InfoHub Logo

ون جىلعا جۋىق ءبىزدىڭ اۋداندى باسقارعان كۇردەۋباي ماتەنباي ۇلى مۇجىقوۆ دەگەن كىسى بولىپ ەدى. ورتا بويلى، دەنە ءبىتىمى تولىقتاۋ، مىعىم كەلگەن، ءوزى دە، ءسوزى دە سالماقتى ادام بولاتىن. كەسكىن-كەلبەتى كەلىسكەن قىزىل-كۇرەڭ جۇزىنەن قاشان بولسىن بەيمالىم ءبىر كىسىلىك بەلگىسى اڭعارىلىپ تۇراتىن. بولمىس-بىتىمىندە سەستەن گورى وزىنە دەگەن سەنىمى مول سياقتى كورىنەتىن، سودان دا بولار، الدە ءبىرىنشى حاتشىنىڭ مىسى باسا ما، جۇرتتىڭ ءبارى ونىڭ الدىندا يمەنە سويلەپ، جاسقانىپ جۇرەتىندەي ەدى.

ءبىر كۇنى سول كۇردەكەڭ (سىرتىنان ءبارىمىز دە ول كىسىنى قۇرمەتتەپ وسىلاي اتايتىنبىز) اۋداندىق گازەتتە ىستەپ جۇرگەن قاستەك بايانبايەۆ ەكەۋمىزدى وزىنە شاقىرتتى.

بۇل — 1963 جىل ەدى. ءبىزدىڭ دە سول جيىرما بەس — جيىرما التىداعى كەزىمىز. اۋداندىق گازەتتىڭ رەداكتورى، ءوزىمىزدىڭ تىكەلەي باستىعىمىز قايىپبەرگەن رىسبەكوۆ قاباعىن تۇيە وتىرىپ: “سەندەردى مۇجىقوۆ شاقىرىپ جاتىر، تەز بارىڭدار!” — دەگەندە، تاعى بىردەڭە ءبۇلدىرىپ قويدىق پا دەپ بۇيرەگىمنىڭ بۇلك ەتە تۇسكەنى بار-تىن.

قاستەك سىر الدىرا قويعان جوق. ول قاشاندا وسىلاي، ءىشىن اشا قويمايدى. توڭىرەگىنىڭ بارىنە مەنسىنبەي قارايتىن ماڭعاز، تاكاپپار. مەن وعان قاراعاندا ەلپىلدەكپىن، كىمنىڭ بولسا دا كوڭىلىن قالدىرماۋعا تىرىسىپ، ەكى وكپەمدى قولىما الا جۇگىرىپ-اق جۇرەتىنىم بار. كەيدە سول مىنەزىمنەن ورعا دا قۇلاي جازداپ، وپىق جەپ تە قالاتىن كەزدەرىم بولىپ تۇرادى.

جاڭاعى: “مۇجىقوۆ شاقىرىپ جاتىر!” — دەگەن جارلىقتى ەستىگەندە بۇيرەگىمنىڭ بۇلك ەتە ءتۇسۋىنىڭ دە وزىندىك سەبەبى جوق ەمەس ەدى. وسىدان ءسال بۇرىن عانا ول كىسىنىڭ الدىندا بولىپ، تەرلەپ-تەپشىپ شىققانمىن. وعان دا سەبەپ بولعان سول باياعى ءوزىمنىڭ ەلگەزەك، كورسەقىزارلاۋ، قىزبالاۋ مىنەزىم ەدى.

كەشكىلىك قاتارلاس جۇرەتىن ەكى-ۇش جىگىت بولىپ، جانقالتامىزدا بىرەر شولمەك شامپانىمىز بار، اۋدان ورتالىعىنداعى اسحاناعا كىرگەنبىز. ول كەزدەگى ۇلكەن-كىشى دەمەي جۇرتتىڭ ءبارى باس سۇعاتىن جالعىز عانا قوعامدىق تاماقتانۋ ورنى سول جەر ەدى. ءبىر ستولدىڭ باسىنا دوڭگەلەنە جايعاسىپ، قاينار بۇلاقتاي بۇرقىلداعان اق كوبىك شامپاننىڭ تىعىنىن اسپانعا اتىپ جاتىرمىز. بىزگە تاياۋ كەلەسى ءبىر ستولدا قالاشا كيىنگەن، كەسكىن-كەلبەتتەرى دە ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قىزدارىنان وزگەشەلەۋ ەكى بويجەتكەن وتىر ەكەن. “قىزدار، بىزگە قوسىلمايسىزدار ما، بىرگە وتىرايىق”،— دەپ سولارعا ءتىل قاتپايمىن با، ءوزىم دە قاراپ وتىرماي. ولار جاۋاپ بەرە قويماعان سوڭ، قاستارىنا بارىپ تا، وزىمشە دجەنتەلمەندىك جاساپ، جالىنعان بوپ جاتىرمىن عوي. ال مىنا قىزدار ءمىز باعار ەمەس، سول سىرەسكەن بەتتەرىمەن ورىندارىنان تۇرىپ، سىپايى باس يزەسۋدىڭ يشاراسىن جاسادى دا ەسىككە بەتتەدى. بەتىمە كەلەر كىم بار دەپ جەرگە سىيماي جۇرەتىن جيىرما بەستەگى كەزىمىز. بەيتانىس قىزداردىڭ كوپە-كورنەۋ كوزگە ىلمەي، جىك-جاپار بولعانىما دا قاراماستان مەنسىنبەي كەتكەندەرىنە ءجۇنىم جىعىلماسا دا، “جىنىم” كەلىپ: “ءاي، قىزدار-اي، وسى قىلىقتارىڭا ءالى-اق وكىنەتىن بولاسىڭدار عوي!” — دەپ سوڭدارىنان داۋىستاي سويلەگەن قالپىمدا، سول جەردە سومپيىپ قالا بەرگەن ەدىم.

ءسۇربويداق جىگىتتەرمىز. ءبىز عانا ەمەس، سۇلۋ قىزداردىڭ وزدەرى دە ءبىزدى كورسە قىلمىڭداي قالىپ، كۇلمەڭدەي ءتۇسىپ تۇرار ەدى.

ەرتەسىنە كەڭسەدەگى ستول باسىندا قاۋىرت ءبىر جۇمىسپەن وتىر ەدىم. تاناۋىمنان شانشىلىپ، جان-جاعىما قاراۋعا دا مۇرشام بولماي جاتقان. تىنىمسىز اشىلىپ-جابىلعان ەسىك جاققا دا بۇرىلىپ قويماپپىن.

رەداكسيانىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولىپ ىستەيتىن سەرىك دەگەن جىگىت كەلىپ:

— ساكەن، سەنى وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى احمەتوۆا (ءاتى-جونىن تولىق ايتتى-اۋ دەيمىن، فاميلياسى — وسى، اتىن ۇمىتىپ قالىپپىن) نەعىپ ىزدەپ ءجۇر؟ سەنىڭ دە كابينەتىڭە ءبىر كىرىپ شىقتى، بايقامادىڭ عوي دەيمىن،— دەپ تۇر.

— ە-ە، قىز ىزدەسە — جامان با، بالكىم عاشىق بولىپ قالعان شىعار،— دەيمىن مەن دە كەرىلىپ-سوزىلىپ.

ويىمدا ەشتەڭە جوق، قاپەرسىز ەدىم.

— اۋداندىق كومسومول كونفەرەنسياسى بولادى عوي، سوعان كەلىپتى،— دەپ سەرىك تاعى پىسىقتاپ قويدى.

مەن دە كومسومول كوميتەتىنىڭ پلەنۋم مۇشەسىمىن، كونفەرەنسيا دەلەگاتى دا ەدىم. “ە، بوپتى!”— دەدىم دە، جايباراقات قالا بەرگەنمىن.تۋرا سول ساتتە اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنەن تەلەفون شالىپ، كۇردەكەڭنىڭ مەنى وزىنە تىعىز شاقىرتىپ جاتقانىن حابارلاسىن. ويىمدا دانەڭە جوق، تاياق تاستام جەر، جەتىپ-اق باردىم. ءبىرىنشى حاتشىنىڭ كابينەتىندە بۇرىن دا بىرەر رەت بولعانىم بار، بىلەمىن.

كۇردەكەڭنىڭ قاباعى سۇستى ەكەن، قول بەرگەن جوق. قارسىسىنداعى قوس كرەسلونىڭ بىرەۋىن يەگىمەن نۇسقاپ: “وتىر!”— دەدى.

وتىردىم. كۇردەكەڭ سول ءبىر قاباعىنان قار جاۋا قاتۋلانعان قالپىندا:

— چتو تى ناتۆوريل؟ — دەپ سۇراقتى ورىسشا قويىپ، تىقسىرىپ الا جونەلگەنى.

ءىشىم قىلپ ەتە قالدى. “ە، باسە! تاڭ اتپاي مەنى نەعىپ ىزدەپ ءجۇر دەسەم، ول قىزداردىڭ سوڭىندا وسىنداي پالەسى بار ما ەدى” — دەگەندى لەزدە ويلاپ ۇلگەردىم دە:

— كۇردەۋباي ماتەنباي ۇلى، ءبارىن دە ءىشىم ءبىلىپ تۇر. ءوزىم-اق سىزگە ەشتەڭەسىن بۇكپەي، تۇگىن جاسىرماي تۇگەل ايتايىنشى، تىڭداڭىزشى!— دەپ جاتىرمىن.

كۇردەكەڭ باس يزەدى. مەن دە اعىمنان جارىلا اقتالا كەتتىم. ەشتەڭەنى جاسىرعان جوقپىن. بولعان ءىستى بولعانىنشا شىپ-شىرعاسىز تۇگەل ايتتىم. “بار بولعانى — ادەمى قىزدار ەكەن وزدەرى، قالجىڭداسىپ، تانىسقىم كەلگەنى راس ەدى”،— دەپ ءبىتىردىم ءسوزىمدى.

كۇردەكەڭنىڭ ءجۇزى جىليىن دەدى. مەنىڭ سوڭعى سوزىمە ءتىپتى جىميعانداي دا بولدى.

— ماعان كەلىپ-كەتتى ول قىزدار. ءبىرى وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، ەكىنشىسى سونداعى تاعى ءبىر لاۋازىمى ۇلكەن قىزمەتكەر قىز كورىنەدى. “ءسىزدىڭ اۋداندا بازبۇزارلار كوپ ەكەن، ءتىپتى ءوزىن-وزى ينتەلليگەنتكە بالايتىن رەداكسيا قىزمەتكەرى ساكەن يماناسوۆ دەگەن جىگىت، اراق ءىشىپ، اسحانادا جۇرەدى ەكەن. كىرىپ-شىققان ادامدارعا سوقتىعىپ، مازالارىن الاتىن كورىنەدى، كوزىمىزبەن كوردىك،— دەيدى.

— مەن سەنىمەن سويلەسۋگە، قىزداردىڭ ايتقانى راس بولسا، سازايىڭدى بەرۋگە ۋادە ەتىپ ەدىم. قاسىڭداعىلار كىم ەدى؟

مەن ءسال توسىلىپ بارىپ، اقىرى ادالىنا كەتتىك قوي، ەندى نەسىن جاسىرايىن دەدىم دە، قاسىمدا بولعان جىگىتتەردىڭ اتتارىن جىپكە تىزە تۇگەل اتاپ بەردىم. ولاردىڭ ءبارى دە جاس تا بولسا جاقسى ىستەرىمەن، ونەگە-ۇلگىسىمەن كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن، اۋداننىڭ بەتكە ۇستار دەرلىك بەلسەندى ازاماتتارى ەدى.

— جارايدى، بارا بەر،— دەدى كۇردەكەڭ. — تەك ەندىگارى كولدەنەڭ كوك اتتىعا سوقتىقپاي، جايىڭا جۇرەتىن بول.

كۇردەكەڭنىڭ اشۋلانعان كەزدە ورىسشاعا باسىپ جىبەرىپ، كوڭىلى تۇسكەندە مايىن تامىزا تازا قازاقشا سويلەيتىنىن ەل اۋزىنان ەستىپ-بىلىپ ءجۇرۋشى ەدىم. كەيىن، ارالاسا كەلە وعان ءوزىمنىڭ دە كوزىم ابدەن جەتە تۇسكەن.

... ەندى مىنە، ءبىر رەداكسيادا قىزمەت ىستەيتىن قاستەك بايانبايەۆ ەكەۋمىزدى قوسارلاپ شاقىرىپ وتىر. بۇل دا تەگىن ەمەس-اۋ دەگەندەي، ىشتە الدەنە ءبىر كۇدىك تە بار. ءبىراق جۋىق ارادا بۇلدىرە قويعان دا ەشتەڭەمىز جوق سياقتى. نەدە بولسا بارا كورەيىك دەپ، ايتىلعان ۋاقىتىندا جۇرەكسىنە بارىپ، سول كىسىنىڭ الدىنان تابىلعانبىز.

كۇردەكەڭنىڭ ءجۇزى جىلى ەكەن. ءبىزدى جايدارى جىميىپ قارسى الدى دا، قارسى الدىنداعى اق داكەمەن تىستالعان كەڭ قولتىق جۇمساق ورىندىقتارعا تەڭدەي ءبولىپ وتىرعىزدى. حال-كۇي سۇرادى، ودان-بۇدان اڭگىمە قوزعادى. ول كەزدە مۇنداي جايما-شۋاق اڭگىمەنىڭ دە ارتىندا تاعى نە بار دەپ قيپاقتاپ وتىراتىن ادەتىمىز بولۋشى ەدى. بىزدىكى سول جاعداي. ءبىراق حاتشىنىڭ ۇنىندە ءزىل جوق ەدى، اعىنان جارىلىپ وتىرعانى اڭعارىلادى.

— ەكەۋىڭدى ادەيى شاقىرتىپ وتىرمىن. جازعاندارىڭدى وقىپ جۇرەمىن، ۇنايسىڭدار،— دەپ، اجەپتاۋىر كوپشىك قويا سويلەپ، ارىدەن وراعىتىپ كەلدى دە، كەنەت ماعان بۇرىلىپ: “ساكەن، سەنى جۇرت تاكاپپار، ءتىپتى بيۋروكرات دەپ ءجۇر. مىنا وزىڭدەي قاستەككە قاراشى. سىپ-سىپايى. ارىپتەسسىڭدەر، دوس-جار جىگىتتەر كورىنەسىڭدەر، وسى قاستەكتەن ۇلگى المايمىسىڭ”،— دەپ ءبىر توقتالدى.

“ءيا”،— دەپ باس يزەي سالۋىما دا بولار ەدى، ءبىراق مەن:

— اپىر-اي، كۇردەۋباي ماتەنبايەۆيچ، مەنىڭ قاي جەرىمدە بيۋروكراتتىق تۇر. بيۋروكتارىڭىز وسى قاستەكتىڭ ءوزى ەمەس پە، مىنە، وسى وتىرعان تۇرىنە دە قاراڭىزشى، تىرسيادى دا وتىرادى عوي،— دەپ شىر-پىرىم شىققانى.

قاستەكتى بىلمەدىم، ءسوزىن ءبولىپ، قارسى شىققانىمدى كۇردەكەڭ جاراتپاي قالدى. ءجۇزى كۇرەڭىتىپ، قاتايا ءتۇستى دە:

— وسىلاردى ايتۋعا شاقىرىم ەدىم. ەستەرىڭدە ءجۇرسىن، ال ساۋ-سالامات بولىڭدار، — دەپ ءبىزدى قاتقىلداۋ ۇنمەن شىعارىپ سالدى.

اۋپارتكوم ەسىگىنەن سىرتقا شىعا قاستەگىمنىڭ دە تالاعى تاس ايرىلسىن:

— وسى سەنىڭ مەندە نەڭ بار، ەي؟ مەنى قوسپاساڭ ءسوزىڭنىڭ ءدامى كىرمەي مە؟ ءوز ءجونىڭدى ءبىلىپ، تىنىش نەگە وتىرمايسىڭ؟!— دەپ دۇرسە قويا بەردى.

بىردەڭە دەپ ءۋاج ايتپاق ەدىم، ءارى قاراي تىڭداماي، قولىن ءبىر سىلتەدى دە، ول دا جونىنە كەتە بەرگەن.

كۇردەكەڭ 1968 جىلى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى دەپ (ايتەۋىر پارتيا كونفەرەنسياسىندا سولاي ايتىلدى) وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنە قىزمەتكە اۋىستى، پارتيالىق كوميسسيانىڭ (سونداي دا ءبىر لاۋازىم ءتۇرى بولعان) ءتوراعاسى بولىپ. سول قىزمەتىندە جۇرگەندە دە مەنى ارنايى شاقىرىپ الىپ، بىرەر رەت اڭگىمەلەسكەنى بار.

— ساكەن، بۇل جاڭا جەر، جاڭا ورتا. ءار ءسوز، ءاربىر ارەكەتىڭە اباي بولۋىڭ كەرەك. سەنىڭ اۋزىڭنان شىققان كەز-كەلگەن ءسوز يماناسوۆتىڭ جەكە پىكىرى ەمەس، وبلپارتكومنىڭ ءسوزى بولىپ قابىلدانادى. وسىنى ەسىڭدە ساقتا. الاكولدەگىدەي بىردە ۇرسىپ، بىردە اقىل ايتىپ جۇرەتىن مۇجىقوۆ ەندى تابىلا قويماس، وزىڭە ءوزىڭ مىعىم بولماساڭ بولمايدى. ساموكونترول دەگەن بولادى،سونى ۇمىتپا،— دەپ ەدى اعالىقپەن. ءسىرا، مەنىڭ قۇلىقسىزداۋ تىڭداپ وتىرعانىمدى سەزىپ قالدى ما، ءسوز اياعىن ادەتتەگىسىنشە ورىسشا اياقتاپ ەدى.

تاعى بىردە وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ 40 جىلدىق پا، الدە 50 جىلدىق پا، مەرەكەلىك پلەنۋمى بولا قالدى دا، سوعان مەن دە شاقىرىلعان ەدىم. ءسال كەشىگىپ قالىپپىن. كۇن ىستىق ەدى. وبلىس ورتالىعىنداعى مادەنيەت سارايىندا ءوتىپ جاتقان جيىنعا پەنجەگىمدى يىعىما جەلبەگەي جامىلا سالىپ، جۇرت سوڭىنان كىرگەنمىن. مەن كىرە بەرە وركەستر ايگىلى “ينتەرناسيونالدى” قۇيقىلجىتا ويناپ قويا بەردى دە، ەلدىڭ ءبارى ورىندارىنان تۇردى. مەن دە سولارعا قوسىلىپ كوپپەن قاتارلاسا قالعانمىن.

ءۇزىلىس كەزىندە مەنى كۇردەكەڭ ىزدەپ تاۋىپ، ىمداپ قانا قاسىنا شاقىرىپ الدى دا:

— ساكەن، پارتيا گيمنى ورىندالىپ جاتقاندا سەن نەگە پەنجەگىڭدى جەلبەگەي جامىلىپ تۇراسىڭ؟ — دەدى ءجۇزى كۇرەڭىتە قالىپ.

— اعا، مەن... ۇلگەرمەي،— دەپ، الدەنەنى مىڭگىرلەدىم-اۋ دەيمىن. الدە ازىلدەدىم بە ەكەن، انىعىن ايتا المايمىن.

قاسىمىزعا كەلىپ، قالجىڭداسپاق بولعان تاعى بىرەۋلەردىڭ ورىنسىز كيلىگۋىن دە، مەنىڭ جاۋابىمدى دا جاراتپاي قالعان كۇردەكەڭ باسقا ءسوز ايتپاستان قاباعىن تۇيە كىلت بۇرىلىپ كەتە بەرىپ ەدى.

سول كەزدە مە، الدە ودان ءسال كەيىنىرەك پە، ەسىمدە جوق، بىردە وسى وڭىرگە بەلگىلى ازامات، بويىنىڭ ۇزىندىعىنا بايلانىستى ۇلكەن-كىشىنىڭ ءبارى “پولتورا قازاق” دەپ اتايتىن سەيدەش مۇقامەتشينمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ سول كۇردەكەڭ:

— وسى ءبىزدىڭ ساكەننىڭ پارتياعا دەگەندە ەمەشەگى ۇزىلە قويمايدى-اۋ دەيمىن، قىسقاسى، بايقايمىن، ۋ نەگو ك پارتيي دۋشا نە لەجيت، — دەپتى مەن تۋرالى. سول ءسوزىن سەيدەش تە بۇكپەسىز عانا ەشبىر وزگەرىسسىز ماعان ايتىپ كەلىپ ەدى. وتىرىك دەسە، كوزى ءتىرى عوي، ءوزى ايتسىن.

كۇردەكەڭنىڭ ءوزى بولسا كوممۋنيستىك پارتياعا جان-تانىمەن شەكسىز بەرىلگەن ادام ەكەندىگىندە ءسوز جوق ەدى. كوپ ىشىندە ءوزىن-وزى ۇستاۋى، سالماقتى مىنەزىنەن بە، بىزگە سول 1963 جىلداردىڭ وزىندە ەگدە تارتىپ قالعان موسقال ادامزات بولىپ كورىنەتىن كۇردەكەڭدەر سوندا بار-جوعى وتىز بەس-وتىز التى جاستاعى جىگىت ەكەن-اۋ! بىزدەن بار بولعانى ون جاستاي عانا ۇلكەندىگى بار ەكەن.

جارىقتىق جاقسى ادام ەدى، ەلۋگە دە تولماي، جۇرەك تالماسىنان قايتىس بولىپ كەتتى...

---