كۇش
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كۇش
ساباقتىڭ ماقساتى: كۇش ۇعىمىنا تۇسىنىك بەرۋ جانە ولشەم بىرلىكتەرىمەن تانىستىرۋ.
1. بىلىمدىلىك: كۇش ۇعىمىنا دۇرىس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ
3. تاربيەلىك: العان بىلىمىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ، تەز ويلاۋعا ءوز مۇمكىندىگىنە سەنۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ
كورنەكىلىگى: سلايد، تەست، ينتەراكتيۆتى تاقتا، دينامومەتر، ەلەكتروندى وقۋلىق، سحەما
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. ءبىز نە بىلەمىز؟ (فورمۋلالاردى قايتالاۋ)
ءىV. وتىلگەن تاراۋدى تەست ارقىلى تەكسەرۋ.
ءى نۇسقا.
1. تراەكتوريا دەگەنىمىز نە؟
ا) دەنەنىڭ قوزعالاتىن سىزىعى؛
ءا) دەنەنىڭ قوزعالاتىن سىزىعىنىڭ ۇزىندىعى؛
ب) دەنەنىڭ باسقا دەنەمەن سالىستىرعاندا ورنىنا وزگەرتۋى
2. قوزعالىستاعى اۆتوبۋس جولاۋشىسى قاي دەنەگە قاتىستى تىنىشتىقتا تۇر؟
ا) اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىگە؛
ءا) جەرگە
ب) اۆتوبۋس دوڭگەلەگىنە قاتىستى
3. ساعاتتى سەكۋند تىلشەسىنىڭ قوزعالىس تراەكتورياسى
ا) ءتۇزۋ سىزىق؛
ءا) قيسىق سىزىق؛
ب) شەڭبەر؛
4. قانداي قوزعالىس ءبىرقالىپسىز؟
ا) دەنە تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا بىردەي جول جۇرەتىن قوزعالىس؛
ءا) كەز - كەلگەن ۋاقىت ارالىعىندا بىردەي جول جۇرەتىن قوزعالىس
ب) تراەكتورياسى ءتۇزۋ سىزىق بولاتىن قوزعالىس
5. اتالعان قوزعالىستىڭ قايسىسى ءبىرقالىپتى قوزعالىس؟
1) اۆتوموبيل تەڭسەلگەندە
2) ساعاتتاعى ماياتنيك قوزعالىسى؛
3) ەسكالاتور قوزعالىسى
ا) 1، 2، 3؛ ءا) 1، 2؛ ب) 2، 3
ءىى نۇسقا
1. ۋاقىت وتۋىمەن دەنەنىڭ باسقا دەنەلەرمەن سالىستىرعاندا ورنىن وزگەرتۋى
ا) جۇرگەن جول؛
ءا) تراەكتوريا
ب) مەحانيكالىق قوزعالىس
2. قاي دەنەلەرگە قاتىستى ءجۇزىپ بارا جاتقان ياحتاداعى جۇك قوزعالادى؟
ا) جاعاعا قاتىستى؛
ءا) سۋعا قاتىستى؛
ب) ماچتاعا قاتىستى؛
3. فۋتبول ماچىندا دوپتىڭ قوزعالىس تراەكتورياسى قانداي؟
ا) ءتۇزۋ سىزىق
ءا) قيسىق سىزىق
ب) شەڭبەر
4. قانداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى ەمەس؟
ا) ۇشاقتىڭ ۇشۋى؛
ءا) ساعاتتىڭ سەكۋند تىلشەسىنىڭ قوزعالىسى؛
ب) قولدان تۇسكەن شاريك؛
5. قانداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى؟
ا) كەز - كەلگەن بىردەي ۋاقىتتا تەڭ جول جۇرەتىن قوزعالىس؛
ءا) كەز - كەلگەن ۋاقىت بىردەي جول جۇرەتىن قوزعالىس؛
ب) قوزعالىس تراەكتوريا ءتۇزۋ سىزىق.
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
كۇندەلىكتى ومىردە ءبىز «كۇش» ۇعىمى ارقىلى ءبىر دەنەنىڭ ەكىنشى ءبىر دەنەگە ارەكەتىن سيپاتتايمىز. مىسالى: قولدىڭ دوپقا، ماگنيتتىڭ تەمىرگە، سۋدىڭ جۇزگىشكە ارەكەتى تۋرالى ايتۋعا بولادى. كەيدە بۇل ۇعىم اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلادى.
ماقالدار ايتىلىپ، سوزدەردىڭ تەرەڭ ماعىناسىن جەتكىزۋ ءۇشىن دە كۇش ۇعىمى قولدانىلادى. مىسالى: «بىلەگى كۇشتى ءبىردى جىعادى، ءبىلىمى كۇشتى مىڭدى جىعادى»، «كوپتىڭ كۇشى - بىرلىكتە» دەگەن اتالى سوزدەردىڭ تەرەڭ ماعىناسىن جەتكىزۋ ءۇشىن دە قولدانىلادى.
سونىمەن كۇش ساندىق مانىمەن (مودۋلىمەن) جانە باعىتىمەن سيپاتتالاتىن فيزيكالىق شاما بولىپ
تابىلادى. كۇشتى F ارپىمەن بەلگىلەيدى. كەسىندىنىڭ باسى كۇشتىڭ ءتۇسىرىلۋ نۇكتەسى بولىپ تابىلادى.+
مىنا تاقتاداعى سۋرەتتەن:
ا) قول شارعا اسەر ەتكەندە سەرىپپە جيىرىلادى، ياعني الدىمەن ونىڭ ءبىر ۇشى قوزعالىسقا كەلەدى، سونان سوڭ قوزعالىس سەرىپپەنىڭ باسقا بولىكتەرىنە بەرىلەدى.
ب) جيىرىلعان سەرىپپە جازىلعاندا شاردى قوزعالتادى. ەندەشە اسەر ەتۋشى دەنە ادامنىڭ قولى بولدى - ول شاردى جانە سەرىپپەنىڭ ۇشىن قوزعالتتى.
ۇشىپ بارا جاتقان شاردى توقتاتۋعا نەمەسە قوزعالىسىنىڭ باعىتىن وزگەرتۋگە بولادى. بۇل مىسالداردان «كۇش» قوزعالىس جىلدامدىعىن وزگەرتۋشى. مىسالى: ماشينانى قوزعالتۋ ءۇشىن كوبىرەك كۇش جۇمساۋ كەرەك. كۇشتىڭ سان ءمانى كوپتە، ازدا بولۋى مۇمكىن. ەندەشە كۇشتىڭ جىلدامدىق سياقتى باعىتى دا بولادى.
كۇش بەلگىلەنۋى: ع
ولشەم بىرلىگى: ن
كۇش سان مانىمەن جانە باعىتىمەن سيپاتتالاتىن فيزيكالىق شاما.
تەڭ ارەكەتتى كۇش دەپ - دەنەگە ءبىر مەزگىلدە اسەر ەتەتىن بىرنەشە كۇشتەردىڭ اسەرىندەي اسەر جاسايتىن كۇش سول كۇشتەردىڭ قوسىندىسىنا تەڭ.
SI جۇيەسىندە كۇش بىرلىگىنە نيۋتون (ن) الىنعان. بۇل كۇش بىرلىگى اعىلشىننىڭ ۇلى فيزيگى يسااك نيۋتوننىڭ قۇرمەتىنە نيۋتون دەپ اتالعان. 1ن - تىنىشتىق كۇيىندەگى ماسساسى 1 كگ دەنەگە 1 س ىشىندە 1 م/س جىلدامدىق بەرەتىن كۇش. بۇدان ۇلكەن كۇش بىرلىگى - كيلونيۋتون (كن) دا قولدانىلادى.
وقۋشىنىڭ جەكە شىعارماشىلىعى (ي. نيۋتون ءومىرى)
VI. «تولعانىس». ەسەپتەر شىعارۋ.
ۇلگىرىمى تومەن وقۋشىلارمەن جۇمىس (كارتوچكا)
كىتاپپەن جۇمىس 9 – جاتتىعۋ.
№5
a=8
b=4
c=2
ρ=19، 3
ت/ك m -؟
№ 7
S=0، 4 2م
C= 0، 15 م
ρ=1000 كگ/م3
ت/ك V -؟ m -؟
قورىتىندى.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما
ساباقتىڭ ماقساتى: كۇش ۇعىمىنا تۇسىنىك بەرۋ جانە ولشەم بىرلىكتەرىمەن تانىستىرۋ.
1. بىلىمدىلىك: كۇش ۇعىمىنا دۇرىس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ
3. تاربيەلىك: العان بىلىمىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ، تەز ويلاۋعا ءوز مۇمكىندىگىنە سەنۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ
كورنەكىلىگى: سلايد، تەست، ينتەراكتيۆتى تاقتا، دينامومەتر، ەلەكتروندى وقۋلىق، سحەما
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. ءبىز نە بىلەمىز؟ (فورمۋلالاردى قايتالاۋ)
ءىV. وتىلگەن تاراۋدى تەست ارقىلى تەكسەرۋ.
ءى نۇسقا.
1. تراەكتوريا دەگەنىمىز نە؟
ا) دەنەنىڭ قوزعالاتىن سىزىعى؛
ءا) دەنەنىڭ قوزعالاتىن سىزىعىنىڭ ۇزىندىعى؛
ب) دەنەنىڭ باسقا دەنەمەن سالىستىرعاندا ورنىنا وزگەرتۋى
2. قوزعالىستاعى اۆتوبۋس جولاۋشىسى قاي دەنەگە قاتىستى تىنىشتىقتا تۇر؟
ا) اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىگە؛
ءا) جەرگە
ب) اۆتوبۋس دوڭگەلەگىنە قاتىستى
3. ساعاتتى سەكۋند تىلشەسىنىڭ قوزعالىس تراەكتورياسى
ا) ءتۇزۋ سىزىق؛
ءا) قيسىق سىزىق؛
ب) شەڭبەر؛
4. قانداي قوزعالىس ءبىرقالىپسىز؟
ا) دەنە تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا بىردەي جول جۇرەتىن قوزعالىس؛
ءا) كەز - كەلگەن ۋاقىت ارالىعىندا بىردەي جول جۇرەتىن قوزعالىس
ب) تراەكتورياسى ءتۇزۋ سىزىق بولاتىن قوزعالىس
5. اتالعان قوزعالىستىڭ قايسىسى ءبىرقالىپتى قوزعالىس؟
1) اۆتوموبيل تەڭسەلگەندە
2) ساعاتتاعى ماياتنيك قوزعالىسى؛
3) ەسكالاتور قوزعالىسى
ا) 1، 2، 3؛ ءا) 1، 2؛ ب) 2، 3
ءىى نۇسقا
1. ۋاقىت وتۋىمەن دەنەنىڭ باسقا دەنەلەرمەن سالىستىرعاندا ورنىن وزگەرتۋى
ا) جۇرگەن جول؛
ءا) تراەكتوريا
ب) مەحانيكالىق قوزعالىس
2. قاي دەنەلەرگە قاتىستى ءجۇزىپ بارا جاتقان ياحتاداعى جۇك قوزعالادى؟
ا) جاعاعا قاتىستى؛
ءا) سۋعا قاتىستى؛
ب) ماچتاعا قاتىستى؛
3. فۋتبول ماچىندا دوپتىڭ قوزعالىس تراەكتورياسى قانداي؟
ا) ءتۇزۋ سىزىق
ءا) قيسىق سىزىق
ب) شەڭبەر
4. قانداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى ەمەس؟
ا) ۇشاقتىڭ ۇشۋى؛
ءا) ساعاتتىڭ سەكۋند تىلشەسىنىڭ قوزعالىسى؛
ب) قولدان تۇسكەن شاريك؛
5. قانداي قوزعالىس ءبىرقالىپتى؟
ا) كەز - كەلگەن بىردەي ۋاقىتتا تەڭ جول جۇرەتىن قوزعالىس؛
ءا) كەز - كەلگەن ۋاقىت بىردەي جول جۇرەتىن قوزعالىس؛
ب) قوزعالىس تراەكتوريا ءتۇزۋ سىزىق.
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
كۇندەلىكتى ومىردە ءبىز «كۇش» ۇعىمى ارقىلى ءبىر دەنەنىڭ ەكىنشى ءبىر دەنەگە ارەكەتىن سيپاتتايمىز. مىسالى: قولدىڭ دوپقا، ماگنيتتىڭ تەمىرگە، سۋدىڭ جۇزگىشكە ارەكەتى تۋرالى ايتۋعا بولادى. كەيدە بۇل ۇعىم اۋىسپالى ماعىنادا قولدانىلادى.
ماقالدار ايتىلىپ، سوزدەردىڭ تەرەڭ ماعىناسىن جەتكىزۋ ءۇشىن دە كۇش ۇعىمى قولدانىلادى. مىسالى: «بىلەگى كۇشتى ءبىردى جىعادى، ءبىلىمى كۇشتى مىڭدى جىعادى»، «كوپتىڭ كۇشى - بىرلىكتە» دەگەن اتالى سوزدەردىڭ تەرەڭ ماعىناسىن جەتكىزۋ ءۇشىن دە قولدانىلادى.
سونىمەن كۇش ساندىق مانىمەن (مودۋلىمەن) جانە باعىتىمەن سيپاتتالاتىن فيزيكالىق شاما بولىپ
تابىلادى. كۇشتى F ارپىمەن بەلگىلەيدى. كەسىندىنىڭ باسى كۇشتىڭ ءتۇسىرىلۋ نۇكتەسى بولىپ تابىلادى.+
مىنا تاقتاداعى سۋرەتتەن:
ا) قول شارعا اسەر ەتكەندە سەرىپپە جيىرىلادى، ياعني الدىمەن ونىڭ ءبىر ۇشى قوزعالىسقا كەلەدى، سونان سوڭ قوزعالىس سەرىپپەنىڭ باسقا بولىكتەرىنە بەرىلەدى.
ب) جيىرىلعان سەرىپپە جازىلعاندا شاردى قوزعالتادى. ەندەشە اسەر ەتۋشى دەنە ادامنىڭ قولى بولدى - ول شاردى جانە سەرىپپەنىڭ ۇشىن قوزعالتتى.
ۇشىپ بارا جاتقان شاردى توقتاتۋعا نەمەسە قوزعالىسىنىڭ باعىتىن وزگەرتۋگە بولادى. بۇل مىسالداردان «كۇش» قوزعالىس جىلدامدىعىن وزگەرتۋشى. مىسالى: ماشينانى قوزعالتۋ ءۇشىن كوبىرەك كۇش جۇمساۋ كەرەك. كۇشتىڭ سان ءمانى كوپتە، ازدا بولۋى مۇمكىن. ەندەشە كۇشتىڭ جىلدامدىق سياقتى باعىتى دا بولادى.
كۇش بەلگىلەنۋى: ع
ولشەم بىرلىگى: ن
كۇش سان مانىمەن جانە باعىتىمەن سيپاتتالاتىن فيزيكالىق شاما.
تەڭ ارەكەتتى كۇش دەپ - دەنەگە ءبىر مەزگىلدە اسەر ەتەتىن بىرنەشە كۇشتەردىڭ اسەرىندەي اسەر جاسايتىن كۇش سول كۇشتەردىڭ قوسىندىسىنا تەڭ.
SI جۇيەسىندە كۇش بىرلىگىنە نيۋتون (ن) الىنعان. بۇل كۇش بىرلىگى اعىلشىننىڭ ۇلى فيزيگى يسااك نيۋتوننىڭ قۇرمەتىنە نيۋتون دەپ اتالعان. 1ن - تىنىشتىق كۇيىندەگى ماسساسى 1 كگ دەنەگە 1 س ىشىندە 1 م/س جىلدامدىق بەرەتىن كۇش. بۇدان ۇلكەن كۇش بىرلىگى - كيلونيۋتون (كن) دا قولدانىلادى.
وقۋشىنىڭ جەكە شىعارماشىلىعى (ي. نيۋتون ءومىرى)
VI. «تولعانىس». ەسەپتەر شىعارۋ.
ۇلگىرىمى تومەن وقۋشىلارمەن جۇمىس (كارتوچكا)
كىتاپپەن جۇمىس 9 – جاتتىعۋ.
№5
a=8
b=4
c=2
ρ=19، 3
ت/ك m -؟
№ 7
S=0، 4 2م
C= 0، 15 م
ρ=1000 كگ/م3
ت/ك V -؟ m -؟
قورىتىندى.
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما
You Might Also Like
