ءسوز تاپقانعا قولقا جوق
ءبىزدىڭ ەلدە (تالدىقورعان ءوڭىرىن ايتامىن) ءۋاليحان نۇرقاسىموۆ دەيتىن كىسى بولىپ ەدى. جۋرناليست. گازەت-جۋرنالدارعا ماقالا، فەلەتوندار جازىپ، سوڭىنا كوبىنە “ۋ.شىڭعىس ۇلى” دەپ قول قوياتىن. ءبىز دە و كىسىنى سىرتىنان امىسە سولاي اتايتىنبىز، قاتارلاس جۇرگەن ۇلكەن-كىشى زامانداس، قالامداستارى دا ونى وسى لاقاپ اتى ارقىلى جاقسى بىلەتىن. وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، امان قايتقانى بار، بويشاڭ كەلگەن، دەنەسىن ۇدايى تىپ-تىك ۇستاپ جۇرەتىن، ءبىر كورمەگە كەلبەتتى ازامات ەدى.
العاش رەت مەن ۋاكەڭنىڭ ءاتى-جونىن راديو ارقىلى ەستىدىم. بىردە “مال يەسى” دەپ اتالاتىن راديوسپەكتاكل تىڭداپ جاتىپ، كەيىپكەرىنىڭ ءبىرىنىڭ اتى مىڭتەڭگە ەكەن، سوعان ەلەڭ ەتە ءتۇسىپ ەدىم، وزىنە قارسى سويلەگەن ابىسىندارىنىڭ ءبىرى وعان: “اتىڭ مىڭتەڭگە بولعانىمەن، ءوزىڭنىڭ ءبىر تەڭگەلىك قۇنىڭ جوق ەكەن عوي!” — دەگەن ءسوزىن ەستىپ، اڭگىمەنىڭ اياعىن كۇتكەنمىن. “سىزدەردىڭ تىڭداعاندارىڭىز ءۋاليحان نۇرقاسىموۆتىڭ “مال يەسى” اتالاتىن راديوپەساسى” دەپ حابارلادى ديكتور. ۇزىنا بويعى سۇلباسى بولماسا، پەسانىڭ وقيعاسىن ۇمىتىپ قالىپپىن، ال مىڭتەڭگە دەگەن كەيىپكەرى بار اۆتورىنىڭ ەسىمى ەستە قالىپ قويىپتى.
... 1959 جىلدىڭ سوڭىن الا “لەنينشىل جاس” گازەتىنە قىزمەتكە شاقىرىلدىم دا، الماتىدا وقىپ جۇرگەن تۇرسىنزادا ەسىمجانوۆ ارقىلى (ەكەۋى دە ءبىر اۋداننان ەكەن) سول كىسىنىڭ وزىمەن دە تانىسقان ەدىم. ارامىزداعى مۇشەل جاس ايىرماشىلىعىنا قاراماي، تەز ءتىل تابىسىپ، اعالى-ىنىلىدەي ارالاس-قۇرالاس بولىپ كەتكەنبىز. استىڭعى ەرنىن جىمقىرىپ الىپ (ناسىباي اتاتىن ەدى)، وقتا-تەكتە شىرت تۇكىرىپ قوياتىن دا، ۋاكەڭ اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتاتىن ەدى كەلىپ. كىسىنى كۇلدىرمەسە وتىرا المايتىن. ءبىز دە ول كىسىنىڭ جاسى ۇلكەندىگىن سىيلاپ، ايتقانىن ەكى ەتپەي جۇردىك-اۋ دەيمىن...
ءبىر جىلدان كەيىن مەن الدەنە سەبەپپەن اۋىلىما قايتتىم دا، ۋاكەڭنەن كوز جازىپ قالا بەرگەنمىن. ءبىراق ۇزىنقۇلاق جاتقان با، سىرتتاي ەستىپ ءجۇردىم، باياعى ءبىزدى ۇيىنە ەرتىپ اپارىپ تانىستىرعان، الماتى رەستوراندارىنىڭ بىرىندە داياشى بولىپ ىستەيتىن كەربەز دە كورىكتى تۇرسىن جەڭگەمىزبەن ءدام-تۇزى جاراسپاي اجىراسىپ كەتىپتى. ءوزى قاراعاندى ما، قوستاناي ماڭى ما، الدەبىر اۋداندىق گازەتتە ىستەپ ءجۇر، دەيتىن بىلەتىن جىگىتتەر.
اۋىلعا قايتىپ ورالىپ، اۋداندىق گازەت رەداكسياسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرىندە، اقشام مەن ەكىنتىنىڭ اراسىندا ءبىزدىڭ ۇيگە قاڭعالاقتاپ ءۋاليحان اعامىزدىڭ ءوزى كىرىپ كەلگەنى عوي. قاسىندا قىزىل شىرايلى، ادەمىشە كەلىنشەك بار. “الىپ قاشىپ كەلەمىن”، — دەپ كۇبىر ەتتى ۋاكەڭ.
قازاق قاي مەيمانىنا كەت دەپ كەۋدەسىنەن يتەرەر ەدى. تورىمىزگە شىعارىپ، كۇتىپ الدىق. ىقىلاس-پەيىلىمىزدى اياعان جوقپىز. ول كەزدە اكە-شەشەمنىڭ كوزى ءتىرى كەزى، بويداق جىگىتپەن، سول كىسىلەردىڭ قولىندا ەدىم.
ءۋاليحان اعام سياقتى مەنىڭ اكەم دە سوعىسقا قاتىسقان ادام. ول دا ناعىز ناسىبايشىنىڭ ءوزى. بىر-بىرىنە ناسىباي شاقشالارىن ۇسىنىپ، وپ-وڭاي ءتىل تابىسىپ، شۇيىركەلەسىپ كەتە بەردى. ۋاكەڭ ءسوزدىڭ مايىن تامىزادى. قاي-قايداعى قىسىر اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتىپ، ءازىل-اجۋا دەگەندى سۋداي ساپىردى. اكەم بولسا-بولماسىن، ۋاكەڭ اۋىز اشسا بولدى، ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلىپ: “ءوي، ساكەن، مىناۋ اعاڭ ءبىر قىزىق ادام ەكەن عوي!” — دەپ ءماز بولادى.
ۋاكەڭ ءبىزدىڭ ۇيدە ءۇش-تورت كۇن جاتتى. العاشقى كەلگەن كۇنى-اق تانىستىرعان — قاسىنداعى قاراتورىنىڭ ادەمىسى دەرلىكتەي سۇلۋ كەلىنشەگىن مەڭزەپ: “باياعىدان قۇمارتىپ جۇرگەن عاشىعىم ەدى، بايىنان اجىراتىپ، الىپ قاشىپ كەلەمىن!” — دەگەن.
كەيىن ونىمەن دە بىردە قوسىلىپ، بىردە اجىراسىپ جۇرگەندە:
حانشايىم دەيتىن قاتىن بار،
كورسەڭدەر ونى — اتىڭدار!
— دەيتىنى دە سول ايەل بولاتىن.
ەداۋىر جىلداردان سوڭ تالدىقورعان وبلىسى قايتا قۇرىلىپ، ءوز الدىنا دەربەس شاڭىراق كوتەردى دە، ءبىز ۋاكەڭمەن سونداعى وبلىستىق “وكتيابر تۋى” اتالاتىن گازەت رەداكسياسىندا قايتادان تابىسقانبىز.
ۋاكەڭ ءالى دە سول باياعىداي ەكەن. وتىرعان جەرى اڭگىمە، جۇرگەن جەرى كۇلكى. ءىشۋدى دە، سو قۇرعىردىڭ سوڭىنا ءتۇسۋدى دە جەك كورمەيتىنگە ۇقسايدى. ءبىراق گازەت جۇمىسىنا شوگەل، قاي جەردە ءجۇرىپ جازىپ تاستايتىنىن بىلمەيسىڭ، كۇن سايىن ءازىل-وسپاعى ارالاس فەلەتونى بۇرقىراپ شىعىپ تا جاتادى. كەز كەلگەن ۇجىمعا سۋداي ءسىڭىپ، تاستاي باتىپ جۇرە بەرەتىن ۋاكەڭ جەرگىلىكتى گازەتتەر ءۇشىن شىن مانىندەگى تاپتىرمايتىن كادر ەدى. امال نە، اراق دەيتىن قۇرعىرىڭ دا وكشەلەپ قالماي قويعانى عوي!
سول كىناسىن دە ءوزى جاقسى بىلەدى، سودان دا قىزمەتكە ورنالاساردا ارىزدى ەكى ءتۇرلى ەتىپ جازادى ەكەن. بىرىندە قىزمەتكە الۋ جونىندە، ەكىنشىسىندە ايى-كۇنىن كورسەتپەي، قىزمەتتەن ءوز ەركىمەن بوساتۋدى سۇراناتىن كورىنەدى. “مۇنىڭىز نە؟” — دەگەن رەداكتورعا: “كەي-كەيدە ءىشىپ كەتىپ، جۇمىسقا سالاقسىعانداي كەزىم بولسا، ءسوزىڭىزدى شىعىن ەتىپ، ەسكەرتىپ جاتپاي-اق “ءوز ەركىمەن كەتتى” دەپ جۇمىستان شىعارا سالىڭىز!” — دەيتىن كورىنەدى.
ءۋاليحان ايتتى دەيتىن ءبىر شۋماق، جارىم شۋماق ءازىل-وسپاق ولەڭدەر، ءاجۋا-مىسقىل ارالاس ءبىرقاقپايلار كوپ-اق ەدى. ادەيىلەپ جيناپ-تەرىپ جۇرمەگەسىن ءبىرازىن ۇمىتىڭقىراپ تا قالىپپىن. مەنىڭ وزىمە دە ءبىر كۇنى ۇيگە ەرتەلەتىپ كەلىپ، قاسىمدا اۋىلدان كەلگەن كىسىلەر بار ەدى، سولاردىڭ كوزىنشە: “ساعان شىعارعان ولەڭىمدى تىڭداشى، — دەي تۇرىپ:
سۇراساڭ رۋىمدى قاراكەرەي،
بۇل كۇندە اۋىل باي دا، قالا كەدەي.
“اسسالاۋماعالەيكۇم!” — دەپ جەتىپ كەپسىڭ،
اۋىلدان بىر-ەكى قوي الا كەلمەي، —
وسىنى كەلىمدى-كەتىمدى اعايىندارىڭا ايتا جۇرەرسىڭ، ماعان قالاماقىسىن جاقسىلاپ تولەسەڭ بولدى”، — دەپ تە ءبىر كۇلدىرگەنى بار ەدى.
ىم-باپ-باپ، ىمباپ-باپ،
سىرا كەتتى-اۋ قىمباتتاپ،
بۇرىنعىداي تاڭ اتپاي
جۇرە المايسىڭ بۇلعاقتاپ، — دەيتىنى دە؛
ورىس ايەلگە ۇيلەنىپ:
قۇتىلسام دەپ بورىشتان،
قاتىن الدىم ورىستان، — دەپ تە؛
ءوزى ايىقپاس دەرتكە تاپ بولعاندا ۇيرەنشىكتى ءازىل كۇلكىسىنەن جازباي:
جاسىرمايمىز — راكپىز،
جاسىمايمىز ءبىراق ءبىز! — دەيتىن دە وسى ۋاكەڭ بولاتىن.
ول كەزدە قالادا ىستەيتىن ينتەلليگەنسيا وكىلدەرىن ەركىنە قويماي ناۋقانشىلىق كەزىندە كولحوزدار مەن سوۆحوزداردىڭ جۇمىسىنا اپارىپ سالاتىن ادەت بولۋشى ەدى. سونداي ءبىر زورلىقپەن قالا ىرگەسىندەگى كولحوزعا “كومەككە” بارعان رەداكسيا قىزمەتكەرلەرى “اقماعامبەتتەن” ءبىراز سىلتەڭكىرەپ جىبەرىپ، ولارى جۇرت كوزىنە تۇسەدى دە، ارتى ايعاي-شۋ، ابىرويسىز اڭگىمەگە اينالادى. رەداكسياداعى پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى دا ناعىز شاش ال دەسە، باس الاتىن اسىرە بەلسەندىنىڭ ءبىرى بولسا كەرەك، ەلدى ءبىراز دۇرلىكتىرە شۋ شىعارىپ، اقىرى بۇلاردىڭ ءىسى قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋرو ماجىلىسىندە قارالاتىن بولىپتى. “ءبورىنىڭ اۋزى جەسە دە قان، جەمەسە دە قان”، الدىمەن سوزگە ىلىگەتىن، ارينە، ۋاكەڭ. ونىڭ ۇستىنە تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي دۇرىلدەپ تۇرعان ءسوسياليزمنىڭ تۇسى.
قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سول كەزدەگى ءبىرىنشى حاتشىسى فەدوتوۆ پا، فەدوروۆ پا، ءجون بىلەتىن ورىس ازاماتى ەكەن، بيۋرو ءۇست ىندە سول ءۋاليحاننان:
— اراقتى كوپتەن ىشەسىز بە؟ — دەپ سۇراپتى.
ۋاكەڭ سوزدەن توسىلعان با:
— قازاق دەگەن حالىق، تەگى، ەرتەرەكتە اراق ىشپەگەن عوي، ولكەمىزگە ورىس اعايىندار قونىستانعالى ونى دا ۇيرەنىپ الدى. ءبىزدىڭ اۋىلدا دا بۇرىن ورىس جوق ەدى، اراق تا ىشپەيتىنبىز. تىڭ كوتەرەمىز دەپ ورىستار كەلگەلى، سولارعا قوسىلىپ مەن دە ىشەتىن بولعانمىن، — دەيدى عوي ءمىزباقپاي.
ورىس حاتشى كوزىمەن شەر شۇقىپ كۇلە بەرىپتى دە، بيۋرو ءماجىلىسىن تاراتىپ جىبەرىپتى.
— ۋاكەڭ، ءسويتىپ تە ءبارىمىزدى ءتونىپ كەلگەن ءبىر پالەدەن قۇتقارىپ جىبەرىپ ەدى، — دەيتىن سول اڭگىمەنىڭ ىشىندە بولعان كىسىلەر.
You Might Also Like
-
ەرتەدە، ەلگە كوممۋنيستەر پارتياسى ۇستەمدىك ەتىپ تۇرعان زاماندا، وسىنداي ءبىر “پارتيالىق جازا”(“پارتيينوە ۆزىسكانيە”) دەگەن ايىپتاۋ ءتۇرى بولۋشى ەدى. قىمس ەتسەڭ بولدى، پارتيا ج...
-
كۇرە جولدان ەداۋىر شەتكەرى جاتقان، ارنايى بۇرىلىپ بارىپ توبەسىنەن تۇسپەسە، كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ كوزىنە تۇسە قويمايتىن شالعايداعى ءبىزدىڭ اۋىلدا ورىس اتاۋلى بولمايتىن ەدى. ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە قىڭقى...
