InfoHub Logo

1971 جىلى تالدىقورعان وبلىستىق گازەتىندە ىستەپ جۇرگەن جەرىمنەن اياق استى ماسكەۋگە وقۋعا بارماق بولدىم. ول كەزدە وتانىمىزدىڭ جۇرەگى بولىپ ەسەپتەلەتىن ماسكەۋ قالاسىندا ەكى جىلدىق جوعارعى پارتيا مەكتەبى بار ەدى. ءدال سول سياقتى، ءبىراق دارەجەسى ءسال تومەندەۋ، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مەكتەپ الماتىدا دا بولعان. پارتيا-كەڭەس قىزمەتىندە جۇرگەن بەلگىلى دە بەلسەندى ازاماتتاردىڭ كوبىسى دەرلىك سولاردا وقىپ، ءبىلىم الۋشى ەدى. جوعارعى پارتيا مەكتەبىن ءبىتىرۋ دەگەن دە وزىنشە ءبىر وقشاۋ دارەجە سانالاتىن.

سودان ءبىر جىل بۇرىن ماسكەۋدەگى سول وقۋ ورنىنا بىزبەن بىرگە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن سەرىك قالييەۆ تە كەتكەن ەدى. ول — بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، سوڭعى كەزگە دەيىن قازاقستان پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ كەلگەن جەكەن قالييەۆتىڭ تۋعان اعاسى، جۋرناليست. مىنەزى قىزىق، ءبولمىس-بىتىمى باسقالاردان بولەگىرەك كىسى. “سەرىك اعاڭمەن بىرگە وقيتىن بولدىڭ”، — دەپ جاتتى ەكەۋمىزدى دە بىلەتىندەر. “ءبىر جىل دا بولسا بۇرىن بارىپ، كورمەگەن جەردىڭ وي-شۇقىرى كوپ، ءتانىس-بىلىس بولىپ قالدى عوي، ساعان العاشقى ايلاردا ءجون سىلتەسە دە قايدا جاتىر” دەگەندەي دە بولىپ ەدى.

ماسكەۋگە ورنالاسا سالا سەرىك اعامدى تاۋىپ الدىم. مەنەن ءبىر كۇرس جوعارى وقيدى. ءبىراق مىنەز-قۇلقى قىزىق ادام ەدى دەدىم عوي، جەرلەسىم ەدى، تۋىسىم ەدى دەپ باۋىرىنا تارتا قويمادى. وزىمەن ءوزى. مەن دە سوسىن كوپ جولاي بەرمەي، ءوز كۇنىمدى ءوزىم كورۋ جاعىنا كوشكەنمىن...

بىردە از كۇنگى دەمالىسقا اۋىلعا بارىپ قايتپاق بولدىم. ءۇي — تالدىقورعاندا. سەرىك اعامنىڭ ءۇيى دە سوندا.

ول كەزدە نەمەنە، ماسكەۋ مەن الماتى ارالىعىنا سامولەت دەگەن اعىلادى دا جاتادى. جوعارعى پارتيا مەكتەبىنىڭ ءبىز سياقتى تىڭداۋشىلارى ءۇشىن ونسىز دا اسا قىمبات ەمەس بيلەت باعاسى ەكى ەسە ارزانداتىلعان. الماتىعا دەيىن سامولەت ءۇش ساعات ۇشادى. ماسكەۋ مەن الماتى اراسىنداعى ۋاقىت ايىرماسى دا ءۇش ساعات. ماسكەۋدەن 6-دا ۇشىپ شىقسا، الماتىنىڭ ۋاقىتىمەن دە سول ساعات 6 بولعاندا اۋەجايدان تۇسەسىڭ دە، اعىلىپ جاتقان ۇشاقتاردىڭ كوزدەپ كەلگەن بىرىنە وتىرا سالىپ، تاعى ءبىر ساعاتتان سوڭ تالدىقورعانداعى ۇيىڭدە وتىراسىڭ.

ءسويتىپ، مەن ءۇش-تورت كۇنگە ۇيگە بارىپ، بالا-شاعامنىڭ قاسىندا بولىپ كەلۋدى ۇيعاردىم. سونى بىلەتىن سەرىك اعام ايەلىنە الدەنە سالەمدەمە بەرىپ جىبەرمەك بولدى. “ءبىراق، — دەپ ەسكەرتتى ماعان الدىن-الا، — سەن ۇمىتشاق سياقتىسىڭ، ءبىر جەردە تاستاپ كەتىپ ايىرىلىپ قالىپ جۇرمە”.

الماتىعا ۇشاتىن سامولەتكە وتىرۋ ءۇشىن دە ەڭ الدىمەن ماسكەۋ ورتالىعىنداعى اەروۆوكزالعا باراسىڭ. جولاۋشىلاردى سول جەردەن ارناۋلى اۆتوبۋسپەن دومودەدوۆو اەروپورتىنا الىپ بارادى.

سەرىك اعام مەنى شىعارىپ سالماق بولدى. ارينە، تۇندەلەتىپ ۇشپاق بولعان ماعان جانى اشىپ جۇرگەن جوق، سول الگى ۇيدەگى جەڭگەمىزگە بەرىپ جىبەرەتىن سالەمدەمەنىڭ قامى.

ول كەزدە دۇنيەنىڭ ءبارى قات. اعامىز ايەلىنە ەتىك ساتىپ العان ەكەن. “تاپتىرمايتىن-اق زات، ايلاپ ىزدەپ، ارەڭ كەزىكتىرىپ ەدىم، ايتەۋىر، جوعالتىپ الما!” — دەيدى ماعان. “جارايدى، كوكە، جوعالتپاۋعا تىرىسامىن”، — دەپ ۋادە بەرەمىن مەن.

ول الدەنە ماتەريالعا جۇتىندىرىپ وراعان الگى ەتىكتى مەنىڭ كونەلەۋ شامادانىمنىڭ ءبىر جاق سىرتقى قابىرعاسىنا جابىستىرا تاڭىپ بەردى. شاماداندى جەردەن كوتەرىپ، سىلكىلەپ تە كوردى. “تۇسپەيدى، — دەدى، — تەك ءبىر جەرگە ۇمىتىپ تاستاپ كەتپەسەڭ بولدى!”.

“ۇمىتىپ كەتپە!” — دەگەن ءبىر ءسوزىن قايتالاي بەرىپ مەنى دە مەزى ەتە باستادى. ءدال اۆتوبۋسقا وتىرعىزا بەرە: “ال، ساكەن، وسى ەتىكتى ءبىر جەردە ۇمىتىپ كەتپەي، جەڭگەڭنىڭ قولىنا تيگىز، تەلەفونمەن ايتىپ تا قويعان ەدىم!” — دەيدى. “بوپتى، اعا، قام جەمەڭىز”، — دەيمىن مەن.

قول الىسىپ، قوشتاسا بەرە: “ال، ايتەۋىر...” دەپ كەلە جاتىر ەدى، مەن دە شىرت ەتىپ:

— وۋ، كوكە، سەنبەيتىنىڭ بار، مەنى نەسىنە اۋرەلەيسىڭ. ميىمدى اشىتا بەرمەي، الىپ قالىڭىزشى! باسقا بىرەۋدەن بەرىپ جىبەرىڭىز! — دەدىم اشۋمەن.

— ءجا، ءبۋىپ-تۇيىپ قويدىق قوي. سەن اڭعال دا الاڭعاسارسىڭ، ۇمىتشاق دا جىگىتسىڭ، ءبىر جەرگە تاستاپ كەتپەسىن دەپ جاتقانىم عوي، — دەدى سەكەڭ ءمىز باقپاي. مەنىڭ كۇيىپ-پىسىپ تۇرعانىمدى دا قاپەرىنە الار ەمەس، “ۇمىتىپ كەتپە” دەگەن ءبىر ءسوزىن قايتالاپ ايتا بەرەدى.

ءاي، اقىرى اجىرادىق-اۋ. ءبىز اەروپورتقا قالاي اتتانىپ بەردىك، سەكەڭ سول مەنى شىعارىپ سالعان جەردە قول بۇلعاپ قالا بەرگەن.

بۇل جولعى ءبىزدىڭ رەيسىمىز — ماسكەۋ-قاراعاندى-الماتى باعىتى ەدى. قاراعاندى قابىلداماي، امالسىز بارىپ سول كەزگى سەلينوگرادقا قوناتىن بولدىق. “جارتى ساعات تۇرامىز” دەپ حابارلاپ جاتتى ۇشاق ديكتورى.

سەلينوگراد اەروپورتىنان تۇسە سالا ءبىر قۇشاق قازاقشا گازەت-جۋرنالدار ساتىپ الدىم دا، ساعىنىپ قالىپپىن، كۇتۋ زالىنداعى كرەسلولاردىڭ بىرىنە جايعاسىپ وتىرىپ، سولاردى شەتىنەن وقۋعا كىرىستىم. وقتا-تەكتە اەروپورت ىشىندەگى راديوعا دا قۇلاق تۇرگەن بولىپ قويامىن. ونىڭ ۇستىنە بىزبەن بىرگە قازاقتىڭ ەكى-ۇش ادەمى قىزدارى بىرگە ۇشىپ كەلىپ ەدى، زالدىڭ ءار تۇسىندا ەرەكشە قىدىرىستاپ جۇرگەن سول قىزداردى كورىپ قويام دا، سولاردى بەلگى تۇتىپ، قاپەرسىز گازەت وقىپ وتىرا بەرىپپىن. ءبىر كەزدە سولاردىڭ ءبىرى كەلىپ:

— اعا، ءسىز الماتىعا ۇشپاق ەدىڭىز عوي، — دەگەنى.

مەن اڭىرايىپ ونىڭ بەتىنە قارايىن. ارەڭ دەگەندە ءتۇسىنىپ “ءيا” دەيمىن عوي باياعى.

— سامولەتىڭىز ۇشىپ كەتتى عوي.

— ال، سەندەر شە؟

— ءبىز قاراعاندىعا ۇشامىز. ءبىزدىڭ جۇگىمىزدى ءتۇسىرىپ بەردى دە، الماتى جۇرگىنشىلەرىن الىپ، ءبىز كەلگەن سامولەت ۇشىپ كەتتى.

جۇگىرىپ ديسپەچەرگە بارايىن. “ەندى ءقايتتىم؟” — دەپ. “اپىر-اۋ، راديومەن الدەنەشە رەت قاقساپ حابارلادىق قوي. قايدا ءجۇرسىز؟” — دەدى ونداعىلار.

مەنىڭ ەكى كوزىم الگى ماسكەۋدەن بىرگە ۇشىپ كەلگەن قىزداردا بولدى دا، سولاردان قالماسام بولدى دەپ، قاننەن-قاپەرسىز وتىرا بەرىپپىن. اەروپورت ءىشى ۇدايى ۋ دا شۋ، راديو حابارىن دا ۇعا قويماسام كەرەك.

— ەندى نە ىستەۋىم كەرەك؟ — دەپ سۇرايمىن اەروپروت ديسپەچەرىنەن.

— ءۇش ساعاتتان سوڭ الماتىعا سامولەت ۇشادى، سونىمەن كەتەسىز، — دەيدى ولار.

امالىم جوق، سوعان كەلىسىپ، ەندى شىعار ەسىكتى اڭدۋمەن بولدىم.

مەن ءوزىمنىڭ سامولەتتەن قالىپ قويعانىما ەمەس، سەرىكتىڭ ايتقانى ءدال كەلىپ، ءوز مۇلكىممەن قوسا، ونىڭ دا سالەمدەمەسىنەن ورتا جولدا ايىرىلىپ قالعانىما وكىندىم. الماتى اۋەجايىنداعىلاردان سۇراستىرىپ كورەرمىن، تابىلماي جاتسا، امال نە، سەرىككە “وسىلاي دا وسىلاي بولدى” دەپ، بار شىنىمدى ايتارمىن دەپ ويلادىم.

الماتى اۋەجايىنان تۇسە وسىندايدى ويلاپ، جان-جاعىما قاراپ قويىپ كەلە جاتقانمىن. جۇرگىنشىلەردىڭ قول جۇگىن بەرەتىن بولمەگە قاراي بۇرىلىپ، موينىمدى سوزا تۇسەمىن. قۇداي ءساتىن سالعاندا، سوناۋ ءبىر شەتتەگى بۇرىشتا جالعىزسىراپ مەنىڭ شامادانىم تۇر ەكەن!

ايەلىم ۇل تاپقانداي قۋانىپ، سول كونەكوز شامادانىمدى بارا باس سالسام كەرەك. بىرەۋلەر كۇلىپ جاتتى، وعان كوڭىل بولە قويعان جوقپىن...

---