ىبىراي شىعارمالارىنداعى ەڭبەك تاقىرىبى
الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى،
«№20 ورتا مەكتەبى» مكم - ءنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ومانوۆا گۇلزات تورەبەك قىزى
قازاق ادەبيەتى 10 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي شىعارمالارىنداعى ەڭبەك تاقىرىبى
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ىبىراي التىنسارين ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قالاي مەڭگەرگەندىگىن پىسىقتاۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا جانە جازباشا ءتىل مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن اشا ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادالدىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تابيعاتتى قورعاۋعا، جاقسى جولداس بولا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پرەزەنتاسيا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر، التىنسارين شىعارمالارى
ساباقتىڭ ادىستەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى، ەڭبەك، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ
2. وقۋ قۇرالدارىن تۇگەندەۋ.
3. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
«ى. التىنسارين قازاق اراسىنان شىققان تۇڭعىش كەمەڭگەر ادام ەدى. ول قاراڭعى، كوشپەلى ءوز حالقىنىڭ ىشىنە ەۋروپالىق مادەنيەتتىڭ جارىق ساۋلەسىن تاراتتى» - دەپ جازدى ورىس دوستارى.
«ورەنبۋرسكيي ليستوك» گازەتى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
«دەرەكتەر سويلەيدى»
1841 – ىبىرايدىڭ تۋعان جىلى. قوستاناي وبل. زاتوبول اۋدانىندا تۋدى.
1850 – ورىنبوردا اشىلعان قازاق - ورىس مەكتەبىنە تۇسەدى.
1857 - مەكتەپتى ۇزدىك ءبىتىرىپ شىققان جىلى
1859 - ورىنبورداعى شەكارالىق كوميسسياعا ءتىلماش بولىپ ورنالاسقان جىلى.
1860 – ورال سىرتىنداعى قازاقتارعا ارنالىپ 4 سىنىپتىق باستاۋىش مەكتەپ
اشۋ تۋرالى شىققاندا (ترويسك، تورعاي، ىرعىز، قازالى) ءوزى سۇرانىپ، تورعاي مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولادى.
1864 – مەكتەپتىڭ قاڭتار ايىندا اشىلعان جىلى
14 - سول مەكتەپكە قابىلدانعان بالا سانى.
1876 – پەتەربۋرگ، قازان قالالارىنا بارعان جىلى
1876 – ن. ن. يلمينسكييگە جازعان حاتىندا «تاتار تىلىندە جازىلعان كىتاپتاردان قۇتىلۋ ءۇشىن، قازاق تىلىندە وقۋعا ارنالعان باستاۋىش كىتابىمدى كەشە عانا باستادىم،» - دەپ جازعان جىلى
1889 – قايتىس بولعان جىلى.
1876 – «قازاق حرەستوماتياسىن» جازۋعا كىرىسكەن جىلى
1879 – ورىنبوردا حرەستوماتيانىڭ باسىلعان جىلى
1881 – ورسكىدە تۇڭعىش مۇعالىمدەر مەكتەبى اشىلدى.
1883 – تورعايدا قولونەر مەكتەبى اشىلدى.
1887 – ىرعىزدا قىزدار مەكتەبىن ۇيىمداستىردى.
1889 – قايتىس بولعان جىلى
ءىىى. جاڭا ساباق
- ى. التىنسارين – بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى. بۇكىل ءومىرىن قازاق بالالارىن وقىتۋعا ارناعان. سول ماقساتپەن العاش رەت بالالارعا ارناپ مەكتەپ اشىپ، وقۋلىق جازعان. اعارتۋشى وقۋلىقتى جازۋداعى ماقساتىن حرەستوماتيانىڭ العى سوزىندە: «بۇل كىتاپتى قۇراستىرعاندا مەن، بىرىنشىدەن، وسى ءبىزدىڭ انا تىلىمىزدە تۇڭعىش رەت شىققالى وتىرعان جالعىز كىتاپتىڭ ورىس - قازاق مەكتەپتەرىندە تاربيەلەنىپ جۇرگەن قازاق بالالارىنا وقۋ كىتابى بولا الۋ جاعىن، سونىمەن قابات، جالپى حالىقتىڭ وقۋىنا جارايتىن كىتاپ بولا الۋ جاعىن كوزدەدىم...» دەپ تۇجىرىمداعان. ويتكەنى حرەستوماتياعا ىبىراي ءوزىنىڭ پەداگوگتىق ماقساتىنا لايىقتاي جازعان تاربيەلىك ءمانى جوعارى كوپتەگەن شاعىن اڭگىمەلەرىن، ولەڭدەرى مەن اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن، سونداي – اق، ورىس پەداگوگتەرى مەن ايتۋلى ورىس قالامگەرلەرىنەن اۋدارعان شىعارمالاردى ەنگىزگەن بولاتىن. بۇل شىعارمالاردىڭ تاقىرىپتىق – يدەيالىق مازمۇنىنان ءبىز ىبىرايدى ۇستاز - تاربيەشى رەتىندە الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان ادامگەرشىلىك ماسەلەلەرىن كورەمىز.
ى. التىنسارين تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىنان كورنەكتى پروزاشى رەتىندە دە ەرەكشە ورىن الادى.
ەڭبەكتى ءسۇيۋ، قادىرلەۋ – ىبىراي اڭگىمەلەرىندەگى نەگىزگى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. مۇندا وتانىن قادىرلەۋگە، سونداي - اق تالاپتى، جىگەرلى، كىشىپەيىل بولۋعا تاربيەلەيدى.
جالقاۋلىق، ناداندىق، زۇلىمدىق، تاكاپپارلىق سەكىلدى جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا ۇندەيدى.
ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ەڭبەك تاقىرىبىنداعى ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرى
1 بىلىمگە شاقىرعان ولەڭدەرى
«كەل، بالالار، وقىلىق!»، «ونەر، ءبىلىم بار جۇرتتار».
2. الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك:
«زالىم تورەگە»، «ءاي، جىگىتتەر»،
3. تابيعات تاقىرىبىندا
«جاز»، «وزەن»
4. ەل ىشىندەگى تەڭسىزدىك، كەلەڭسىزدىكتەردى جىرلايدى.
«ازعان ەلدىڭ بيلەرى، حاندارى، بايلارى»، «زالىم تورەگە».
5. ءوز ەڭبەگىڭمەن كۇن كورگە شاقىرادى
«ءاي، دوستارىم!»
6. ادال ەڭبەكتى، شىندىقتى جىرلايدى
«اراز بول كەدەي بولساڭ ۇرلىقپەنەن» ولەڭى
7. ورىس جازۋشىلارىنىڭ اۋدارمالارى:
ك.. د. ۋشينسكييدىڭ «ءۇندى» اڭگىمەسىن، “ساۋىسقان مەن قارعا”، “تەكە مەن تۇلكى” مىسالدارىن،
ل. ن. تولستويدان “مۇڭسىز ادام”،”دانىشپان قازى”.”ءۇش ۇرى” ەرتەگىلەرىن،
ي. ا. كرىلوۆتىڭ “قارعا مەن تۇلكى” مىسالى
8. ەڭبەك تاقىرىبىندا: «ورمەكشى، قۇمىرسقا، قارلىعاش»، «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى»، «دۇنيە قالاي ەتسەڭ تابىلادى؟»، «اكە مەن بالا»، «جامان جولداس»، «قىپشاق سەيتقۇل»، «تازا بۇلاق»، «باقشا اعاشتارى»، «تالاپتىڭ پايداسى»، «مەيىرىمدى بالا»، «شەشە مەن بالا» ت. ب. اڭگىمەلەرى بار.
«اكە مەن بالا»، «جامان جولداس» اڭگىمەلەرى بويىنشا تالداۋ جۇمىستارى.
▪ اكە
ۇلكەن كىسى
تاعانى الادى
اقىلدى ادام
شيە ساتىپ الدى
ەڭبەكتەندى
▪ بالا
جاس بالا
العىسى كەلمەيدى
اقىلسىز بالا
ساتىپ المادى
ەڭبەكتەنگەن جوق
▪ جاقسى
اۋرۋ جىگىت
جەرگە قۇلادى
ايۋ يىسكەدى
جەردەن تۇردى
جاۋاپ بەردى
▪ جامان
ساۋ بالا
اعاشقا شىقتى
ايۋ
اعاشتان ءتۇستى
سۇرادى
ماقالدى تالداۋ
«جاقسىمەن جولداس بولساڭ جەتەرسىڭ مۇراتقا،
جامانمەن جولداس بولساڭ قالارسىڭ ۇياتقا»
- قانداي جولداسپەن دوس بولۋ كەرەك؟ پىكىرتالاس
- استى سىزىلعان سوزدەرگە فونەتيكالىق تالداۋ جاساۋ.
فونەتيكالىق تالداۋ (قازاق تىلىمەن بايلانىستىرۋ، ماتەماتيكالىق تاسىلمەن داۋىستى دىبىسقا تالداۋ.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. «تازا بۇلاق» اڭگىمەسى.
ءۇ. قورىتىندى.
ى. التىنسارين اتىندا كوشەلەر، مەكتەپتەر بار. الماتىدا ى. التىنسارين اتىندا عىلىمي اكادەمياسى جۇمىس جاسايدى. ى. التىنسارين اتىندا مەدال بار.
«ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار» ولەڭىنىڭ سوڭعى شۋماعىمەن ساباقتى اياقتايمىز.
ءبىز نادان بوپ وسىردىك
يەكتەگى ساقالدى،
«ونەر – جىگىت كوركى» دەپ
ەسكەرمەدىك ماقالدى...
ءبىز بولماساق، ءسىز بارسىز،
ءۇمىت ەتكەن دوستارىم،
سىزدەرگە بەردىم باتامدى.
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما. ى. التىنسارين اڭگىمەلەرىن وقۋ، تاربيەلىك مانىنە كوڭىل ءبولۋ.
«№20 ورتا مەكتەبى» مكم - ءنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ومانوۆا گۇلزات تورەبەك قىزى
قازاق ادەبيەتى 10 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي شىعارمالارىنداعى ەڭبەك تاقىرىبى
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ىبىراي التىنسارين ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قالاي مەڭگەرگەندىگىن پىسىقتاۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اۋىزشا جانە جازباشا ءتىل مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن اشا ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادالدىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تابيعاتتى قورعاۋعا، جاقسى جولداس بولا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پرەزەنتاسيا، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر، التىنسارين شىعارمالارى
ساباقتىڭ ادىستەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى، ەڭبەك، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ
2. وقۋ قۇرالدارىن تۇگەندەۋ.
3. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
«ى. التىنسارين قازاق اراسىنان شىققان تۇڭعىش كەمەڭگەر ادام ەدى. ول قاراڭعى، كوشپەلى ءوز حالقىنىڭ ىشىنە ەۋروپالىق مادەنيەتتىڭ جارىق ساۋلەسىن تاراتتى» - دەپ جازدى ورىس دوستارى.
«ورەنبۋرسكيي ليستوك» گازەتى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
«دەرەكتەر سويلەيدى»
1841 – ىبىرايدىڭ تۋعان جىلى. قوستاناي وبل. زاتوبول اۋدانىندا تۋدى.
1850 – ورىنبوردا اشىلعان قازاق - ورىس مەكتەبىنە تۇسەدى.
1857 - مەكتەپتى ۇزدىك ءبىتىرىپ شىققان جىلى
1859 - ورىنبورداعى شەكارالىق كوميسسياعا ءتىلماش بولىپ ورنالاسقان جىلى.
1860 – ورال سىرتىنداعى قازاقتارعا ارنالىپ 4 سىنىپتىق باستاۋىش مەكتەپ
اشۋ تۋرالى شىققاندا (ترويسك، تورعاي، ىرعىز، قازالى) ءوزى سۇرانىپ، تورعاي مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولادى.
1864 – مەكتەپتىڭ قاڭتار ايىندا اشىلعان جىلى
14 - سول مەكتەپكە قابىلدانعان بالا سانى.
1876 – پەتەربۋرگ، قازان قالالارىنا بارعان جىلى
1876 – ن. ن. يلمينسكييگە جازعان حاتىندا «تاتار تىلىندە جازىلعان كىتاپتاردان قۇتىلۋ ءۇشىن، قازاق تىلىندە وقۋعا ارنالعان باستاۋىش كىتابىمدى كەشە عانا باستادىم،» - دەپ جازعان جىلى
1889 – قايتىس بولعان جىلى.
1876 – «قازاق حرەستوماتياسىن» جازۋعا كىرىسكەن جىلى
1879 – ورىنبوردا حرەستوماتيانىڭ باسىلعان جىلى
1881 – ورسكىدە تۇڭعىش مۇعالىمدەر مەكتەبى اشىلدى.
1883 – تورعايدا قولونەر مەكتەبى اشىلدى.
1887 – ىرعىزدا قىزدار مەكتەبىن ۇيىمداستىردى.
1889 – قايتىس بولعان جىلى
ءىىى. جاڭا ساباق
- ى. التىنسارين – بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى. بۇكىل ءومىرىن قازاق بالالارىن وقىتۋعا ارناعان. سول ماقساتپەن العاش رەت بالالارعا ارناپ مەكتەپ اشىپ، وقۋلىق جازعان. اعارتۋشى وقۋلىقتى جازۋداعى ماقساتىن حرەستوماتيانىڭ العى سوزىندە: «بۇل كىتاپتى قۇراستىرعاندا مەن، بىرىنشىدەن، وسى ءبىزدىڭ انا تىلىمىزدە تۇڭعىش رەت شىققالى وتىرعان جالعىز كىتاپتىڭ ورىس - قازاق مەكتەپتەرىندە تاربيەلەنىپ جۇرگەن قازاق بالالارىنا وقۋ كىتابى بولا الۋ جاعىن، سونىمەن قابات، جالپى حالىقتىڭ وقۋىنا جارايتىن كىتاپ بولا الۋ جاعىن كوزدەدىم...» دەپ تۇجىرىمداعان. ويتكەنى حرەستوماتياعا ىبىراي ءوزىنىڭ پەداگوگتىق ماقساتىنا لايىقتاي جازعان تاربيەلىك ءمانى جوعارى كوپتەگەن شاعىن اڭگىمەلەرىن، ولەڭدەرى مەن اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن، سونداي – اق، ورىس پەداگوگتەرى مەن ايتۋلى ورىس قالامگەرلەرىنەن اۋدارعان شىعارمالاردى ەنگىزگەن بولاتىن. بۇل شىعارمالاردىڭ تاقىرىپتىق – يدەيالىق مازمۇنىنان ءبىز ىبىرايدى ۇستاز - تاربيەشى رەتىندە الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان ادامگەرشىلىك ماسەلەلەرىن كورەمىز.
ى. التىنسارين تۋعان ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىنان كورنەكتى پروزاشى رەتىندە دە ەرەكشە ورىن الادى.
ەڭبەكتى ءسۇيۋ، قادىرلەۋ – ىبىراي اڭگىمەلەرىندەگى نەگىزگى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. مۇندا وتانىن قادىرلەۋگە، سونداي - اق تالاپتى، جىگەرلى، كىشىپەيىل بولۋعا تاربيەلەيدى.
جالقاۋلىق، ناداندىق، زۇلىمدىق، تاكاپپارلىق سەكىلدى جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا ۇندەيدى.
ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ەڭبەك تاقىرىبىنداعى ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرى
1 بىلىمگە شاقىرعان ولەڭدەرى
«كەل، بالالار، وقىلىق!»، «ونەر، ءبىلىم بار جۇرتتار».
2. الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك:
«زالىم تورەگە»، «ءاي، جىگىتتەر»،
3. تابيعات تاقىرىبىندا
«جاز»، «وزەن»
4. ەل ىشىندەگى تەڭسىزدىك، كەلەڭسىزدىكتەردى جىرلايدى.
«ازعان ەلدىڭ بيلەرى، حاندارى، بايلارى»، «زالىم تورەگە».
5. ءوز ەڭبەگىڭمەن كۇن كورگە شاقىرادى
«ءاي، دوستارىم!»
6. ادال ەڭبەكتى، شىندىقتى جىرلايدى
«اراز بول كەدەي بولساڭ ۇرلىقپەنەن» ولەڭى
7. ورىس جازۋشىلارىنىڭ اۋدارمالارى:
ك.. د. ۋشينسكييدىڭ «ءۇندى» اڭگىمەسىن، “ساۋىسقان مەن قارعا”، “تەكە مەن تۇلكى” مىسالدارىن،
ل. ن. تولستويدان “مۇڭسىز ادام”،”دانىشپان قازى”.”ءۇش ۇرى” ەرتەگىلەرىن،
ي. ا. كرىلوۆتىڭ “قارعا مەن تۇلكى” مىسالى
8. ەڭبەك تاقىرىبىندا: «ورمەكشى، قۇمىرسقا، قارلىعاش»، «باي بالاسى مەن جارلى بالاسى»، «دۇنيە قالاي ەتسەڭ تابىلادى؟»، «اكە مەن بالا»، «جامان جولداس»، «قىپشاق سەيتقۇل»، «تازا بۇلاق»، «باقشا اعاشتارى»، «تالاپتىڭ پايداسى»، «مەيىرىمدى بالا»، «شەشە مەن بالا» ت. ب. اڭگىمەلەرى بار.
«اكە مەن بالا»، «جامان جولداس» اڭگىمەلەرى بويىنشا تالداۋ جۇمىستارى.
▪ اكە
ۇلكەن كىسى
تاعانى الادى
اقىلدى ادام
شيە ساتىپ الدى
ەڭبەكتەندى
▪ بالا
جاس بالا
العىسى كەلمەيدى
اقىلسىز بالا
ساتىپ المادى
ەڭبەكتەنگەن جوق
▪ جاقسى
اۋرۋ جىگىت
جەرگە قۇلادى
ايۋ يىسكەدى
جەردەن تۇردى
جاۋاپ بەردى
▪ جامان
ساۋ بالا
اعاشقا شىقتى
ايۋ
اعاشتان ءتۇستى
سۇرادى
ماقالدى تالداۋ
«جاقسىمەن جولداس بولساڭ جەتەرسىڭ مۇراتقا،
جامانمەن جولداس بولساڭ قالارسىڭ ۇياتقا»
- قانداي جولداسپەن دوس بولۋ كەرەك؟ پىكىرتالاس
- استى سىزىلعان سوزدەرگە فونەتيكالىق تالداۋ جاساۋ.
فونەتيكالىق تالداۋ (قازاق تىلىمەن بايلانىستىرۋ، ماتەماتيكالىق تاسىلمەن داۋىستى دىبىسقا تالداۋ.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. «تازا بۇلاق» اڭگىمەسى.
ءۇ. قورىتىندى.
ى. التىنسارين اتىندا كوشەلەر، مەكتەپتەر بار. الماتىدا ى. التىنسارين اتىندا عىلىمي اكادەمياسى جۇمىس جاسايدى. ى. التىنسارين اتىندا مەدال بار.
«ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار» ولەڭىنىڭ سوڭعى شۋماعىمەن ساباقتى اياقتايمىز.
ءبىز نادان بوپ وسىردىك
يەكتەگى ساقالدى،
«ونەر – جىگىت كوركى» دەپ
ەسكەرمەدىك ماقالدى...
ءبىز بولماساق، ءسىز بارسىز،
ءۇمىت ەتكەن دوستارىم،
سىزدەرگە بەردىم باتامدى.
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما. ى. التىنسارين اڭگىمەلەرىن وقۋ، تاربيەلىك مانىنە كوڭىل ءبولۋ.
You Might Also Like
