ءسوز شىرايى شىندىقتا
قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەدى، سولاي ەكەن دەپ ويداعىڭدى ايتپاي تاعى تۇرا المايسىڭ. تۇيەدەيىڭدى تۇيمەدەي ەتۋگە، ال كەيدە پىلدەي دۇنيەڭدى تىلدەي ەتۋگە كەلگەندە دە، كۇدەرىڭدى كۇلىمسىگە اينالدىرىپ كۇلكىڭنىڭ وزىنەن كۇدىك ىزدەپ يت اۋرەگە تۇسۋگە كەلگەندە دە الدىنا جان سالمايتىن-اق حالىقپىز، قايتەرسىڭ! ايتپەسە كۇنى كەشەگى الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعىن تالدىقورعان قالاسىنا كوشىرۋ جايىنداعى پرەزيدەنت جارلىعىنا وراي "جەتىسۋ" گازەتىنىڭ ارنايى تاپسىرماسىمەن جازىلىپ، سول كۇنگى سانىندا جاريالانعان مەنىڭ بەس-التى اۋىز ولەڭىمنىڭ ءوڭىن اينالدىرا، ءسوز اراسىنان استار ىزدەپ: "ويباي، اقىن ساكەن قىستىعىپ ارەڭ شىداپ ءجۇر ەكەن-اۋ! قالپاعىن اسپانعا اتا قۋانىپتى عوي!" — دەپ سان-ساققا جۇگىرتە، الىپ قاشىپ — الا جونەلەر مە ەدى جۇرت؟! سول ءبىر الدەقانداي دۋاسىز اۋىزدان شىققان ءسوزدىڭ قايتا جاڭعىرا وزىمە جەتەتىنىن دە قايدان ءبىلسىن ولار. "شىركىندە ەس بولسايشى سەزەدى دەگەن" — دەيسىڭ سەن دە ەرىكسىز. اباي ءسوزىن ەسكە الىپ.
ارينە، ول ءسوز اينالا ىسىلداي ىسقىرعان، ايبات شەگە انتالاعان ءاب-جىلاندار تىلىنەن ەمەس، اعايىن-جۇرتتىڭ ءوز اۋزىنان شىعىپ ەدى. ەستىمەگەن، ەلەمەگەن سىناي تانىتىپ جۇرە بەرۋگە دە بولار ەدى، ءبىراق ەلباسىنىڭ ۇيعارىمىن ەلمەن بىرگە قۇپتاماۋعا، جۇرتپەن جارىسا قۋانباۋعا مەنىڭ قانداي قاقىم بار؟ ول مەملەكەت قىزمەتىندە جۇرگەن ماعان ءتىپتى دە جاراسا قويماسىن ەكىنىڭ ءبىرى پايىمداماس پا.
ءبىراق سول سوزدەگى قاڭقۋدىڭ ارعى جاعىندا دا، استار جاعىندا دا ۋلى ءتىلىن — ادال تانىڭە دارىتا سۇعىپ العىسى كەلگەن ارانداتۋ سياقتى ادەت سول باياعى قارىن اشىرار قازاقى قىلىق قىلاڭ بەرىپ قالادى. سونى بىلگەندىكتەن دە پاراسات تارتەسى قىسقالاۋ، الدەنە ۇيكۇشىك پەندەلەردىڭ دەلەبەسىن قوزدىرماۋ ءۇشىن، سانالى كوپتىڭ جۇيكەسىن بەكەرگە توزدىرماۋ ءۇشىن الدىن الا ساقتاندىرۋ ىڭعايىندا بىرەر ءسوز ايتقىم كەلىپ ەدى مەنىڭ.
بۇل جولعى كوشى-قون جايى دا، الدەكىمدەر ايتىپ جۇرگەندەي، بىرەۋدىڭ تويىپ سەكىرگەن شولجاڭىنان ەمەس، كوپ كوڭىلىنىڭ قالاۋىن تاپقان، ارعى-بەرگىنى كەڭىنەن تۇتاس ويلاستىرا قاراعان پرەزيدەنت بولجامىنان تۋىپ وتىر دەپ ويلايمىن.
بالا كەزدەن قۇلاعىمىزعا ءسىڭىستى ءبىر ءسوز بار، ەگدە تارتقان ادامدار جاتسا-تۇرسا: "ا، قۇداي، ءوزىڭ ساقتا! ەلگە تىنىشتىق بەرە گور!" — دەسىپ جاتۋشى ەدى. سول سياقتى، ۇدايى عانا ەل بىرلىگىن، جۇرتتىڭ ايرانداي ۇيىعان تىرلىگىن ويلاعان ەلباسى دا تالدىقورعاندا سويلەگەن سوزىندە ءبورىمىزدى باياعى بەرەكە مەن ءبىراۋىزدىلىققا، ءتالىم مەن تارتىپكە شاقىردى ەمەس پە. قاشان بولسىن ەلدىڭ ىرىسى مەن ىنتىماعىن ساقتاۋدى مۇددە تۇتىپ، ءاردايىم سوعان ىقپال ەتە وتىرىپ، ءوزى سول بيىكتە قالا بەرەتىنىن قايىرا قاداپ ايتتى عوي. ويدان-قىردان باسىمىزدى قوسقان قۇدايعا مىڭ دا ءبىر شۇكىر، ادام ۇيدى-ۇيگە سىيماعانىمەن، ەل ەلگە سيادى، سىعىلىسىپ، سىيىسىپ، سىيلاس تىرلىك كەشەيىك دەگەن جوق پا ەدى.
ەندەشە اجداھانىڭ اۋزىنا، ارىستاننىڭ جولىنا بارا جاتقان ەشكىم جوق. كۇنى كەشە ەل ورداسىن اۋىستىرىپ، الماتىدان استاناعا كوشكەنىمىز سياقتى، جاڭا جۇرتقا اۋىسىپ، قونىس قانا جاڭعىرتىپ جاتىرمىز. بۇل جايلى وبلىس اكىمى زامانبەك قالاباي ۇلى ءنۇرقادىلوۆ تە كوشى-قون توڭىرەگىندە يگى بولعان بىرنەشە دۇركىڭگى ماجىلىستە اسىرەسە شەگەلەپ ەسكەرىپتى. دۇرلىكپەي، دۇرلىگىسپەي كۇندەلىكتى، قالىپتى ىستەردى ءبىر ساتكە دە كىدىرتىپ تەجەمەي ىلگەرىلەي بەرۋ كەرەكتىگىن ءتۇپ قازىق ەتىپ ۇسىندى: الدەقاشانعى الدەبىر ءجونى دە، جوسىعى دا بولەك بوگدە ادامدار تاراپىنان كەتكەن كەلەڭسىز قىلىق، قىلت ەتكەن كەمىستىك-كەمشىلىك ءۇشىن وبلىستىڭ بۇگىنگى باسشىسىن كىنالاۋ، سىرتىنان كەسەك اتىپ قالعىسى كەلىپ، جەڭ ىشىنەن جۇدىرىق ءتۇيۋدىڭ دە رەتسىز ەكەنىن ەسكەرتتى. تەلەديدار ەكراندارىنان دا، ءارتۇرلى گازەتتەر بەتىنەن دە ارتىق-كەم كەتكەن بۇرىنعى اعاتتىققا ءوزىنىڭ ەشقانداي قاتىسى جوعىن قاداپ ايتىپ جاتتى.
ادامعا ورتاعى ب ا ق ەمەس، ادامعا ورتاعى — اقىل مەن ەس. بىرەۋدەن بىرەۋ وزسا، ءبىر ەلدەن ءبىر ەل وزسا — مالىمەن دە، باعىمەن دە ەمەس، اقىلىمەن، ارىمەن وزادى. ءوزدى-وزىنىڭ تاعىنا ماستانىپ، باعىنا سەمىرگەن ەلدە ەشقانداي بەرەكە دە، بەدەل دە بولماق ەمەس، بولمايدى دا. ەرى ەلىمەن اقىلداسسا، ەلى ەرىنە رياسىز، قاپىسىز سەنسە عانا ۇلتىنا بولمەي، رۋىنا ىدىراتپاي، ۇيالى تامىر، ۇرانى ءبىر اعايىن ەدىك دەپ قاي قاشان ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارعاندا ماقسات مۇددە ۇدەسىنەن تابىلىپ، بيىك مۇراتتارعا يەك ارتاتىن بولامىز. مەنىڭ كۇن سايىن ەستىپ، ۇدايى اڭعارىپ جۇرگەنىم بويىنشا وبلىس اكىمى ءدال وسى باعىتتى ۇنەمى باعدارشامداي بەتكە ۇستاپ كەلەدى. ۇلتشىلدىق ورتىنە ۇرىنباي، رۋشىلدىق دەرتىنە بۇرىلماي، قارا قىلدى قاق جارماسا دا، قاپىدا بولار قياناتقا جول بەرمەي كەلگەن باسشى عانا ءوز ۇلتىنىڭ بالاسى عانا ەمەس، بىرەگەي پاناسى، ءبىرتۋار داناسى بولىپ قالا بەرمەك ەل تىزگىنىن ءوز قولىنا ۇستاعان ادامدى بۇرىنعىلار اسپانداعى كۇنگە بالاعان كۇن بىرەۋگە ساۋلەسىن بىرەۋگە اۋرەسىن تۇسىرمەيدى، شاشاتىن نۇرى دا، تورلايتىن كولەڭكەسىندە بارىنە ورتاق بولادى. ەل باسقارعان ونداي ادامنىڭ اينالاسىنا دەگەندە اۋزىنان اقىل، كوزىنەن مەيىر توگىلىپ تۇرماسا وزگەنى قويىپ ەت جاقىن اعايىنىنىڭ ءوزى جات باۋىر بولىپ سۋىسىپ، اپ-ساتتە ودان سىرت اينالا سالۋى دا وپ-وڭاي، ويتكەنى بۇگىنگى ۋاقىت، قازىرگىدەي زاماندا سول مەيىر مەن مەيىرىم، كىسىگە دەگەن قايىرىم تەڭىز سۋىنداي تەمەن تارتىلىپ بارا جاتقانى دا جاسىرىن سىر ەمەس. سونى توقتاتۋدىڭ، الدىن الۋدىڭ جالعىز جولى تاعى دا بىرلىك، تاعى دا تاتۋلىق. ىرىس الدى — بىرلىك بىرلىكتەن ءماندى-ماڭىزدى، بەرەكەلى تىرلىك تۋادى. ىنتىماق بار جەردە — ىرىس تا بارى اقيقات. جوق جەردەن ىلىك ىزدەپ الاكوڭىل، الاكوز بولعاندى توقتاتىپ، قولىنداعى بارىنا عانا ەمەس، كەۋدەڭدەگى ۇياتىڭ مەن ارىڭا سۇيەنگەندە عانا بارقادار تابارىڭ، بولاشاققا ەل بولىپ امان بارارىڭ بەلگىلى.
ارينە، ەل ءىشى بولعان سوڭ ۇرىسى مەن قارىسى، ۇر دا جىعى، ۇرانشىلى، قۋلارى مەن سۇمدارى دا كەزىكپەي تۇرمايدى. جۇرتپەن بىرگە سىعىلىسا كيمەلەپ كەلىپ، قولايلى ساتىنە وراي سىنالاي كىرىپ الىپ، سىلقيا تويىپ بولعان سوڭ سىرتىن بەرىپ اڭىس اڭديتىن، قاپى كەتسەڭ قاۋىپ قالۋعا ءازىر ايلاسى كوپ، ايارلىعى باسىم مىسىق تىلەۋلىلەر دە جوق ەمەس. ءتىپتى باسقاسىن بىلاي قويعاندا تۇلكى قۇيرىق، قاسقىر كومەي جىلماقايلار، پايداكۇنەم جادىگويلەر، وسەك قۇمار ورەسىزدەر از با ەكەن. ولارعا كەلىپ ەكىجۇزدىلىك پەن كۇنشىلدىك، ءمانساپقورلىق پەن ءىشتارلىق قوسىلسا، سولار سىبايلاس قىلمىسقا جەتەكشى بولىپ، جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ، جول كورسەتۋ ارقىلى ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ بىتپەي مە؟! ەل باسقارىپ وتىرعان ادامنىڭ ارىنا داق ءتۇسىرىپ، كەۋدەسىن جىرتاتىن قىر تىكەنەك تە سوندايلاردان شىعادى. ەل ءىشى ءبۇلىنىپ، الاۋىزدىق ەتەك الا باستاعان سايىن ولاردىڭ دا ەسەبى تۇگەلدەنە تۇسەدى. ولاردىڭ امىسە كۇنى شۋاقتى، قونىسى سۋاتتى كەلەتىنى دە سودان. ساياق جۇرگەندى سانعا قوسپاۋعا تىرىسىپ، الا قويدى بولە قىرقۋعا قۇمارتاتىندار دا سولار. سودان بارىپ اقىلگويلەر، ات ۇستىنەن بيلىك ايتقىشتار، بەرەرگە كەلگەندە بەزەرلەر، بورىشى جوق كەپىلدەر، جوعى تۇگەل كۋالەر كوبەيىپ، بىلدىرمەي كەلىپ، ءبۇيى بوپ شاعىپ جاتادى. باسشىنىڭ بەدەلىن بىلعاۋ ارقىلى ءوز ۇپايلارىن تۇگەندەپ الاتىندار دا سول قاتاردان تابىلادى.
مىنە، سولاردىڭ بۇلان قۇيرىق قارەكەتى، قۇيتىرقى ءتىلى، ءتۇبى قىلمىس تىرلىگىنىڭ اياعى تاۋسىلىپ بىتپەس قۋىس-كەۋەك داۋعا اپارىپ سوعادى دا، ءبىرازعا بولسا دا بەرەكەڭدى كەتىرىپ بىتەدى. قاراپ جۇرمەي ەسىڭنەن ايىرىپ، ەسەڭنەن قاعىپ، ەلدىگىڭنىڭ اجىراتىپ كەتەتىن دە سولار. قازاق ونى "قىزدىرمانىڭ قىزىل ءتىلى" دەپ بەكەر ايتپاعان. "جاراسىز ەر، شاراسىز ەل بولمايدى" دەگەندى دە ايتقان سول قازاق.
ايتپاي كەتكەنىمىز ارعا جۇك، ءدال وسى سىبايلاس قىلمىسكەرلىكتىڭ ءبىر ۇشى بارىپ رۋشىلدىققا دا تىرەلەتىنى اقيقات.
سونداي ۇساق پيعىلداعى پەندەلەر الدىعا ءتۇسىپ الادى دا، ەل باسقارىپ وتىرعان ازامات اتىنا كىر كەلتىرىپ الارمىز-اۋ دەگەندى ەسكەرىپ جاتپايدى. ورەسى تار، ءورىسى كەم اڭگىلەر قايىردىڭ ءبارى اعايىننان، قايىرىمنىڭ ءبارى تۋىسقاننان عانا بولادى دەپ ويلايدى. تۋىسپاساڭدا قيماسىڭ، تۋعاننان بەتەر قيىسپاسىڭ بولاتىنىن، وپالى دۇنيەنىڭ ءوزى دە ەڭ الدىمەن سولاردىڭ ءوزارا تاتۋلىعىندا.جاتاتىنىن قاپەرىنە دە العىسى كەلمەيتىن قانپەزەرلەر قانشاما. سولاردى كورگەندە: "قۋ باسىندى كۇيتتەي بەرمە، قۇبا تۇزدە ءتورىڭ ءبىر، قۇبا بەلدە ەلىڭ ءبىر اعايىنىڭ بار، جابىقتان كۇنىڭ جارقىراپ، جايىلعان سۋىڭ سارقىراپ تۇرۋ ءۇشىن دە سول ءبىر ەل ىرگەسىنىڭ ءدايىم عانا بەرىكتىگى، تاتۋلىعى كەرەك!" — دەپ جار سالعىم كەلىپ تۇرادى مەنىڭ. ويتكەنى "جاۋلاسقاندى جاۋ الادى، بولىنگەندى ءبورى الادى"، — دەپ ەسكەرتكەن دە سول باياعى اتام قازاق ەدى عوي.
سونىمەن، ەتەك-جەڭىنىڭ بۇتىندەلۋى ءبىرازعا دەيىن سوزىلار سالقار ءبىر كوش باستالىپ كەتتى. قونىس اۋدارىپ، جۇرت جاڭارتپاقپىز. جاڭا جۇرتتىڭ وتتى-سۋلى بولۋى بارىمىزگە دە تىكەلەي بايلانىستى. "سەن كەلدىڭ، مەن بەردىم" دەگەن كەلەڭسىز مىنەز-قۇلىق بوي كورسەتپەۋى ءۇشىن دە، قايتالاپ ايتام، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارا وتىرىپ، الا قويدى بولە قىرىقپايتىندىعىن ءاردايىم ءوز ىسىمەن دە، سوزىمەن دە دالەلدەپ كەلە جاتقان كوش باسشىسىنىڭ قاباعىنا قاراۋىمىز ءلازىم.
جالپاق جاتقان جەتىسۋدىڭ ارالايىن قاي اۋىلىن،
ءبارى مەنىڭ باۋىرلارىم، ءبارى مەنىڭ اياۋلىم، —
دەگەن ەدىم ءبىر ولەڭىمدە. سول اياۋلى اعايىن رەتىندە ءارتۇرلى ىسكە كەسىرى تيەر اڭگىمەنى ءبىرجولا كۇرەسىنگە ىسىرىپ تاستاپ، كوسەم سالىپ كوش باستاتقان ازاماتقا بۇل تىرلىگىنىڭ دە باياندى بولۋىن تىلەيىك. "اعايىن جۇرتىڭ مول بولسا — ۇلى شەرۋ قولمەن تەڭ، الدىڭعى باسشىڭ وڭ بولسا — سايراپ جاتقان جولمەن تەڭ"، — دەگەن ءسوز بار، ەندەشە، كوشتىڭ باياندى بولۋىن تىلەپ قانا قويماي، كوش باسشىسىنىڭ قاسىنان تابىلىپ، بىرلەسە قىزمەت ەتۋگە تىرىسايىق ءبارىمىز.
تاتۋ تىرلىك، تىنىشتىق كەرەك، اعايىن!
You Might Also Like
-
مەن تەليەۆيزيا مامانى ەمەسپىن، كورەرمەنمىن. سول كورەرمەن رەتىندەگى كورگەن-بىلگەنىمدى، كوڭىلگە تۇيگەنىمدى، تۇيتكىلدەر مەن تۇيىندەۋلەرىمدى عانا ايتقىم كەلەدى. ءۇي-ىشىمىز بولىپ قازاقشا حابار تىڭدايتىنىم...
