كۇز
كۇز-ادامزاتتىڭ ساعىنىش ايى
سەمەي قالاسى ت.امانوۆ اتىنداعى№16
جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ
9-سىنىپ وقۋشىسى الماس قىزى ايزەرە
وسى ءبىر ءۇش ارىپتەن تۇراتىن جىل مەزگىلىنىڭ وزىندىك سىرى، قۇپياسى مەن قادىر-قاسيەتى، ادام ومىرىندە الاتىن ورىنى، كوڭىل- كۇيگە دەگەن اسەرى بار ەكەنىن جايشىلىقتا ادام بالاسى ەسكەرە بەرمەيتىنى بار –اۋ دەپ ويلايمىن. جايشىلىقتا جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىنىڭ ءبىرى دەپ قانا ەسەپتەيتىن كۇز ايلارى ەڭ الدىمەن ىرىس، بايلىق، مولشىلىق، بەرەكە مەن تەر توكتى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىن كورەتىن ساناۋلى ءسات، ادال ەڭبەكتىڭ جيىنتىعىنىڭ كورىنىسى سانالاتىن قىمبات ۋاقىت دەرسىز.
كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى، ساپ- سارى بوپ جايقالعان التىن استىق الابى، قايناعان ەڭبەك، قىزىل قىرمان، تاۋ-تاۋ بوپ ۇيىلگەن التىن ءدان. ول- ەرتەڭگى داستارحانداعى «اس اتاس-نان» دەگەن دانا حالىقتىڭ الدىنداعى جەيتىن نانى، ىرىزدىق، نەسىبەسى. ول نەسىبەنى بىزگە وسى جىل مەزگىلى تارتۋ ەتتى عوي. قامبا تولى استىق، كوكونىس پەن جەمىس-جيدەك. نان بولسا، ءان دە بولادى. ارپا- بيداي- اس ەكەن، التىن كۇمىس- تاس ەكەن،- دەگەن حالقىمىز قىس قامىن جاساپ، كوڭىلىن كەلەر كوكتەمگە دەيىن ءبىر دەمدەپ، جانى جاي تابادى. مىنە، وسىعان وراي، كۇزدى بايلىقتىڭ باستاۋى، كوڭىلدىڭ جايلاۋى دەمەسكە بولا ما؟
ءجا، جيىن-تەرىن جايلى ايتتىق. ەندى كۇزدىڭ قانداي سىرى بار دەسەك بولادى؟ يا، ءار مەزگىل ءتارىزدى قىركۇيەك پەن قازان، قاراشا ايلارىنىڭ دا وزىندىك سىرى، ساعىنىشى بار شىعار، بالكىم؟ كوكتەمدە تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشى مەن ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن قاناتىنا بايلاپ، ايشىلىق الىس جولداردى، تەڭىزدەر مەن مۇحيتتاردى ارتقا تاستاپ، وتكەن جىلى ءوزى سالىپ كەتكەن ۇياسىنا اداسپاي كەلىپ قونعان قارلىعاش قۇستىڭ قۇدىرەتىن تۇسىنە الار ما ەكەنبىز، وسى ءبىز؟
ويلاپ قاراساق، ۇشقان ۇياعا دەگەن ادالدىقتىڭ بەلگىسىندەي بولعان وسى ءبىر جۇدىرىقتاي قۇستىڭ ادالدىعى، ادامدارعا دەگەن سەنىمى ءبىزدى ويلاندىرۋى كەرەك-اۋ دەيمىن...
نە دەگەنمەن دە، تابيعاتتىڭ تىلسىم كۇشى مەن جىل مەزگىلدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى اقىلدى ادامنىڭ ساناسىنا ساۋلە شاشىپ تۇراتىنى انىق. مىنە، وسى قارلىعاش كۇز كەلگەندە ىستىق ۇياسى مەن تۋعان مەكەنگە قوش ايتىپ، قاناتىنا كەلەر كوكتەمگە دەگەن ءۇمىتى مەن ارمانىن بايلاپ، الىس جاقتى بەتكە الادى. كۇزدىڭ قارا سۋىعىنا ۇرىندىرماي، بالاپاندارىنىڭ قامى ءۇشىن قيانعا كەتەدى.
ادام ءومىرى دە جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى تارىزدەس. بالعىن بالالىق –كوكتەم، جايناعان جاز- جالىنداعان جاستىق، قوڭىر كۇز- ەگدەلىك پەن قارتتىقتىڭ بەلگىسىندەي.
اقىن ءابدىراحمان اسىلبەكتىڭ «ءومىردىڭ كوبى كەتىپ، ازى قالدى» اتتى ولەڭىندەگى
«جازدان سوڭ تۇنجىراعان كۇزىم كەلىپ،
قويا ما قاباق اشپاي كىم بىلەدى» دەپ جىرلاۋى قاريا قارتتىق پەن داريا كوڭىلدىڭ استاسۋى ءتارىزدى. كۇز كەلگەندە كوڭىلگە قوڭىرقاي ويلار مەن الداعى كۇنگە دەگەن سۇراعى كوپ ساۋالداردىڭ سانادا شيرىعاتىنى تاعى بار...
وسى كۇزدى «پوەزيا پايعامبارى» اتانعان بۇكىل الەم 175 جىلدىق مەرەيتويىن تويلاپ جاتقان اباي اتامىزدان ارتىق جىرلاعان، سۋرەتتەگەن، كوز الدىڭنان كەتپەسپەي ەتىپ سيپاتتاعان اقىن جوق قوي، ءسىرا.
اقىننىڭ «سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق، قاپتايدى اسپان» دەپ باستالاتىن «كۇز» اتتى ولەڭىندە اقىن ءوز زامانىنداعى كۇز مەزگىلىندەگى اۋىل حالقىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن، حال- جاعدايى مەن الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى كورسەتەدى. سونىمەن بىرگە تابيعاتتاعى وزگەرىستەردى دە سىرت قالدىرمايدى.
... جاسىل ءشوپ، بايشەشەك جوق بۇرىنعىداي،
جاستار كۇلمەس، جۇگىرمەس بالا شۋلاي.
قايىرشى شال-كەمپىردەي ءتۇسى قاشىپ،
جاپىراعىنان ايرىلعان اعاش، قۋراي.
وسى ءبىر ءتورت جول، ءبىر شۋماقتا مەن ءۇشىن ءتورت ءتۇرلى ءپالساپا جاتقانداي.
الىپ تاۋلاردىڭ مەكەنى- نارىنقولدىڭ عانا تاس تۇلەگى ەمەس، قازاق پوەزياسىنىڭ الىپتارىنىڭ قاتارىنان تابىلا بىلگەن مۇقاعالي ماقاتايەۆ اعامىز دا ءوزىنىڭ جان سىرىن «كۇرەڭ كۇز» ولەڭىنە سىيعىزا ءبىلدى.
...جاز كەلەر جانە جاپ-جاسىل،
جاقسىلىق تاعى تىلەرمىن.
جادىراپ ءومىر سۇرەرمىن،
قوش ەندى، قوش بول، كۇرەڭ كۇز!
...جاز كەلەر جانە جاپ-جاسىل،
جاساۋىن جەردىڭ تۇگەندەر.
قوش ەندى، قوش بول، كۇرەڭ كۇز!
اق قىستى تەزدەپ جىبەرگىز.
اق قىستاي ءاپپاق ءبىر ەلمىز،
شيرىعىپ ءبىراز جۇرەرمىز.
شىنىعىپ ءومىر سۇرەرمىز.
يا، اقىن كۇرەڭ كۇزدىڭ ارتىندا شيرىقتىراتىن، شىنىقتىراتىن اپپاق قىس بارىن، سوسىن جادىراتار جاپ –جاسىل جازدىڭ كەلەرىنەن ءۇمىت كۇتەدى. بۇل اق نيەتتى ادامزاتقا ورتاق قاسيەت.
بيىل تۋعانىنا 100 جىل تولعان، قازاق دەگەن قاھارمان ەلدىڭ بار ەكەنىن «مەن- قازاقپىن، مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» دەگەن وكتەم داۋسىمەن الەمدى سەلت ەتكىزگەن جۇبان مولداعالييەۆ اتامىز «كۇز» مەزگىلىنە ارناعان ولەڭىندە
كۇندەرى بار قىزۋى ابدەن سونبەگەن،
گۇلدەرى بار قىزىلى ءالى سەمبەگەن.
كۇز دە مەنىڭ ەلۋ جاسىم سياقتى،
جازدار ءوتىپ، قىس كەلەر دەپ سەنبەگەن.
دالادا دا سايراڭداعان سارى ەلەس،
سارى سۋرەت التىن تاڭنىڭ ءسورى ەمەس.
كۇز دە مەنىڭ ەلۋ جاسىم سياقتى،
نە جىگىت جاس، نە ەڭكەيگەن كارى ەمەس...دەپ جىرلايدى.
وسى ولەڭنىڭ تولىق ماتىنىندە جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى مەن ادام ءومىرىنىڭ ءتورت كەزەڭى كەرەمەت سۋرەتكەرلىك شەبەرلىكپەن استاسقان. بۇدان اسقان شەندەستىرۋ بولماس دەپ ويلايمىن.
ارينە، تىلسىم دۇنيە مەن قۇپيسى مول تابيعاتتىڭ ءار مەزگىلى جايلى ادام بالاسى تاۋسىپ ايتا الماس، سيپاتتاپ، سىرىنا جەتە الماس. مەن دە ءوز الىمشە وسى قۇپيالار مەن سانسىز سىرلارعا ۇڭىلگەن بولدىم...
You Might Also Like
-
بۇگىندە ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى الەمدەگى ۇزدىك 200 ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قاتارىنا كىرگەن – Quacquarelli Symonds (QS) اگەنتتىگى جاھاندىق رەيتينگىندە العاشقى قازاقستاندىق جوعارى و...
-
مۋزەي – ەل تاريحى، ۇلتتىڭ مادەنيەتىنەن حابار بەرەتىن تاريحتىڭ قاينار كوزى. مۋزەيدە ساقتالعان ءاربىر قۇندىلىقتان سول جەكە مۇرا تاريحىن عانا ەمەس، سول مۇراعا بايلانىستى كەزەڭدى، ونى ...
