InfoHub Logo

ايەلىمنىڭ توركىندەپ كەتكەنىنە ءبىر اپتادان اسىپ بارادى. اماندىق بولسا، ەرتەڭ-بۇرسۇگۇنى كەلىپ تە قالار. ونىڭ كەلۋىنە قارسى مەن كوپ جۇمىس ىستەپ تاستادىم؛ ءۇيدىڭ ءىشى-سىرتىن اكتەپ، ەسىك-تەرەزەنى كوگىلدىر، جالتىراق بوياۋمەن سىرلادىم. كورپە-جاستىقتى، كىلەمدى قاعىپ-سىلكىپ سامالداتتىم. كەرۋەتتىڭ بوساپ كەتكەن سىمىنىڭ قۇلاعىن بۇراپ، دومبىرانىڭ شەگىندەي قىلىپ بابىنا كەلتىردىم. ساۋساقتىڭ ۇشى تيسە بولدى، «دىڭ» ەتىپ شاتتىق كۇيىن شەرتكەلى تۇر.

ءۇش جۇمساق ارقالىعى بار، الا باجالاق ديۆان ساتىپ الدىم. بۇل جاڭالىقتى جۇبايىم كورسە قاتتى قۋانىپ تا قالار-اۋ دەيمىن. ۇيگە كىرىپ كەلگەن ول ارينە الدىمەن مامىق ديۆاندى كورەدى. سوسىن، «شالىمنان اينالدىم» دەپ مەنىڭ بەتىمدى وپپەسىنە كىم كەپىل؟! الدە «ەركەك دەگەن وسىنداي بولار!» — دەپ، ارقامنان قاعىپ قانا قويار ما ەكەن؟..

ايەلىم سۇيسىنەتىن بۇدان باسقا دا تولىپ جاتقان شارۋالار ىستەپ تاستادىم. ونىڭ ەسكى ءتۋفليىن رەمونتقا بەرىپ، سۋ جاڭا قالپىنا كەلتىردىم. ءتۋفليدىڭ ءبىز وكشەسىن جارقىراعان كۇمىس ساۋىتپەن كۇپتەتكىزدىم. قالاي كيسە دە وڭايلىقپەن توزا قويماس-اۋ! بۇل جاقسىلىعىمدى سەزىنە بىلگەن پاراساتتى كەلىنشەگىم شەكسىز قۋانىشقا بولەنىپ، مەنىڭ مۇرتىمنان ءسۇيىپ جۇرمەسە يگى ەدى!..

قيلى-قيلى ويلارعا شومىپ، شىلىم تارتىپ وتىر ەدىم، كەنەت ەسىكتىڭ قوڭىراۋى باجىلداپ قويا بەردى. مىنە، قىزىق! بۇل كىم ەكەن؟ ايەلىم كەلەتىن بولسا تەلەگرامما جىبەرەتىن ەدى عوي. الدە، سايتان العىردىڭ مەنى سىناعىسى كەلدى مە ەكەن؟ ءاي، بايبىشەم-اي، قۋسىن-اۋ!..

جۇگىرىپ بارىپ ەسىكتى اشتىم. ايەلىم — ءشاتاي. ءتۇسى بوپ-بوز، ماس ادامشا تەڭسەلىپ ىشكە كىردى. قولىنداعى چەمودانىن ەدەنگە سارت ەتكىزىپ قويدى دا، سۋسىلداعان قوڭىر پلاششىن تورگە لاقتىرىپ جىبەردى. كوگىلدىر بوياۋمەن سىرلانعان ەسىك-تەرەزە بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى، ءۇش جۇمساق ارقالىعى بار، اباجاداي ديۆانعا كوز قيىعىن سالعان دا جوق. مەنىڭ تىرنەكتەپ ءجۇرىپ، اقشاعا ساتىپ العان جاڭا ديۆانىم — بۇرىننان بار ءۇي مۇلكى ىسپەتتى وعان. كەلىنشەگىمنىڭ بەيجاي سىڭايىن كورىپ، ءپىتىرىم ابدەن قاشتى. جان كۇيزەلىسىنە ۇشىرادىم.

— ءشايتايجان، بەيتاپتانىپ كەلدىڭ بە؟

— سەن مەنى سۇيمەيسىڭ،— دەدى ول سالقىن ۇنمەن.

— جانىم-اۋ، و نە دەگەنىڭ؟

— سۇيسەڭ نەگە كۇتىپ المايسىڭ مەنى؟

— مەن قايدان بىلەيىن، تەلەگرامما جىبەرگەن جوقسىڭ عوي.

— وتىرىك ايتپا، كەشە ەرتەڭگىسىن جىبەرگەم.

— وندا نەگە قولىما تيمەدى؟

— ءبارى دە جالعان!..

وتاسقانىمىزعا ءبىر جىلدان اسسا دا، ول مەنى جاڭا كورىپ تۇرعانداي، باس-اياعىما سۇزىلە قارايدى. وزىنشە جورامال جۇرگىزىپ، مەنىڭ كەيپىمنەن الدەبىر سىر كومبەسىن اشقانداي. ايەل جۇرەگىندەگى قىزعانىش جالىنى ەكى كوزدەن بوي كورسەتىپ تۇر.

— بوزبالا بوپ كەتىپسىڭ عوي ءوزىڭ،— دەدى ول تامسانىپ،— مەن باردا قالاي بولسا سولاي جۇرەتىن ەدىڭ، ەندى مىنە، ساقال-مۇرتىڭدى قىرىنىپ، ادەمىلەنىپ، جاس جىگىتتەر ساپىنا ەنىپسىڭ. «تۇنشىعىپ كەتەم» دەۋشى ەدىڭ، گالستۋك تاعۋدى دا ۇيرەنگەنسىڭ بە، قالاي؟..

وح، ايەلدەر-اي، قيالشىلسىڭدار-اۋ! كىشىگىرىم بورتپەنىڭ اۋزىن قاسىپ، ۇشقىننان ءورت شىعارۋعا شەبەر-اق-سىڭدار! مۇنشاما جورامال، مۇنشاما سەكەمشىلدىك قاي كوڭىلدەرىڭە سيادى؟!

مەن ءشاتايدى جۇباتۋعا كىرىستىم. «قىزعانىش» دەگەن ۇعىمنىڭ وزىنشە ءبىر «اۋىرۋ» ەكەنىن تولىق دالەلدەدىم. مەنىڭ جۇيەلى سوزدەرىمە يلانعان ول — ساباسىنا ءتۇستى. زايىبىمنىڭ اجارى كىرىپ، بەتىنە قان جۇگىردى. ءبىر رەتتە «ديۆاندى قانشاعا الدىڭ؟» — دەپ تە سۇراپ قويدى. مۇنى ىشتەي جاقسىلىققا جورىدىم. باعان سىمىنداعى قوس قارلىعاشتاي ءبىز ەكەۋمىز قۇشاقتاسىپ ديۆاندا وتىرمىز. قوڭىزدىڭ قاناتىنداي قاپ-قارا مۇرتىممەن مەن ونىڭ تاماعىن قىتىقتاپ، مازالاي بەردىم. مۇرتىمدى سۇيەيىن دەپ ىڭعايلانا باستاعان ءشاتايدىڭ توسىننان ءتۇسى بۇزىلىپ كەتتى. ەمىرەنىپ وتىرعان مەنى يتەرىپ جىبەردى دە، ورنىنان ىرشىپ تۇردى. ساۋساعىن وقىس شوشايتىپ، كوزىن اجىرايتىپ، تابان استىندا بايبالام سالعانى.

— اناۋ قاي تامىر قاتىنىڭنىڭ ءتۋفليى؟— دەپ ماعان دۇرسە قويا بەردى.

— جىندىمىسىڭ؟.. وزىڭدىكى عوي!— دەدىم مەن ساسقالاقتاپ.

— مەنىڭ ءتۋفليىم — ءسۇت تۇستەس، تۇلكى تۇمسىق. ال، مىنانىڭ ءتۇسى كوكشىل، تۇمسىعى تايپاق، وكشەسى دە الاسا، ۇقتىن با؟..

— جانىم-اۋ، ەسىڭ دۇرىس پا؟ ءوز اياق كيىمىڭ عوي، نە دالباسالاپ تۇرسىڭ؟.. كەشە رەمونتتاتىپ اكەلدىم. وكشەسىن كۇمىسپەن كۇپتەتتىم. ەندى تەپكىلەپ كيسەڭ دە شىدايدى. راقمەت ايتۋدىڭ ورنىنا، مۇنىڭ نە سەنىڭ؟..

— باسە، ۇيگە ءا دەپ كىرگەنىمدە-اق سەزگەن ەدىم، ايتقانىمداي پاتەردى «قىز ويناققا» اينالدىرعان ەكەنسىڭ عوي؟ بەيشارا قىزدىڭ كوزى بۇلدىراپ، ابدەن زورىقسا كەرەك، ءتۋفليىن دە ۇمىتىپ كەتىپتى. تىم بولماسا تىعىپ تا قويماپسىڭ. ايعاق بوپ جۇرەر دەپ ويلامادىڭ با؟

— وي، قويشى، بوسقا ساندىراقتاپ. ءبىر نارسە كورىندى مە كوزىڭە؟

— قويساڭ قوي!.. مەن سالعان تەلەگراممانى العام جوقپىن دەم نەگە وتىرىك ايتاسىڭ؟ ودان قايتا ىرۋ-دىرۋدان قولىم بوساعان جوق دەسەيشى.

— دالەلىڭ بار ما؟

— ءا-ا-ا، دالەل مە ساعان... اۋىز ۇيدەگى بوس شولمەكتەر دالەل ەمەي نەمەنە؟!

— ديۆان كوتەرىسكەن جۇكشىلەرگە ەكى بوتەلكە اراق قويعانىم راس، جاسىرمايمىن.

— جارايدى، سولاي-اق بولسىن دەيىك. ال مەنى نەگە كۇتىپ المادىڭ؟

— ءولدا-بىلدا مەن سەنەن ەشقانداي تەلەگرامما العام جوق.

— نەمەن دالەلدەيسىڭ؟

ءشاتايدىڭ تۇلا بويى قالش-قالش ەتەدى. ءوڭى سۇپ-سۇر. ەكى كوزىنەن وت شاشىپ، ماعان تاپ بەرگەلى تۇر. مەن قاتتى ابىرجىدىم. راسىندا دا ودان ەشقانداي تەلەگرامما العام جوق ەدىم. ءبىراق نەمەن دالەلدەۋگە بولادى ونى؟..

ءدال وسى ءبىر كۇيزەلىس شاقتا ەسىك سىقىر ەتىپ اشىلدى. پوچتالون ەكەن. ول — «مىناعان قول قويىڭىز»،— دەپ ماعان ءبىر جاپىراق قاعازدى ۇستاتا بەردى. وقىپ كورسەم، مىنە قىزىق،— ءشاتايدىڭ تەلەگرامماسى!.. «ەشتەن كەش جاقسى» دەگەن ماتەل جاقسى-اق! ءبىراق بۇل تۇستا ونشالىقتى جاقسىلىعىن كورىپ وتىرعان مەن جوق.

اشۋىنا مىقتاپ مىنگەن شاتەي ادەپكى رايىنان قايتار ەمەس. كروۆاتتىڭ استىنداعى ماناعى ءسوز بولعان ءتۋفليدى الدى دا، ەسىككە قاراي جىتقىتىپ جىبەردى. «بۇل مەنىڭ ءتۋفليىم ەمەس»،— دەپ شاڭق-شۇڭق ايقايلاي، ءۇيدى باسىنا كوتەردى. «وۋ، قويسايشى»،— دەگەن سوزىمە پىسقىرىپ تا قارامايدى. تاناۋىن داليتىپ، ەكى قولىن ەرسىلى-قارسىلى ەربەڭدەتەدى. ءبىر بالەگە قالدىم. سايتان العىردىڭ ءتۋفليىن قايدان عانا رەمونتقا بەرىپ ەم؟! ءاي، قۇداي-اي، وزىمەدە وبال جوق-اۋ!..

قاھارلى ايەلدىڭ بابىن تابا الماي، ءۇي ىشىندە دەدەكتەپ مەن ءجۇرمىن. جىلى-جىلى سوزدەر ايتىپ، ۋاتقان بوپ، تىنىمسىز كۇيبەڭ قاعامىن. دەگبىرىمنەن اداسىپ تا بارام با، قالاي؟..

— ءشاتايجان، ءما سالقىن سۋ ىشە عوي. اشۋىڭدى باس- شى، ساۋلەم!.. ءوزىڭنىڭ ءتۋفليىڭ عوي، جانىم... وكشەسىن كۇمىسپەن كۇپ...

— مەنىكى ەمەس! مەنىكى ەمەس!

— ءجا، جارايدى، سەنىكى بولماي-اق قويسىن.

— ءا-ا-ا، مويىندادىڭ با؟ بۇل ءتۋفليدى قاي سۇلۋىڭ قالدىرىپ ەدى؟..

— وي-پىر-وۋ، مۇنداي دا ادام بولادى ەكەن-اۋ؟! قالايشا ءوز كيىمىڭدى تانىمايسىڭ؟ بۇل سەنىكى دەيمىن، سەنىكى. نانباساڭ كيىپ كورشى...

— كيمەيمىن! جوعالت كوزىن!..

وسىلاي ۋ-شۋ بوپ، ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقانىمىزدا قوڭىراۋ قايتا شىلدىرلادى. ەسىك جارتىلاي اشىلدى. ەڭ الدىمەن دوبالداي مۇرىن، سوسىن سۇلۋ مۇرت كورىندى. قارا تورى ءبىر جىگىت ىشكە كىردى. ءبىزدىڭ كەيپىمىزدى كورىپ، سوستيىپ تۇرىپ قالدى. ماعان قاراي بۇرىلىپ:

— گەناسۆالي، بۇل نە جانجال؟— دەدى ول.

— بارىنە كىنالى مىنا ءبىر تۋفلي!— دەدىم ەدەندە جاتقان ءتۋفليدى نۇسقاپ.

— تۋفلي كىنالى ەمەس، مەن ايىپتىمىن، كاتسو.

— قالايشا ءسىز ايىپتى بولاسىز؟

— كەشىرە گور، قىمباتتىم! ءسىزدىڭ جۇبايىڭىزدىڭ اياق كيىمىن الماستىرىپ جىبەرىپپىن. ابايسىزدا سىزگە ءبىر كەمپىردىڭ ءتۋفليىن بەرە سالىپپىن... اڭعالدىعىم ءۇشىن، باستىعىمنان قاتاڭ سوگىس تە الىپ ۇلگەردىم... كەشىر، دوروگوي... حوش، ساۋ بول!..

مىنە كوردىڭىزدەر مە، ماسەلە قايدا جاتىر؟ بايلانىس ءبولىمىنىڭ شاباندىعىنان، الاڭعاسار ەتىكشىلەردىڭ سالدىر سالاقتىعىنان ايەلىممەن قانشاما كەرىلدەستىم!.. ەكى ورتادا ەسىل ەڭبەگىمە ەشقانداي زەر سالىنبادى. سىرلانعان ەسىك، تەرەزەلەر، دومبىرانىڭ شەگىندەي تارتىلعان كروۆاتتىڭ سىمى... ءبارى-بارى دە ادىرە قالدى. ءۇش جۇمساق ارقالىعى بار جاڭا ساتىپ الىنعان ديۆاننىڭ بايعازىسى كورەر كوزگە ماحرۇم بولدى...

ءبىر اپتا كومانديروۆكادا ءجۇرىپ، شارشاپ-شالدىعىپ ۇيگە ورالدىم. جەڭىل-جەلپى تاماقتانىپ العان سوڭ، مونشاعا باردىم. دەنەمدى بۋعا بالقىتىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ، اۋىزعى بولمەگە شىقتىم. جىلدام ءسۇرتىندىم دە، كيىنۋگە كىرىستىم. بايقايمىن،— ءوز كويلەك-ىستانىم ەمەس، اۋى كەڭ كادىمگى قازاقى دامبال. باۋى بار كويلەكتى ومىرىمدە كيگەن ەمەسپىن. قىزىق-اق، بۇ كىمدىكى بولدى ەكەن؟ الگى كەمپipi قۇرىماعىر باسقا ءبىر نومەردى جاڭىلىس اشتى ما؟ جوق، ولاي ەمەس، نومەرىم دۇرىس. اكەمنىڭ كيىمى اۋىسىپ كەتكەن شىعار دەيىن دەسەم، و كىسى الدە قاشان مارقۇم بولعان.ەندى كىمدىكى؟ دەگەنمەن مۇندا ءبىر گاپ بار!

جاڭا الگىندە عانا جەڭىل تارتىپ، راقاتتانعان دەنەم مۇلدە اۋىر تارتىپ بارادى. جالاڭاش ەتىمە شالبارىمدى سۇقتىم دا، جاداعاي كيىنىپ، اپىل-عۇپىل تىسقا شىقتىم.

ارسالاڭداپ ۇيگە كەلدىم.

— جەڭىل بۋىڭمەن!— دەپ ايەلىم جىميىپ قارسى الدى.

— راقمەت!— دەي سالدىم كوڭىلسىز.

ول ماعان ادەمى، سۇرقاي جەمپىردى قىلىمسىپ كورسەتىپ جاتتى.

— مىناۋ ساعان ۇناي ما، قاپيشكا؟.. جاڭا الگىندە عانا سۋم-نان الدىم، كيىپ كورشى...

مەن ونىڭ قولىن قاقپايلاپ، جۇزىنە تىكسىنە قارادىم.

— مەن كومانديروۆكادا جۇرگەندە، ۇيدە بوتەن بىرەۋ بولىپ پا ەدى؟

— ءجوق-ا!— دەدى ءشاتاي ۇرەيلى پىشىنمەن.

— وندا مىناۋ كىمنىڭ كەبىنى؟— دەپ، كويلەك-ىستاندى الدىنا جايىپ سالدىم.

مۇندايدا، ارينە، ايەلدىڭ كوز جاسى باتىر. جىلاپ-سىقتاپ بايبالام سالدى-اي كەپ!

— ايتتىم عوي سەن ماعان سەنبەيسىڭ. مەنى ءسۇيۋىڭ دە نەعايبىل. مەن باقىتسىزبىن. بۇيتكەن كۇنىم قۇرسىن... كەتەم توركىنىمە!..

مەن ءوزىمنىڭ قاتتىراق كەتكەنىمە وكىندىك. مۇنداي شەرمەندەنى ال جۇباتىپ كور!

— سەن، ءشاتاي، جىلاما! ءجونىڭدى ايتسايشى، ءبىزدىڭ ۇيگە بوتەن كيىم قايدان كەلگەن؟ مەن سەنەن سونى سۇراپ تۇرمىن.

— قايدان كەلۋشى ەدى؟.. بىلمەيمىن...

— سەن وسىنى ءوزىڭ جۋىپ پا ەدىڭ؟

— جوق.

— ەندى كىم؟

— كىر-قوڭ كوبەيىپ كەتكەن سوڭ امال جوق، ماكسيم گوركيي كوشەسىندەگى كىر جۋاتىن ورىنعا تاپسىرعان ەدىم. سوسىن...

— ە-ە-ە، ءۇۇقتىم، ۇقتىم! ەندىگىسىن ايتپاي-اق قوي!

مەنىڭ ەسىمە باياعى ءبىر كۇيىنىشتى وقيعا ءتۇستى. باستىعىنان قاتاڭ سوگىس العان سۇلۋ مۇرتتى ەتىكشى جىگىت شە؟.. انە، بۇ دا سوعان ۇقساس، وزىنشە ءجون-جوسىعى بار حيكايا بولسا كەرەك. بەيپىل اۋىز كىر شايعىش قاتىندار دابىرلاپ ءجۇرىپ، ءىش كيىمىمدى تاعى دا الماستىرىپ جىبەرگەن عوي. وي، قۇرعىرلاردىڭ شاتاعى-اي!..

تۇرمىس قاجەتىن وتەۋ مەكەمەلەرىنىڭ «كىج-كىج، ءۇرريت سوعىنا» تاعى دا تاپ بولىپ وتىرعانىمىزدى جاڭا عانا اڭعاردىق. كوڭىلدەن كۇدىك كىربىڭى كەتكەنىمەن، ابايسىزدا اشۋ ۇستىندە ايتىلعان اششى سوزدەر، ورەسكەل قاقتىعىستار جۇرەك تۇكپىرىندە قالىپ قويعان-دى. كىم ءبىلسىن، كوكتەمگى شىتىمىر مۇز سياقتى و دا ءبىرتىن-بىرتىن ەريتىن بولار. سالقىن تارتقان كوڭىل مەن سەزىمگە جىلى دا جاراسىمدى ىنتىماق ساۋلەسى تۇسەر...

---