كۇدىكتى تورتەۋ
اڭگىمە اشىلماي قالعان قىلمىستار مەن جازاسىن الماعان قىلمىسكەرلەردىڭ توڭىرەگىندە بولاتىن. كەزەگىمەن ءسوز الىپ، اركىم ءوز پىكىرىن ايتىپ جاتتى: پولكوۆنيك بەنتري مەن ونىڭ تولىقشا كەلگەن جايدارى مىنەزدى ايەلى دە، دجەين حەليەر دە، دارىگەر للويد تا، ءتىپتى قارتاڭ تارتقان ميسس مارپل دا. اۋزىن باعىپ ۇندەمەي قالعان ءبىر-اق ادام. ول سان ادامنىڭ پىكىرىن تىڭداپ ابدەن ماشىقتانعان، سكوتلەند-ياردتىڭ بۇرىنعى كوميسسارى سەر گەنري كليتەرينگ ەدى. ۇندەمەي مۇرتىن شيىرىپ سيپاپ قويىپ، ىشتەي ءبىر نارسەگە ءماز بولعان ادام سياقتى كۇلىمسىرەپ وتىرعان.
— سەر گەنري، — دەدى بەنتري حانىم شىدامى تاۋسىلىپ، — ەگەر ءسىز بىردەمە دەمەسەڭىز، تۋرا ايقاي سالامىن. ءتيىستى جازاسىن الماعان قىلمىستار كوپ بولا ما، جوق الدە بولماي ما؟
— ءسىز گازەتكە بەرەتىن ماقالانىڭ تاقىرىبىن ويلاپ وتىرسىز، بەنتري حانىم. تاعى دا سكوتلەند-يارد كىنالى دەپ، ارى قاراي اشىلماي قالعان قۇپيالاردىڭ ءتىزىمىن تىزبەكسىز عوي.
— وندايلاردىڭ، سانى مەنىڭشە، كوپ بولا قويماس؟— دەدى دارىگەر للويد.
— ءيا، سولاي. اشىلعان جۇزدەگەن قىلمىستار مەن جازاسىن العان قىلمىسكەرلەر تۋرالى كوپ جازىلا دا، ايتىلا دا بەرمەيدى. ءبىراق ءبىزدىڭ تالقىلاپ وتىرعانىمىز ول ەمەس، سولاي عوي؟ ءسىز اشىلماي قالعان قىلمىستار مەن شەشىلمەي قالعان قۇپيالار جونىندە ءسوز قوزعاعاندا، بىر-بىرىنە قاتىسى جوق ەكى ماسەلەنى ايتىپ وتىرسىز. ءبىرىنشى توپقا سكوتلەند-يارد مۇلدە ەستىمەگەن، بولعانىن جان ادام بىلمەيتىن قىلمىستار جاتادى.
— ءبىراق وندايلاردىڭ جالپى سانى كوپ بولا قويماس؟ — دەدى بەنتري حانىم.
— كوپ بولا قويماس دەيسىز بە؟
— سەر گەنري! سوندا ءسىز كوپ دەگەلى وتىرسىز با؟
— ماعان سالساڭىز،— دەدى ميسس مارپل ويعا كەتىپ،— وندايلاردىڭ سانى جەتەرلىك دەر ەدىم.
كوركىن ءالى جوعالتپاعان، ەسكى ءداستۇردى ۇستانعان قارتتاۋ ايەل ايتايىن دەگەنىن وتە بايسالدى ۇنمەن جەتكىزدى.
— قىمباتتى ميسس مارپل،— دەدى پولكوۆنيك بەنتري.
— ارينە،— دەدى ميسس مارپل،— اقىماق ادامدار بارشىلىق. وندايلار نە ىستەسە دە ءبىلىنىپ قالادى. كەرىسىنشە، اقىلدى ادامدار دا جەتكىلىكتى. ەگەر ولار ادامگەرشىلىكتەن كەتىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەسە نە بولار ەدى. وندايدى ويلاساڭ توبە شاشىڭ تىك تۇرادى.
— دۇرىس ايتاسىز،— دەدى سەر گەنري،— اقىلدىلار بارشىلىق. ءبىراق كوپ جاعدايدا قىلمىستىڭ بەتى تاجريبەسىزدىكتەن كەتكەن بولار-بولماس قاتەدەن اشىلادى. وندايدا وزىڭنەن ءوزىڭ: «ەگەر الگى قاتە بولماعاندا قىلمىستىڭ بەتى اشىلار ما ەدى؟» — دەگەن سۇراق قوياسىڭ.
— ايتكەنمەن بۇل كوڭىل اۋداراتىن نارسە، كليتەرينگ،— دەدى پولكوۆنيك بەنتري.— ايتاتىنى جوق، وتە ويلاناتىن نارسە.
— سولاي ما؟
— سولاي ما دەگەنىڭىزگە جول بولسىن؟ ارينە، بۇل وتە ماڭىزدى ماسەلە.
— ءسىز قىلمىس جازاسىن الماي جۇرە بەرەدى دەيسىز، سولاي دەۋگە بولا ما؟ زاڭ تاراپىنان جازاسىن الماي جۇرە بەرۋى مۇمكىن، ءبىراق زاڭنىڭ سىرتىندا بىرەۋگە ىستەگەن جاماندىق تىنىش جاتپايدى. ءار قىلمىس ەرتە مە، كەش پە ءوز جازاسىن الادى دەۋ تىم قاراپايىمدىلىق بولار، ءبىراق مەنىڭشە، ار جازاسى بار جازادان اۋىر.
— مۇمكىن، مۇمكىن،— دەدى پولكوۆنيك بەنتري.— ءبىراق بۇدان ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعى... ءيا... ماڭىزدىلىعى وزگەرمەيدى...
ول نە دەرىن بىلمەي بوگەلىپ قالدى.
سەر گەنري كليتەرينگ جىميىپ: «ءجۇز ادامنىڭ توقسان توعىزى، ءسوز جوق، ءسىز سەكىلدى ويلايدى»،— دەدى ول.
— ءبىراق، بىلسەڭىز، شىندىعىندا، ماڭىزدى نارسە كىنا ەمەس، ادالدىق دەر ەدىم. بۇنى ەلدىڭ ءبارى بىردەي تۇسىنە بەرمەيدى.
— تۇسىنبەدىم،— دەدى دجەين حەليەر.
— مەن تۇسىنەمىن،— دەدى ميسس مارپل.— ماسەلەن، ترەنت حانىم سۋمكاسىنان جارتى كرونا1 اقشاسىن جوقتاعان كەزدە، ەلدەن ەرەكشە قينالعان، كۇندىزگى ءۇي قىزمەتىندە جۇرگەن ارتۋر دەيتىن جالشى ايەل بولاتىن. شىنىندا دا ترەنتتەر سول ايەلدەن كورگەن ەدى، ءبىراق مەيىرىمدى ادامدار بولعاندىقتان ولار جالشىنىڭ كوپ بالالى ايەل ەكەنىن جانە كۇيەۋىنىڭ ىشىمدىككە سالىنىپ كەتكەنىن ەسكەرىپ، ارينە، ونشا قاتتى كەتە قويمادى. ءبىراق جالشى ايەلگە ولار ەندى بۇرىنعىداي ەمەس باسقاشا قارادى. بىلاي-بىلاي شىققاندا وعان ءۇيدى سەنىپ قالدىرمايتىن بولدى. ايەلگە بۇل وتە اۋىر ءتيدى. باسقالار دا وعان تەرىس قاراپ كەتتى. كەنەتتەن ۇرلىق جاساعان ۇيگە كەلىپ وقىتاتىن ءمۇعالىم ەكەنى بەلگىلى بولدى. ترەنت حانىم ونى اشىق تۇرعان ەسىكتىڭ ساڭلاۋىنىڭ ايناعا تۇسكەن بەينەسىن بايقاپ قالىپتى. تازا كەزدەيسوقتىق. جوق مەن مۇنى قۇدىرەتتىڭ كۇشى دەر ەدىم. الگى سەر گەنريدىڭ ايتىپ وتىرعانى دا وسى، مەن بىلسەم. جۇرتتىڭ كوپشىلىگىنىڭ نازارى مۇندايدا اقشانى ۇرلاعان ادامدا بولادى. ال جاڭاعى وقيعادا ۇرى ءۇش ۇيىقتاسا تۇسكە كىرمەيتىن باسقا جان بولىپ شىقتى. كادىمگى دەتەكتيۆ وقيعا سياقتى. ال شىن ۇرلىق داپ كەلگەندە، كوڭىلدى بەيكۇنا ايەل ارتۋرعا ءبولۋ قاجەت ەدى. ءسىزدىڭ ويىڭىزدان شىقتىم عوي دەيمىن، سەر گەنري، سولاي ما؟
— ءيا، ميسس مارپل، ءدال توبەسىنەن ءتۇستىڭىز. ءسىز ايتقان وقيعاداعى ءۇي سىپىرۋشى ايەل باقىتتى ادام ەكەن. ونىڭ ارى تازا ەكەنى دالەلدەنىپتى. ءبىراق كەيبىرەۋلەر مۇنداي جالانى ءومىر بويى ارقالاپ كەتەدى.
— ءسىز بەلگىلى ءبىر بولعان وقيعانى ايتىپ وتىرسىز با، سەر گەنري؟—دەدى بەنتري حانىم كورەگەن ادام سەكىلدەنىپ.
— ءيا، بەنتري حانىم، ومىردە بولعان ءجايتتى ايتىپ وتىرمىن. وتە قىزىق نارسە. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل وقيعادا قىلمىس جاسالىپ، كىسى ءولىمى بولادى، ءبىراق ونى دالەلدەۋدىڭ ەشبىر مۇمكىندىگى تابىلمايدى.
— ۋ بەرگەن شىعار، بىلىنبەيتىن،— دەدى دجەين.
دارىگەر للويد مازاسىزدانا قوزعالاقتاپ كەتتى، ال سەر گەنري باسىن شايقادى.
— جوق، قىمباتتى لەدي. بۇل وڭتۇستىك امەريكا ۇندىلەرىنىڭ ۋلى جەبەسى ەمەس! سولاي بولعانىن قالار ەدىم. ءبىراق ءبىزدىڭ ءجايت ونداي قىزىق ەمەس. قىلمىسكەردى تابۋدىڭ ەشبىر رەتى كەلمەدى. ءبىر قارت دجەنتەلمەن تومەندە باسپالداقتا قۇلاپ قالادى دا، موينى ءۇزىلىپ مەرت بولادى. كۇندەلىكتى بولىپ جاتاتىن وكىنىشتى كەزدەيسوقتىقتىڭ ءبىرى.
— ال شىندىعىندا نە بولعان؟
— كىم بىلەدى؟ سەر گەنري يىعىن كوتەرىپ: «ارت جاقتان بىرەۋ يتەرىپ جىبەردى مە؟ الدە بىرەۋ باسپالداققا جىڭىشكە ءجىپ كەرىپ قويىپ، كەيىن الىپ تاستادى ما؟ ول جاعىن ءبىز ەشقاشان بىلە المايمىز.
— ءبىراق ءسىز مۇنى، كەزدەيسوقتىق دەپ ويلامايسىز عوي؟ وعان قانداي دالەلىڭىز بار؟—دەدى دارىگەر.
— بۇل ءوزى ۇزاق وقيعا، ءبىراق... ءبىزدىڭ كۇمانىمىز جوق. جاڭا ايتقانداي ايىپتى ادامدى تاۋىپ، قىلمىسىن مويىنداتۋدىڭ رەتى كەلمەدى. ويتكەنى ايعاق ءالسىز ەدى. ايتايىن دەپ وتىرعان اڭگىمەنىڭ ەكىنشى جاعى بار. بۇل قىلمىستى وسىعان قاتىسى بار ءتورت ادامنىڭ تورتەۋى دە جاساۋى مۇمكىن ەدى. بىرەۋى ايىپتى بولسا، باسقا ۇشەۋىنىڭ ارى تازا. ال ازىرشە، شىندىقتىڭ بەتى اشىلماي، الگى ءۇش ادام دا كۇدىكتەن ارىلا المايدى.
— مەنىڭشە،— دەدى بەنتري حانىم،— بىزگە سول ۇزاق اڭگىمەڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز دۇرىس بولار ەدى.
— ونشا سوزباي-اق ايتۋىما دا بولادى،— دەدى سەر گەنري.— ءبارىن بولماسا دا باس جاعىن ىقشامدايىن. بۇل كاموررا، ءيا بولماسا ەل اراسىندا كاموررا جايلى ايتىلىپ جۇرگەن قاۋەسەتپەن قابىساتىن نەمىستەردىڭ «قارا قول» دەگەن قۇپيا ۇيىمىمەن بايلانىستى ءجايت. شانتاج بەن تەرروردىڭ قۇپيا جوسپارى بار مۇندا. بۇل ۇيىم ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بىتىسىمەن اياق استىنان پايدا بولدى دا، تامىرىن كەڭ جايىپ كەتتى. مۇنىڭ قۇرباندىعىنا اينالعاندارعا سان جەتپەيدى. ۇكىمەت بۇعان قارسى جارىتىپ ەشنارسە ىستەي المادى. سەبەبى الگى جاسىرىن ۇيىمنىڭ مۇشەلەرى قۇپيالارىن قىزعىشتاي قورعايتىن. ولاردىڭ قۇپيا سىرىن اشۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس.
— انگليادا بۇل تۋرالى ەشكىم ەشنارسە بىلمەيتىن، ال گەرمانيادا ۇيىم وتە قاتتى تامىرلانىپ العان بولاتىن. اقىرى الگى ۇيىم ءبىر ادامنىڭ ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا اشكەرە بولىپ، ىدىراپ كەتتى. ەنبەك سىڭىرگەن دوكتور روزەن، كەزىندە اسا ماڭىزدى بارلاۋ جۇمىستارىنا قاتىسقان ادام. ول الگى قۇپيا ۇيىمعا مۇشە بولىپ، ىشىنە ەنىپ الىپ، جاڭا عانا ايتقانىمداي، ونىڭ تامىرىنا بالتا شاپتى.
ءبىراق ول ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن سەزدىرىپ الادى، سوندىقتان گەرمانيادان ءبىراز ۋاقىتقا كەتۋگە تۋرا كەلگەن. بۇل دۇرىس شەشىم بولاتىن. ول ەندى انگلياعا كەلدى. بەرلين پوليسياسىنان ءبىز ول تۋرالى حابار العانبىز، ماعان ءوزى كەلىپ اۋىزبا-اۋىز سويلەسكەن ەدى. كەلەشەكتە ءوزىن قانداي سىباعا كۇتىپ تۇرعانىن ول وتە جاقسى تۇسىنەتىن. سويتە تۇرا، مويىماي، تاعدىردىڭ جازعانىن كورىپ الارمىن دەپ جۇرە بەرەتىن.
— مەنى ولتىرەدى سەر گەنري، وعان تيتتەي دە كۇمانىم جوق،— دەيتىن ول.
بويى بيىك، اقىلدى، زور داۋىستى، ەپتەپ قىرىلداپ سويلەيتىن. مۇنىسى ونىڭ باسقا ۇلتتىڭ ادامى ەكەنىن ءبىلدىرىپ قوياتىن. «بۇل باياعىدا ۇكىمى شىققان نارسە. بولعانى بولار، مەن وعان دايىنمىن. بۇل ىسكە و باستا كىرىسكەندە-اق باسىمدى ولىمگە تىككەن بولاتىنمىن. قولىمنان كەلگەندى اياعانىم جوق. قۇپيا ۇيىمنىڭ قۇزعىندارى باسىن ەندى ەش ۋاقىتتا دا بىرىكتىرە المايدى. ءبىراق مۇشەلەرىنىڭ ءبىرازى ءالى ەركىندىكتە ءجۇر. ءبىر عانا كەك الادى. ول — مەنىڭ ءومىرىم. بۇل — ۋاقىتتىڭ شارۋاسى. مەنىڭ تىلەيتىنىم سول ۋاقىت ۇزاعىراق بولسا ەكەن. ءوزىڭىز بىلەسىز، مەن ءبىر وتە قىزىق ماتەريال جيناپ باستىرىپ ءجۇرمىن. بۇل — ومىرلىك ءىسىمنىڭ قورىتىندىسى. مۇمكىن بولسا، سول ەڭبەگىمدى بىتىرسەم بە دەيمىن».
— ول سونداي قاراپايىم، ءبىراق وزىنە ءتان پاراساتپەن سويلەۋشى ەدى. ونىسى ماعان ۇنايتىن. قولدان كەلگەن شارانىڭ ءبارىن دە جاسايتىنىمىزدى ايتسام، مەنىڭ ءسوزىمدى ىسىرىپ: «ايتەۋىر ءبىر كۇنى، ەرتە مە كەش پە، ولار مەنى ولتىرەدى»،— دەيتىن ول،— سول كۇن جەتسە قامىقپا. قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن دە جاسايتىنىڭا كۇمانىم جوق».
سوسىن ول ويىنداعى جوسپارىن ايتتى. تىم قاراپايىم ەكەن. سەلولىق جەردەن ءبىر كوتتەدج تاۋىپ الىپ، سوندا تىنىش ءومىر ءسۇرىپ، جۇمىسىن جالعاستىرعىسى كەلەتىنىن ءبىلدىردى. سايىپ كەلگەندە، ول سومورسەت2 جاقتاعى كينگز گنەتون دەيتىن سەلونى تاڭدادى. ول تەمىرجولدان جەتى ميل قاشىقتىقتا ورنالاسقان، سيۆيليزاسيادان اۋلاق سەلو بولاتىن. ادەمى كوتتەدج ساتىپ الىپ، ونى ءبىراز وزگەرتىپ، جوندەتتى دە كوڭىلى ورنىنا ءتۇسىپ، جايعاسىپ الدى. ۇيىندە وزىنەن باسقا جيەن قىزى — گرەتا، سەكرەتارى، وزىنە قىرىق جىلداي سەنىمدى قىزمەت ەتكەن ءۇي شارۋاسىنداعى نەمىس ايەلى، سىرتتاعى جۇمىستار مەن باعباندىق شارۋانى اتقاراتىن قينگز گنەتون — سەلوسىنىڭ ءبىر تۇرعىنى تۇراتىن.
— كۇدىكتى تورتەۋ،— دەدى دارىگەر للويد جايلاپ.
— ءدال ايتاسىز. كۇدىكتى تورتەۋ. باسقا ايتاتىن كوپ ەشنارسە دە جوق. كينگز گنەتونداعى بەيبىت ءومىردىڭ بەس ايعا دەيىن شىرقى بۇزىلعان جوق بولاتىن. ەندى مىنە، ءبارى اياق استىنان ءبۇلىندى. ءبىر كۇنى ەرتەڭگىسىن دوكتور روزەن باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتىپ، قۇلاپ قالادى. ونىڭ ءولىپ قالعانى جارتى ساعاتتان كەيىن بەلگىلى بولادى. وكىنىشتى جاعداي بولعان كەزدە، گەرترۋد اس ۇيدە وتىرىپ، ەسىك جابىق بولعاندىقتان ەشتەڭە ەستىمەگەن. ءوزىنىڭ ايتۋى وسىلاي. گرەتا بيكەش باقتىڭ ىشىندە، كەيبىر گۇل تۇقىمدارىن قايتا وتىرعىزىپ ءجۇرىپتى. باعبان دوببزدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ول قىش قۇمىرالاردا وسەتىن گۇلدەر تۇراتىن كىشكەنتاي سارايدا ەرتەڭگى تاماعىن ءىشىپ وتىرىپتى. سەكرەتارى سىرتتا سەرۋەندەپ ءجۇرىپتى. قىلمىسقا قاتىسى جوقتىعىن دالەلدەيتىن ايعاق بىرەۋىندە دە جوق. ءبىر دە ءبىرى ەكىنشىسىنىڭ ايتقانىن راستاي المايدى. ءبىراق ءبىر ماسەلە ايدان انىق: قىلمىستى سىرتتان كەلگەن بىرەۋدىڭ ىستەۋى مۇمكىن ەمەس، سەبەبى بەيتانىس ادام كينگز گنەتون سەكىلدى كىشكەنتاي سەلودا بىردەن كوزگە تۇسكەن بولار ەدى. الدىڭعى ەسىك تە، ارتقى ەسىك تە كىلتتەۋلى ەكەن، ويتكەنى اركىمنىڭ ءوز كىلتى بار-تىن. بايقاپ وتىرعان بولارسىزدار، كۇدىك سول ءتورت اداممەن عانا شەكتەلەدى. سولاي بولا تۇرا، ءار قايسىسىنىڭ دا ارى تازا سەكىلدى. گرەتا بولسا، دوكتوردىڭ ءىنىسىنىڭ قىزى. گەرترۋدقا كەلسەك، ول — قىرىق جىل بويى وزىنە ادال قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ادام. دوببز — ءومىر بويى كينگز گنەتون سەلوسىنان قارىس ادىم شىعىپ كورمەگەن ادام. ال سەكرەتار، چارلز تەمپلتون...
— ءيا،— دەدى پولكوۆنيك بەنتري،— ول شە؟ مەنىڭشە، سول كۇدىكتى سەكىلدى. ءسىز ول تۋرالى نە بىلەسىز؟
-— ول مەنىڭ بىلەتىندىگىمنىڭ ارقاسىندا عانا سوتتان امان قالعان بولاتىن كەزىندە،— دەدى سەر گەنري جابىرقاپ.— چارلز تەمپلتون، بىلسەڭىز، ءوز ادامدارىمنىڭ ءبىرى بولاتىن.
— نە دەيدى!—دەپ پولكوۆنيك بەنتري تاڭعالىپ قالدى.
— ءيا سولاي. سول توڭىرەكتە ءبىر ادامنىڭ جۇرگەنىن ماقۇل كوردىم، ءبىر جاعىنان سەلودا ارتىق اڭگىمە شىعىپ كەتپەۋ جاعىن دا ويلاستىردىم. روزەنگە شىنىندا دا سەكرەتار كەرەك بولعاندىقتان تەمپلتوندى ورنالاستىرا قويىپ ەدىم. ول — ناعىز دجەنتەلمەن، نەمىسشە سۋداي، سوسىن وتە قابىلەتتى جىگىت.
— ال ەندى كىمنەن كۇدىكتەنەسىز سوندا؟— دەدى بەنتري حانىم تاڭدانعان ۇنمەن.— ولاردىڭ بارلىعى دا... ءيا، تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.
— ءيا، ازىرگە وسىلاي بولىپ تۇر. ءبىراق بۇل ماسەلەگە باسقا جاعىنان دا كەلۋگە بولادى. ماسەلەن، گرەتا بيكەش، روزەننىڭ جيەنى، وتە سۇيكىمدى قىز. ءبىراق سوعىس نە كورسەتپەدى. اعاسىن قارىنداسىنا، اكەسىن بالاسىنا جاۋ ەتىپ جىبەردى عوي. ال ەڭ ادەمى، ەڭ مەيىرىمدى دەگەن جاس قىزداردىڭ ءوزى نە ءبىر سۇمدىقتاردى ىستەدى ەمەس پە؟ بۇل ايتىلعاننىڭ گەرترۋدقا دا قاتىسى بار. كىم بىلەدى ونىڭ باسىنان نە وتكەنىن؟ قوجايىنىمەن بەت جىرتىسقان كەزدەرى دە بولعان شىعار. رەنىشى جىل وتكەن سايىن ۇلعايۋى دا مۇمكىن، «سونشا جىل قىزمەت ىستەگەندە تاپقانىم وسى ما؟» دەۋى دە عاجاپ ەمەس. ونداي شارۋاداعى ەگدە ايەلدەردىڭ مىنەزى كەيدە وتە شاتاق بولادى. ال دوببز شە؟ سەمياعا تۋىستىعى جوق دەپ، ونى بۇل ىستەن اۋلاق تۇر دەۋگە بولا ما؟ اقشا نە ىستەتپەيدى؟ مۇمكىن بايقاتپاي كەلىپ ونى بىرەۋ ساتىپ العان دا شىعار.
— ءبىر نارسە انىق سياقتى: سىرتتان نە حات، نە ءبىر بۇيرىق كەلگەن بولۋى كەرەك. ايتپەسە، باقانداي بەس اي بويى ەشنارسە بولعان جوق قوي. دەمەك، قۇپيا ۇيىمنىڭ اگەنتتەرى قاراپ جاتپاعان بولدى. روزەننىڭ ساتقىن ەكەنىنە ءالى كوزدەرى انىق جەتپەي، ءىستى تەكسەرىپ العانشا كىدىرتە تۇرعان بولار. سوسىن ەگجەي-تەگجەيىنە انىقتاپ كوزدەرىن ابدەن جەتكىزگەن كەزدە سول ۇيدە جۇرگەن جانسىزدارىنا حات جولداپ «ءولتىر!» دەپ بۇيرىق بەرگەن بولۋى كەرەك.
«نەتكەن سۇمدىق!» — دەدى دجەين حەليەر قالشىلداپ.
— ءبىراق حات قالاي جەتۋى مۇمكىن؟ جۇمباقتىڭ شەشۋى سوندا بولار دەپ، وسىنى انىقتاۋعا تىرىستىم. الگى تورتەۋدىڭ بىرەۋىنە كەلىپ، بىرەۋ جولىن تاۋىپ بىردەمە دەپ كەتۋى مۇمكىن عوي. مۇندايدى كوپ سوزبايدى. بۇيرىق جەتسە بولدى، ول بىردەن ورىندالاتىن. «قارا قولدىڭ» زاڭى سولاي-تىن.
— مەن ىسكە كىرىستىم. ءبىراق بۇل سىزدەرگە تىم ۇساق دۇنيە بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن. كوتتەدجگە سول كۇنى كىم كەلىپ كەتتى؟ سولاردىڭ ءبىر دە ءبىرىن قالدىرماي تەكسەرىپ شىقتىم. مىنە ءتىزىمى.
ول قالتاسىنان كونۆەرتتى شىعارىپ، ىشىنەن ءبىر قاعازدى سۋىرىپ الدى.
— قويدىڭ مويىن ومىرتقاسىن الىپ قاساپشى كەلىپتى. تەرگەپ ەشتەڭە تابا المادىم. باكالەيا دۇكەنشىسىنىڭ كومەكشىسى ءبىر قاپشىق جۇگەرى ۇنىن، ەكى فۋنت3 قانت، ءبىر فۋنت ماي جانە ءبىر فۋنت كوفە الىپ كەپ تاستاپتى. ول دا تازا بولىپ شىقتى. حات تاسۋشى كەلىپ روزەن بيكەشكە ەكى كاتالوگ، جەرگىلىكتى جەردەن گەرترۋدكا ءبىر حات، دوكتور روزەنگە بىرەۋىندە شەتەلدىك ماركاسى بار ءۇش حات، تەمپلتون مىرزاعا شەتتىڭ ماركاسى بار ەكى حات تاستاپ كەتىپتى.
سەر گەنري ءسوزىن دوعارىپ، كونۆەرتتەن جانە ءبىر قاعاز شىعاردى.
— قاراپ شىعۋلارىڭىزعا بولادى، قالاساڭىزدار. مەن بۇل دوكۋمەنتتەردى ىسكە قاتىستى ادامداردان جانە كەرەكسىز قاعازداردى تاستايتىن سەبەتتەردەن جيناپ الدىم. كوزگە كورىنبەيتىن سيا، تاعى باسقاسىن انىقتاۋ ءۇشىن، ماماندارعا بەرىپ تەكسەرتىپ العانىمدى ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى دە بولا قويماس. ول جاعىنا الاڭ بولماي-اق قويىڭىزدار.
كورۋگە ۇمتىلىپ، وتىرعان جۇرت سەر گەنريدى اينالا قورشاپ الدى. كاتالوگتاردىڭ ءبىرىن گۇل وسىرەتىن پيتومنيكتىڭ يەسى جىبەرىپتى دە، ەكىنشىسى — لوندونداعى باعالى اڭ تەرىلەرمەن اينالىساتىن مەكەمەدەن كەلىپتى. دوكتور روزەننىڭ اتىنا جىبەرگەن ەكى سچەتتىڭ ءبىرى باققا وتىرعىزاتىن تۇقىمداردىكى ەكەن دە، ەكىنشىسى جازۋ-سىزۋعا ارنالعان بۇيىمدار شىعاراتىن فيرمادان كەلىپتى. روزەنگە جازىلعان حاتتىڭ مازمۇنى مىناۋ:
«قۇرمەتتى روزەن، ءقازىر عانا دوكتور گەلمۋت سپاتتان كەلىپ وتىرمىن. الدىڭعى كۇنى ەدگار دجەكسوندى كوردىم. اموس پەرري ەكەۋى شانتاۋدان4 ورالىپتى. ءدال شىندىقتى ايتسام ولاردىڭ ساياحاتىنا قىزىعاتىن تۇك تە جوق. تەزىرەك حات جاز. بۇرىن ايتقانىمداي انا ءبىر ادامنان ساق بول. كىمدى ايتىپ وتىرعانىمدى ءوزىڭ بىلەسىڭ، ءبىراق ماعان سەنبەي ءجۇرسىڭ عوي».
سالەممەن گەورگينا.
— تەمپلتون مىرزانىڭ پوچتاسى مىنا ءبىر وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعان تىگىنشىدەن كەلگەن سچەت پەن گەرمانيادا تۇراتىن ءبىر دوسىنان كەلگەن حات ەكەن،— دەپ سەر گەنري ءسوزىن ودان ءارى جالعاستىردى.— وكىنىشكە وراي، الگى حاتتى ول سەرۋەنگە شىققان كەزدە جىرتىپ تاستاپتى. ال ەندى مىناۋ — گەرترۋد العان حات.
«قىمباتتى شۆارس حانىم، ءبىز سەنى جۇما كۇنى كەشكە بولاتىن جينالىسقا كەلەدى عوي دەگەن ۇمىتتەمىز. سۆياششەننيك تە سولاي ويلايدى. ەل تۇگەل شاقىرىلىپ وتىر. ءسۇر ەتتىڭ رەسەپتى وتە جاقسى ەكەن، ول ءۇشىن ۇلكەن راحمەت. حات قولىنا تيسە، جۇما كۇنى كورىسەرمىز».
سالەممەن ەمم گرين.
دارىگەر للويد بۇعان جىميدى. بەنتري حانىم دا قوسا كۇلدى.
— مەنىڭشە، سوڭعى حاتتى ىستەن الىپ تاستاسا دا بولادى،— دەدى دارىگەر للويد.
— مەنىڭ دە ويىم سول،— دەدى سەر گەنري،— ءبىراق شىركەۋدە گرين حانىم مەن جينالىستىڭ بولعان-بولماعانىن تەكسەرتىپ الدىم. ساقتىقتا قورلىق جوق دەگەن.
— بۇل ءبىزدىڭ ميسس مارپلدىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن ماتەلى عوي،— دەدى دارىگەر للويد جىميىپ.— ويعا شومىپ كەتىپسىز عوي، ميسس مارپل. نە ويلاپ وتىرسىز؟
ميسس مارپل سەلك ەتە قالدى.
— اقىماق باسىم،— دەدى ول.— انا دوكتور روزەنگە كەلگەن حاتتاعى «شىندىق» دەگەن ءسوزدىڭ نەگە باس ارىپپەن جازىلعانىنا ميىم جەتپەي دال بولىپ وتىرعانىم.
بەنتري حانىم ءىلىپ الىپ، «سولاي دە. وحو!»،— دەدى.
— ءيا، شىراق،— دەدى ميسس مارپل.— مەن سەنى بايقادى عوي دەپ وتىرسام!
— حاتتا اپ-انىق ەسكەرتۋ بار،— دەدى پولكوۆنيك بەنتري.— مەنىڭ ويىما ءبىرىنشى ساپ ەتە تۇسكەنى سول بولدى. ءيا، انىق ەسكەرتىپ وتىر، ءبىراق كىمگە نەنى ەسكەرتىپ وتىر؟
— جاڭاعى حاتقا بايلانىستى تاعى ءبىر تۇسىنىكسىز ءجاي،— دەدى سەر گەنري،— تەمپلتوننىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، دوكتور روزەن ەرتەڭگى اس كەزىندە حاتتى اشىپ وقيدى دا، ونى جازعان ەر ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلە الماي تەمپلتوننىڭ الدىنا تاستاي سالعان.
— ءبىراق حاتتى جىبەرگەن ەر ادام ەمەس قوي،— دەدى دجەين حەليەر. حاتقا «گەورگينيا» دەپ قول ۇويىپتى عوي.
— كىم ەكەنىن ايتۋ قيىن،— دەدى دارىگەر للويد.— گەورگيي بولۋى دا مۇمكىن، ءبىراق ارينە گەورگينياعا كوبىرەك ۇقسايدى. ءبىراق مەنى قاتتى ويلاندىراتىن نارسە حات ەر ادامنىڭ قولىمەن جازىلعان.
— جوق،— مۇندا ءبىر گاپ بار،— دەدى پولكوۆنيك بەنتري.— ەشتەڭە بىلمەگەنسىپ حاتتى ستولعا تاستاي سالعانى نەسى. بىرەۋدىڭ بەت-الپەتىنەن الدەنەنى اڭعارعىسى كەلدى مە؟ سوندا كىمدى باقىلاماقشى بولدى، قىزدى ما، جوق الدە جىگىتتى مە؟
— جوق الدە اسپازشى ايەلدى مە؟— دەپ، بەنتري حانىم ءوز ويىن قىستىردى.— سول كەزدە ول تاماق تاسىپ جۇرگەن بولار. ءبىراق مەنىڭ كورە الماي تۇرعان نارسەم... ءوزى ءبىر ءتۇرلى...
ول قاباعىن ءتۇيىپ حاتقا ءۇڭىلدى. ميسس مارپل وعان تاياپ كەلىپ، ساۋساعىمەن حاتتى شۇقىپ، ەكەۋى ءوزارا بىردەمەلەردى ايتىپ جاتتى.
— ءبىراق الگى سەكرەتار ەكىنشى حاتتى نەگە جىرتىپ تاستايدى؟—دەدى دجەين حەليەر كەنەتتەن.— بىلمەيمىن، مۇندا دا ءبىر سىر بار سەكىلدى. ونىڭ گەرمانيادان حات الاتىن قانداي قيسىنى بار؟ ءتىپتى ول كۇدىكتەن اۋلاق دەپ ءسىز ايتقاننىڭ وزىندە دە...
.— ءبىراق سەر گەنري ولاي دەگەن جوق،— دەدى ميسس مارپل ءسوزدى ءىلىپ الىپ. ول بەنتري حانىممەن سىبىرلاسقانىن دوعارا قويىپ، باسىن كوتەردى دە: «تورتەۋى دە كۇدىكتى دەگەن بولاتىن. ەندەشە، تەمپلتون مىرزانى دا قوسىپ وتىر. قالاي، مەنىكى دۇرىس پا، سەر گەنري؟» — دەدى.
— ءيا، ميسس مارپل. باسقا تۇسسە باسپاقشىل بولاسىڭ دەگەندەي، ءومىر ۇيرەتكەن ءبىر ساباق سول — ءوز باسىم ەش ۋاقىتتا دا بالەنشە كۇدىكتەن تازا دەگەنگە سەنە المايمىن. مەن سىزدەرگە جاڭا عانا انا ءۇش ادامنىڭ كىنالى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن دالەلدەپ بەردىم. چارلز تەمپلتون تاراپىندا كەزىندە ونداي ەشتەڭە ايتا المادىم. ءبىراق جاڭاعى ءپرينسيپتى بەتكە ۇستاپ، اقىرى وعان دا جەتتىم. سوسىن مەن مىنانى مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدىم: قانداي بولماسىن ارميانىڭ، فلوتتىڭ، پوليسيانىڭ ىشىندە بەلگىلى ءبىر مولشەردە ساتقىندارى بولادى. قانشالىقتى مويىنداعىمىز كەلمەسە دە، بۇل سولاي. سوندىقتان مەن مىنا ىسكە چارلز تەمپلتوننىڭ قانداي قاتىسى بار ەكەنىن دە ادىلەتتى تۇردە تەكسەرىپ شىقتىم.
جاڭا ميسس حەليەر قويعان سۇراقتى مەن دە كوپ قويدىم. ەلدەن ەرەكشە ول نەگە العان حاتىن بىردەن سۋىرىپ بەرمەيدى؟ حاتقا نەمىس ماركاسى جاپسىرىلعان عوي. ونىڭ گەرمانيادان حات الاتىن قانداي رەتى بار؟
سوندىقتان دا مەن وعان الگى سۇراقتى قويدىم. ول بوگەلمەستەن جاۋاپ قايتاردى. شەشەسىنىڭ ءسىڭلىسىنىڭ كۇيەۋى نەمىس ەكەن. حات وعان ناعاشى قارىنداسىنان كەلىپتى. سونىمەن مەن بۇرىن ءوزىم بىلمەيتىن ءبىر نارسەنى، ياعني الگى چارلز تەمپلتوننىڭ گەرمانياداعى ادامدارمەن بايلانىستى ەكەنىن اشتىم. بۇل ونى كۇدىكتىلەردىڭ قاتارىنا قوسۋعا بىردەن-بىر سەبەپ بولدى. ول مەنىڭ ادامىم، ءوزىم جاقسى كورەتىن ءارى سەنەتىن جىگىتىم، ءبىراق ادىلەتتىك پەن شىندىققا جۇگىنسەك، كۇدىكتىلەردىڭ توبىندا ءبىرىنشى بولىپ تۇرعانىن مويىنداماسقا بولمايدى.
كوزىم انىق جەتپەيدى! بىلمەيمىن... مۇمكىن ەش ۋاقىتتا دا بىلە الماسپىن. ماسەلە كىسى ولتىرگەن ادامدى جازالاۋدا ەمەس. ماسەلە مەن ءۇشىن مۇلدە باسقادا. ول ءجۇز ەسە ماڭىزدىراق. ءبۇل كۇدىككە بولا ادال ادامنىڭ ارىن اياققا تاپتاۋ عوي. ال الگى كۇدىكپەن ەسەپتەسپەيىن دەسەڭ تاعى دا بولمايدى.
ميسس مارپل جوتەلىپ، سىپايى عانا: «ەگەر مەن ءسىزدى دۇرىس تۇسىنسەم، سەر گەنري، اسىرەسە تەمپلتون مىرزا عوي مازاڭىزدى الىپ تۇرعان؟»،— دەدى.
— ءيا، ءبىر ەسەپتەن سولاي دەسە دە بولادى. تەوريا جۇزىندە تورتەۋى دە كۇدىكتى، ال ءىس جۇزىندە ولاي ەمەس. ماسەلەن، دوببزدى الايىق. ودان دا كۇدىكتەنەمىن، ءبىراق ءمانسابىنا بۇدان كەلىپ كەتەتىن تۇك تە جوق. ويتكەنى، سەلوداعى جۇرتتىڭ ءبارى دە دوكتور روزەندى ابايسىزدا قۇلاپ ءولدى دەپ ءجۇر. ال گەرترۋدتكا كۇدىك كوبىرەك. ويتكەنى روزەن بيكەشتىڭ وعان دەگەن كوزقاراسى وزگەرۋى مۇمكىن عوي. ءبىراق بۇدان گەرترۋدكا كەلىپ-كەتەر پالەندەي ەشتەڭە جوق سياقتى.
ال ەندى گرەتا روزەنگە كەلەتىن بولساق، ءيا، بۇل جەردە ماسەلە قيىنداۋ. گرەتا وتە سۇلۋ قىز، ال چارلز تەمپلتون بولسا ادەمى جىگىت. ولار بەس اي بويى ءبىر ۇيدە تۇرعاندىقتان، نازارلارىن اۋداراتىنداي بوتەن ەشكىمدى كورە المادى. ەكەۋى ءبىر-بىرىن ءسۇيىپ قالعان بولاتىن.
— ءسويتىپ جۇرگەندە جاڭاعى سۇمدىق ساپ ەتە ءتۇستى. وسىدان ءۇش اي بۇرىن، مەن قايتىپ ورالعاننان سوڭ بىر-ەكى كۇننەن كەيىن، ماعان گرەتا روزەن كەلىپ كەتتى. ول كوتتەدجدى ساتىپ، ناعاشىسىنىڭ شارۋالارىن رەتتەپ، گەرمانياعا قايتىپ بارا جاتىر ەكەن. مەنىڭ قىزمەتتەن قول ءۇزىپ كەتكەنىمدى بىلە تۇرا، ول قىز مەنى ءوزىنىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ماسەلەگە بولا ىزدەپ كەلىپتى. العاشقىدا ءبىراز كىبىرتىكتەپ وتىردى دا، سوسىن ىشىندەگىسىنىڭ ءبارىن اقتاردى. الگى نەمىس ماركاسى جاپسىرىلعان، انا تەمپلتون جىرتىپ تاستايتىن حات بار ەمەس پە، سونى قايتا-قايتا ايتىپ، مازاسى كەتتى. «جىگىتتىڭ ايتقانى راس پا ەكەن؟ ارينە، راس بولۋى كەرەك» دەگەن سياقتى كۇدىك قينايتىن سياقتى. قىز جىگىتتىڭ سوزىنە سەندى، ءبىراق، كوزى ابدەن جەتسە عوي! كۇمانسىز بولسا عوي!
— بايقايسىز با؟ Tۋpa مەنىڭ ايتقانىم سەكىلدى. قانشا سەنەيىن دەسە دە، انا جاسىرىن كۇدىك كوڭىلىنە ۇيالاپ، كوكەيىنەن كەتپەيدى. مەن دە وعان اشىعىن ايتىپ، كوز جەتكىزۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتىم. چارلز ەكەۋىڭنىڭ ءبىر-بىرىڭدى ۇناتاتىندارىڭ راس پا دەپ سۇرادىم.
— سولاي،— دەدى ول.— ءبىز سونداي باقىتتى ەدىك. ءار كۇنىمىز راحاتقا تولى ەدى. ءبىز مۇنى جاقسى سەزىندىك. اسىققان جوقپىز، ۋاقىت جەتەرلىك بولاتىن. ءبىر كۇنى سۇيەتىنىن ايتار، مەن دە وعان ايتارمىن دەپ جۇرگەم. ەح، نەسىن ايتاسىز! ءتۇسىنىپ تۇرسىز عوي! ال ءقازىر ءبارى دە وزگەردى. ءبىزدىڭ ارامىز سۋي باستادى، بىر-بىرىمىزدەن قىمسىناتىن بولدىق. كەزدەسە قالساق نە ايتارىمىزدى بىلمەيمىز. بايقاۋىمشا، ول دا مەنىڭ كۇيىمدە جۇرگەن سياقتى... ىشتەي: «شىركىن، كوزىم انىق جەتسە!» دەپ جۇرگەن جاي بار. سوندىقتان دا، سىزدەن وتىنەمىن، سەر گەنري، «ناعاشىڭدى چارلز تەمپلتون ولتىرگەن جوق، وسىعان كامىل سەن!» — دەڭىزشى ماعان. مەن سىزدەن جالىنىپ سۇرايمىن، سولاي دەڭىزشى!
— مەن وعان ولاي دەي المادىم. ولاردىڭ اراسى ەندىگى جەردە اجىراپ كەتەدى. كوكەيلەرىنەن انا كۇدىك ولە-ولگەنشە كەتپەيدى.
سەر گەنري شالقايىپ ورىندىعىنىڭ ارقاسىنا سۇيەندى. ءوڭى سۇرعىلت تارتىپ شارشاعان سىڭاي تانىتادى. ول تۇنجىراپ، باسىن بىر-ەكى رەت شايقاپ-شايقاپ جىبەردى.
— بۇعان ەندى قولدان كەلەر داۋا جوق، تەك... ول ورىندىعىنا قايتا جايعاسىپ وتىردى. ونىنە بەيمالىم كۇلكى ءۇيىرىلىپ: «ميسس مارپل بىزگە كومەككە كەلمەس پە ەكەن؟ مەن بىلسەم، انا حات — ءسىز يلەيتىن تەرىنىڭ پۇشپاعى. الگى شىركەۋدە بولاتىن جينالىس جونىندە جازىلعان حاتتى ايتامىن. شەشۋى وپ-وڭاي ءبىر نارسەنى، ءيا بىرەۋدى ەسكە تۇسىرمەي مە؟ باقىتتى بولعىسى كەلەتىن بيشارا ەكى جاسقا قول ۇشىن بەرگىڭىز كەلمەي مە؟
قالجىڭداپ وتىرعانمەن ونىڭ سوزىندە شىندىق بار ەدى. وسى ءبىر نازىك، ەسكى ءداستۇردى ۇستانىپ، ءالى كۇنگە دەيىن تۇرمىس قۇرماعان ايەلدىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ول وتە جوعارى باعالايتىن. سەر گەنري ميسس مارپلعا ءۇمىت ارتا قاراپ قالدى. ميسس مارپل جوتەلىپ، كويلەگىنىڭ شاشاعىن سيپاپ «شىنىندا دا بۇل ماعان ازداپ ەنني ءپوۋلتنيدى ەسكە سالىپ وتىر»،— دەدى مويىنداپ.— ارينە، ول حات بەنتري حانىمعا دا، ماعان دا تۇسىنىكتى. شىركەۋدەن كەلگەن حات ەمەس، انا ەكىنشى حاتتى ايتىپ وتىرمىن. سەر گەنري، ءسىز سونشاما جىل بويى لوندوندا تۇرىپ، باقپەن ايلانىسپاعاندىعىڭىزدان ءبىر نارسەنى بايقاي قويماعان سياقتىسىز.
— ا؟— دەدى سەر گەنري.— نەنى بايقاۋىم كەرەك ەدى؟
بەنتري حانىم قولىن سوزىپ، ءبىر كاتالوگتى سۋىرىپ الدى دا، اشىپ جىبەرىپ داۋىستاپ وقي باستادى. «دوكتور گەلمۋت سپات. تازا ليليا، وتە تاماشا، ەرەكشە ۇزىن، ءارى قاتتى ساباقتى گۇل. قيىلۋى وڭاي، باقتى اشەكەيلەۋگە تاپتىرمايتىن وسىمدىك. ەدگار دجەكسون. فورماسى ادەمى كەلگەن حريزانتەما ىسپەتتەس اشىق قىزىل كۇرەڭ گۇل. اموس پەرري. اشىق قىزىل، اسا ءساندى گۇل. شانتاۋ. تاماشا قىزعىلت سارى، باقتىڭ ءسانىن كەلتىرەتىن، ۇزاق گۇلدەيتىن وسىمدىك.
شىندىق...
— ەسىڭىزدە بولار، الگى حاتتاعى باس ارىپپەن جازىلعان ءسوز،— دەپ ميسس مارپل كۇبىر ەتە قالدى.
شىندىق. اقشىل كۇلگىن ءتۇستى فورماسى وتە ادەمى، شوقتى گۇل. بەنتري حانىم بار پارمەنىمەن: «گەورگين!»،— دەپ كاتالوگتى تاستاي سالدى.
— ولاردىڭ باسقى ارىپتەرىن قوسىپ وقيتىن بولساڭىز «ءولىم» دەگەن ءسوز شىعادى،— دەدى ميسس مارپل.
— ءبىراق ول حات دوكتور روزەنىڭ وزىنە ارنالعان حات ەدى عوي،— دەدى سەر گەنري پىكىر تالاستىرىپ.
— ەڭ قىزىعى دا سوندا جاتىر،— دەدى ميسس مارپل.— ول بار، سوسىن الگى ەسكەرتۋى بار. ءىشى بەيتانىس ەسىمدەرگە تولى ءارى ءوزى تانىمايتىن بىرەۋدەن كەلگەن حاتتى ول نە ىستەيدى؟
ارينە، سەكرەتارىنىڭ الدىنا تاستاي سالادى.
— سونىمەن تۇپتەپ كەلگەندە...
— جوق ، جوق!— دەدى ميسس مارپل.— سەكرەتار ەمەس. ول ەمەس ەكەنى ايدان انىق. ەگەر ول بولاتىن بولسا، جاڭاعى حاتتى اۋەلدەن-اق كورسەتپەي تىعىپ تاستاعان بولار ەدى. نەمىس ماركاسى جاپسىرىلعان، وزىنە كەلگەن حاتتى دا جىرتىپ تاستاماس ەدى. ول ادال ادام.
— وندا كىم...
— ە... بۇل اراسى ەندى ايقىن سياقتى. انىق بولعاندا قانداي دەسەڭىزشى. ەرتەڭگى اس كەزىندە ستول باسىندا جانە ءبىر ادام بولدى عوي. ول قىز ارينە، جاڭاعىداي جاعدايدا قولىن سوزىپ، الگى حاتتى الىپ وقيدى. مىنە وسىلاي. سول كۇنگى پوچتامەن ول دا ب ا ق وسىرۋگە ارنالعان ءبىر كاتالوگ العانى ەسىڭىزدە بولار...
— گرەتا روزەن،— دەدى سەر گەنري جايلاپ قانا.— وندا ونىڭ ماعان كەلۋى...
— ەركەكتەر مۇنداي نارسەلەرگە ەشقاشان ءمان بەرمەيدى،— دەدى ميسس مارپل.— سوسىن ولار مىنا ءبىز سياقتى قارت ايەلدەردىڭ مىسىق سياقتى كورمەيتىنى جوق دەپ ويلايدى. ءبىراق بايقادىڭىز عوي. وكىنىشكە وراي، اركىم ءوز جىنىسىن كوبىرەك بىلەدى. وسىدان كەيىن ءسوز جوق ولاردىڭ اراسىندا جىك پايدا بولدى. جىگىت اياق استىنان جيرەنىپ شىعا كەلدى. ەرىكسىز سەزىكتەنىپ قالىپ، ونىسىن جاسىرا المادى. ال ەندى قىزدىڭ سىزگە كەلۋى، مەن بىلسەم، ناعىز ارامدىق . ونىڭ جاعدايى ءقاۋىپسىز بولاتىن. سولاي بولا تۇرا جولىنان بۇرىلىپ كەلىپ، ءسىزدىڭ كۇدىگىڭىزدى ءبىرجولاتا بيشارا تەمپلتونعا اۋدارماق بولعان. قىز كەلىپ كەتكەنگە دەيىن ءسىز تەمپلتون تۋرالى ەكى ويلى ەدىڭىز.
— مەنىڭشە، قىزدىڭ ايتقانىندا تۇرعان ەشتەڭە جوق...— دەپ سەر گەنري ءسوز باستاپ كەلە جاتىر ەدى، ميسس مارپل ونى تەجەپ: «دجەنتەلمەندەر، مۇنداي نارسەلەردى بايقامايدى»،— دەدى بايسالدى ۇنمەن.
— ال الگى قىز..،— دەپ سەر گەنري ۇندەمەي قالدى.— ول قىز تاپا تالتۇستە اسپاي-ساسپاي كىسى ءولتىرىپ، اسپاپ-ساسپاي جايباراقات كەتە بارعان بولدى عوي وندا!
— جو، جوق. سەر گەنري،— دەدى ميسس مارپل.— ول جاناسىن الماي كەتە المايدى. وعان ءسىز دە، مەن دە سەنبەيمىز. الگىندە عانا ايتقانىڭىز ەسىڭىزدە مە؟ جوق، گرەتا روزەن جازاسىن الماي قويمايدى. ماسەلەن، ونىڭ بىرگە جۇرگەندەرى وڭعان ادامدار ەمەس. ولار — شانتاج جاسايتىن، كىسى ولتىرەتىن توپتىڭ ادامدارى. قىزعا ولار وپا قىلمايدى، ءبىر كۇنى كورەسىڭ تۇبىنە جەتەدى. ءوزىڭىز ايتپاقشى، قىلمىسكەردى ايتا بەرمەي، ارى تازا، ادال ادامداردىڭ دا جاعدايىن ويلايىق. تەمپلتون مىرزا، مەن بىلسەم، انا گەرمانياداعى وزىنە حات جازعان ناعاشى قىزعا ۇيلەنەدى. ونىڭ حاتىن جىرتىپ تاستاۋى، ءيا، بۇل دا كۇدىك تۋعىزادى. ءبىراق بۇل كۇدىك باعانادان بەرى ءبىز ايتىپ وتىرعان كۇدىكتەن مۇلدە بولەك. حاتتى گرەتا كەرىپ قالادى نەمەسە وقىپ قويادى دەپ قورىقسا شە؟ ءيا، بۇل جەردە دە ماحاببات بار سياقتى. ال ەندى دوببزعا كەلسەك، ءيا، ءسىز ايتپاقشى، وعان كەلىپ كەتەتىن ەشنارسە جوق. ول ءبىر تاماعىنان باسقانى ويلامايتىن ادام سياقتى عوي. ەندى قالعانى انا بيشارا گەرترۋد كەمپىر. ونى ويلاسام، ويىما زنني پوۋلتني تۇسەدى. بايعۇس ەنني پوۋلتني. ەلۋ جىل ادال قىزمەت ىستەپ كەلگەندە، وعان ميسس لەمنىڭ مۇراسى جايلى دوكۋمەنتتەرىن ۇرلاپ، قۇرتىپ جىبەردى دەگەن وسەك تاعىلدى. ونى ەشكىم دە دالەلدەي العان جوق، ءبىراق بيشارانىڭ تۇبىنە سول جەتتى. كەيىنىرەك ول قايتىس بولعان سوڭ، جاڭاعى قاعازدار شاي سالىپ قوياتىن جاسىرىن تارتپادان تابىلىپتى. سويتسە، ساقتىق ءۇشىن قاعازداردى جاڭاعى تارتپاعا ميسس لەم كەمپىردىڭ ءوزى سالىپ قويىپ، ۇمىتىپ كەتسە كەرەك. ءبىراق بيشارا ەنني ءۇشىن بۇل تىم كەش ەدى.
بايعۇس نەمىس كەمپىر دە الگىنىڭ اياعىن قۇشا ما دەپ، جانىما قاتتى باتىپ وتىر. قارتايعاندا ادامنىڭ كوڭىلى قالعىش كەلەدى عوي. تەمپلتون مىرزادان گورى سول كەمپىرگە جانىم كوبىرەك اشيدى. ويتكەنى تەمپلتون ءارى جاس، ءارى ادەمى. قىزدارعا دا ۇنايتىن كورىنەدى. ءسىز گەرترۋدقا ارى تازا ەكەنى انىقتالعانى جونىندە حات جازىپ جىبەرەرسىز، سەر گەنري، سولاي عوي؟ ەرەكشە سىيلاعان قارت قوجايىنى قايتىس بولىپ، وزىنە تۇسكەن كۇدىكتەن سارى ۋايىمعا سالىنىپ جۇرگەن شىعار... تۋ! ويىما تۇسسە، شىداي المايمىن!
— مەن حات جازامىن، ميسس مارپل،— دەدى سەر گەنري. ول ميسس مارپلعا تاڭدانا قارادى.— ءسىزدى مەن ەش ۋاقىتتا دا تۇسىنە الماسپىن، ءسىرا. ءسىزدىڭ دۇنيەتانىمىڭىز ءارقاشان مەن ويلاعاننان بولەك بولادى دا تۇرادى.
— مەنىڭ دۇنيەتانىمىم وتە تار ما دەپ قورقامىن،— دەدى ميسس مارپل كىشىپەيىلدىلىك كورسەتىپ.— وسى ۋاقىتقا دەيىن سانكت مەري مييدتەن باسقا ەشتەمە كورمەپپىن.
— سونىڭ وزىندە دە ءسىز حالىقارالىق قۇپيانىڭ سىرىن اشىپ وتىرسىز عوي،— دەدى سەر گەنري — ونى ءسىز اشتىڭىز. وعان كوزىم جەتىپ وتىر.
ميسس مارپل قىزارىپ كەتتى دە، قالپىنا قايتا كەلدى.
— مەن ءوز زامانىما لايىقتى جاقسى ءبىلىم الدىم عوي دەپ ويلايمىن. ءسىڭلىم ەكەۋمىزدىڭ نەمىس ءمۇعالىمىمىز بولدى. ءوزى ءبىر سونداي سەزىمتال جان بولاتىن. ول بىزگە بۇگىندە ۇمىت بولعان تاماشا گۇلدەردىڭ سىرىن ۇيرەتىپ ەدى. سارى قىزعالداق، ماسەلەن، «ءۇمىتسىز ماحاببات» دەگەندى، ال جۇڭگو استراسى «قىزعانىشتان قولىڭدا ولەم» دەگەندى بىلدىرەدى. الگى حاتتىڭ سوڭىنداعى قول «گەورگيا» ەدى عوي. ۇمىتپاسام ونىڭ نەمىسشەسى «dahlia» بولۋى كەرەك، ال سول ءسوز ءبارىنىن دە سىرىن اشىپ تۇر. Dahlia دەگەن ءسوزدىڭ قانداي ماعىنا بەرەتىنىن ۇمىتىپ قالىپ، ەسىمە تۇسىرە الماي تۇرعانىمدى قاراشى. بۇرىنعىداي ەمەس ۇمىتشاق بوپ بارامىن.
— قالاي دەگەندە دە ونىڭ ماعىناسى «ءولىم» ەمەس.
— جوق، ارينە. سۇمدىق ەمەس پە؟ دۇنيەدە نەشە ءتۇرلى ماسقارا بار عوي.
— بارشىلىق،— دەدى بەنتري حانىم كۇرسىنىپ،— كەيبىرەۋدىڭ گۇلدەرى؛ ەندى بىرەۋلەردىڭ دوستارى بولعانى قانداي باقىت دەسەڭىزشى.
— وزدەرىڭىز بايقاپ وتىرسىزدار، نۇكتەنى ميسس مارپل قويدى،— دەدى دارىگەر للويد.
— ءبىر كىسى كۇن سايىن تەاترعا ماعان ارناپ قان قىزىل ورحيدەيا گۇلدەرىن جىبەرىپ تۇردى،— دەدى دجەين ارمانداپ.
سەر گەنري جوتەلدى دە، باسىن بۇرىپ اكەتتى.
ميسس مارپل كۇتپەگەن جەردەن داۋىستاپ: «ەسىمە ەندى ءتۇستى. «dahlia» دەگەن «ساتقىندىق، وتىرىك» دەگەن ماعىنا بەرەدى»،— دەدى.
— بارەكەلدى،— دەدى سەر گەنري،— وتە تاماشا.
سوسىن ول كۇرسىنىپ سالدى.
You Might Also Like
-
وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىمدى، ويىمدى وزگەرتۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىن كوپتەگەن موتيۆاسيالىق كىتاپتاردى وقىعان بولاتىنمىن. ولاردىڭ ءارقايسىسى سانامدى جاڭعىرتىپ، از دا بولسا ومىرگە باسقاشا كوزقاراسپەن ق...
-
پايعامبار زامانىندا ءاعا-ىنى — ءبىر تۋىسقان ەكى جىگىت بولدى. بىرەۋىنىڭ اتى — ھامزا، بىرەۋىنىڭ اتى — لۋمزا. وزدەرى جالاڭاش، كەدەي: ىشەر اس، كيەر كيىم از. ءبىراق مىنەزدەرى وڭدى، قىزدان...
