كۇلەسىز دە، كۇيىنەسىز دە...
مەن تەليەۆيزيا مامانى ەمەسپىن، كورەرمەنمىن. سول كورەرمەن رەتىندەگى كورگەن-بىلگەنىمدى، كوڭىلگە تۇيگەنىمدى، تۇيتكىلدەر مەن تۇيىندەۋلەرىمدى عانا ايتقىم كەلەدى. ءۇي-ىشىمىز بولىپ قازاقشا حابار تىڭدايتىنىمىز بار. سونداعى ديكتورلاردىڭ، ءارتۇرلى تاقىرىپتىق حابارلاردى جۇرگىزۋشىلەردىڭ، شولۋشىلاردىڭ پىكىرىندەگى كەلەڭسىز ويلارعا، تىلىندەگى مۇكىسكە شىداماي كەتىپ: "قاپ، مىناۋ ءبۇلدىردى-اۋ. وزىنەن باسقانىڭ ءبارىن اقىلسىزعا بالاگانى ما، دىكەكتەپ، دىگەرلەپ ءبىتتى-اۋ" — دەپ قوپاڭداپ قالاتىنىم بار. ەندى قايتەيىن، قازاقتىڭ ويلاۋ سيپاتىنداعى لوگيكانى بۇزىپ جاتسا، ءتىلىمىزدى ءبۇلدىرىپ جاتسا — كۇيىنبەي، قالاي تىنىش وتىرايىن.
اقپارات قۇرالدارىنىڭ بارشاسى سەكىلدى قازىرگى تەليەۆيزيا دا بىزگە ەڭ الدىمەن جاڭالىقتاردى جەتكىزۋشى. ول جەدەل اقپاراتتىڭ، قالا بەردى سول تاسقىندى حابار-وشار مەن ويىن-ساۋىقتىڭ جونە بيزنەستىڭ ورتاسىنان جارالعان جاڭا ءبىر سينتەز بە دەپ قالامىن. الەمدىك ونەگەگە نازار اۋدارار بولساق، رىنوك قانداي تاۋار قاجەت دەپ تاپسا، تەلە كاسىپكەرلەر دە سوعان قاراي بەيىمدەلىپ شىعا كەلەتىنىن بايقار ەدىك. الىسقا بارماي-اق، ەجەلگى كورشىمىز رەسەي تەلەارنالارىنىڭ اقپاراتتارىنا دەن قويساڭىز دا سونى بايقار ەدىڭىز.
مەن كوبىنە-كوپ "حابار"، "حابار-2"، "قازاقستان-1" تەلەارنالارىنىڭ اقپاراتىنا قۇلاق تۇرەتىنىم بار. ارينە، مەملەكەتتىك تەلەارنا بولعاندىقتان دا شىعار، بۇلاردا كوبىنە ەگىز قوزىداي بىر-بىرىنە ۇقساس حابارلار بەرىلەدى، ءبىز دە سونى تالعاجۋ ەتىپ ۇيرەنىپ كەتكەنبىز.
ءبىزدىڭ ۇلتتىق تەلەارنالار ءالى كۇنگە دەيىن ۇيرەنۋ ۇستىندە سياقتى. سوندىقتان دا بولار، نە جۇرەكتى جىلىتپايتىن، نە سەزىمدى سەلت ەتكىزىپ، ويعا تۇرتكى بولمايتىن قۇرعاق ءسوز، قىسىر اڭگىمەگە قۇمارلىق باسىم. ەكراننان كورىنگەن ادامنىڭ نە ايتىپ، نە قوياتىنىن دا كوممەنتاتوردىڭ حابارلاماسىنان-اق اڭعارا قوياسىڭ دا، ءارى قاراي تىڭداۋعا قۇقىڭ بولا بەرمەيدى.
اتتارىن اتاپ جاتپايىن، ءقازىر قازاق ءسوزىنىڭ ءقادىرىن كەتىرىپ، اياق استى ەتىپ جاتقانىنا ارلانا قويار تەلەجۋرناليست كەمدە-كەم. بۇل اسىرەسە ونسىز دا انا ءتىلىنىڭ ۋىزىنا ءالى جاري الماي جۇرگەن كەيىنگى جاستارىمىزعا كەرى اسەرىن تيگىزىپ-اق ءجۇر. ءالى كۇنگە "ڭ" دىبىسىن ايتا المايتىن، قالا بەردى اڭگىمەسىنىڭ ءار سويلەمى سايىن "كۇتىلۋدە"، "ورىن الۋدا"، "كورىنەدى"، "سىڭايلى" سياقتى سوزدەردى قولدانىپ، كەيدە سان ەسىمنەن كەيىنگى سوزگە كوپتىك جالعاۋىن جالعاپ تا جىبەرەتىن جۋرناليستەرىمىز بار. ولار ءۇزىپ-جۇلقىپ سويلەگەندە تىنىسىڭ تارىلىپ، دەمىڭ جەتپەي قالادى. ولار ونىسىن سوكەت دەپ تە ساناماسا كەرەك، ايتپەسە بۇگىنگى قاتەسىن ەرتەڭ تاعى قايتالاپ، ءوشى بارداي-اق ۇستى-ۇستىنە توپەپ ايتا بەرمەس ەدى عوي. بۇل ورىستىڭ "وجيداەتسيا"، "يمەەت مەستو"، "پوحوجە" سوزدەرىنىڭ سوزبە-سوز اۋدارماسى ەكەنىن ەسكەرىپ جاتقان ەشكىم جوق. كەيدە مەن تەلەجۋرناليستەر ءسوزىن تىڭداپ وتىرىپ "وي، بۇگىن ءبىر ءتىل بىلەتىن باسشىسىنان قاتىرىپ سوگىس ەستيتىن بولدى، ءسىرا، تىيىم دا سالىنار" — دەپ ويلاپ قالام. ءبىراق "باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس"، باسشىلارى دا مەملەكەتتىك ءتىلدى الگى جۇرگىزۋشى، شولۋشىلارى دارەجەسىندە مەڭگەرگەن ادامدار، نە ءوز حابارلارىن وزدەرى دە كورىپ جارىتپايتىن كىسىلەر مە دەگەنگە تابان تىرەي بەرەمىن.
ورىس ءتىلدى تەلەارنالار حابارىنا جۇرت نەگە قۇمار دەگەن پىكىرتالاس مەنى دە جايباراقات قالدىرا المايدى. قازاق تىلىندەگى تەلەحابارلار كوبەيۋىنە تىلەكتەستەردىڭ ءبىرى بولا تۇرا، ءبىز نەگە ۆلاديمير پوزنەر، تاتيانا ميتكوۆا، سۆەتلانا سوروكينا، ەۆگەنيي كيسەليەۆ، ۆلاديمير مولچانوۆ، اندرەي كاراۋلوۆتاردىڭ اتىن جاتقا بىلەمىز دە، ءوزىمىزدىڭ جىگىتتەر مەن قىزدارعا كەلگەندە كىبىرتىكتەي بەرەمىز.
ويتكەنى، ولار جۇرتتىڭ كوكەيىندەگى ويدى ءدوپ باسىپ، ءتۇيىندى پىكىر ايتا الادى، ازۋلى، كوتەرگەن پروبلەمالارى توڭىرەگىندە ءوز ويلارىن دا يمەنبەي، جالتارىپ-جالتاقتاماي اشىق بىلدىرە الادى. قازىرگى قازاق تەلەجۋرناليستيكاسىندا سولاردىڭ قاتارىنا تۇرا الار بىرەۋ بار ما، — دەگەندە كادىمگىدەي قينالىپ-اق قالامىز.
بۇرىندارى "تەلەگەنيچنوست" دەگەن ۇعىم بولاتىن. ءقازىر ول دا اسا ماڭىزدى ەمەس. قازىرگى تەلەجۋرناليستەر ءيميدجىنىڭ ءجونى باسقاراق. سىرتقى سىمباتىنان گورى ويلىلىعى، جەدەل دە ناقتىلىعى، كوكەيكەستى تاقىرىپتى قوزعاۋى، وتىرىس-تۇرىسىنىڭ تابيعيلىعى، ءار ءسوز، ءار سويلەمدى ساۋاتتى تۇردە ورنىمەن قولدانۋى قاجەتتىرەك. كەزگە دە سول ارقىلى ءتۇسىپ، كوڭىلدە دە سونىسىمەن قالادى. ايتپەسە، ءبىز جوعارىدا ايتقان پوزنەر، وسوكيندەر دە اناۋ ايتقانداي اكەتىپ بارا جاتقان كەلبەت تە، كوز تارتار كورىك تە شامالى عوي. ءازىمىزدىڭ و جاق، بۇ جاعىمىزداعى عانا ادامدار. ءبىراق، تياناقتى وي تۇجىرىمدى پىكىر، ەڭ باستىسى، ءور دىبىس، ءار ءسوزى ارقىلى ءبىر كورگەننەن ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ، باۋراپ الا جونەلەدى. وسىعان قاراي، بۇگىنگى ءوربىر تەلەجۋرناليستىڭ ءوز تاعدىرى، بولاشاعى ءوز قولىندا دەگەنگە ويىساسىڭ. شەبەرلىكتى شىنداي بەرۋ ەشقاشان كوپتىك ەتپەسىن سەزىنەسىڭ.
تاتى ءبىر تىلەك، ءبىزدىڭ تەلەحابار جۇرگىزۋشى جىگىتتەرىمىز بەن قىزدارىمىز تىم اقىلگويسي بەرمەسە ەكەن. كوزىن ەجىرەيتىپ، ساۋساق بەزەپ، جۇرتقا اقىل ايتىپ كەتۋدەن ساقتانا جۇرسە بولار ەدى. جەكە اداممەن سۇحبات جۇرگىزگەن كەزدە الدەبىر سۇراقتى قويىپ الىپ، الگى كىسى ويى مەن بويىن جيىپ العانشا: "ءسىز بىلاي دەگەلى وتىرسىز توي" دەپ، "ءيا، سولاي دەگەلى وتىرمىن" دەپ قۇپتاتۋمەن ءسوزىن اياقتايتىن دا جۋرناليستەر بار. بۇل دا ابىروي اپەرمەس قىلىق. تەك كۇلكىڭدى كەلتىرەدى.
وتكەن اپتادا بىرنەشە تەلەارنالار بويىنشا امەريكا قۇراما شتاتتارىنا بارىپ قايتقان، كونگرەسس ماجىلىسىنە قاتىسقان ادامداردىڭ پىكىرىن تىڭدادىق. سوندا ءولى كۇنگە دەيىن ول جاقتا قازاقستان دەگەن ەلدى ەشكىمنىڭ بىلمەيتىنىن كەردىك. بەلگىلى ءتىلشى تالىم ءومىرزاق ايتبايەۆتىڭ كۇيىنە سويلەگەن كەلبەتى دە كوز الدىمىزدا ءتۇر. ەندەشە، بىزگە شەت ەل حابارلارىن توپەپ كورسەتە بەرگەنشە، ءوزىمىزدى شەت ەلدەرگە ناسيحاتتاۋ جاعىنا باسا كوڭىل بولگەن ءجون سياقتى. بۇل "حابار" سياقتى قارجىلىق مۇمكىندىگى مول، شىعارماشىلىق جاتىنان قۋاتتى تەلەارنا ءۇشىن اسا قيىن دا شارۋا بولماس دەپ ويلايمىز.
رەسەيلىك تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنسەك، ولار "شايناپ بەرگەن اس بولماسىن" جاقسى بىلەتىنگە ۇقسايدى. اپتا بويى تىلشىلەردەن تۇسكەن ماتەريالدى ولار وزدەرى ىرىكتەپ، سۇرىپتاپ، ەلەپ-ەكشەۋدەن وتكىزىپ بارىپ، ەڭ قات، ەڭ قاجەت، ياعني بۇگىنگى كۇنگە ەڭ كەرەگىن الادى ەكەن دە، تالعامنان تىقپاي قالعانىن قايتارىپ بەرەتىن كورىنەدى. باعدارلامانىڭ بۇكىل كومپوزيسياسىن وزدەرى قۇراستىرىپ، باعىت-باعدارىن وزدەرى قالىپتاستىرادى. ءبىزدىڭ تەلەجۇرگىزۋشىلەرىمىز بۇراندالى قۋىرشاقتاي، كەزىن ماتىننەن ايىرماعان كۇيى قاتادى دا قالادى. جازىپ بەرگەن ماتەريال ماتىنىنەن اسىپ تا كەتپەيدى، كەم دە تۇسپەيدى. قىسقاسى، ءبىزدىڭ قاي ارنامىزدا دا جۇرگىزۋشىلەرىمىز ءباز-باياعى ديكتور كۇيىندە قالىپ كەلەدى.
بۇل جەردە تىرناق استىنان كىر ىزدەپ وتىرعان جايىمنىڭ جوقتىعىن باسا ايتا كەتكىم بار. تەليەۆيزيا ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ بولىنبەس بولشەگىنە اينالدى. ول تەك اقپارات قانا ەمەس، ۇتقىر دا ۇتىمدى كۇلكىسى، ءاجۋاسى، ءازىلى ارالاس ءار ءتۇرلى مازمۇنداعى تەلەقويىلىمى ارقىلى دا وزىنە تارتا ءبىلۋى كەرەك. "ءسوز تۇزەلدى، تىڭداۋشىم، سەن دە تۇزەل" دەگەندى كەرىسىنشە الساق، سول مازمۇنى تەرەڭ، تانىمدىق، تاقىرىپتىق حابارلاردى كورۋگە'زيالى وقىرمان دا، قوعام دا دايىن، تەك...
قايتالاپ ايتسام، اۋىزدى قۋ شوپپەن ءسۇرتىپ، "بىزدە تۇك جوق" دەۋدەن اۋلاقپىن. تەك بولعان ۇستىنە بولا، تولعان ۇستىنە تولا تۇسسەك دەگەن ۇمىت-تىلەكتەن تۋعان ويلار ەدى بۇل.
"ەگەمەن قازاقستان"، تامىز، 2001 جىل
You Might Also Like
-
الاكول وڭىرىندەگى ۇلكەن-كىشىنىڭ ەشقايسىسى كوزگە دە، سىرتتاي دا يساعۇل جولجانوۆ اقساقالدىڭ اتىن تۋرا اتامايدى. ءبارى دە بىرىمەن-بىرى ۋادەلەسىپ قويعانداي، ايىرىقشا ءبىر ىقىلاس-قۇرمەتپەن يساعا، يسەكە دە...
-
قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەدى، سولاي ەكەن دەپ ويداعىڭدى ايتپاي تاعى تۇرا المايسىڭ. تۇيەدەيىڭدى تۇيمەدەي ەتۋگە، ال كەيدە پىلدەي دۇنيەڭدى تىلدەي ەتۋگە كەلگەندە دە، كۇدەرىڭدى كۇلىمسىگە اينالدىرىپ كۇلكىڭنىڭ ...
