، ءالى توسەكتە جاتقان ەدى. قورقىنىشتى تۇستەن ەكى رەت ايقايلاپ ويانىپ كەتتى، ءقازىر لۋجين قوناقتىڭ الدىنان شىعارداي ەمەس ەدى. قوناق ايەل قىسقا شاشتى، جەڭىل وپالانعان، اشاڭ، سەرگەك ايەل بوپ شىقتى، لۋجينا سياقتى قىمبات قاراپايىمدىلىقپەن كيىنەدى ەكەن. بىر-بىرىنە ءسوز بەرمەي، بىر-بىرىنە الدەنەلەردى دالەلدەپ، قالاي وزگەرمەگەنسىڭ، قايتا ادەمىلەنىپ كەتىپسىڭ دەپ ءبىر-بىرىن اسپەتتەپ ولار قوناق بولمەدەن گورى جايلىراق كابينەتكە وزدى. قوناق ايەل لۋجينا ون-ون ەكى جىل بۇرىن قولدى-اياققا تۇرمايتىن ناپ-نازىك كىشكەنتاي قىز ەدى، ەندى، مىنە، تولىسىپ، بوزارا ءتۇسىپ، سابىرلى ايەلگە اينالىپتى دەسە، ءوز كەزەگىندە لۋجينا دا قوناق ايەل ءبىر كەزدەگى قاراپايىم، كوپ سويلەمەيتىن، كەيىننەن اتىلىپ كەتكەن ستۋدەنتكە عاشىق بولعان بويجەتكەننەن، ەندى وزىنە-وزى سەنىمدى، اجارلى ايەلگە اينالىپسىز دەپ جاتىر. "سەندەردىڭ بەرليندەرىڭ ەندى. سۋىقتان تىرىدەي قاتىپ قالا جازدادىم. بىزدە لەنينگرادتا، الدەقايدا جىلى، الدەقايدا". "پەتەربور قالاي؟ كوپ وزگەرىپ كەتكەن شىعار"، — دەپ سۇرادى لۋجينا. "ارينە، وزگەردى"، — دەپ سەرگەك جاۋاپ بەردى قوناق ايەل. "اۋىر ازاپتى ءومىر"، — دەپ ويلانا ءتىل قاتتى لۋجينا. "بوس ءسوز! ونداي ەشتەڭە دە جوق. جۇمىس تا بار، قۇرىلىس تا سالىنىپ جاتىر. ءتىپتى بالام — مەنىڭ بالام بار ەكەنىن بىلمەيسىڭدەر مە؟ — سونداي ءبىر كەرەمەت بالپيعان بالا، — ميتكانىڭ ءوزى، ءبىزدىڭ لەنينگرادتا جۇمىس ىستەپ جاتىر، ال بەرليندە بۋلزۋلدار ەشتەڭە ىستەمەيدى ەكەن، — دەيدى. جالپى ول بەرليندەگىلەردىڭ ءبارى ءبىر ءتۇرلى ەكەن دەپ، ەشتەڭەگە قاراعىسى كەلمەيدى. ول سونداي بايقاعىش، اڭلاعىش... نە دەگەندە دە، بالا شىنىن ايتادى. ەۋروپانى باسىپ وزعانىمىزدى مەنىڭ ءوزىم دە سەزىنەم. ءبىزدىڭ تەاتردى الىڭىز. سىزدەردىڭ ەۋروپاڭىزدا تەاتر جوق قوي. مەن ەشقانداي دا كوممۋنيستەردى ماقتاپ وتىرعام جوق. ءبىراق ءبىر نارسەنى مويىنداۋ كەرەك: ولار العا قارايدى، ولار قۇرىلىس تۇرعىزىپ جاتىر. تولاسسىز قۇرىلىس". "مەن ساياساتتان ەشتەڭە تۇسىنبەيمىن، — دەدى جالىنىشتى ۇنمەن لۋجينا. — ءبىراق مەنىڭ ويىمشا..." "مەنىڭ ايتارىم، كەڭىرەك ويلاۋ كەرەك، — دەپ اپتىعا سويلەدى قوناق ايەل. — مەن، ماسەلەن، كەلگەن بويدا ەميگرانتتاردىڭ گازەتىن ساتىپ الدىم. كۇيەۋىم ازىلدەپ، — جانىم-اۋ، مۇنداي قوقىسقا اقشانى نەگە بوسقا جۇمسايسىڭ، دەيدى، — ارينە، ول تىم دوعالداۋ ءسوز ايتقان شىعار، ال مەن بولسام، ءبىرجاقتى كەتپەي ءبارىن سالماقتاپ، ءبارىن تارازىلاپ بارىپ ايتۋ كەرەك دەر ەدىم. ەندى ەلەستەتىپ كورىڭىز، — گازەتتى اشىپ، وقىپ كورسەم، سونداي جالا، سونداي وتىرىك، ءبارى بىركەلكى". "مەن ورىس گازەتتەرىن سيرەك كەزدەستىرەم، — دەدى ايىپتى جانداي لۋجينا. — ورىس گازەتتەرىن مامام الادى، سەربيلدان كەلەدى عوي دەيمىن..." "اينالىپ كەپ سوعا بەرەدى، — دەپ جالعاستىردى قوناق ايەل. — ءبىر نارسەنى قۇپتامايدى، تەك بالاعاتتاۋ". "جارايدى، باسقا نارسە ايتايىق، — دەدى ابدىراپ لۋجينا. — مەن ءوز ويىمدى جەتكىزە المايمىن، سويلەسەم-اق، كوپ نارسەنى قوجىراتىپ الام، ءبىراق بىلەتىنىم، ءسىز قاتەلەسەسىز. ەگەر ءسىز بۇل تۋرالى مەنىڭ اكە-شەشەممەن سويلەسىپ كورسەڭىز..." (لۋجينا وسىلاي دەپ وتىرىپ، شەشەسىنىڭ كوزى ۇياسىنان شىعارداي بوپ، توتى قۇستاي سوزىلىپ سويلەيتىنى ەسىنە ءتۇستى). "ءسىز ءالى كىشكەنتايسىز، - دەپ مىسقىلداي كۇلدى قوناق ايەل — ودان دا ءسىز نە ىستەيسىز، كۇيەۋىڭىز نەمەن اينالىسادى، ول كىم". "ول شاحمات ويناعان، — دەپ جاۋاپ بەردى لۋجينا. — تاماشا ويناعان. ءبىراق ول ودان ابدەن دىڭكەلەپ، جۇيكەسىنە سالماق ءتۇسىرىپ الدى، وعان شاحمات تۋرالى ەشتەڭە ايتپاۋ كەرەك". "ءيا، ءيا، مەن ونىڭ شاحماتشى ەكەنىن بىلەم، — دەدى قوناق ايەل — ءبىراق ول قانداي؟ رەاكسيونەر مە؟ اق گۆاردياشى ما؟" "شىنىن ايتسام، بىلمەيمىن"، — دەپ كۇلدى لۋجينا. "مەن ول تۋرالى بىردەڭەلەر ەستىگەم، — دەپ جالعاستىردى قوناق ايەل ءسىزدىڭ اتاپ ءسىزدى لۋجينگە تۇرمىسقا شىقتى دەگەن كەزدە سول ما، سول ەمەس پە دەپ ەكى ۇشتى ويعا قالعام. مەنىڭ لەنينگرادتا جاقسى ءبىر تانىسىم بار، سول ايتقان، — ايرىقشا ماقتانىشپەن، — ءوزىنىڭ كىشكەنتاي جيەنىن شاحماتقا قالاي ۇيرەتكەنىن، سونان كەيىن ونىڭ كەرەمەت..."
اڭگىمە ءدال وسى جەرگە كەلگەن كەزدە ىرگەدەگى قوناق بولمەدە، بىرەۋ قۇلاپ قالعانداي شىڭعىرعان دىبىس شىعىپ، ۋ-شۋ بوپ كەتتى. "ءبىر مينوتكە"، — دەپ لۋجينا ديۆاننان اتىپ تۇرىپ، قوناق بولمەنىڭ ەسىگىن اشپاق بولدى دا، ويلانىپ، ول جاققا اۋىز بولمە ارقىلى كەتتى. ول وندا مۇلدە وزگەرىپ كەتكەن ءلۋجيندى كوردى. ۇستىنە حالات، اياعىنا تۇنگى تۋفلي، قولىندا ءبىر ءۇزىم بولكە نان، — ارينە، اڭگىمە مۇندا ەمەس، — اڭگىمە بەت-اۋزىن الەمتاپىراق ەتىپ جىبەرگەن قالش-قالش ەتكەن ءتۇر-تۇرپاتىندا ەدى، كوزى وت شاشىپ الارىپ، ماڭدايى ءىسىنىپ، تامىرلارى ادىرايىپ كەتكەن، ايەلىن كورسە دە وعان العاشقىدا ونشا دەن قويا قويمادى، بۇكىل كوڭىلى كابينەت جاقتا، كەلەسى ساتتە-اق ونىڭ وسىلاي تۇرعانى قۋانىشتان ەكەنى اڭعارىلدى. ول تاڭدايىن تاق ەتكىزىپ ايەلىنە شاتتانا كارادى، سونان كەيىن اۋىر اينالا جونەلدى دە پالمانى قۇلاتىپ الا جازدادى، ءتۇسىپ قالعان ءبىر ءتۋفليى، جان ءبىتىپ كەتكەندەي، كاكاو قايناپ جاتقان اسحاناعا قاراي سىرعاناپ بارا جاتتى، ال ول ونىڭ سوڭىنان كەتتى. "دۇرىسپىن، دۇرىسپىن"، — دەدى لۋجين قۋلانىپ، قۇپيا ءبىر قازىنانىڭ ۇسىتىنەن ءتۇسىپ قۋانىشىن جاسىرا الماعان جانداي، سانىن شاپاتتاپ، كوزىن جۇمىپ باسىن شايقاپ قويادى. "بۇل ايەل رەسەيدەن، — دەدى ايەلى نىقتاپ. — ول ءسىزدىڭ ناعاشى اپكەڭىزدى بىلەدى ەكەن". "وتە جاقسى، وتە جاقسى" — دەپ لۋجين، كەنەت ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلدى. "مەن، نە قورقىپ تۇرمىن با؟ — دەپ ويلانىپ قالدى ايەلى. كوڭىلدى، جاقسى كوڭىل-كۇيمەن ويانعان عوي، بالكىم..."
"نەمەنە، قالجىڭداسقىڭ كەپ تۇر ما، لۋجين؟" "ءيا، ءيا، — دەدى لۋجين، سونان كەيىن بۇعان ايلا تاپقانداي: — حالات كيگەن قالپىمدا تانىسقىم كەلىپ ەدى"، — دەدى. "كوڭىلدەنىپ قالدىم عوي، بۇل ەندى جاقسى، — دەدى ول كۇلىمسىرەپ. تاماقتانىپ الىڭىز دا، كيىنىڭىز. بۇگىن جىلى سياقتى. لۋجينا اسحاناعا كۇيەۋىن قالدىرىپ، كابينەتكە تەز قايتىپ ورالدى. قوناق ديۆاندا وتىرىپ aپ جولكورسەتكىش كىتاپشا بەتتەرىنەن شۆەيساريانى كورىپ وتىر ەكەن. "تىڭداڭىزشى، — دەدى لۋجينانى كورىپ. ءسىز ماعان قول ۇشىن بەرىڭىز. بىردەڭەلەر ساتىپ الماق بوپ ەم، جاقسى دۇكەندەردى بىلمەيدى ەكەم. ونىڭ ۇستىنە نەمىسشەگە دە شورقاقپىن".
لۋجين اندا-ساندا سانىن شاپاتتاپ قويىپ ءالى اسحانادا وتىر. ءيا، ونىڭ قۋاناتىنىنداي بار ەدى. بال وتكەلى بەرى ازاپقا ءتۇسىپ شەشە الماي كەلە جاتقان كومبيناسيا قۇپياسى، باسقا بولمەدەن ەستىلگەن كەزدەيسوق ءبىر سويلەمنىڭ ارقاسىندا اشىلا قالعانى. العاشقى ساتتەردە ول بۇعان شاحمات ويىنشىسى رەتىندە قۋاندى دا، ونىڭ تۇلا بويىن ماقتانىش، جەڭىلدىك، فيزيولوگيالىق اسەر جايلاپ الدى. ءوزىنىڭ ايرىقشا جاڭالىعىنىڭ ءمانىن ۇعۋ الدىندا ول كوپ ۇساق قيمىلدار جاسادى، — كاكاو ءىشتى، قىرىندى، كويلەگىنىڭ تۇيمەلەرىن ءىلدى. كەنەت قۋانىشىن قولمەن سىلىپ العانداي بولدى دا، ونىڭ ورنىن لايلى، اۋىر ۇرەي باستى. بەتپە-بەت وتىرىپ تاقتادا وينالاتىن ويىندا بولاتىن تاپسىرمالىق كومبيناسيانىڭ قايتالاناتىنداي، ونىڭ قازىرگى ءومىرى دە وعان بەلگىلى سحەمامەن قايتالانىپ، جاتقان سەكىلدى. العاشقى قۋانىشى باسىلعان بويدا قايتالاۋ فاكتىسىن سەزدى دە، ءوزىنىڭ جاڭالىعىن مۇقيات تەكسەرۋگە كىرىستى. لۋجين شوشىپ كەتتى. ەمىس-ەمىس قىزىعا، ەمىس-ەمىس ۇرەيلەنە ءجۇرىپ ۇققانى وسى ۋاقىت ىشىندە جۇرىستەن كەيىنگى ءجۇرىس سايىن، سونداي قورقىنىشتى، سونداي سۇرقيالىقپەن ونىڭ بالالىق شاعى قايتالانىپ جاتقانىنا كوز جەتكىزدى (ۋسادبا دا، قالا دا، مەكتەپ تە، پەتەربورداعى اپكەسى دە)، ءبىراق بۇل كومبيناسيالىق قايتالاۋلاردىڭ ءبارى جان-جۇرەگى ءۇشىن نەگە سونشالىقتى ازاپتى ەكەنىن ۇعا الار ەمەس. ول ونىڭ بىرەۋىن انىق بىلەدى: ءقازىر عانا، كەيبىر ۇساق-تۇيەك نارسەلەردى ەسىنە تۇسىرە وتىرىپ، ايلالى ول جۇرىستەردىڭ ۇيلەسىمىن ۇزاق ۋاقىت بويى بايقاماعانىنا وكىندى. لۋجين دەر كەزىندە بىلمەگەنىنە، و باستا تىزگىندى ءوز قولىنا الماعانىنا، ول كومبيناسيانىڭ دامي بەرۋىنە مۇمكىندىك جاساعانىنا ءوزىن-وزى سوگىپ وتىر. ەندى، بۇدان بىلاي سولاي بولا قالعان جاعدايدا، ءار ءجۇرىستى اڭدىپ، اباي بولۋ كەرەك دەپ شەشتى، — ارينە، ءوزىنىڭ جاڭالىعىن تاس قۇلىپتا ۇستاپ، كوڭىلدى، ءتىپتى اسا كوڭىلدى قالىپتا ءجۇرۋ كەرەك. ءبىراق ونىڭ سول كۇننەن باستاپ تىنىشى كەتتى، — ول ءۇشىن سول ءبىر سۇرقيا كومبيناسياعا قارسى كومبيناسيا ويلاپ تاۋىپ، ودان ادا بولۋ كەرەك، ال ول ءۇشىن ونىڭ اقىرعى ماقساتىن، ونىڭ سۇمپايى نيەتىن تانىپ-بىلە المادى، ءبىراق ول ازىرشە مۇمكىن دە ەمەس ەدى. ول كومبيناسيالىق قايتالاۋ ءالى دە جالعاسۋى مۇمكىن ەكەنىن ويلاۋ ول ءۇشىن قورقىنىشتى بولعانى سونشا، ءومىرىنىڭ ساعاتىن ءبىرجولا توقتاتىپ، ويىندى ءۇزىپ تاستاعىسى كەلدى، سولاي بولا تۇرا ول الدەنەنى دايىنداپ، الدەنەنى جىلجىتىپ، الدەنەنى دامىتىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن، ول ارەكەتتەردى توقتاتۋ مۇنىڭ ەركىنەن تىس ەكەنىن بايقادى.
بۇل كۇندەرى ونىڭ قاسىندا كوبىرەك بولعان بولسا، وندا ايەلى ءلۋجيننىڭ بويىنداعى وزگەرىستەردى، تۇنجىراپ وتىرىپ ونىڭ جوق جەردەن كوڭىلدەنە قالاتىنىن بىلگەن بولار ەدى. ءبىراق ول بۇل كۇندەرى رەسەيدەن كەلگەن قوناق ايەلدىڭ وتىنىشىمەن بولىپ كەتتى، — وعان ساعاتتار بويى دۇكەندەر ارالاتتى، قالپاقتار، كويلەكتەر، تۋفليلەر ولشەيدى، ۇزاق ۋاقىت سولاردىڭ ۇيىندە وتىرادى. ول بۇرىنعىسىنشا ەۋروپادا تەاتر جوق دەپ، رەنجىپ ەشقانداي يمەنبەي "لەنينگراد" دەپ سويلەيدى، لۋجينا نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ونى اياپ، ءدامحانالارعا الىپ بارادى، بوگدە ادامداردىڭ كوزىنشە سويلەمەيتىن ونىڭ تورسيعان بالاسىنا ويىنشىقتار سىيلايدى، سولاي بولا تۇرا شەشەسى، قايتا-قايتا، بالاسىنا بۇل جەردىڭ ەشتەڭەسى ۇنامايدى، ول تەزىرەك ءوزىنىڭ پيونەرلەرىنە ورالعىسى كەلەدى دەپ سوعادى. ول لۋجيندەردىڭ اكە-شەشەسىمەن كەزدەستى، ءبىراق ولار وزدەرىنىڭ بۇرىنعى ورتاق تانىستارىن ەسكە العاندارى بولماسا، ساياحات تۋرالى اڭگىمە قوزعاعان جوك، ال لۋجين ءۇن-تۇنسىز، اسا ىنتا-ىقىلاسپەن ميتكاعا شوكالاد سوڭىنان شوكولاد بەرەدى دە، ال ميتكا ولاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قىلعىتىپ، اقىرىندا قىزارىپ كەتكەن ونى بولمەدەن الىپ كەتتى. اۋا رايىنىڭ دا قاباعى ءجىبىدى، لۋجينا كۇيەۋىنە ەكى رەت، مىناۋ باقىتسىز ايەل ءوزىنىڭ باقىتسىز بالاسىمەن جول ءجۇرىپ كەتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە، كەيىنگە قالدىرماي، زيراتقا بارامىز دەدى، لۋجين زورلانىپ بولسا دا كۇلىپ، باسىن يزەدى. بالا كەزىندە جاساعان جۇرىستەردى قايتالانبايتىن كومبيناسياعا كىرەدى دەپ ويلاعان ول جازۋ ماشيناسىن دا، گەوگرافيانى دا جيىستىرىپ قويدى. اۋمەسەر كۇندەر: لۋجينا كۇيەۋىنىڭ كوڭىل-كۇيىنە كەيىنگى كەزدە زەر سالا قويماعاندىقتان، الدەنەنى قولدان شىعارىپ العانىن سەزدى، ءبىراق سوندا دا ول قوناق ايەلدىڭ مىجىڭ ءسوزىن تىڭداۋىن، ساتۋشىلارعا دەگەن تالابىن جالعاستىرا بەردى، اسىرەسە، ول ايەلدىڭ ءبىر كۇن كيگەن ءتۋفليى ەرتەسىنە، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ۇناماي قاپ، ونى اۋىستىرىپ الۋعا دۇكەندەرگە بارعان كەزدەگى ونىڭ فيرما اتىنا ايتىلاتىن ۇرىس-كەرىس پەن شالكەس سوزدەرىن نەمىس تىلىنە جۇمسارتىپ اۋدارۋعا ءبىراز شەبەرلىك كەرەك ەدى. جۇرەر الدىنداعى كەشتە ميتكا ەكەۋى قوشتاسۋعا كەلدى. ول ميتكانى كابينەتتە قالدىرىپ، ءوزى لۋجينامەن جاتىن بولمەگە كەتتى، ول ءوزىنىڭ كيىم-كەشەگىن وعان ءجۇز رەت كورسەتكەن شىعار. ميتكا ديۆاندا وتىرىپ aپ ەكى قولىن قويارعا جەر تاپپاي تىزەسىن قاسيدى، ال لۋجين بولسا بۇل دەنەسى ىركىلدەگەن بالانى نەمەن الدارقاتسام ەكەن دەپ ابىرجىپ وتىر. "تەلەفون"، — دەدى لۋجين. سىبىرلاي سويلەدى دە، اپپاراتتى ساۋساعىمەن نۇسقاپ، قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى. ءبىراق ميتكا لۋجين نۇسقاعان جاققا تۇنجىراي قارادى دا، كوزىن اۋدارىپ اكەتتى، استىڭعى ەرنى سالبىراپ كەتىپتى. "پويىز بەن تۇڭعيىق"، — دەدى لۋجين، قابىرعاداعى ءوزى سالعان سۋرەتتى باسقا قولىمەن كورسەتىپ. ميتكانىڭ سول جاق تاناۋىنا ماڭقا تولىپ كەتتى دە، ونى قورق ەتكىزىپ تارتىپ، مەلشيىپ وتىرا بەردى. "ءتاڭىر تالكەگىنىڭ اۆتورى"، — دەپ بۇرق ەتە ءتۇستى لۋجين دانتەنىڭ ءبيۋستىن نۇسقاپ. ۇنسىزدىك، تەك مۇرنى بىرقىرايدى. لۋجين ءوزىنىڭ گيمناستيكالىق قيمىلدارىنان جالىعىپ، ول دا ۇندەمەي قالدى. اسحانادا كامپيت بار ما ەكەن، جوق الدە قوناق بولمەدەگى گرامموفوندى قوسسام با ەكەن دەپ ويلاپ وتىردى، ءبىراق ديۆاندا وتىرعان بالا ونى ارباپ تاستاعانداي، بولمەدەن شىعۋدىڭ امالىن تابا المادى. "ويىنشىق بولسا عوي"، — دەدى ول وزىنە-وزى، ءسويتتى دە ۇستەل ۇستىنە قارادى، سونان كەيىن قالتاسىنا قول سالدى. مىنە، قانشاما رەت، تاعى دا، سول جاق قالتاسى، بوس بولا تۇرا، كوزگە كورىنبەيتىن الدەنەنى جاسىرىپ تۇر. لۋجين وسى ءبىر فەنومەن ميتكانىڭ كوڭىلىن اۋلاۋعا سەپتىگىن تيگىزەر دەپ ويلادى. ول ونىڭ قاتارىنا ديۆانعا وتىرىپ، قۋلانا كوزىن قىسىپ قويدى. "فوكۋس، — دەدى ول، قالتاسىنىڭ بوس ەكەنىن كورسەتىپ. — مىناۋ تەسىكتىڭ فوكۋسقا ەشقانداي قاتىسى جوق"، — دەپ ءتۇسىندىردى. ميتكا ونىڭ قيمىلدارىنا سالعىرت قانا قاراپ وتىر. "سولاي بولا تۇرا مۇندا بىردەڭە بار"، — دەپ لۋجين كوتەرىلە سويلەپ، تاعى دا كوزىن قىسىپ قويدى. "استارىنىڭ استىندا ما"، — ەلىگىڭكىرەپ سويلەگەن لۋجين، تاعى كوزىن قىستى. "استارىنىڭ استىندا"، — دەپ ميتكا، يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ بۇرىلىپ كەتتى. "دۇرىس!" — ءوزىنىڭ قۋانىپ كەتكەنىن كورسەتپەك بوپ لۋجين ايقايلاپ جىبەردى دە، ءبىر قولىمەن پيدجاگىنىڭ ەتەگىن ۇستاپ، ءبىر قولىن تەسىككە سۇعا باستادى. الدىمەن الدەنەنىڭ قىزىل ءمۇيىسى، سونان تۇتاس كورىندى، — قاراسا بىلعارى جازۋ كىتاپشاسى سياقتى. لۋجين قاباعىن كوتەرىپ، قولىمەن ولاي-بۇلاي بۇلعاپ وعان قاراپ وتىردى دا، بۇيىرىندەگى تەتىكتى الىپ، اقىرىن ونى اشا باستادى. كىتاپشا ەمەس، جينالمالى شاحمات تاقتاسى بوپ شىقتى. ونى پاريج كلۋبىندا سىيعا تارتقانى ءلۋجيننىڭ ەسىنە بىردەن ءتۇستى، — سول تۋرنيرگە قاتىسقانداردىڭ بارىنە وسىنداي بەرگەن، — ءبىر فيرمانىڭ جارناماسى رەتىندە مە، نەمەسە كلۋبتىڭ اتىنان ەسكەرتكىش رەتىندە مە. تاقتانىڭ قاپتالىنداعى ويىقتارعا شاحمات فيگۋرالارى ورنالاسقان. وتە ءبىر ادەمى، مۇقيات جاسالىنعان، — ويماق-ويىقتارى بار، كولدەنەڭىنەن التىندى ارىپتەر، تىگىنەن التىندى سيفرلارى بار كىشكەنتاي اق-قىزىل تاقتا. تاڭدانعانىنان اۋزىن اشىپ قالعان لۋجين، الدىمەن ەكىنشى قاتارداعى پەشكىلەرگە تىرناعىن تىعىپ، سونان كەيىن قايتا ويلانىپ، اسا ساقتىقپەن ساۋساقتارىنىڭ ۇشىمەن تاقتانى تۋراتيمەن بولعان پارتيانىڭ ۇزىلگەنگە دەيىنگى جاعدايعا كەلتىردى. ونى ول جاعدايعا كەلتىرۋ لەزدە-اق ىسكە استى: ونىڭ الاقانىنداعى اشىق جاتقان كىشكەنتاي تاقتا سونداي جەپ-جەڭىل ەكەن، ءبىر ساتكە وتە كۇردەلى، وتە تارتىستى شاحمات جاعدايىنداعى تارتىستان باسقانىڭ ءبارى كورىنبەي قالدى. لۋجين ساۋساعىمەن سامايىن ۇستاپ ويعا باتىپ كەتكەنى سونشا، ءىشى پىسقان ميتكانىڭ ديۆاننان سىرعىپ ءتۇسىپ، شام تۇرعان قارا دىڭگەكتى تەربەتە باستاعانىن سەزبەي قالدى. كەنەت ول اۋىتقىپ كەتتى دە، شام ءسونىپ قالدى. لۋجين تۇتتاي قاراڭعىدا ەسىن جيدى، العاشقىدا ول ءوزىنىڭ قايدا ەكەنىن، اينالادا نە بوپ جاتقانىن تۇسىنبەي قالدى. كوزگە كورىنبەيتىن ءبىر تىرشىلىك يەسى ءدال جانىندا ىس-پىس ەتتى دە، كەنەت القىزىل اباجۋر جارقىراپ قويا بەردى، بوپ-بوز بوپ كەتكەن تاقىر باس بالا تىزەرلەپ وتىرا قاپ جوندەپ جاتىر ەكەن. لۋجين سەلك ەتىپ تاقتانى سارت جاپتى. كىشكەنتاي ونىڭ سىڭارى قۇيتاقانداي لۋجين كىلەم ۇستىندە تىزەرلەپ ءجۇر... مۇنىڭ ءبارى بۇرىن بولعان... بەتپە-بەت ويىندا تانىس تاقىرىپتىڭ قايتالانۋى قالاي بولاتىنىن ۇعا الماي ول ءارى-سارى كۇيگە ءتۇستى. كەلەسى ساتتە-اق تارازى باسى تەڭەستى: ميتكا مۇرنىن تارتقىلاپ ديۆانعا شىقتى؛ القىزىل شامنىڭ اينالاسىنداعى جەڭىل مۇنار ىشىندەگى لۋجين كابينەتى شايقالا تەڭسەلىپ ءجۇزىپ بارا جاتقانداي؛ قىزىل كىتاپشا مونتيىپ كىلەم ۇستىندە جاتىر، — ءبىراق لۋجين مۇنىڭ ءبارى الداۋ ەكەنىن، كومبيناسياسىنىڭ ءالى دامي قويماعانىن، كوپ ۇزاماي قاتەرلى قايتالاۋ بولاتىنىن ءبىلىپ وتىر. ول شۇعىل ەڭكەيىپ، ونىڭ قيال دۇنيەسىن سونشالىق تەز جاۋلاپ، تەز ارباپ العان ول زاتتى كوتەرىپ الدى دا قالتاسىنا سالىپ، ونى سەنىمدىرەك قاي جەرگە تىقسام ەكەن دەپ ويلاعانشا، ايەلى مەن قوناق، بەينە ءبىر، پاپيروس ءتۇتىنىنىڭ اراسىمەن كەلە جاتقانداي بولمەگە كىرىپ، وعان تۋرا بەتتەپتى. "ميتكا، تۇر، كەتتىك. ءيا، ءيا، ءبىز ءالى زاتتاردى رەتتەۋىمىز كەرەك"، دەپ ايەل لۋجينگە كەلىپ، قوشتاسا باستادى. "سىزبەن تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن، — دەدى ول، سولاي دە تۇرا بۇرىن الدەنەشە ويشا ايتىلعان ءسوزدى ەسىنە ءتۇسىردى: "بولبىراعان تۇرىڭە بولايىن!" — وتە قۋانىشتىمىن. ناعاشى اپكەڭىزگە بۇگىندە ۇلكەن، بەلگىلى شاحماتشى بوپ كەتكەن كىشكەنتاي شاحماتشىنى كوردىم..." "ءسىز قايتار جولىڭىزدا قالايدا بىزگە سوعىڭىز" — دەپ لۋجينا ونىڭ ءسوزىن اپتىعا ءۇزىپ، ونىڭ جىميعان سورعىش سياقتى قىپ-قىزىل ەرنى مەن توپاس كوزىنە جەككورىنىشپەن قارادى. "وعان ءسوز بار ما، ميتكا، تۇر ەندى، قوشتاس!". ميتكا بۇل بۇيرىقتى ەنجار ورىندادى دا، ءبارى اۋىز بولمەگە شىقتى. "سىزدەردىڭ بەرليندەرىڭىزدە شىعىپ كەتۋ دەگەن ءبىر قيامەت"، — دەدى ول، اينا ارتىنان كىلت الىپ جاتقان لۋجينگە قاراپ. "جوق، بىزدە ليفت بار" — ىلە جاۋاپ بەرگەن لۋجينا، ونىڭ تەزىرەك كەتۋىن تىلەپ، سۋسار پالتوسىن الىپ بەر دەپ، كۇيەۋىنە بەلگى بەردى. لۋجين كيىم ىلگىشتەن بالاسىنىڭ پالتوسىن الدى... ءبىراق وسى ساتتە، قۇداي جارىلقاپ، قىزمەتشى ايەل كەلە قالدى. "ساۋ بولىڭىزدار، ساۋ بولىڭىزدار"، — دەدى لۋجينا ولاردى قىزمەتشى ايەل ليفتىگە مىنگىزىپ جاتقاندا باسىن ءيىپ. لۋجين ايەلىنىڭ يىعىنان اسىلىپ، ميتكانىڭ ليفتىگە قالاي كىرگەنىن، سونان كەيىن اعاش ەسىكتىڭ قالاي جابىلعانىن، تەمىر تورلى ءليفتىنىڭ تومەنگە باتىپ جوق بولعانىن كورىپ تۇردى. لۋجينا كابينەتكە جۇگىرىپ بارىپ ديۆانعا ەتپەتىنەن قۇلادى. ول ونىڭ قاسىنا وتىردى دا، ايەلى بەرى قاراعاندا كورىپ، كوڭىلى توعايسىن دەپ، ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىنەن الدەنەلەردى تاۋىپ اپ، ولاردى قيۋلاستىرىپ جەلىمدەپ جىميعان كۇلكى جاساۋعا كىرىستى. ايەلى بەتىن بۇردى. كۇلكىسى ويداعىداي شىقتى. "وي، — دەدى لۋجينا كۇرسىنىپ، — ايتەۋىر قۇتىلدىق-اۋ"، — دەپ كۇيەۋىن قۇشاقتاپ، ونى سۇيە باستادى، — وڭ كوزىن، القىمىن، سودان كەيىن سول قۇلاعىن، — لۋجين ءبىر كەزدە وسىلاي رەت-رەتىمەن سۇيگەندى جاقسى كورگەن. "ال ەندى سەرپىل، سەرپىل، — دەپ قايتالادى ول. — ول ايەل كەتتى عوي، جوق بولدى عوي". "جوق بولدى" - دەدى لۋجين مويىنداعانداي بوپ كۇرسىنىپ، سونان كەيىن ونىڭ موينىن سيپالاعان قولىن ءسۇيىپ الدى. "سەزىمتالدىعىن قاراشى، - دەپ سىبىرلادى ايەلى، — قانداي سەزىمتالدىق..."
جاتاتىن مەزگىل بولدى دا، ايەلى شەشىنۋگە كەتىپ، ال لۋجين قالتا شاحماتتى تىعاتىن جەر ىزدەپ، ءۇش بولمەنى كەزىپ ءجۇر. بارلىق جەر ءقاۋىپتى. تاڭەرتەڭ شاڭسورعىشتىڭ ۇزىن وڭەشى بار جەردى تىمىسكىلەپ شىعادى. زات تىعۋ قانداي قيىن، — ءوز ورىندارىندا نىق تۇرعان زاتتار باسقا زاتتى ماڭدارىنا جولاتقىسى جوق، سودان دا وزگە زاتتار قۋعىنعا سالعان پاناسىز زاتتى ەشقانداي ساڭلاۋعا قابىلدامايدى. سول كۇنى كەشتە كىتاپشانى ءبىر جەرگە تىعۋعا رەتى كەلمەدى، سونان كەيىن ونى مۇلدە الىنبايتىن جەرگە جاسىرىپ قويعىسى كەلدى، ءبىراق ول دا وڭاي بولماي شىقتى دا، سول باياعى استار استىندا قالا بەردى، تەك بارلىق قاۋىپ-قاتەر كەتىپ بىرنەشە اي وتكەننەن كەيىن عانا ول بىلعارى كىتاپشا تاعى تابىلدى، ءبىراق ول كەزدە ونىڭ شىققان تەگىن تۇمان باسىپ قالعان-دى.
14
ءۇش اپتا بولعان رەسەيدەن كەلگەن ايەل وڭدىرماي ءىز قالدىرىپ كەتكەنىن لۋجينا ءبىلدى. ول ايەلدىڭ ايتقاندارىندا وتىرىك پەن توپاستىق جاتىر ەدى، — ونى ءبىراق قالاي دالەلدەيسىڭ؟ ول سوڭعى جىلدارى تۇتاستاي ءوزىنىڭ اكە-شەشەسىنىڭ لاك جاعىپ، التىن جالاتىپ ايتقان سوزدەرىن سالعىرت قابىلداپ، ءبىر كەزدە ءوزى قاتىسقان جيىندارعا دەن قويماي قۋعىن-سۇرگىن ىلىمىمەن جوندەپ اينالىسپاعانىنا وپىنىپ قالدى. ونىڭ باسىنا لۋجين دا ميلليونداعان اقىلدى ادامدار سياقتى ازاماتتىق قۇقىن ىزدەيتىن شىعار دەگەن وي كەلدى. ول ءبىر كەزدەگىدەي تۇنجىراپ وتىراتىن دا قوياتىن بولدى، ودان الدەنە جاسىراتىنداي، كوزىن الىپ قاشا بەرەدى. ونىڭ ەشتەڭەگە قۇلقى سوقپايدى، ەندى ول ءوزىنىڭ اقىلىنىڭ جەتپەيتىندىگىنەن ءلۋجيننىڭ ارەكەتسىز قالعان تالانتىنا جۇمىس، سالا، يدەيا تاۋىپ بەرە الماعانى ءۇشىن ءوزىن-وزى cوگe باستادى. لۋجين ءومىرىنىڭ بوس ءوتىپ جاتقان ءار ءمينوتى ەلەستەر كىرىپ كەتەتىن ساڭىلاۋ ەكەنىن بىلگەن ول، اسىعۋ كەرەك دەپ شەشتى. الىس سۇلۋ ەلدەرگە اتتانار الدىندا ءلۋجيندى الدارقاتاتىن ويىن تابۋ كەرەك تە، سونان كەيىن عانا رومانتيكالىق ميلليونەردى ەنجارلىقتان ەمدەيتىن ناقتى دارىگە، ساياحات بالزامىنا جۇگىنۋ كەرەك.
گازەتتەردەن باستادى. ول "زناميا"، "روسسيانينا"، "زارۋبەجنىي گولوس"، "وبەدينەنيە"، "كنيگ" گازەتتەرىن جازدىرىپ، ەميگرانتتىق جۋرنالداردىڭ سوڭعى نومىرلەرىن، سونداي-اق، سالىستىرۋ ءۇشىن بىرنەشە كەڭەستىك جۋرنالدار مەن گازەتتەردى ساتىپ الدى. تۇسكى تاماقتان كەيىن كۇن سايىن ولاردى بىر-بىرىنە داۋىستاپ وقىپ بەرەتىن بوپ شەشتى. كەيبىر گازەتتەردە شاحمات حابارلارى دا باسىلاتىنىن بايقاپ، ولاردى العاشقىدا قايشىمەن قيىپ تاستاعىسى كەلدى دە، ءلۋجيندى رەنجىتىپ الارمىن دەپ ولارعا تيىسپەدى. بىرەر رەت قىزىق ويىن قاتارىندا ەرتەرەكتەگى لۋجين پارتياسى دا كوزگە ءتۇسىپ قالدى. شاحماتى بار نومىرلەردى جاسىرۋ مۇمكىن بولمادى، ويتكەنى لۋجين ولاردى كەيىنىرەك ۇلكەن كىتاپ ەتىپ قويام دەپ مۇقيات جيناپ قوياتىن. ەگەر ول گازەتتى اشقان كەزدە شاحمات دياگرامماسى بولسا، ايەلى ونىڭ ءجۇزىن اڭدىپ وتىراتىن، ال لۋجين سونى سەزەتىن دە دياگراممالارعا كوز توقتاتپاي وتە شىعاتىن. ايەلى ونىڭ شاحمات ءبولىمى باسىلاتىن بەيسەنبى مەن دۇيسەنبىنى تاعاتسىزدانا كۇتىپ وتىراتىنىن دا، جالعىز قالعاندا ولاردى قارايتىنىن دا بىلمەدى. كەزى تۇسكەن بويدا-اق ول ەسەپتى، فيگۋرالاردىڭ ورنالاسۋىن قاعىپ الاتىن دا، ايەلى باس ماقالانى وقىپ وتىرعان كەزدە ونى ويشا شىعارۋعا كىرىسەتىن. "قامتاماسىز ەتىلۋگە ءتيىس بارلىق قيمىل-ارەكەت ءتۇبىرلى وزگەرىستەر مەن قوسىمشا كۇشپەن.." — ايەلى ءبىر ىرعاقپەن وقىپ وتىرادى. "ورنالاسۋى قىزىق، — دەپ ويلادى لۋجين. — قارا فەرزى مۇلدە ەركىن". "...ومىرلىك مۇددەلەر اراسىنا ناقتى شەكارا كويۋ كەرەك تە، سونىمەن بىرگە بۇل جازانىڭ احيللەس وكشەسىن بەلگىلەۋ ارتىق بولماس ەدى..." "اش-جەتىنىڭ قاۋپىنە قارسى قارانىڭ ءدال قورعانىسى بار" — دەپ لۋجين ويلاي بەرگەن كەزدە، ايەلى كەنەت وقۋىن توقتاتىپ، جايمەن عانا "تۇسىنبەيمىن"، دەگەن كەزدە وپ-وتىرىك جىميىپ كۇلە قويدى. "ەگەر وسى باعىتىن، — دەپ جالعاستىردى ايەلى، — ودان ءارى قاراستىرا بەرسەك..." "قانداي تاماشا، — دەپ ويشا ايقايلاپ جىبەردى لۋجين ەسەپتىڭ كىلتىن تاۋىپ، — ادەمى قۇرباندىق". "... كۇيرەۋ الىس ەمەس"، — دەپ اياقتادى ماقالانى ايەلى، اياقتادى دا كۇرسىندى. ويتكەنى، ول نەعۇرلىم بەرىلىپ وقىعان سايىن، سوعۇرلىم جالىعا ءتۇستى، سوزدەر مەن مەتافورالاردىڭ، بولجامدار مەن قورىتىندىلاردىڭ تۇمانىنان، سوزبەن ايتا المايتىن، ناقتى اقيقات كورىنبەي قالدى. ارعى جاقتاعى، كەڭەستىك گازەتتەردى قولعا العان كەزدە جالىعۋىنىڭ ءتىپتى شەگى بولمايتىن. ولاردان بۋحگالتەرلىك كوردەي سۋىقتىق، كەڭسەلىك كۇپىرلىك شىعا كەلەدى دە، ول ماقالالار، بىردە لۋجين ەكەۋىن ءبىر قاعازدىڭ سوڭىنان ءبىر كەڭسەدەن ەكىنشى كەڭسەگە قۋالاعان ءبىر مەكەمەنىڭ ءقان-سولسىز پاكەنە بويلى شەنەۋنىگىنىڭ بەينەسىن ەسكە ءتۇسىردى. ول شەنەۋنىك ءسال نارسەگە تىرىسىپ، ءبۇرىسىپ قالاتىن، ديابەتتىك نان جەيتىن، بالكىم، از جالاقى الاتىن، ايەلى بار، بالاسىنىن ۇستىنە تەمىرەتكى شىققان جان بولۋ كەرەك. ولاردىڭ قولىندا جوق، ءبىراق ونى قالاي دا الىپ كەلۋ كەرەك ول قاعازعا بالكىم، الەم قاراپ قالعانداي، كوسموستىق ءمان بەردى. ەگەر لۋجيندەر ول قاعازدى دەر كەزىندە الماسا، وندا مىنا دۇنيە قاراڭ قالادى دا، تەك كەشىرىم سۇراپ قانا سول ءبىر الەمدىك قايعى-قاسىرەتتى جەڭىلدەتۋگە بولادى. ول شەنەۋنىك قوعامدىق ورىندا تەمەكى تارتقانى ءۇشىن ءلۋجيننىڭ بەتىنەن الىپ تاستادى، لۋجين شوشىپ كەتتى، تەمەكى تۇقىلىن قالتاسىنا سالا قويدى. تەرەزەدەن سالىنىپ جاتقان ءۇيدىڭ قۇرىلىسى، جاۋىپ تۇرعان جاڭبىر كورىنەدى، بولمەنىڭ مۇيىسىنە قارا پيدجاك ىلىنگەن. ولار ەشتەڭە شىعارا الماستان شىعىپ كەتتى دە، لۋجينا، بەينە ءبىر سۇپ- سۇر سوقىر ماڭگىلىكتىڭ وزىمەن الىسىپ، جەڭىلىس تاپقانداي كۇي كەشتى. ولار ول قاعازدى باسقا مەكەمەدەن وپ-وڭاي الا قويدى. ولاردىڭ بەتىن قايتارعان سول ءبىر كىشكەنتاي شەنەۋنىك بۇل ەكەۋى ەبىل-دەبىلدەرى شىعىپ اۋاسىز بوس كەڭىستىكتى كەزىپ كەتكەن شىعار، ەندى ابدەن مويىنسۇنىپ، اعىل-تەگىل بوپ جىلاپ الدىما قايتىپ كەلدى دەپ كۇتىپ وتىر-اۋ دەپ شوشىنا ويلادى. ماسكەۋ گازەتىن قولىنا السا-اق سول شەنەۋنىكتىڭ ەلەستى بەينەسى كوز الدىنا تۇرا قالاتىنى تۇسىنىكسىز. الدە، ايارلىق پەن اياۋشىلىقتىڭ قاسيەتى سولاي ما، ءبىراق ودان اقىل مەن وي جەڭىلەر ەمەس، — كەنەت ول ءوزى دە سەزىمدەردىڭ رەسمي ءتۇزىلۋ فورمۋلاسىن ىزدەپ جۇرگەنىن ۇقتى. ءار ءتۇرلى قۋعىن-سۇرگىن گازەتتەرىندە جازىلىپ جۇرگەن تۇماندى پىكىرلەردىڭ كۇردەلى كۇرەسىنە اقىلى جەتەر ەمەس، ونىڭ اكە-شەشەسى سياقتى ويلامايتىنداردىڭ ءبارىن سالعىرت تىڭداپ كەلگەن وعان، ءارقيلى پىكىرلەر، كۇلەكەش قىزداردىڭ الدىندا سوسيولوگيا تۋرالى اڭگىمە ايتقان اقساق ماسقاراپاز سەكىلدى، ونى ايران-اسىر ەتتى. سويتسە، ومىردە قامىردان قىل سۋىرعانداي پىكىرلەر دە، جاۋلىققا ۇلاساتىن كەلەمەج دە از ەمەس ەكەن، — مۇنىڭ ءبارى اقىلعا اۋىر بولسا دا، ادام جانى ولاردى شۇعىل ۇعا قويادى: ەگەر ازاپتاعىسى كەلسە، انا جەردى دە، مىنا جەردى دە ازاپتاي الادى.
داۋىستاپ وقۋ كەزەگى لۋجينگە كەلگەن كەزدە ول كۇلكىلى تاقىرىپتى فەلەتوندى نەمەسە سەزىمگە تيەتىن قىسقا اڭگىمەنى تاڭداپ الاتىن. ول ءبىرتۇرلى تۇتىعىپ، كەي سوزدەردى بۇزا ايتىپ، بىردە نۇكتەلەردەن ءوتىپ، بىردە نۇكتەگە جەتپەي، داۋسىن رەتتى-رەتسىز بىردە كوتەرىپ، بىردە باسەڭدەتىپ وقيتىن. ونى گازەتپەن الدارقاتۋ بوس اۋرەشىلىك ەكەنىن ول ءتۇسىندى. ويتكەنى جاڭا عانا وقىپ شىققان ماقالا تۋرالى اڭگىمە قوزعاي باستاسا-اق ول بىردەن بارىمەن كەلىسە كەتەتىن، ونى تەكسەرەيىن دەپ ەميگرانتتىق گازەتتەردىڭ ءارى وتىرىك ايتادى دەي سالىپ ەدى، لۋجين ول پىكىردى دە ماقۇلداي قويدى.
گازەتتەر باسقا، ادامدار باسقا: سول ادامداردىڭ ءوزىن تىڭداسا عوي. ونىڭ پاتەرىنە ءار ءتۇرلى وي يەلەرى جينالدى دەيىك — شەشەسىنىڭ سوزىمەن ايتقاندا "زيالىسىماقتار"، — ولاردىڭ جاڭا تاقىرىپتار توڭىرەگىندەگى ايتىس تارتىستارى مەن اڭگىمەلەرىن تىڭداپ وتىرىپ لۋجين مۇلدە قۇلپىرىپ كەتپەسە دە، ەڭ بولماعاندا، ۋاقىتشا كوڭىلىن كوتەرەر ەدى. شەشەسىنىڭ تانىستارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىلىمدىسى، شەشەسى مىسقىلداپ ايتقانداي ءتىپتى "سولشىلى" ولەگ سەرگەيەۆيچ سميرنوۆسكيي ەدى، — لۋجينا وعان تەك "زناميانى" عانا ەمەس، "وبەدينەنيە"، "زارۋبەجنىي گولوستى" دا وقيتىن قىزىقتى، ەركىن ويلايتىن بىرنەشە ادامداردى ءبىزدىڭ ۇيگە الىپ كەلىڭىز دەپ ءوتىنىش جاساپ ەدى، — مەن ونداي ورتادا اينالىسقا تۇسپەيمىن دەپ، ونداي ورتانى بالاعاتتاپ، سونان كەيىن ءوزى اينالىسقا ءتۇسۋى ءتيىس باسقا ورتادا اينالىسقا تۇسەتىنىن تۇسىندىرگەن كەزىندە لۋجينانىڭ باسى اي-پاركتەگى اينالمالى شەڭبەرگە مىنگەندەي باسى اينالىپ بارا جاتتى. وسى ءبىر كەلەڭسىزدىكتەن كەيىن ول جادىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەزدەيسوق كەزدەسكەن ادامداردى تاۋىپ، سولاردى شاقىرماق بولدى. ول قولدانبالى ونەر مەكتەبىندە بىرگە وتىرعان ورىس قىزىن، دەموكراتتاردىڭ ساياسي قايراتكەرىنىڭ قىزىن ەسىنە ءتۇسىردى؛ مەنىڭ كوز الدىمدا ءبىر قارت اقىن ولگەن دەپ جۇرتتىڭ بارىنە جاريا ەتىپ جۇرەتىن الفەروۆتى دە ويىنا الدى؛ كەشقۇرىم گازەت تاراتۋشى تولىق ايەل بۇرىشتا اتىن اتاپ ايقايلاپ تۇراتىن ورىس گازەتىنىڭ كەڭسەسىندە ىستەيتىن قادىرسىزدەۋ ءبىر تۋىسى دا جادىنا ورالدى. تاعى دا بىرەۋلەردى تاڭداپ الدى دا، ولاردىڭ كوبى ءالى لۋجين جازۋشىنى ۇمىتپاعان شىعار، لۋجين شاحماتشىنى بىلەتىن بولار، سوندىقتان دا ولار شىن ىقىلاسپەن ۇيگە كەلەدى دەپ ويلادى.
ءلۋجيننىڭ ول ىسكە ەشقانداي قاتىسى بولعان جوق. ول كۇردەلى، ايلالى ءبىر ويىنمەن باسى قاتىپ ءجۇردى، — ونىڭ ىشىنە قالاي كىرىپ كەتكەنىن ءوزى بىلمەيدى. سول قورعانسىز، تۇنجىراعان قالىپتا ول شاحماتتىڭ قايتالاۋلار بەلگىلەرىن ىزدەستىرىپ، ونىڭ قايدا بۇرىلىپ بارا جاتقانىن بىلە الماي دال بولاتىن. ءبىراق كىلەڭ كىرپىك قاقپاي دايىن بولۋ، كىلەڭ ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ تۇرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى: كەيدە ارقاسىن كەڭگە ساپ گازەتتە جاريالانعان پارتياعا بۇكىل بولمىسىمەن بەرىلىپ كەتەدى دە، كەنەت ونىڭ ومىرىندە قاتەرلى كومبيناسيانىڭ اياۋسىز جالعاسىنداي تاعى ءبىر استارلى ءجۇرىس بولعانىنا، ونى تاعى دا بايقاماي قالعانىنا كەيىستىك ءبىلدىرىپ ابىگەرگە تۇسەدى. سونان كەيىن ول ءومىرىنىڭ ءار سەكۋندىن قاداعالاپ، قىراعىلىقتى كۇشەيتۋ كەرەك دەپ شەشەدى، ويتكەنى كەز كەلگەن ۋاقىتتا ىشتەن شالۋى مۇمكىن ونى ءالى كۇنگە ەستى قورعانىس تابۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋماعانى قاتتى قابارجىتادى، ويتكەنى قارسىلاسىنىڭ ماقساتى ءالى جاسىرىن.
ءوزىنىڭ جاسىنا قاراعاندا اسا تولىسىپ، بوساپ، بولبىراپ كەتكەن ال ايەلى تاپقان ادامداردىڭ اراسىندا ءجۇردى، كەلەسى ءبىر جۇرىسكە يشارا جاسالىنعان جوق پا، وعان قارسى جىمىسقى ءبىر وي سۇمدىق (سۇرقيا كۇشپەن ونى كۇيرەتىپ كەتپەي مە دەپ وڭاشالاۋ ءبىر جەردى اڭداپ، ولارعا قاراپ، تىڭداپ وتىراتىن. الدىڭعى شەپتەن قىلاڭ پەرىپ قالاتىن ونداي يشارا بولعانمەن، ودان كومبيناسيانىڭ جالپى ءمانى انىقتالا قويمادى. ونىڭ ۇستىنە وڭاشالاۋ ورىن تابۋ دا وڭاي بولمايدى، — وعان ءار ءتۇرلى سۇراقتار قويىلاتىن، ال لۋجين ول سۇراقتاردىڭ قاراپايىم ءمانىن ۇعىپ، وعان قاراپايىم جاۋاپ تابۋ ءۇشىن، ونى الدەنەشە رەت قايتالايتىن. تەلەسكوپ سياقتى بىرىمەن-بىرى جالعاسقان ءۇش بولمە دە جاپ-جارىق ەدى، — بارلىق شام سامالاداي بوپ جانىپ تۇراتىن، — ادامدار اسحانادا، قوناق بولمەدە وتىرۋعا ىڭعايسىز ۇستەلدەردە، كابينەتتەگى ديۆاندا وتىردى، ولاردىڭ اق شالبار كيگەن بىرەۋى بوياۋ قورابى مەن ءالى اشىلماعان بۋكەت بۋمالارىن ىسىرىپ تاستاپ، ءتىپتى، جازۋ ۇستەلىنە جايعاسپاق بولدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، جۇرتشىلىق تۇنگى تۋفلي كيىپ aپ قاقالىپ-شاشالىپ، اھىلەپ-ۋھىلەپ، باسىن جازا الماي بىلاپىت ءسوز ايتاتىن رولدەردە جاقسى وينايدى دەپ بىلەتىن بەت-جۇزى تالاي رولدەرمەن سان قۇبىلعان، جۇمساق رەڭدى قارت اكتەر ەرتەرەكتە سامارادا "ماحاببات ارمانىندا" بىرگە ويناعان، جۋرناليست بارستىڭ قاراكوزدى ايەلىمەن قاتار ديۆاندا وتىر. "ءسيليندردىڭ الەگى ەسىڭدە مە؟ ابدىراپ، ساسىپ قالعام جوق قوي"، — دەدى اكتەر. "شەكسىز قول سوعۋلار — دەدى قاراكوزدى ايەل، — ماعان قانداي قول سوقتى دەسەڭىزشى، عۇمىرى ۇمىتپاسپىن. ولار وسىلاي ءبىرىنىڭ ءسوزىن ءبىرى ءبولىپ، ءارقايسىسى تەك ءوزىن عانا ەسكە اپ وتىردى دا، ال اق شالبارلى كىسى ارمانداپ كەتكەن لۋجيننەن ءۇشىنشى رەت تەمەكى سۇرادى. ول ءوزىنىڭ ولەڭدەرىن باسىن بۇلعاقتاتىپ، كەڭىستىككە تەسىرەيە قاراپ، اۋەندەتە شالقىتىپ وقيتىن جاس اقىن بولاتىن. ول باسىن تىم شالقايتىپ ۇستاعاندىقتان جۇتقىنشاعى شودىرايىپ ەرسى كورىنەتىن. ءبىراق ول پاپيروس الا المادى، ويتكەنى لۋجين ويلانعان قالپى قوناق بولمەگە ءوتىپ كەتتى، ال اقىن ونىڭ جۋان جەلكەسىنە قاراپ تۇرىپ، بۇل عاجاپ شاحماتشى، ول ابدەن دەمالىپ، ساۋىعىپ كەتكەننەن كەيىن، وعان ءوزى سونداي جاقسى كورەتىن شاحمات تۋرالى اڭگىمە سوعاتىن ۋاقىتتى اڭساپ تۇردى دا، ەسىكتىڭ كوزىنەن ءلۋجيننىڭ ايەلىن كورىپ قاپ، ونىڭ سوڭىنان جۇگىرسەم بە ەكەن، جۇگىرمەسەم بە ەكەن دەپ ەكىۇشتى ويعا ءتۇستى. ال لۋجينا ۇزىن بويلى، شۇبار بەت جۋرناليست بارستىڭ ءسوزىن تىڭداعان بوپ، ءبىراق ىشتەي بۇل مىرزالاردى جالعىز شاي ۇستەلدىڭ باسىنا جيناۋ قيىن-اۋ، ودان دا شايدى بۇدان بىلاي وتىرعان جەرلەرىنە تاراتىپ بەرگەنىم دۇرىس شىعار دەپ تۇر. بارس، بەينە ءبىر ساناۋلى ۋاقىتتىڭ ىشىندە، كەسىرتكەدەي جىلپ ەتە تۇسەتىن، وتە ءبىر شىم-شىتىرىق ويلاردى وڭدەپ، ارلەپ ۇلگەرىپ ايتىپ شىعۋدى مىندەتتەگەندەي شاپشاڭ سويلەيتىن، ەگەر تىڭداۋشىسى قۇيما قۇلاق بولسا وندا ول، وسى ءبىر قىم-قۋىت اسىعىس سوزدەردىڭ اراسىنان كەرەمەت جاراستىق تاپقان بولار ەدى، ويتكەنى كەيدە ەكپىنى دۇرىس قويىلماعان، گازەتتىك سوزدەر ارالاسىپ كەتە بەرەتىن ول اڭگىمەلەردىڭ قۇرىلىمى مەن سالماعى ايتىلعان ويدان قايتا تۇلەپ شىعا كەلەتىن. لۋجين كۇيەۋىن كورىپ ونىڭ قولىنا مۇقيات تازالانعان اپەلسينى بار تارەلكەنى ۇستاتا سالدى دا، جانىنان وتە شىقتى. "ەسىڭىزگە سالعىم كەلەدى، — دەدى سولعىن ءجۇزدى ادام، ءجۋرناليستىڭ ويىن تىڭداپ، ءارى باعالاپ، — تيۋچيەۆتىڭ ءتۇنى سالقىن، ونداعى جۇلدىزدار تەك جارىق نۇكتەلەر عانا ەمەس، ولار دوپ-دوڭگەلەك، دىمقىل، تامشىلاپ تۇرادى". ول باسقا ەشتەڭە ايتقان جوق، جالپى ول وزىنىكى ەمەس، ءبىراق وعان تاپسىرىلعان قىمبات ءبىر نارسەنى شايقاپ توگىپ المايىن دەگەن قوركىنىشتان از سويلەيتىن. لۋجيناعا ول ءوزىنىڭ كوزگە تۇسە بەرمەيتىندىگىمەن اجارسىزدىعىمەن ۇنايتىن، بەينە ءبىر ول، سيرەك كەزدەسەتىن قاسيەتتى ءبىر نارسەمەن تولتىرىلعان ىدىس سياقتى ەدى، ول ونداي ىدىستىڭ سىرتقى كوركىن الەمىشتەۋ بارىپ تۇرعان كىساپىرلىك بولار ەدى. ونىن ءاتى-جونى پەتروۆ بولاتىن، ول ەشۋاقتا دا ەشتەڭەمەن كوزگە تۇسكەن ەمەس، ەشتەڭە جازعان ەمەس، قايىرشىلىق كۇن كەشىپ ءجۇرۋى دە مۇمكىن، ءبىراق ونىسىن ەشكىمگە ايتقان ەمەس. ونىڭ ومىردەگى جالعىز-اق مىندەتى وعان تاپسىرىلعان نارسەنى سونشالىقتى بەرىلە ايالاي كوتەرىپ، ونى قالايدا سول قالپىندا تۇتاستاي، تازا كۇيىندە ساقتاپ ءوتۋى كەرەك، سوندىقتان دا ول ەشكىممەن سوقتىعىسپاي ءار ادىمىن اڭلاپ قانا باسىپ، تەك اڭگىمەلەسكەن ادام بويىنان تۋىستىق سەزىنگەندە عانا، ءبىر ساتكە — ءوزى كوتەرىپ جۇرگەن اسا ۇلكەن قۇپيادان — كىشكەنە قىمبات ءبىر نارسەنىڭ ۇشىعىن، ماسەلەن، پۋشكيننىڭ ءبىر جولىن، نەمەسە دالا گ ۇلىنىڭ حالىق اراسىنداعى اتاۋىن شىعارا قوياتىن. "مەن ونىڭ اكەسىن ەسكە ءتۇسىرىپ تۇرمىن، — دەدى جۋرناليست ، ءتۇرى كەلمەيدى، ءبىراق بۇكشيگەن يىعىندا سايكەستىك بار. سۇيكىمدى، جاقسى ادام ەدى، ءبىراق جازۋشى رەتىندە... نە؟ ءسىز سول حيكاياتتار جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن..." "قانە، قانە، اسحاناعا، — دەدى لۋجينا كابينەتتەگى ءۇش قوناقتان ورالىپ كەلە جاتىپ. — شاي دايىن. ەندى، سىزدەن وتىنەم". ولار كەلگەنشە جايعاسىپ قويعاندار ۇستەلدىڭ ءبىر باسىندا، ال ەكىنشى باسىندا باسىن سالبىراتىپ، اپەلسين شايناپ، شايىن ارالاستىرىپ لۋجين وتىر ەدى. مۇندا توتىقۇستىڭ سۋرەتىن كەرەمەت سالاتىن، قالىڭ وپالانعان ايەلىمەن الفەروۆ، ءوزىن گازەت قىزمەتكەرىمىن دەپ مىسقىلدايتىن، ءبىراق ىشتەي ساياساتتىڭ ات ايداۋشىسى بولعىسى كەلەتىن جالتىرباس جاس جىگىت، ادۆوكاتتاردىڭ ايەلدەرى بار. سونداي-اق ۇستەل باسىندا ۇياڭ، جۇمساق مىنەزدى، اق ساقالدى، جۇرەگى اپپاق سۇيكىمدى ۆاسيليي ۆاسيليەۆيچ وتىر ەدى. كەزىندە ول سىبىرگە، سودان كەيىن شەتەلگە ايداۋدا بولعان، قايتىپ ورالعاننان كەيىن توڭكەرىستىڭ شەتىن كورىپ ۇلگەرىپ، قايتادان شەتەلگە كەتكەن. ول جاسىرىن جۇمىستار تۋرالى، كاۋتسك، جەنيەۆا جايىندا شىن جۇرەگىمەن اڭگىمەلەر ايتاتىن دا، لۋجينا بويىنان حالىق يگىلىگى ءۇشىن ونىمەن ىستەس بولعان اشىق جانارلى اجارلى بويجەتكەندەرمەن ۇقساستىق تاۋىپ وعان زور ىلتيپاتپەن قارايتىن. بار قوناقتار جينالىپ، ءبىر ۇستەل باسىنا وتىرعىزىلعاننان كەيىن لۋجينا بۇل جولى دا، ءدال وتكەندەگىدەي، ءۇن-تۇنسىز وتىرعاندارىن بايقادى. شاي تاسىپ جۇرگەن قىزمەتشى قىزدىڭ دەم العانى ەستىلەتىندەي تىم-تىرىس ۇنسىزدىك. لۋجينانىڭ باسىنا بىرەر رەت، ول قىزمەتشى قىزعا نەگە سونشا قاتتى دەم الاسىڭ دەپ، وسپادار ەسكەرتۋ جاساسام با ەكەن دەگەن وي دا كەلدى. وسى ءبىر دومالانعان قىز ءتىپتى دە الاڭعاسار ەمەس، تەك تەلەفونمەن عانا ءتىل تابىسا الماي ءجۇر. لۋجينا ونىڭ دەم العانىنا قۇلاعىن تىگە وتىرىپ، قىزمەتشى قىزدىڭ تاياۋداعى ءبىر ارەكەتىن ەسىنە ءتۇسىردى. "فا... فا... فاتي مىرزا تەلەفون سوكتى. مىنە، ءنومىرىن جازىپ الدىم". لۋجينا سول ءنومىر بويىنشا تەلەفون سوعىپ ەدى، ءبىراق ءبىر قاتقىل داۋىس، بۇل جەر كينەماتوگرافيالىق كەڭسە، ەشقانداي دا فاتي جوق دەپ جاۋاپ بەردى. نە بولعاندا دا، ءبىر قاتەلىك بولعان. ول نەمىس قىزمەتشى ايەلدەرى تۋرالى اڭگىمە قوزعاماق بوپ جينالا بەرگەندە، جاڭا كىتاپ تۋرالى اڭگىمە ءوربىپ جۇرە بەردى. ول كىتاپ وتە ادەمى، استارلى ويمەن جازىلعان، ءار سوزىنەن ۇيقىسىز تۇندەر سەزىلەدى، — دەدى بارس، "ول كىتاپ سونداي جەڭىل وقىلادى"، — دەدى ايەل داۋىستى پەتروۆ لۋجيناعا ەڭكەيىپ ونىڭ قۇلاعىنا جۋكوۆسكييدەن سيتاتا كەلتىردى: "ەڭبەكپەن جازىلعان، جەڭىل وقىلادى"، ال اقىن بولسا، بىرەۋدىڭ ءسوزىن ءبولىپ، تۇتىعا سويلەپ، اۆتور اقىماق دەپ ايقاي سالدى؛ ال ول كىتاپتى وقىماعان ۆاسيليي ۆاسيليەۆيچ وعان جاقتىماعانداي باسىن شايقادى. ولار اۋىز ۇيدە بىر-بىرىمەن قوشتاسۋدىڭ جاتتىعۋىن جاسادى، ويتكەنى ولار، ءبارى ءبىر باعىتتا جۇرەتىن بولسا دا، كوشەدە دە بىر-بىرىمەن قوشتاسۋلارى كەرەك ەدى"، — قارت اكتەر كەنەت الاقانىمەن ماڭدايىن ۇستاي الدى. ۇمىتىپ كەتە جازداپپىن، جارقىنىم، — دەدى ول، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءار ءسوز سايىن لۋجينانىڭ قولىن قىسىپ، — جاقىندا مەنەن كينەماتوگرافيا كورولدىگىنەن ءبىر كىسى ءسىزدىڭ تەلەفونىڭىزدى سۇراپ ەدى". ول تاڭعالا قاراپ، ونىڭ قولىن جىبەردى. "ءسىز بىلمەيسىز بە، مەن ءقازىر كينوعا ءتۇسىپ ءجۇرمىن عوي. قالايشا، قالايشا. ۇلكەن رولدەر، بەتىم تۇگەل كورىنەدى". وسى جەرگە كەلگەن كەزدە ونى اقىن ىعىستىرىپ جىبەردى دە، لۋجينا اكتەردىن كانداي ادام تۋرالى ايتقىسى كەلگەنىن اڭلاماي قالدى.
قوناكتار تارقادى. "ريەۆيزوردىڭ" كەيىپكەرلەرى قۇساپ ءارتۇرلى جاعدايدا قاتىپ قالعان تاماقتىڭ قالدىقتارى، بوس، نەمەسە جارتىلاي ىشىلگەن ستاقاندار تۇرعان ۇستەل جانىندا لۋجين ءبىر بۇيىرلەپ وتىر. ساۋساقتارى داستارحان ۇستىندە تاربيىپ جاتىر. ول جارتىلاي جابىق، ءىسىنىپ كەتكەن كوزىنىڭ استىمەن جاڭا عانا قولىندا سونگەن، قارايىپ بۇراتىلىپ كەتكەن شىرپىعا قاراپ وتىر. ونىڭ جالپاق بەتى، مۇرنى مەن اۋزىنىڭ ماڭىنداعى اجىمدەر كولكىپ سالبىراپ كەتىپتى، شامنىڭ جارىعىنان جارقىراپ تۇرعان جاعى، ماڭگىلىك قىرىلىپ، ماڭگىلىك قايتا شىعاتىن ءجۇنى ءبىر كۇن ىشىندە-اق قىلتاناقتانىپ قالىپتى. قولمەن ۇستاعاندا تۇگى بىلىنەتىن، بۇرىن قولپىلداڭقىراپ تۇراتىن قارا سۇر كوستيۋمى ەندى تارلاۋ. لۋجين وسىلاي وتىردى دا قويدى، كامپيتتەر سالىنعان شىنى ۆازالار شاممەن شاعىلىسىپ تۇر؛ ءبىر قاسىق بارلىق ىدىستاردان ءبولىنىپ داستارحاننىڭ شەتىندە بولەك قالىپتى، وتە ءدامدى پيروگتىڭ شەتى ۇزىلمەگەن قالپىندا جاتىر. "نە بولدى ەكەن؟ — دەدى لۋجينا كۇيەۋىنە قاراپ. — نە بولدى ەكەن؟" بەينە ءبىر كۇشى جەتپەيتىن ءىستى قولعا اپ، ەندى دارمەنسىزدىك، ۇمىتسىزدىك، جىگەرسىزدىك باسقان حالدە تۇر. مىنا پيروگ سەكىلدى ءبارى دە بوسقا ءراسۋا بولدى. — كوڭىلىن كوتەرسىن دەپ قوناقتار شاقىرماي-اق، وسىنشالىقتى تىرىسپاي-اق قويۋ كەرەك ەدى. ول وسى ءبىر سوقىر، وسى ءبىر تۇنجىر ءلۋجيندى ريۆەرامەن الىپ بارا جاتقانىن كوز الدىنا كەلتىرىپ كورمەك بولدى، ءبىراق باسقا سۋرەت كولەڭدەپ تۇرىپ الدى: لۋجين ەدەنگە قادالا قاراپ قوناق ۇيدە وتىر. سونشالىقتى ادەپسىزدىك بولسا دا، تاعدىردىڭ قۇلىبىنداعى تەسىككە ۇڭىلگەندەي، ەڭكەيىپ قاراپ ەدى بولاشاعىن كوردى — ون، جيىرما، وتىز جىل، — ءبارى سول قالپىندا، ەشقانداي وزگەرىس جوق، تۇنجىراڭقى، ەڭكىش تارتقان جانە ۇنسىزدىك، ۇمىتسىزدىك. ەسىرەڭكى، ەسسىز وي. ونىڭ جانى قايتادان اشىلدى دا، اينالاسىن تانىس بەينەلەر مەن ۇيرەنشىكتى قاربالاس قورشاپ الدى: ۇيىقتاۋ كەرەك، كەلەسى جولى قۇم تۇستەس پيروگتىڭ كەرەگى جوق، پەتروۆ قانداي سۇيكىمدى، ەرتەڭ ءتولقۇجات ىستەرى بويىنشا قاراكەت جاساۋ كەرەك، زيراتقا بارۋ تاعى دا كەيىنگە قالدىرىلدى. وپ-وڭاي نارسە، — تاكسوموتورعا وتىرىپ aپ، قالا سىرتىنداعى اينالاسى بوس كەڭىستىك زيراتقا بارا قويادى. ءبىراق جولدارى ءبىر بولماي-اق قويدى، بىردە ءلۋجيننىڭ ءتىسى اۋىرىپ قالادى، بىردە ءتولقۇجاتتىڭ ابىگەرى شىعادى، بىردە تاعى بىردەڭە، — ۇساق-تۇيەكتەر. ءار ءتۇرلى شارۋالار ءالى قانشا بولادى... ءلۋجيندى قالاي دا ءتىس دارىگەرىنە الىپ بارۋ كەرەك. "تاعى دا اۋىرىپ تۇر ما؟" — دەپ سۇرادى ول الاقانىمەن ءلۋجيننىڭ قولىن ۇستاپ. "ءيا، ءيا" — دەدى ول بەتىن قيسايتىپ، ءبىر ۇرتىنان الدەقانداي دىبىس شىعارىپ. ءوزىنىڭ مىلجا-مىلجا بوپ ءۇنسىز وتىراتىنىنان اقتالۋ ءۇشىن، ءتىس اۋرۋىن جاقىندا عانا ويلاپ تاپقان. "ەرتەڭ دارىگەرگە تەلەفون سوعام"، — دەدى ول شەشىمدى تۇردە. "كەرەگى جوق، — دەدى داۋسىن سوزىڭقىراپ لۋجين، — وتىنەم، كەرەگى جوق". ەرىندەرى ءدىر-دىر ەتەدى. اينالانىڭ ءبارى قورقىنىشتى بولىپ كەتتى دە، سول بولماسا جىلاپ جىبەرەردەي حالگە ءتۇستى. "نەنىڭ كەرەگى جوق؟"، — دەپ سۇرادى ول جۇپ-جۇمساق ۇنمەن، جىمقىرىلعان ەرىنمەن ايتىلعان سۇراق بەلگىسى جىپ-جىڭىشكە بوپ شىقتى. ول باسىن شايقاپ، ءتىسىن سورپىلداتىپ سورىپ قويدى. "Tic دارىگەرىنىڭ كەرەگى جوق پا؟" "جوق"، لۋجينا ءتىس دارىگەرىنە بارادى. مۇنى ۇشىقتىرىپ الماۋ كەرەك. لۋجين ورىندىقتان تۇرىپ، جاعىن ۇستاعان بويدا، جاتىن بولمەگە كەتتى. "مەن وعان ءدارى بەرەيىن، — دەدى ول. — سول دۇرىس".
ءدارى اسەر ەتپەدى. ايەلى ۇيىقتاپ كەتكەننەن كەيىن دە لۋجين ءبىراز ۋاقىت وياۋ جاتتى. شىنىن ايتقاندا، قاراڭعى، جابىق بولمەدەگى ۇيقىسىز تۇندەردە ەمىن-ەركىن ويلاۋعا، ءسويتىپ زىميان كومبيناسياداعى جاڭا ءجۇرىستى جىبەرىپ الام دەپ قورىقپاۋعا بولادى. كوزىڭدى جۇمىپ، سەلت ەتپەستەن جاتقان تۇندە نە بولا قويۋى مۇمكىن. وعان قارسى جاسالىنعان ءجۇرىستى لۋجين، مۇمكىن بولعانشا، سالقىنقاندىلىقپەن مۇقيات تەكسەرىپ الدى، ءبىراق ونىڭ وتكەن سحەمالارىنىڭ ودان ءارى قانداي تۇرگە ەنەتىنىن بولجاي باستاسا-اق ول، بەينە ءبىر قاشىپ قۇتىلا المايتىن، اقىلعا سىيمايتىن قاسىرەت جاقىنداپ كەلە جاتقانداي داعدارىپ، ۇرەيلەنە باستايدى. اسىرەسە، سول ءتۇنى ول سول ءبىر باياۋ، زىميان شابۋىلعا قارسى ءوزىنىڭ دارمەنسىزدىگىن قاتتى سەزىندى، ءوزى مۇلدە ۇيىقتاماي، وسى ءبىر ءتۇندى، وسى ءبىر قاراڭعىلىقتى وتپەيتىندەي ەتىپ تاستاعىسى كەلدى. ايەلى دىبىس شىعارماي ۇيىقتاپ جاتىر؛ دالىرەك ايتقاندا، ول مۇلدە جوق سياقتى. تەك تۇنگى ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى ساعاتتىڭ سىرتىلى عانا ءومىردىڭ جالعاسىپ جاتقانىن دالەلدەپ تۇرعانداي. لۋجين وسى ءبىر باياۋ جۇرەك لۇپىلىنە قۇلاق قويىپ، قايعىدان ويعا باتتى، كەنەت ساعات سىرتىلى توقتاپ قالدى دا، بۇل شوشىپ كەتتى. وعان ءتۇن ءبىر ورنىندا قاتىپ قالعانداي بوپ كورىندى، ءبىر دىبىستىڭ سەسى ەستىلمەدى، ۋاقىت ءولدى، ءبارى جاقسى، بارقىت تىنىشتىق. وسى ءبىر بايىپتى بايسالدىلىقتى ۇيقى دا پايدالانا قويدى، ءبىراق ۇيقىدا دا تىنىشتىق بولا قويعان جوق، الپىس ءتورت شارشىلى الىپ تاقتا ۇستىندە، بويى پەشكىدەي عانا بوپ تۇرعان تىرجالاڭاش لۋجين بۇكىرەيگەن، باسى ۇلكەن، ءتاج كيگەن اسا ۇلكەن فيگۋرالارعا قارايدى.
كيىمىن كيىپ العان ايەلى وعان ەڭكەيىپ مۇرنىنىڭ ۇستىنەن ءسۇيىپ العاندا عانا ويانىپ كەتتى. "سالەم، سۇيىكتى لۋجين، — دەدى ول. — ساعات ون بوپ قالدى. بۇگىن نە ىستەيمىز — ءتىس دارىگەرى مە، شاقىرعان جەرگە مە؟" لۋجين وعان ابىرجىعان كوزبەن قارادى دا، قايتادان قاباعىن جاۋىپ الدى. "ساعاتتى بۇراپ قويۋدى كىم ۇمىتىپ كەتكەن؟ — دەدى ايەلى كۇلىن، ونىڭ اپپاق موينىن جايلاپ قاعىپ. — عۇمىر بويى ۇيىقتاپ قالۋىمىز مۇمكىن عوي". ول ەڭكەيىپ جاستىققا باسى ءسىڭىپ كەتكەن كۇيەۋىنە ءبىر قىرىنان قاراپ تۇردى دا، ونىڭ تاعى دا ۇيىقتاپ كەتكەنىن بايقاپ، كۇلىمسىرگەن قالپى بولمەدەن شىعىپ كەتتى. ول كابينەتتسگى تەرەزە الدىندا تۇرىپ بۇلتسىز جاسىل-كوگىلدىر اسپانعا قارادى دا، بۇگىن وتە سۋىق بولاتىن سياقتى، لۋجينگە ءجۇن نىمشانى دايىنداۋ كەرەك دەپ ويلادى. جازۋ ۇستەلىندەگى تەلەفون-شىرىلدادى، شەشەسى بۇگىن بىزگە تۇسكى تاماققا كەلەسىڭدەر مە دەپ سۇرايتىن شىعار. "اللو؟" — دەدى لۋجينا ۇستەلدىڭ شەتىنە وتىرىپ جاتىپ. "اللە، اللە"، — دەپ ءبىر بەلگىسىز داۋىس ايقايلاپ جاتىر. "ءيا، ءيا، تىڭداپ تۇرمىن"، — دەپ لۋجينا كرەسلوعا اۋىستى. "كىم بۇل؟" — دەپ سۇرادى رەنىشتى داۋىس نەمىسشە، ءبىراق ورىسشا اكسەنتپەن "سىزگە كىم كەرەك؟" دەدى لۋجينا. "لۋجين مىرزا ۇيدە مە؟" — دەپ ورىسشا سۇرادى. "بۇل كىم؟" — دەدى لۋجينا داۋسىن جۇمسارتىپ. ۇنسىزدىك. ول داۋىس اتىمدى اتاسام با ەكەن، اتاماسام با ەكەن دەپ ويلانىپ قالعانداي. "مەن لۋجين مىرزامەن سويلەسكىم كەلەدى، — دەدى ول تاعى دا نەمىسشەلەپ اۋىسىپ. — وتە اسىعىس، ماڭىزدى شارۋا بار". "ءبىر ءمينوت"، — دەپ لۋجينا بولمەنى ارى-بەرى ءجۇرىپ ءوتتى. جوق، ءلۋجيندى وياتۋدىڭ قاجەتى جوق. ول تەلەفونعا قايتا ورالدى. "ءالى ۇيىقتاپ جاتىر، — دەدى ول — ءبىراق بىردەڭە ايتقىڭىز كەلسە..." "قانداي وكىنىشتى"، — دەدى الگى داۋىس ورىسشاعا مۇلدە اۋىسىپ. — — وسىمەن ەكىنشى رەت تەلەفون سوعىپ تۇرمىن. مەن وتكەن جولى تەلەفونىمدى قالدىرعام. بۇل ءىس، ول ءۇشىن، وتە ماڭىزدى، كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايدى. "مەن ونىڭ ايەلىمىن، دەدى لۋجينا. — ەگەر بىردەڭە كەرەك بولسا...." "تانىسقانىما قۋانىشتىمىن، — دەپ ءبولىپ كەتتى الگى داۋىس. — مەنىڭ ءاتى-جونىم كوشەيتينوۆ. ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز، ارينە، مەن تۋرالى ايتقان شىعار.
سونان كەيىن اكتەر كەشەگى ايەلگە قايتا ورالىپ، ونىڭ تاعى دا ءبىر وڭباعاندىعىن جەتكىزىپ، سونان كەيىن لۋجينامەن ۇزاق قوشتاسىپ، اقىرىندا سوڭعى ءسوزى بىلاي اياقتالدى: "الاقانىڭىزدان ءسۇيدىم".
"سولاي ما، — دەدى لۋجينا تۇتقانى ءىلىپ جاتىپ. — جاقسى". اڭگىمە كەزىندە ۆالەنتينوۆ ءاتى-جونى ەكى رەت اتالعانىن، ەگەر كۇيەۋى جاتىن بولمەدەن اۋىز بولمەگە شىقسا، وندا ونى كۇيەۋى ەستىپ قالۋى مۇمكىن-اۋ دەپ ابىرجىپ تا تۇر. ونىڭ جۇرەگى قوبالجىپ، ول ۇيىقتاپ جاتىر ما، جوق پا دەپ تەكسەرۋگە كەتتى. ول ويانىپ، توسەكتە تەمەكى تارتىپ جاتىر ەكەن. "ءبىز بۇگىن ەشقايدا بارمايمىز، — دەدى ول — كەشىگىپ قالدىق. ال تۇسكى تاماقتى شەشەمىزدە ىشەمىز. جاتا تۇرىڭىز، بۇل پايدالى، ءسىز تولىقسىز". جاتىن بولمەنىڭ، سونان كەيىن كابينەتتىڭ ەسىگىن مىقتاپ جاۋىپ، تەلەفون كىتاپشاسىنان "ۆەريتاستىڭ" ءنومىرىن تاپتى دا، جاقىن ماڭدا لۋجين جۇرگەن جوق پا دەپ قۇلاق ءتۇرىپ اپ، تەلەفون سوقتى. سويتسە، ۆالەنتينوۆتى تابۋ قيىن ەكەن. تەلەفونعا ءۇش ادام بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەپ، ءقازىر شاقىرام دەدى دە، سونان كەيىن ايەل تەلەفوندى اجىراتىپ تاستادى، ءبارىن باسىنان باستاۋعا تۋرا كەلدى. ونىڭ ۇستىنە ول، مۇمكىن بولعانشا، داۋسىن بارىنشا باسەڭدەتىپ، ايتقانىن الدەنەشە قايتالاۋمەن بولدى. اقىرىندا جىڭىشكە جاعىمسىز داۋىس ۆالەنتينوۆتىڭ جوق ەكەنىن، ونىڭ ون ەكى جارىمدا قالايدا بولاتىنىن ايتتى. سونان كەيىن ول وعان ءلۋجيننىڭ كەلە المايتىنىن، ويتكەنى ول اۋىرىپ جاتقانىن، ۇزاق اۋىراتىنىن، سوندىقتان ونىڭ مازاسىن الماۋدى قادالا وتىنەتىنىن ايتتى. تۇتقانى ءىلىپ، تاعى دا قۇلاعىن تىگىپ ەدى، تەك ءوزىنىڭ جۇرەگىنىڭ عانا سوعۋىن ەستىپ، سونان كەيىن عانا "ۋھ" دەپ كۇرسىنىپ دەمىن باستى. ۆالەنتينوۆپەن اڭگىمە ءبىتتى. تەلەفون ماڭىندا ءوزىنىڭ عانا بولعانى قانداي دۇرىس بولعان. ەندى وتتى-كەتتى. جاقىندا ساپارعا شىعادى. ءالى شەشەسىمەن ءتىس دارىگەرىنە تەلەفون سوعۋ كەرەك. ۆالەنتينوۆپەن اڭگىمە ءبىتتى. قانداي جۇرەك اينىتارلىق ءاتى-جون. كەيدە بولا بەرەتىندەي، ول ءبىر ءمينوتتىڭ ىشىندە، ۇزاق تا جايباراقات ساياحاتتا بولىپ قايتتى: داۋسىنان ونى تاسباقا كوزىلدىرىكتى، سيديعان ۇزىن سيراقتى دەپ ەلەستەتكەن ول ۆالەنتينوۆتى ەرتىپ ءلۋجيننىڭ وتكەن ومىرىنە جول شەكتى، بۇلىڭعىر تۇمان ىشىندە وتكەن ول ساپاردا ۆالەنتينوۆتى قاي تۇستا جەرگە تۇسىرەتىن ورىن ىزدەستىردى دە، ءبىراق ءلۋجيننىڭ جاستىق شاعىنان ەشتەڭە بىلمەگەندىكتەن، سابىننىڭ القىمدىسىنداي جىلپىلداعان ونى ءتۇسىرىپ كەتەتىن جەر تابا المادى. ول ودان ءارى تەرەڭگە ءۇڭىلىپ، ون ءتورت جاستاعى ۆۋندەركيند ءومىر سۇرگەن ەلەستى كۋرورت پەن ەلەستى قوناق ءۇي ارقىلى ءلۋجيننىڭ بالالىق شاعىنا جەتتى، — ءبىراق ۆالەنتينوۆتى ول جەرگە دە ورنالاستىرا المادى. ول، امالسىز، ءوزىنىڭ سول سۇمپايى سەرىگىن ەرتىپ قايتا ورالىپ كەلە جاتىپ، ءلۋجيننىڭ تۇماندى جاستىق شاعىنداعى ارالعا ايال ەتتى: ول شاحمات ويناۋ ءۇشىن شەتەلگە اتتانادى دا، پالەرمودان وتكرىتكالار ساتىپ اپ، قولىنا قۇپيا ءاتى-جونى بار شاقىرۋ قاعازىن ۇستايدى... اقىرىندا شارشاپ-شالدىعىپ، ىسىلداپ-پىسىلداپ ءجۇرىپ ۆالەنتينوۆتى ادرەسى تابىلماعان بۋما قۇساتىپ، "ۆەريتاس" فيرماسىنا قايتارۋعا تۋرا كەلدى. مەيلى، ول، بەلگىسىز وڭباعان قالپىندا، لاقاپ اتىمەن سول جەردە قالسىن: شاحماتتىڭ قامقورشىسى.
كۇن جارقىراپ تۇرعان، ايازدى كۇنگى كوشەمەن ءلۋجيندى قولتىقتاپ اپ، اكە-شەشەسىنە بارا جاتقان جولدا ول، ەڭ ارى دەگەندە ءبىر اپتادان كەيىن، ولار جول جۇرەدى، ال وعانعا دەيىن ۇمىت قالعان زيراتقا بارۋلارى كەرەك دەپ شەشتى. سول جەردە سول اپتانىڭ جوسپارىن جاساپ تاستادى، — ءتولقۇجاتتار، ءتىس دارىگەرى، دۇكەنگە شىعۋ، قوشتاسۋ كەشى جانە — جۇمادا — زيراتقا بارۋ. شەشەسىنىڭ پاتەرى، بۇدان ءبىر اي بۇرىنعىداي بولماسا دا، ءالى دە سۋىق ەكەن، شەشەسى ءتۇبىت شالىگە ورانىپ العان، ورانىپ وتىرىپ توڭعانىن ءبىلدىرىپ ءدىر-دىر ەتىپ قويادى. اكەسى ءدال تۇسكى تاماق ۇستىنە كەلدى دە، اراق سۇراپ، قاتىپ قالعان قولىن ۋقالاپ-ۋقالاپ قويدى. لۋجينا العاش رەت وسى ءبىر دۇڭگىرلەگەن ءۇي سونشالىقتى مۇڭلى، سونشالىقتى قاڭىراپ قالعانداي ءۇي ەكەنىن، اكەسىنىڭ كوڭىلدىلىگى دە شەشەسىنىڭ كۇلكىسى سياقتى جاساندى ەكەنىن ءبىلدى، تاعى دا ولار بايعۇس ءلۋجيندى جەك كورەدى، سونىمەن بىرگە الداعى ساپار تۋرالى اڭگىمە قوزعاعىلارى كەلمەيدى. ول كۇيەۋگە شىعار الدىندا ولاردىڭ ەسكەرتۋلەرى مەن شەشەسىنىڭ "سەنى كەسىپ-كەسىپ، پەشكە جاعىپ جىبەرەدى..." دەگەن شىڭعىرىپ ايتقان ءسوزى ەسىنە ءتۇستى. ەندى، مىنە، ودان وتە ءبىر تىنىش، ءبىراق كوڭىلسىز ءومىر پايدا بولدى دا، ءبارى بىر-بىرىنە جانسىز كۇلىمسىرەيدى. كارتينالارداعى جالعان جايدارى ايەلدەر، شار اينا، بەرلين ساماۋرىنى، ۇستەل باسىنداعى ءتورت ادام. "تىنىشتىق، — دەپ ويلادى ءبۇل كۇن تۋرالى لۋجين. — داۋىل الدىنداعى تىنىشتىق. مەنى اڭداۋسىزدا باس سالماق. بەلدى بەكەم بۋىپ باقىلاۋ كەرەك".
ونىڭ بۇكىل ويى سوڭعى كەزدە شاحماتقا كەلىپ تىرەلەتىن بولدى، ءبىراق ول ءوزىن-وزى ۇستادى، — تۋراتيمەن ءۇزىلىپ قالعان ويىن تۋرالى ويلاۋعا وزىنە-وزى تىيىم سالادى، شاحماتى بار گازەتتەردى اشپاي قويدى، — سولاي بولا تۇرا ول تەك شاحماتتىڭ وبرازدارىمەن ويلايدى، اقىل-ەسى ول بەينە ءبىر تاقتا باسىندا وتىرعانداي جۇمىس ىستەدى. كەيدە تۇسىندە ول دارىگەرگە شاحمات وينامايتىنىن، — تەك ءبىر رەت قانا قالتا شاحماتقا فيگۋرالار ورنالاستىرعانىن، سونان كەيىن گازەتتەگى بىرەر پارتيانى عانا ءىشى پىسقانىنان قاراعانىن ايتىپ انت-سۋ ءىشىپ وتىراتىن. ءبىراق ول جولدان تايۋلاردا مۇنىڭ ەشقانداي كىناسى جوق، ولار بەلگىسىز جۇمباق تاقىرىپتاردى ايلامەن قايتالاعان جالپى كومبيناسيالارداعى ءبىرقاتار جۇرىستەردىڭ كىناراتىنان بولدى. كەلەسى قايتالاۋدى الدىن الا بولجاۋ قيىن، وتە قيىن ەدى، ءبىراق شامالى سابىر ەتسە — ءبارى ايقىندالىپ، بالكىم، قورعانىس تا تابىلىپ قالۋى كادىك...
ءبىراق كەلەسى ءجۇرىس وتە باياۋ ءوربىدى. ەكى-ۇش كۇن تىنىشتىق ورنادى؛ لۋجين ءتولقۇجاتقا سۋرەتكە ءتۇستى، فوتوگراف ونىڭ يەگىنەن ۇستاپ ونىڭ بەتىن بۇرىپ قويدى، ال ءتىس دارىگەرى اۋزىن كەڭىرەك اشۋىن ءوتىنىپ، ميىن شاعىپ جىبەرەردەي شىڭىلداتىپ ءتىسىن بۇرعىلادى. شىڭىل اياقتالىپ، ءتىس دارىگەرى شىنى ىدىستان بىردەڭە ىزدەپ، ءتولقۇجاتىنا ءمورىن باسىپ، الدەنەنى تەز-تەز جازىپ جاتتى. "مىنەكي"، — دەدى ول قاعازدى بەرىپ جاتىپ، وندا ەكى ءتىستىڭ سۋرەتى قاتار سالىنعان دا، ال ەكى ءتىس ايقىش-ۇيقىش سىزىلىپ تاستالعان. ولاردان كۇماندى ەشتەڭە كورىنە قويعان جوق، بۇل ايلالى تىنىشتىق بەيسەنبىگە دەيىن سوزىلدى. بەيسەنبىدە لۋجين ءبارىن ءتۇسىندى.
جاقىندا عانا ونىڭ باسىنا قىزىقتى ءبىر ءادىس كەلىپ ەدى، ونىمەن قۇپيا قارسىلاسىنىڭ جاسىرىن سۇمدىعىن بىت-شىت ەتەم دەپ ويلاپ قويعان. ول ءادىس، ءبىر قاراعاندا، ەشقانداي ءومىر جوسپارىنا سىيمايتىن سونداي اڭعىرت، اڭعال بوپ كورىنەدى دە، ءبىراق سالدەن كەيىن كۇتپەگەن ارەكەتكە كوشىپ، قارسىلاسىنىن ويلاعان ويىن شاتىستىرىپ — بىتىستىرىپ جىبەرەتىن ءادىس ەدى. بۇل قورعانىس بايقاپ كورۋگە بولاتىن قورعانىس ەدى، — نە بولعاندا دا، لۋجين، كەزەكتى قايتالاۋعا ۇرىناتىنىن بىلە تۇرا، وسىدان باسقا ەشتەڭە تابا المادى. جۇما كۇنى ول ايەلى، ەنەسىمەن بىرگە دۇكەندەردى ارالاپ ءجۇرىپ، كەنەت كىلت تۇرا قاپ: "Tic دارىگەرى. مەن ءتىس دارىگەرىن ۇمىتىپ كەتتىم"، — دەدى داۋىستاپ. "نە ايتىپ تۇرسىڭ، لۋجين، — دەدى ايەلى. — ءبارى جاسالىندى دەپ ول كەشە عانا ايتتى عوي". "قىسسا، — دەپ ساۋساعىن كوتەردى لۋجين. — ەگەر پلومبا قىسسا. ەگەر قىسسا، ءدال ساعات تورتتە كەل دەگەن. قىسىپ تۇر. ون ءمينوتسىز ءتورت". "ءسىز بىردەڭەنى شاتاستىرىپ تۇرسىز، — دەپ كۇلدى ايەلى. — ءبىراق اۋىرىپ تۇرسا، بارىڭىز. سونان كەيىن ۇيگە قايتىڭىز، مەن التىلاردا ۇيدە بولام. "كەشكى تاماقتى بىزدەن ىشىڭىزدەر"، — دەدى شەشەسى وتىنگەندەي بوپ. "جوق، كەشكە بىزدە قوناقتار بولادى، ولاردى سەن جەك كورەسىڭ". لۋجين تاياعىن كوتەرىپ قوشاستى دا، ارقاسىن بۇگىپ تاكسوموتورعا ەنىپ بارا جاتتى. "كىشكەنتاي مانيەۆر" — دەپ ول، پىسىناپ كەتكەننەن كەيىن پالتوسىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتتى. ءبىرىنشى بۇرىلىستا-اق ول تاكسوموتوردى توقتاتىپ، ونىمەن ەسەپتەستى دە، اسىقپاي اياڭداپ، ۇيىنە قايتتى. كەنەت ول وسىنىڭ ءبارىن ءبىر كەزدە باسىنان وتكىزگەن سياقتى بولدى دا، سەسكەنىپ قاپ، قارسىلاسىن وسىنداي كەزدەيسوقتىقپەن الداپ كەتەيىن دەپ الدىندا كەزدەسكەن دۇكەنگە بۇرىلدى. دۇكەن دەگەنى شاشتارازى، ونىڭ ۇستىنە ايەلدەردىڭ شاشتارازى بوپ شىقتى، لۋجين جان-جاعىنا قاراپ ءمۇدىرىپ قالدى، كۇلىمسىرگەن ءبىر ايەل، سىزگە نە كەرەك دەپ سۇرادى. "ساتىپ الايىن دەپ..." — دەدى لۋجين، ءالى دە جان-جاعىنا قاراپ. ونىڭ كوزىنە بالاۋىز بيۋست ءتۇستى دە سونى تاياعىمەن نۇسقادى (توسىن ءجۇرىس، تاماشا ءجۇرىس). "بۇل ساتىلمايدى"، — دەدى ايەل "جيىرما ماركا"، — دەدى لۋجين شيلانىن شىعارىپ. "ءسىز مىنا قۋىرشاقتى ساتىپ العىڭىز كەلە مە؟" — دەدى سەنىمسىزدەۋ ۇنمەن ايەل، تاعى بىرەۋ كەلدى. "ءيا"، — دەدى لۋجين، بالاۋىز جۇزگە قاراپ. "ابايلا، — دەدى ول وزىنە-وزى سىبىرلاپ، — مەن قارماققا تۇسكەن سياقتىمىن". بالاۋىز ايەلدىڭ جانارى، قىزىل تاناۋى — ولار دا بۇرىن بولعان. "ءازىل عوي"، — دەپ لۋجين شاشتارازدان تەز شىعىپ كەتتى. ول قاتتى ۇيالا قابارجىدى. اسىعاتىن ەشتەڭە جوق بولسا دا، ادىمداپ ءجۇرىپ كەتتى. "ۇيگە، ۇيگە، — دەپ كۇبىرلەدى ول، — ءبارىن ساراپتان وتكىزەم". ۇيگە جاقىنداعاندا ول ءدال كىرەر ەسىكتىڭ اۋزىندا ۇلكەن قارا اۆتوموبيل توقتاعانىن كوردى. سيليندر كيگەن مىرزا شۆەيساردان الدەنە سۇراپ تۇردى. شۆەيسار ءلۋجيندى كورىپ ساۋساعىن شوشايتىپ "مىنە ول!" — دەپ داۋىستاپ جىبەردى. مىرزا جالت قارادى.
...ازداپ قوڭىرقاي تارتقاندىقتان كوزىنىڭ اعى الايىڭقىراپ كەتكەن، سۋسىر جاعالى پالتو، ۇلكەن اق شارفتى، سول ءساندى قالىپتا ۆالەنتينوۆ ءوزىنىڭ سىپايى كۇلكىسىمەن لۋجينگە بەينە ءبىر پروجەكتورداي ساۋلە قۇيىپ، وعان قارسى ءجۇردى دە، ونىڭ بۇرىنعىدان دا تولىسىپ بوزارىپ كەتكەن ءجۇزىن، جىپىلىقتاعان كوزىن كوردى. كەلەسى ءبىر ساتتە بوزاڭ ءجۇز ودان سايىن ءقان-سولسىز بوپ كەتتى. ۆالەنتينوۆ قوس قولداپ قىسقان ونىڭ قولى ءولى بالىقتاي جانسىز ەدى. "قىمباتتىم مەنىڭ، — دەدى ۆالەنتينوۆ جايراڭداپ، — كورگەنىمە قۋانىشتىمىن. ماعان سەنى توسەك تارتىپ جاتىر دەپ ەدى. ءبىراق ول ءبىر شاتاسقان اڭگىمە بولدى عوي..." "شاتاسقان" دەگەن سوزگە ەكپىن ءتۇسىرىپ ايتقان كەزدە ۆالەنتينوۆ قىپ-قىزىل، دىمقىل ەرنىن ءتۇرىپ، كوزىمەن سۇزىلە قارادى. "جاي-جاپساردى ارتىنان سۇراي جاتارمىز، — دەدى دە ول ءسيليندرىن شۇعىل كيىپ الدى. — كەتتىك، وتە ماڭىزدى ءىس بار، كەشىگۋدى كەشىرمەيتىن ءىس"، — دەدى ول ءاۆتوموبيلدىڭ ەسىگىن اشىپ؛ سونان كەيىن ول ءلۋجيندى تۋ سىرتىنان قۇشاقتاعان قالپى، ءاي-شايعا قاراتپاي ىشكە ەنگىزدى دە، ءوزى قاسىنا كەپ جالپ ەتە ءتۇستى. الدىڭعى ورىندا ءبىر بۇيىرلەپ ىستىك مۇرىندى، پالتوسىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ العان ءبىر ادام وتىردى. ۆالەنتينوۆ شالقالاي وتىرىپ، اياعىن ايقاستىردى دا الگى اداممەن بۇرىن ءۇزىلىپ قالعان اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەردى. لۋجين بەينە ءبىر اۋىر پەردەنىڭ ارعى جاعىندا وتىرىپ ساڭقىلداپ سويلەپ وتىرعان ۆالەنتينوۆتىڭ داۋسىن ەمىس-ەمىس ەستىپ، الدەقانداي قالدى. لۋجين اقىرىن قاباعىن كوتەردى. پاراقتى قولىنا الا سالدى. شاحمات جۋرنالىنان قيىپ الىنعان ەسەپتەر دياگرامماسى. ءۇش جۇرىستە مات. دوكتور ۆالەنتينوۆتىڭ كومپوزيسياسى. ەسەپ سالقىن، ءبىراق ايلالى ەكەن، ۆالەنتينوۆتى بىلەتىن لۋجين كىلتتى بىردەن تاپتى. وسى ءبىر قۇيتىرقى شاحمات فوكۋسىنان-اق، ونىڭ اۆتورىنىڭ بۇكىل زىمياندىعىن كورۋگە بولار ەدى. ۆالەنتينوۆ ايتقان بۇلتتاعى كوپ بۇلىڭعىر سوزدەن ونىڭ ۇققانى: ەشقانداي دا كينەماتوگرافيا جوق، كينەماتوگرافيا تەك سەبەپ... تۇزاق. شاحمات ويىنىمەن ەلىكتىرۋ، سونان كەيىنگى ءجۇرىس ايقىن. ءبىراق ول ءجۇرىس جاسالىنبايدى.
لۋجين بار كۇشىن سالىپ كرەسلودان تۇردى. ونىڭ جۇرگىسى كەلدى. تاياعىن كوتەرە سىلتەپ، بوس قولىنىڭ ساۋساقتارىن شىرتىلداتىپ، ول دالىزگە شىقتى دا، بەتالدى ءجۇرىپ اۋلاعا، سونان كەيىن كوشەگە شىقتى. ءنومىرى تانىس ترامۆاي دول جانىنا توقتادى. ول كىرىپ وتىردى دا، قايتادان ورنىنان تۇرىپ، يىقتارىن قوزعاپ، بىلعارى بەلبەۋدەن ۇستاپ، تەرەزە جانىنداعى ورىنعا بارىپ وتىردى. ۆاگون بوس ەدى. كوندۋكتورعا ماركا بەرىپ، باسىن شايقاپ قالعان تيىنداردى الماي قويدى. ورنىندا وتىرا المادى. ول تاعى ورنىنان تۇردى، ترامۆاي بۇرىلعان كەزدە قۇلاپ قالا جازدادى دا، ەسىك جانىنا كەلىپ وتىردى. ءبىراق ول جەرگە دە ورنىعا المادى، — كەنەت ۆاگون ءىشى قاپتاعان مەكتەپ وقۋشىلارىنا، ونداعان كەمپىرلەرگە، ەلۋلەگەن سەمىزدەرگە تولىپ كەتتى. لۋجين الدەبىرەۋلەردىڭ اياقتارىن باسىپ العا ۇمتىلا بەردى، سونان كەيىن سىعىلىسا-مىعىلىسا شىعار ەسىكتىڭ الدىنا جەتتى. ول ءۇيىن كورىپ، ترامۆايدان اپىل-عۇپىل ءتۇستى، بۇرىلا بەرىپ ترامۆاي ونى بوكسەسىمەن قاعىپ جىبەردى، اياعىنا وراتىلعان تاياق بوساپ شىققان كەزدە پرۋجينا قۇساپ اسپانعا اتىلىپ، قايتادان ءدال جانىنا كەپ ءتۇستى. ەكى ويەل جۇگىرىپ كەپ ونىڭ تۇرۋىنا كومەكتەستى. ول الاقانىمەن پالتوسىنداعى شاڭدى قاعىپ، قالپاعىن كيىپ، ارتىنا قاراماستان ۇيىنە تارتتى. ليفت جۇمىس ىستەمەيدى ەكەن، لۋجين ونى ەلەگەن جوق. قوزعالۋعا دەگەن ىنتاسى ءالى قايتپاعان ەدى. جوعارىعا ول باسقىشپەن كەتتى، وتە جوعارىدا تۇراتىندىقتان ونىڭ بۇل ورلەۋى ۇزاققا سوزىلدى. بەينە ءبىر ول اسپاننىڭ وزىنە كوتەرىلىپ بارا جاتقانداي ەدى. اقىرىندا ول ەڭ سوڭعى الاڭقايعا جەتىپ، دەمىن باسىپ، كىلتىن قۇلىپقا سۇقتى دا، اۋىز بولمەگە كىردى. كابينەتتەن ايەلى وعان قارسى شىقتى.
ول قىزارىپ كوزى ۇشقىنداپ كەتىپتى. "لۋجين، — دەدى ول، — قايدا بولدىڭىز؟". ول پالتوسىن شەشىپ، ءىلدى، سويتسە، باسقا ىلمەككە ءىلىپتى، ونى جوندەمەك بولىپ ەدى، ءبىراق ايەلى وعان تىم جاقىنداپ كەلىپ قالىپتى، ول ونى اينالىپ كابينەتىنە ءوتتى، ايەلى ىلەسە كىردى. "Meن ءسىزدىڭ قايدا بولعانىڭىزدى بىلگىم كەلەدى. قولىڭىزعا نە بولعان؟
لۋجين!" ول كابينەتتە ولاي-بۇلاي ءجۇرىپ، سونان كەيىن جوتكەرىنىپ، اۋىز بولمە ارقىلى جاتىن بولمەگە ءوتتى دە، فارفورمەن قاپتالعان ۇلكەن ىدىسقا قولىن مۇقيات جۋىپ الدى. "لۋجين، — دەدى ايەلى ابدىراي سويلەپ، — ءسىز دارىگەردە بولعان جوقسىز. مەن وعان جاڭا عانا تەلەفون سوقتىم. ماعان بىردەڭە دەپ جاۋاپ بەرىڭىزشى. "قولىن ورامالمەن سۇرتە ءجۇرىپ جاتىن بولمەنى ءبىر اينالىپ شىقتى دا، ءبىر نۇكتەگە سول قالپىندا قادالىپ، كابينەتكە قايتىپ ورالدى. ايەلى ونىڭ يىعىنان تارتتى، ءبىراق ول وعان توقتاي ويمادى، تەرەزەگە بارىپ پەردەنى اشتى دا كەشكى تۇڭعيىقتاعى جۇگىرگەن وتتاردى كورىپ، ەرنىن تىستەلەپ، ءارى قاراي وزدى. سودان تۇسىنىكسىز قىدىرىس باستالدى دا كەتتى، — بەينە ءبىر، ايقىن ماقسات ۇستاعانداي، بىر-بىرىمەن جاعالاسىپ جاتقان بولمەلەردى كەزىپ ءجۇردى دە قويدى، ايەلى ونىڭ سوڭىنان ەرىپ، بىردە وعان ابىرجي قاراپ، بىردە وتىرا قالادى، كەيدە لۋجين دالىزگە بەت الادى دا اۋلا كورىنەتىن بولمەلەرگە كىرىپ، كابينەتكە قايتا ورالادى. كەيدە ول مۇنى قولاپايسىزداۋ لۋجين ءازىلىنىڭ ءبىرى دەپ ويلاماق بولدى، ءبىراق لۋجين جۇزىندەگى مۇنداي وزگەرىستى ول ەشۋاقتا كورگەن ەمەس، ول وزگەرىستى، ...سالتاناتتى ما... ايتەۋىر، سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس، ءبىراق ونىڭ جۇزىنە كاراپ، تۇسىنىكسىز ۇرەي تولقىنىنىڭ سەسىن سەزىنەر ەدىڭ. ول قايتا-قايتا جوتەلىپ قويىپ، دەمىگە دەم الىپ، بولمەلەردى ءبىرقالىپتى كەزىپ ءجۇر. "قۇداي ءۇشىن، لۋجين، وتىرىڭىزشى، — دەدى ول باسەڭ داۋىسپەن، ودان كوزىن المادى. اڭگىمەلەسەيىكشى. لۋجين! مەن سىزگە نەسەسسەر ساتىپ الدىم. وتىرىڭىزشى! وسىلاي جۇرە بەرسەڭىز، ءولىپ قالاسىز! ەرتەڭ زيراتقا بارامىز. ەرتەڭ كوپ نارسە ىستەۋ كەرەك. نەسەسسەر قولتىراۋىن تەرىسىنەن جاسالىنعان. لۋجين!"
ءبىراق ول توقتاعان جوق، تەك كەيدە عانا تەرەزە الدىندا ايالداپ، قولىن كوتەرەدى دە، ءجۇرىپ كەتەدى. اسحانادا سەگىز ادامعا داستارحان جايىلعان. مىنە، قوناقتاردىڭ كەلۋىنە ءسال-اق ۋاقىت قالدى، ولارعا تەلەفون سوعۋ ەندى كەش، — ءقازىر ولار كەلەدى. بۇل جەردە مىناۋ. "لۋجين، — دەدى ول، — ءقازىر ادامدار كەلەدى عوي. مەن نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن. ماعان بىردەڭە ايتىڭىزشى. مۇمكىن، ءسىز ءبىر جاماندىققا ۇرىندىڭىز با، مۇمكىن بۇرىنعى ءبىر جەكسۇرىن ادامداردىڭ ءبىرىن كەزدەستىردىڭىز بە. ايتىڭىزشى. مەن سىزدەن وتىنەم، وتىنەم!.."
كەنەت لۋجين توقتاي قالدى. بۇكىل دۇنيە توقتاپ قالعانداي بولدى. بۇل قوناق ۇيدە، گراممافون الدىندا بولدى.
"ستوپ-ماشينا" — دەدى ول باياۋ عانا، ءسويتتى دە جىلاپ جىبەردى. لۋجين قالتاسىنان زاتتار شىعارا باستادى، — الدىمەن قالامسابىن، سونان كەيىن مىجىلىپ قالعان ورامالىن تاڭەرتەڭ بەرىلگەن مۇقيات بۇكتەلگەن تاعى ءبىر ورامالىن؛ سونان كەيىن ەنەسى سىيلاعان ءۇش ات جەگىلگەن سۋرەتى بار پورتەنگارىن، ونىڭ ارتىنان پاپيروستىڭ بوساپ قالعان قىزىل قورابىن، مىجىلىڭقىراپ قالعان ەكى پاپيروستى، شيلانى مەن التىن، — قايىناتاسىنىڭ سىيلىعىن — شىعاردى. بۇلاردان باسقا شابدالىنىڭ ۇلكەن سۇيەگى دە شىقتى. بۇل زاتتاردىڭ ءبارىن ول گراممافون شكابىنىڭ ۇستىنە قويىپ، تاعى بىردەڭە قالعان جوق پا دەپ، پالتوسىن تەكسەردى. "ءبارىن شىعاردىم"، — دەپ ول پيدجاگىن تۇيمەلەدى. بەتىن جاس جۋىپ كەتكەن ايەلى باسىن كوتەرىپ لۋجين قويعان الگى زاتتارعا تاڭدانا قاراپ تۇر. ول ايەلىنە جاقىنداپ كەپ بىلىنەر-بىلىنبەستەي ەتىپ باسىن ءيدى. ايەلى وعان ول ەندى ءبىر ەزۋىن قيسايتا كۇلەر مە ەكەن دەگەن ۇمىتپەن ءجۇزىن بۇردى، — ءدال سولاي بولدى: لۋجين كۇلىمسىرەدى. "قۇتىلۋدىڭ ءبىر-اق جولى — دەدى ول، — ويىننان شىعۋ". "ويىن؟ ءبىز وينايمىز با؟" — دەدى ول جۇمساق ۇنمەن، قوناقتار كەلەر الدىندا وپالانۋ كەرەكتىگىن ويلاپ. لۋجين قولىن سوزدى. ايەلى ورامالدى تىزەسىنە ءتۇسىرىپ اپ، وعان ساۋساعىن سوزدى. "جاقسى بولدى"، — دەدى لۋجين، ونىڭ ءبىر قولىن ءسۇيىپ جاتىپ، سونان كەيىن ەكىنشى قولىن ءسۇيدى. "ءسىز نەمەنە، لۋجين، قوشتاسىپ جاتىرسىز با؟"
"ءيا، ءيا" — دەدى ول وتىرىك اسىپ-ساسقان بوپ. سونان كەيىن بۇرىلىپ جوتكىرىندى دە دالىزگە شىقتى. وسى كەزدە اۋىز ۇيدەن قوڭىراۋ شالىندى، — ادەپتى قوناقتىڭ ءتارتىپتى قوڭىراۋى. ول كۇيەۋىن دالىزدە قۋىپ جەتىپ، جەڭىنەن ۇستاي الدى. لۋجين بۇرىلىپ، وعان نە ايتارىن بىلمەي، ونىڭ اياعىنا قارادى. تۇكپىردەن قىزمەتشى ايەل جۇگىرىپ شىقتى، ءدالىز تار بولعاندىقتان بىر-بىرىمەن كيمەلەسىپ قالدى: لۋجين كەيىن شەگىنىپ، سونان كەيىن العا وزدى، ايەلى دە ءبىر ءارى، ءبىر بەرى ءجۇردى، ال قىزمەتشى ايەل بىردەڭە ايتقان بوپ، باسىن ءيىپ، ءوتىپ كەتۋدىڭ امالىن جاساپ جاتىر. اقىرىندا ول ساڭىلاۋ تاۋىپ پورتەردىڭ ارجاعىنا ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن، لۋجين اۋىز ۇيدەن ءدالىزدى ءبولىپ تۇرعان ەسىكتى اشىپ كەپ جىبەردى. ايەلى نە ءۇشىن ەكەنىن بىلمەستەن ەسىكتىڭ تۇتقاسىنان ۇستاي الدى؛ لۋجين تۇتقانى باسادى، ال ول ونى جىبەرمەيدى، — لۋجين بۇكىل سالماعىمەن باسىپ قالىپ ەدى، ەسىك تارس جابىلدى دا، ەكى رەت قۇلىپتانىپ ۇلگەردى. بۇل كەزدە اۋىز بولمەدە داۋىستار ەستىلىپ، بىرەۋلەر اھلاپ-ۋھلەپ، بىرەۋلەرمەن سالەمدەسىپ جاتتى.
لۋجين ەسىكتى قۇلىپتاپ، الدىمەن شام جاقتى. سول جاق قابىرعاداعى ەمال ۆانناسى اپپاق بوپ كورىنىپ تۇر. وڭ جاق قابىرعادا قارىنداشپەن سالىنعان سۋرەت: كولەڭكەلى كۋب. تۇكپىردەگى تەرەزە ماڭىندا پاكەنە ساندىقشا. تەرەزەنىڭ تومەنگى جاعىنا قىراۋ قونىپتى. جوعارى جاعىندا ءتۇن قاراڭعىلىعى كورىنەدى. لۋجين تومەنگى رامانىڭ تۇتقاسىن تارتتى، ءبىراق ول جابىسىپ قالعان با، جوق الدە بىردەڭەگە ءىلىنىپ تۇر ما، اشىلا قويمادى. ول ءبىر ساتكە ابدىراپ تۇرىپ قالدى دا، ۆاننا جانىندا تۇرعان ورىندىقتىڭ ارقالىعىن ۇستاپ تۇرىپ، كوزىن قىراۋلى تەرەزەگە اۋىستىردى. اقىرىندا، ورىندىقتى اياعىنان كوتەرىپ، ونىڭ ارقالىعىمەن تەرەزەنى پەرىپ كەپ جىبەردى. بىردەڭە شاتىر-شۇتىر ەتتى، ول تاعى دا سوقتى، كەنەت قىراۋلى تەرەزەدە جۇلدىز تەكتەس ويىق پايدا بولدى. تىم-تىرىس تىنىشتىق ورنادى. سونان كەيىن سوناۋ الىس تومەندە الدەنەنىڭ سىڭعىرلاپ، شاشىلىپ جاتقانى ەستىلدى. ويىقتى كەڭەيتۋ ءۇشىن تاعى دا ۇردى، سىنا تەكتەس شىنىلار اياعىنىڭ استىنا ءتۇسىپ جارىلدى. ول قاتىپ قالدى. ەسىك سىرتىنان داۋىستار ەستىلەدى. بىرەۋ ەسىك قاقتى. بىرەۋ اتىن اتاپ ايقايلاپ جاتىر. سونان كەيىن ءولى تىنىشتىق ورناپ، ىلە-شالا ايەلىنىڭ داۋسى شىقتى: "سۇيىكتى لۋجين، اشا قويشى". ءوزىنىڭ القىنعان دەمىن زورعا باسىپ، لۋجين ورىندىقتى جەرگە قويدى دا، تەرەزەدەن سىرتقا باسىن شىعارىپ كوردى. ۇلكەن سىنالار مەن مۇيىستەر رامادا سورايىپ-سورايىپ تۇر. ونىڭ موينىن الدەنە جىرىپ جىبەرگەندەي بولدى دا، ول باسىن شۇعىل تارتىپ الدى، — ءالى سىيمايدى. ەسىكتى جۇدىرىقتاي باستادى. ەكى ەر داۋىس ايتىسىپ، سول كەرىلدەسكەندەردىن اراسىنان ايەلىنىڭ سىڭسىعان ءۇنى ەستىلدى. لۋجين شىنىلاردى ەندى ۇرماۋ كەرەك دەپ شەشتى، تىم شۋلى. ول جوعارى قارادى. جوعارعى تەرەزە. ءبىراق وعان قالاي جەتپەك؟ شۋ شىعارماي، ەشتەڭەنى سىندىرىپ-بۇلدىرمەي، ساندىقتان زاتتار الا باستادى: اينا، بوتەلكە، ستاكان. ەسىكتەگى سوققىلارعا قاراماستان ول، مۇنى تاستادى دا، ول بەلىنەن كەلەتىن ساندىقتىڭ ىشىنە كىرمەك بولدى. پىسىناپ كەتكەن ول پيدجاگىن شەشكەندە عانا، قولىنىڭ، كويلەگىنىڭ الدى قان بوپ قالعانىن كوردى. اقىرىندا ول ساندىقتىڭ ۇستىنە شىقتى، كومود ونىڭ سالماعىنان سىقىر-سىقىر ەتەدى. ول جوعارىداعى جاقتاۋعا قولىن سوزىپ تۇرىپ، ءدۇرسىل مەن داۋىستار ونى اسىقتىراتىنىن، ال ول اسىعىس قيمىل جاساي المايتىنىن ءبىلىپ تۇر. ول قولىن كوتەرىپ جاقتاۋدى تارتىپ قالىپ ەدى، ول ايقارا اشىلىپ كەتتى. تۇتتاي قاراڭعى اسپان سول قاراڭعىلىقتان ايەلىنىڭ "لۋجين، لۋجين" دەگەن جىڭىشكە داۋسى ەستىلەدى. ول ارىرەك، سول جاقتا، جاتىن بولمەنىڭ تەرەزەسى بار ەكەنى ەسىنە ءتۇسىپ، داۋىستىڭ سودان شىعىپ جاتقانىن سەزدى. ەسىك سىرتىنداعى ءدۇرسىل مەن داۋىستار كۇشەيىپ بارادى، جيىرما شاقتى ادام بولۋ كەرەك. — ۆالەنتينوۆ، تۋراتي، پىسىلداپ، قىرىلداپ سويلەيتىن گۇل اكەلگەن شال، تاعى دا، تاعى دا، ءبارى قوسىلىپ ەسىكتى الدەنەمەن ۇرىپ جاتىر. ءتورت بۇرىشتى اسپان تىم الىستا. لۋجين تىزەسىن بۇگىپ ورىندىقتى ساندىق ۇستىنە كوتەرىپ الدى. ورىندىق ورنىقتى تۇرمادى، قالت-قۇلت ەتەدى، لۋجين سوندا دا ونىڭ ۇستىنە شىقتى. ەندى قاراڭعى ءتۇننىڭ شەتىنە ىلىگۋگە بولادى. ونىڭ دەمىگىپ دەم العانى سونشا، ەشتەڭە ەستۋدەن قالىپ بارادى، ەسىك سىرتىنداعى ايقايلار دا ەمىس-ەمىس قانا قۇلاققا جەتەدى، ءبىراق جاتىن بولمەنىڭ تەرەزەسىنەن شىققان شىڭعىرعان داۋىس بارعان سايىن كۇشەيىپ بارادى. كوپ كۇش جۇمساپ ءجۇرىپ ول ءبىرتۇرلى ازاپتى جاعدايعا جەتتى-اۋ: ءبىر اياعى سىرتتا سالبىراپ تۇر دا، ەكىنشى اياعىنىڭ قايدا ەكەنى بەلگىسىز، — ال دەنەسى شىعار ەمەس. كويلەگى يىعىنان ايىرىلىپ كەتكەن، بەتى مالمانداي سۋ. جوعارىداعى ءبىر نارسەگە قولىن ىلىكتىرىپ، ول ءبىر بۇيىرلەپ تەرەزەنىڭ ويىعىنا ەندى. ەندى سىرتتا ەكى اياعى سالبىراپ تۇر، تەك الدەنەنى ۇستاپ تۇرعان قولىن قويا بەرسە بولدى، — ول قۇتىلادى. قولىن جىبەرمەس بۇرىن ول، تومەنگە قارادى. وندا اسىعىس دايىندىقتار ءجۇرىپ جاتىر ەكەن: الدەكىمدەر جينالىپ، تەرەزە الدىنداعى جارىق ۇيمە-جۇيمە بوپ جاتىر، لۋجين قولىن بوساتىپ جىبەرگەن سول ساتتە، مۇپ-مۇزداي اۋا ونىڭ وڭەشىن جىرتارداي بوپ ەنگەن سول ساتتە، ول الدىنداعى ماڭگىلىكتىڭ ايقارا اشىلعانىن كوردى.
ەسىكتى بۇزىپ كىردى. "الەكساندر يۆانوۆيچ، الەكساندر يۆانوۆيچ! — دەگەن اپتىققان داۋىستار ەستىلدى.
ءبىراق الەكساندر يۆانوۆيچ قۇردىمعا جۇتىلىپ كەتىپ ەدى.
1939.
You Might Also Like
-
[ ] بۋديلنيك داۋسىنان ەمەس، اعامنىڭ ءوشىر!، دەگەن اشۋلى ۇنىنەن وياندىم. جىپ-جىلى توسەگىمدى، قانباعام ۇيقىمدى قيماي-قيماي وياندىم. بۋديلنيكتى ءوشىردىم. ءۇي ءىشى تىپ-تىنىش. كيمىمدى كيىپ، تەرەزەدەن دالاعا...
-
پەنسياعا شىققان شىققان تورت-بەس ايدىڭ اراسىندا نۇرحاننىڭ وزگەرىڭكىرەگەنىن ايەلى ىشتەي سەزىپ ءجۇر. بۇرىنعىداي ەمەس، كۇرت جۋاسىعانداي. جيىرما بەس جىلدى اسكەري قىزمەتتە، ودان بەرى ۋاقىتىن ميليسيا سالاس...
