لوگوريتميكا مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارداعى سويلەۋ بۇزىلىستارىن تۇزەتۋ قۇرالى رەتىندە
م.قوزىبايەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
«ارنايى جانە الەۋمەتتىك پەداگوگيكا» كافەدراسى،
5ۆ010500 – «دەفەكتولوگيا» ماماندىعىنىڭ
4 كۋرس ستۋدەنتى قۇدابايەۆا نۇرسايا
اننوتاسيا: ماقالادا بالالاردىڭ سويلەۋ كەمىستىكتەرىن تۇزەتۋدە لوگوريتميكانى قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى سۇراق قاراستىرىلادى.
كىلت سوزدەر: لوگوريتميكا، سويلەۋ بۇزىلىستارى، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى جاس – بالانىڭ جەكە باسىنىڭ تۇلعالىق قالىپتاسۋىنداعى ماڭىزدى كەزەڭ. تازا جانە دۇرىس سويلەۋدى قالىپتاستىرماي، قارىم-قاتىناس داعدىلارىن يگەرۋ جانە قورشاعان الەممەن قاتىناس ورناتۋدى ۇيرەنۋ مۇمكىن ەمەس. سوڭعى جىلدارى، سويلەۋ قابىلەتى بۇزىلعان بالالار سانىنىڭ ءوسۋى كوپ بايقالۋدا.
لوگوريتميكا – بۇل تۇزەتۋ، ءبىلىم بەرۋ جانە ساۋىقتىرۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان تاپسىرمالار، مۋزىكا مەن قوزعالىسقا نەگىزدەلگەن ويىندار، سوزدەر مەن قوزعالىستار جانە مۋزىكالىق جاتتىعۋلار جيىنتىعى.
مۋزىكا، قوزعالىس جانە سويلەۋ بايلانىسىنا سۇيەنە وتىرىپ، لوگوريتميكالىق ويىندار مەن جاتتىعۋلار ءارتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى:
- ەستۋ جانە كورۋ زەيىنىنىڭ دامۋى؛
- فونەمالىق ەستۋىنىڭ دامۋى؛
- كەڭىستىكتىك قوزعالىستاردىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنىڭ دامۋى؛
- جالپى جانە ۇساق متوريكانىڭ، ميميكانىڭ دامۋى؛
- فيزيولوگيالىق جانە فوناسيالىق تىنىس الۋدىڭ دامۋى؛
- دىبىستاردىڭ ارتيكۋلياسياسىنىڭ قالىپتاسۋى؛
- ىرعاقتىق سەزىمنىڭ دامۋى.
لوگوريتميكالىق ساباقتار تەك سويلەۋ-موتوريكالىق جاتتىعۋلارىن عانا قامتىمايدى (ساۋساق جاتتىعۋلارى، بۋىنۇيقاستار)، سونىمەن قاتار، رەلاكساسيالىق ادىستەردى(ماسساج، ساموماسساج، تىنىس الۋ جاتتىعۋلارى، كوممۋنيكاتيۆتى ويىندار)، سونداي-اق ميميكالىق جاتتىعۋدار، ءجۇرۋ مەن جۇگىرۋدىڭ ءارتۇرلى تۇرىندەگى جاتتىعۋلاردى قولدانۋعا بولادى.
لوگوريتميكا كەلەسى ەلەمەنتتەردەن تۇرادى:
- لوگوپەديالىق گيمناستيكا (سويلەۋ ورگاندارىن دىبىس شىعارۋعا دايىندايتىن ارتيكۋلياسيالىق اپپارات مۇشەلەرىنىڭ بۇلشىقەتتەرىن نىعايتۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار كەشەنى)؛
- دىبىستاردى ماشىقتاندىرۋ جانە اجىراتۋدى جاتتىقتىرۋعا ارنالعان بۋىنۇيقاس؛
- ۇساق موتوريكانى دامىتۋعا ارنالعان ساۋساق گيمناستيكاسى؛
- بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس بۇلشىقەتتىك قيمىل جانە ۇيلەسىمدى قوزعالىستى جاتتىقتىرۋعا باعىتتالعان جالپى موتوريكالىق جاتتىعۋلار؛
- ءان ايتۋ داعدىلارى مەن تىنىس الۋدى دامىتۋعا ارنالعان ۆوكالدىق-ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلار؛
- ىرعاقتى سويلەۋى، سويلەۋدى ەستۋ مەن ەستە ساقتاۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ارنالعان قول قيمىلىمەن سۇيەمەلدەنەتىن اندەر مەن ولەڭدەر؛
- سويلەۋدى، زەيىندى، كەڭىستىكتە باعىت تابۋ، ءجۇرۋدى دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن مۋزىكالىق ويىندار.
- ميميكالىق بۇلشىقەتتەردى،ەموسيونالدىق سالانى، قيال مەن اسسوسياتيۆتى-بەينەلى ويلاۋدى دامىتۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار؛
- ەموسيونالدىلىقتى جانە اۋىزشا ەمەس قارىم-قاتىناس قۇرالدارىنىڭ ەكسپرەسسيۆتىلىگىن، ءپوزيتيۆتى ءوزىن-وزى قابىلداۋدى دامىتۋعا ارنالعان كوممۋنيكاتيۆتى ويىندار مەن بيلەر؛
كورسەتىلگەن اقپارات نەگىزىندە ساباقتاردا لوگوريتميكانى جانە ونىڭ ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ ءۇشىن جاتتىعۋلار كەشەنىن ۇسىنامىن:
1. ديناميكالىق جاتتىعۋ «كوڭىلدى كوكتەم»
بالالار قول ۇستاسىپ پەداگوگ ىزىمەن ەدەندە جاتقان گۇلدەر اراسىمەن يرەلەڭدەپ وتەدى.
كوكتەم قانداي كوڭىلدى،
كۇمىس جاڭبىر توگىلدى.
ءمولدىر اسپان اشىلىپ،
كۇن پەردەسى سوگىلدى.
2. تىنىس الۋ جاتتىعۋى «تىنىس الايىق»
ماقساتى: فيزيولوگيالىق تىنىس الۋدى دامىتۋ، ديافراگمالىق تىنىستى قالىپتاستىرۋ.
وتكىزىلۋى: بالالار ورنىندا تۇرعان كۇيدە، يىقتارىن كوتەرمەي تەرەڭ تىنىس الادى، سودان كەيىن دەمىن ءىشتىڭ قيمىلىن قاداعالاي وتىرىپ سىرتقا شىعارادى. جاتتىعۋ ساناۋ ارقىلى (دەم الۋ- 1،2،3 جانە دەم شىعارۋ- 1،2،3) نەمەسە مۋزىكالىق نوتالاردى ايتۋ ارقىلى (دو-رە-مي-دەم الۋ، مي-رە-دو-دەم شىعارۋ) ءۇش رەتتەن جەتى رەتكە دەيىن جاسايدى.
3. «ميميكا»
ميميكالىق بۇلشىقەتتەردىڭ دامۋى تابيعي ميميكالىق قوزعالىستاردى قولدانۋعا نەگىزدەلۋى مۇمكىن:
«جىلاۋ» - كوزدى قاتتى قىسۋ.
«تاڭقالۋ» - قاستى جوعارى كوتەرۋ جانە ءتۇسىرۋ.
«اشۋلانۋ» - ماڭداي بۇلشىقەتىن جيىرۋ.
«شار ۇرلەيمىز» - بەت بۇلشىقەتىنە كۇش سالماي اۋا جيناۋ.
الدىمەن جەكەلەگەن بەت بۇلشىقەتىنىڭ قوزعالىسى جاتتىعادى، كەيىن ول ميميكالار بىرىگىپ قۋانىش، قايعى، رەنىش، شاتتانۋ سەكىلدى كۇردەلى سەزىمدەردى بەينەلەۋگە كوشەدى.
4. «الىس-جاقىن»
ماقساتى: داۋىس كۇشى مەن سويلەۋ تىنىسىن دامىتۋ، ەرىن بۇلشىقەتتەرىن بەلسەندىرۋ.
ويىن سيپاتى:
ءمۇعالىم بالالارعا دىبىس جاقىن جەردەن شىقسا، انىق، قاتتى ەستىلەتىنىن، ال ەگەر الىستان ەستىلسە تىنىش، جاي ەستىلەتىنىن تۇسىندىرەدى. كەيىن ءبىر بالاعا قاندايدا ءبىر زاتتىڭ نەمەسە جانۋاردىڭ دىبىسىن قاتتى جانە جاي ايتۋىن ۇسىنادى. ال قالعان بالالار دىبىستىڭ الىستان نەمەسە جاقىن جەردەن ەستىلىپ تۇرعانىن تابادى. كەلەسى بالالار دا تاپسىرمانى ورىندايدى.
5. «ۇلكەن ايۋ قورباڭداپ جۇرەدى»
ماقساتى: قيمىلعا سايكەس سويلەۋ قارقىنىن وزگەرتە الۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
جاتتىعۋ سيپاتى: «ۇلكەن ايۋ قورباڭداپ جۇرەدى...» دەگەن ءمۇعالىم سوزىنە بالالار اسىقپاي، ءبىر ورىندا اياقتارىن بيىك كوتەرە وتىرىپ جۇرەدى جانە جاي «توپ-توپ» دەپ ايتىپ تۇرادى.
«كىشكەنتاي قونجىقتار تەز تەز جۇگىرەدى...» دەگەن ءمۇعالىم سوزىنە بالالار ءبىر ورىندا قىسقا قادامدارمەن جۇگىرەدى جانە تەز-تەز «توپ-توپ-توپ» دەپ ايتادى.
6. «ءسوزدى ءبولىپ ايت»
ماقساتى: بالالاردى سويلەمدەگى بەلگىلى ءبىر سوزگە ەكپىن قويا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
قۇرالدار: ءارقايسىسىندا كەزەكپەن بويالعان 1،2،3،4 سيفرلارى بار ءتورت كارتوچكا.
جاتتىعۋ سيپاتى: بالالارعا فرازاداعى سوزدەردىڭ سانى بويىنشا ساندارى بار كارتالار كورسەتىلەدى. ءمۇعالىم بالالارعا ءبىر سويلەمدى ءارتۇرلى قىلىپ ايتۋدى ۇيرەنەتىندەرىن ايتادى. مىسالى ءتورت سوزدەن قۇرالعان مىنا ءسوزدى: «ءبىز دۇرىس سويلەۋدى ۇيرەنەمىز» ءار كارتوچكاعا سايكەس ايتادى. 1 سانى ەرەكشە جازىلعان كارتوچكا كورسەتىلسە: «ءبىز دۇرىس سويلەۋدى ۇيرەنەمىز» دەپ، 2 سانى ەرەكشە جازىلعان كارتوچكاعا: «ءبىز دۇرىس سويلەۋدى ۇيرەنەمىز » دەپ جانە ءارى قاراي سولاي جالعاستىرادى.
7. «سەرگىتۋ»
ماقساتى: قول ساۋساقتارىنىڭ قوزعالعىشتىعىن، ولاردىڭ قوزعالىستارىنىڭ ۇيلەستىرىلۋىن، دالدىگىن جانە اۋىسۋىن دامىتۋ
جاتتىعۋ سيپاتى: بالالار ورىندىقتا وتىرىپ مۇعالىممەن بىرگە ساۋساق قيمىلدارىن جاسايدى.
كەل بالاقان، بالاقان!
شاپالاقتا الاقان
جاي، جاي، جاي!
قوزعاپ بارلىق دەنەڭدى.
قولدى قاتتى سوق ەندى،
سارت، سارت، سارت.
...
قولعا، الىپ شاردى،
ۇرلەيمىن مەن بىلاي.
ۋف-ف-ف، ۋف-ف-ف-ف
ۇرلەيمىن دەپ قاتتى،
جارىپ الدىم شاردى.
پاح.
8. «حايۋاناتتار باعى»
ماقساتى: بالالاردىڭ زەيىنىن ءبولۋ.
ويىن سيپاتى: بالالار ءۇش توپقا بولىنەدى. ءبىرىنشى توپ - قويان، ەكىنشى توپ - ايۋ، ءۇشىنشى توپ - قۇس. سودان سوڭ بالالار ىرعاقتى ولەڭگە اينالا ساپپەن، حايۋاناتتار باعىنا كەلگەن ادامدار سەكىلدى جۇرەدى. ءمۇعالىمنىڭ «جانۋارلار» كومانداسى بويىنشا اينالا ساپپەن وزدەرى بولىنگەن جانۋارلار سەكىلدى جۇرە باستايدى. قوياندار-سەكىرىپ، ايۋ-قورباڭداپ، قۇستار-قاناتىن قاعىپ جۇرەدى.
9. ويىن، جاتتىعۋلاردان بولەك فونەتيكالىق ريتميكاعا ارنالعان ولەڭ، تاقپاقتار تاڭدالدى.
1. 1 دەگەندە تۇرايىق،
2، 3، 4 – الاقاندى سوعايىق،
وڭ جاققا بۇرىلىپ،
سول جاققا بۇرىلىپ،
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ،
ءبىز جۇگىرىپ الايىق.
5 دەگەندە اسىقپاي،
ورنىمىزدى تابايىق.
2. (قولدارىن كەۋدەسىنە قويىپ) - مەنىڭ،
(قولدارىن جايىپ) - وتانىم،
(شاپالاقتاپ) - قازاقستان!
جوعارى- تومەن قارايىق،
وڭعا، سولعا ءتۇزۋ تۇر.
بويىمىزعا كۇش جيناپ،
ءبىز دەم الىپ الايىق.
3. ساعاتتىڭ تىلىندەي
ءيىلىپ وڭعا ءبىر،
ساعاتتىڭ تىلىندەي
ءيىلىپ سولعا ءبىر،
وڭ اياق، سول اياق
جاتتىعۋ وڭاي-اق.
سەرگىتۋ ساتتەرىنەن بولەك بۋىن ۇيقاستار دا كەىنەن قولدانىلادى.
1. pa-pa-pa-ۇشىپ ءجۇp apa
ap-ap-ap – دaلa تoلى قap.
pى-pى-pى – جaپىpaقتap capى.
ca-ca-ca – ىزىڭدaيدى مaca.
شa-شa-شa – شaنa.
جa-جa-جa – جaعa
لa-لa-لa – بaلa.
cۋ-cۋ-cۋ – aق cۋ.
2. سا،سا،سا اتامدا بار ساقا
ىس،ىس،ىس بولادى دەمالىس
ىس-ىس-ىس اناڭا ىدىس جۋىس
سۋ،سۋ،سۋ وزەننەن تاسىدىم سۋ
سۋ،سۋ،سۋ كيىمىم بولدى سۋ
سۋ،سۋ،سۋ گۇلگە قۇيدىم سۋ
ىز-ىز-ىز- كوڭىلدى قوڭىز
از-از-از دالادا ءجۇر قوراز.
وز-وز-وز جارىستان وز.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ۆولكوۆا گ.ا. لوگوپەديچەسكايا ريتميكا/ گ.ا.ۆولكوۆا. – م.: ۆلادوس، 2003. – 269 س.
2. گلۋحوۆ، ۆ.پ. فورميروۆانيە سۆيازنوي رەچي دەتەي دوشكولنوگو ۆوزراستا س وبششيم نەدورازۆيتيەم / ۆ.پ. گلۋحوۆ.م.: – اركتي، 2004.
3. اكساكوۆا ت.يۋ. لوگوپەديچەسكايا ريتميكا ۆ سيستەمە كوررەكسيوننوي رابوتى س دوشكولنيكامي س ونر/ ت.يۋ. اكساكوۆا. – سپب.: دەتستۆو‐پرەسس، 2009. – 40 س
4. شاشكينا گ.ر. لوگوپەديچەسكايا ريتميكا دليا دوشكولنيكوۆ س نارۋشەنيامي رەچي/ گ.ر.شاشكينا – م.: اكادەميا، 2005. – 187 س
You Might Also Like
-
رۋحاني جاڭعىرۋ – قازاقستاندىقتاردىڭ سالت-ساناسى مەن دۇنيەتانىمىن وزگەرتەتىن قوزعاۋشى كۇش. ەلباسى ماقالاسىندا ايتۋىنشا، بۇل ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇمىتپاي، جاھاندىق جاڭاشىلدىققا جەتەلەيتىن ج...
-
ماحامبەت شىعارماشىلىعىن كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ساياسي باعىتقا بۇرىپ، قوعام ىقپالىنا وراي تالداندى. ۇلى اقىننىڭ جىرلارىن باي-ماناپ، حان-پاتشاعا قارسىلىق ۇعىمى شەڭبەرىندە عانا باعالاۋعا ۇمتىلدى. ءبىراق،...
