كوشپەلىلەر وركەنيەتى. كوشپەلىلىكتى زەرتتەۋ تاريحى
كوشپەلىلەر وركەنيەتى
كوشپەلىلىكتى زەرتتەۋ تاريحى
جوسپار:
1. كوشپەلىلەر وركەنيەتىن زەرتتەۋ ماسەلەلەرى
2. كوشپەلىلىكتىڭ شىعۋ تەگى
3. كوشپەلىلىكتىڭ ەۆوليۋسياسى
كوشپەلىلىك — كوشپەلى حالىقتاردىڭ تاريحي قالىپتاسقان الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق دامۋ جۇيەسى، شارۋاشىلىق - مادەني ءتيپى.
كوشپەلىلەر تۋرالى تۇسىنىك الدىمەن وتىرىقشى حالىقتار اراسىندا قالىپتاستى. ب. ز. د. V عاسىردا ءومىر سۇرگەن تاريحشى گەرودوت كوشپەلى سكيف تايپالارىنىڭ تۇرمىسىن ماداقتاپ جازدى. كوشپەلىلەردىڭ تابيعات اياسىنداعى ءومىرىن باسقا دا انتيك تاريحشىلار، فيلوسوفتار، ورتا عاسىرلار ويشىلدارى سيپاتتادى. ولارعا تابيعاتتىڭ ءتول بالاسى سياقتى كوشپەلىلەر ءومىرى تازا، قۋلىق - سۇمدىقتان، وتىرىقشى - قالالىق وركەنيەتتىڭ جامان قاسيەتتەرىنەن ادا بولىپ كورىندى.
كوشپەلىلەر تۋرالى ءار ءتۇرلى تۇسىنىكتەر
كوشپەلىلەر تۋرالى ناشار تۇسىنىكتەر سول ەرتە زاماندا - اق قالىپتاستى. كونە قىتايدا "كوشپەلىلەر جابايى، مادەنيەتتىڭ قاس جاۋى" دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستى. ەۋروپادا دا كوشپەلى عۇنداردى "تاعى - جابايىلاردىڭ تۇقىمى، وركەنيەتتىڭ جاۋى" دەپ ەسەپتەدى.
ەۋروپا عالىمدارى دا كوشپەلىلەر تۋرالى ءوز كوزقاراستارىن ءبىلدىرىپ وتىردى. مىسالى، مونتەسكە كوشپەلىلەر قوعامىن "ادىلەتتى، تەڭدىكتى قوعام" دەسە،
فەرگيۋسون، ادام سميت: "كوشپەلىلەردە مۇلىك تەڭسىزدىگى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك ەرتە پايدا بولدى"، — دەگەن. ال فيلوسوف كانت: "مەملەكەتتىڭ ءوزى كوشپەلىلەر مەن وتىرىقشى - ەگىنشىلەردىڭ ءوزارا قاقتىعىسىنان، قورعانىس ماقساتىندا پايدا بولدى" دەگەن تۇجىرىم جاسايدى. اتاقتى فيلوسوف ف. گەگەل: "كوشپەلىلەردە الەۋمەتتىك قاراما - قايشىلىق بولعانىمەن، مەملەكەت بولعان جوق"، — دەپ ەسەپتەگەن.
حح عاسىرداعى ەۋروپا عالىمدارىنىڭ كوشپەلىلىككە كوزقاراسى ءار ءتۇرلى بولعانىمەن، بۇل قوعامنىڭ جاعىمسىز جاقتارىنا عانا نازار اۋدارۋ باسىم بولدى. مىسالى، راسەل، گۋمپليۋۆيچ، تورنۆالد، توينبي دەگەن عالىمدار: "كوشپەلىلەر ءوز بەتىمەن وركەنيەت جاساۋعا قابىلەتسىز، ولار مەملەكەتتى، باسقا دا وركەنيەت جەتىستىكتەرىن وتىرىقشى ەلدەردى جاۋلاپ الۋ ارقىلى عانا ۇيرەندى" دەگەن تۇجىرىمدار ايتتى
ولاردىڭ جانە بۇل عالىمداردىڭ جولىن قۋۋشى قازىرگى زامانعى زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە: "كوشپەلى قوعام — بۇل ءبىر ورنىندا توقىراپ، ءوز بەتىنشە دامي المايتىن قوعام، وتىرىقشى مادەنيەتتىڭ اسەرىنسىز وركەنيەت جاساي المايتىن قوعام، بولاشاعى جوق قوعام".
كوشپەلىلىك كەڭەس عىلىمىندا حح عاسىردىڭ 20 — 40 - جىلدارىنان باستاپ زەرتتەلىپ كەلەدى. بۇل سالاداعى كەڭەس تاريحشىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە دە ماركستىك - لەنيندىك كوزقاراس باسىم بولدى، زەرتتەۋشىلەر، نەگىزىنەن العاندا، كوشپەلىلەردىڭ قوعامدىق قۇرىلىسىنا عانا ءمان بەردى. مىسالى، ا. پ. چۋليۋىينيكوۆ دەگەن زەرتتەۋشى: "كوشپەلىلەردە تاپتىق قوعام بولعان جوق، تەك رۋلىق قاۋىم بولدى"، — دەسە
پ. كۋشنەر: "كوشپەلىلەردە "رۋلىق مەملەكەت"، فەوداليزمنىڭ باستاپقى نىشاندارى عانا پايدا بولدى"، — دەيدى.
س. پ. تولستوۆتىڭ پىكىرى بويىنشا: "كوشپەلىلەر وتىرىقشى حالىقتار سياقتى الدىمەن قۇليەلەنۋشىلىك، سودان سوڭ فەودالدىق قوعامدى باسىنان وتكىزدى. ءبىراق كوشپەلىلەردىڭ قۇليەلەنۋشىلىك قوعامى اسكەري قۇليەلەنۋشىلىك دەموكراتيا نەمەسە پاتريارحاتتىق مونارحيا تۇرىندە قۇرىلدى". "كوشپەلىلەردەگى مەنشىكتىڭ نەگىزى جەر مە، مال ما؟" دەگەن ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە پىكىرتالاس ءجۇردى. ءبىر توپ عالىمدار: "كوشپەلىلەردە رۋلىق قوعام قالدىقتارىمەن ارالاسقان فەودالدىق قوعام بولدى جانە فەودالدىق مەنشىكتىڭ جەرگە قاتىستى نەگىزىن جەرگە جەكە مەنشىك قۇرادى"، — دەگەندى ايتتى.
ەكىنشى ءبىر توپ زەرتتەۋشىلەر: "ەۋرازيا كوشپەلىلەرى پاتريارحالدىق - فەودالدىق قوعامدا ءومىر ءسۇردى، وسى تاپتىق قوعامداعى مەنشىكتىڭ نەگىزگى ءتۇرى مالعا قاتىستى جەكە مەنشىك بولدى، ال جەر رۋلىق قاۋىمنىڭ ورتاق يەلىگىندە بولدى"، — دەگەن پىكىردى ۇستاندى.
ارحەولوگ ك. اقىشيەۆتىڭ پىكىرى بويىنشا، قازاقستان جەرىندە كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىنىڭ قالىپتاسا باستاۋى قولا ءداۋىرىنىڭ سوڭى، تەمىر ءداۋىرىنىڭ باسىنا، ياعني ب. ز. د. ءىح — VIII عاسىرلارعا جاتادى. وسى كەزدەن باستاپ، ورتالىق، باتىس قازاقستان جەرىندە مەريديان بويىمەن كوشۋ، ال شىعىس قازاقستان مەن جەتىسۋدا قىستا جازىقتار مەن قار از تۇسەتىن تاۋلاردىڭ قويناۋىن قىستاپ، جازدا بيىك تاۋلى جايلاۋلارعا كوشۋ قالىپتاسقان.
كوشپەلىلەر وركەنيەتى. كوشپەلىلىكتى زەرتتەۋ تاريحى. جۇكتەۋ
كوشپەلىلىكتى زەرتتەۋ تاريحى
جوسپار:
1. كوشپەلىلەر وركەنيەتىن زەرتتەۋ ماسەلەلەرى
2. كوشپەلىلىكتىڭ شىعۋ تەگى
3. كوشپەلىلىكتىڭ ەۆوليۋسياسى
كوشپەلىلىك — كوشپەلى حالىقتاردىڭ تاريحي قالىپتاسقان الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق دامۋ جۇيەسى، شارۋاشىلىق - مادەني ءتيپى.
كوشپەلىلەر تۋرالى تۇسىنىك الدىمەن وتىرىقشى حالىقتار اراسىندا قالىپتاستى. ب. ز. د. V عاسىردا ءومىر سۇرگەن تاريحشى گەرودوت كوشپەلى سكيف تايپالارىنىڭ تۇرمىسىن ماداقتاپ جازدى. كوشپەلىلەردىڭ تابيعات اياسىنداعى ءومىرىن باسقا دا انتيك تاريحشىلار، فيلوسوفتار، ورتا عاسىرلار ويشىلدارى سيپاتتادى. ولارعا تابيعاتتىڭ ءتول بالاسى سياقتى كوشپەلىلەر ءومىرى تازا، قۋلىق - سۇمدىقتان، وتىرىقشى - قالالىق وركەنيەتتىڭ جامان قاسيەتتەرىنەن ادا بولىپ كورىندى.
كوشپەلىلەر تۋرالى ءار ءتۇرلى تۇسىنىكتەر
كوشپەلىلەر تۋرالى ناشار تۇسىنىكتەر سول ەرتە زاماندا - اق قالىپتاستى. كونە قىتايدا "كوشپەلىلەر جابايى، مادەنيەتتىڭ قاس جاۋى" دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستى. ەۋروپادا دا كوشپەلى عۇنداردى "تاعى - جابايىلاردىڭ تۇقىمى، وركەنيەتتىڭ جاۋى" دەپ ەسەپتەدى.
ەۋروپا عالىمدارى دا كوشپەلىلەر تۋرالى ءوز كوزقاراستارىن ءبىلدىرىپ وتىردى. مىسالى، مونتەسكە كوشپەلىلەر قوعامىن "ادىلەتتى، تەڭدىكتى قوعام" دەسە،
فەرگيۋسون، ادام سميت: "كوشپەلىلەردە مۇلىك تەڭسىزدىگى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك ەرتە پايدا بولدى"، — دەگەن. ال فيلوسوف كانت: "مەملەكەتتىڭ ءوزى كوشپەلىلەر مەن وتىرىقشى - ەگىنشىلەردىڭ ءوزارا قاقتىعىسىنان، قورعانىس ماقساتىندا پايدا بولدى" دەگەن تۇجىرىم جاسايدى. اتاقتى فيلوسوف ف. گەگەل: "كوشپەلىلەردە الەۋمەتتىك قاراما - قايشىلىق بولعانىمەن، مەملەكەت بولعان جوق"، — دەپ ەسەپتەگەن.
حح عاسىرداعى ەۋروپا عالىمدارىنىڭ كوشپەلىلىككە كوزقاراسى ءار ءتۇرلى بولعانىمەن، بۇل قوعامنىڭ جاعىمسىز جاقتارىنا عانا نازار اۋدارۋ باسىم بولدى. مىسالى، راسەل، گۋمپليۋۆيچ، تورنۆالد، توينبي دەگەن عالىمدار: "كوشپەلىلەر ءوز بەتىمەن وركەنيەت جاساۋعا قابىلەتسىز، ولار مەملەكەتتى، باسقا دا وركەنيەت جەتىستىكتەرىن وتىرىقشى ەلدەردى جاۋلاپ الۋ ارقىلى عانا ۇيرەندى" دەگەن تۇجىرىمدار ايتتى
ولاردىڭ جانە بۇل عالىمداردىڭ جولىن قۋۋشى قازىرگى زامانعى زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە: "كوشپەلى قوعام — بۇل ءبىر ورنىندا توقىراپ، ءوز بەتىنشە دامي المايتىن قوعام، وتىرىقشى مادەنيەتتىڭ اسەرىنسىز وركەنيەت جاساي المايتىن قوعام، بولاشاعى جوق قوعام".
كوشپەلىلىك كەڭەس عىلىمىندا حح عاسىردىڭ 20 — 40 - جىلدارىنان باستاپ زەرتتەلىپ كەلەدى. بۇل سالاداعى كەڭەس تاريحشىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىندە دە ماركستىك - لەنيندىك كوزقاراس باسىم بولدى، زەرتتەۋشىلەر، نەگىزىنەن العاندا، كوشپەلىلەردىڭ قوعامدىق قۇرىلىسىنا عانا ءمان بەردى. مىسالى، ا. پ. چۋليۋىينيكوۆ دەگەن زەرتتەۋشى: "كوشپەلىلەردە تاپتىق قوعام بولعان جوق، تەك رۋلىق قاۋىم بولدى"، — دەسە
پ. كۋشنەر: "كوشپەلىلەردە "رۋلىق مەملەكەت"، فەوداليزمنىڭ باستاپقى نىشاندارى عانا پايدا بولدى"، — دەيدى.
س. پ. تولستوۆتىڭ پىكىرى بويىنشا: "كوشپەلىلەر وتىرىقشى حالىقتار سياقتى الدىمەن قۇليەلەنۋشىلىك، سودان سوڭ فەودالدىق قوعامدى باسىنان وتكىزدى. ءبىراق كوشپەلىلەردىڭ قۇليەلەنۋشىلىك قوعامى اسكەري قۇليەلەنۋشىلىك دەموكراتيا نەمەسە پاتريارحاتتىق مونارحيا تۇرىندە قۇرىلدى". "كوشپەلىلەردەگى مەنشىكتىڭ نەگىزى جەر مە، مال ما؟" دەگەن ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە پىكىرتالاس ءجۇردى. ءبىر توپ عالىمدار: "كوشپەلىلەردە رۋلىق قوعام قالدىقتارىمەن ارالاسقان فەودالدىق قوعام بولدى جانە فەودالدىق مەنشىكتىڭ جەرگە قاتىستى نەگىزىن جەرگە جەكە مەنشىك قۇرادى"، — دەگەندى ايتتى.
ەكىنشى ءبىر توپ زەرتتەۋشىلەر: "ەۋرازيا كوشپەلىلەرى پاتريارحالدىق - فەودالدىق قوعامدا ءومىر ءسۇردى، وسى تاپتىق قوعامداعى مەنشىكتىڭ نەگىزگى ءتۇرى مالعا قاتىستى جەكە مەنشىك بولدى، ال جەر رۋلىق قاۋىمنىڭ ورتاق يەلىگىندە بولدى"، — دەگەن پىكىردى ۇستاندى.
ارحەولوگ ك. اقىشيەۆتىڭ پىكىرى بويىنشا، قازاقستان جەرىندە كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىنىڭ قالىپتاسا باستاۋى قولا ءداۋىرىنىڭ سوڭى، تەمىر ءداۋىرىنىڭ باسىنا، ياعني ب. ز. د. ءىح — VIII عاسىرلارعا جاتادى. وسى كەزدەن باستاپ، ورتالىق، باتىس قازاقستان جەرىندە مەريديان بويىمەن كوشۋ، ال شىعىس قازاقستان مەن جەتىسۋدا قىستا جازىقتار مەن قار از تۇسەتىن تاۋلاردىڭ قويناۋىن قىستاپ، جازدا بيىك تاۋلى جايلاۋلارعا كوشۋ قالىپتاسقان.
كوشپەلىلەر وركەنيەتى. كوشپەلىلىكتى زەرتتەۋ تاريحى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
