InfoHub Logo

بۇل اڭىزدا جاس قىز بەن جىگىتتىڭ ءوز ماحابباتتارىن قورعاپ، فەودالدىق قوعام تارتىپتەرىنە باس يمەي كۇرەسكەن ەرلىكتەرىنە وقيعا جەلىسى قۇرىلعان جانە ولاردىڭ تراگەديامەن اياقتالاتىن ماحابباتى تۋرالى ءسوز بولادى. تاڭ پاتشالىعىنىڭ العاشقى زامانىندا جۇرت اراسىنا كەڭىنەن تاراعان بۇل اڭىز، كەيىننەن كوپ كىتاپتارعا ارقاۋ بولعان اڭىز ەكەنى بارشاعا ايان. اڭىز باستان اياق ايەلدەر تەڭدىگى ماسەلەسى، جاستاردىڭ ماحاببات ەركىندىگى جايلى ءسوز ەتىلەدى.

— اكە، جامان بولدى، اپكەم اۋىرىپ قالدى، — دەيدى. اكەسى ساسقالاقتاپ، نە ىستەرىن بىلمەي قالادى. وسى كەزدە كوشە ءوتىپ بارا

جالپ ى جەلىسى بىلاي ءوربيدى: شىعىس دجين ديناستياسى كەزىندە دجىجياڭدا اتاقتى ءبىر باي ءومىر ءسۇردى. بۇل وتباسىندا جۋ يڭ تاي اتتى قىز بار ەدى، ول كىشكەنتايىنان وتە زەرەك جانە سۇلۋ ەدى، قىز وقۋعا ىنتىزار بولىپ، حاڭ جۋعا بارىپ، ۇستازدان ءبىلىم السام دەيدى، ءبىراق اتا-اناسى قىز بالاعا وقۋدىڭ، جۇرتتىڭ كوزىنە ءتۇسۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ونىڭ تالابىنا سۋ قۇيادى. وقىعىسى كەلگەن جۋ يڭ تاي وتىرىك اۋىرادى دا، ۇيىندەگى كومەكشى قىزى ينسينمەن جوسپار قۇرادى.

بۇل كۇنى اكەسى كىتاپحانادا كىتاپ وقىپ وتىرعان، ينسين جۇگىرىپ كەلىپ:

جاتقان بالشىنىڭ داۋسى ەستىلەدى. ينسين دەرەۋ:

— اكە، ءبىز بالشى مىرزانى شاقىرىپ، بال اشتىرتايىق، دەيدى. اكەسى باسقا امال بولماعاندىقتان كەلىسەدى. بالشى مىرزا كەلىپ:

— مىنا قىزدىڭ اۋرۋى جاقسىلىق پەن جاماندىق شاقىرىپ تۇر عوي. ۇيدە جاتسا، اۋرۋى اسقىنۋى ابدەن مۇمكىن. حاڭ جۋعا بارسا، ۇلكەن تابىسپەن ۇيىنە ورالادى، — دەيدى.

اكەسى قاتتى ويلانىپ قالادى، ءبىراق بالشى مەن ينسيننىڭ كۇلگەنىن ەستىپ قالادى دا، جاڭاعى بالشى مىرزانىڭ ەر ادام كيىمىن شەشكەنىن كورگەندە، قىزىنىڭ ءوزى ەكەندىگىن كورەدى. قىزدىڭ اكەسى ويلانا كەلە قىزىن وقۋعا جىبەرۋگە كەلىسەدى. ءبىراق ول قىزىنا: «اۋلەتىڭدى ۇياتقا قالدىرما، ءوز ارىڭدى تازا ساقتا، ءۇش جىل وقىپ بولعان سوڭ دەرەۋ ۇيىنە قايت» دەپ ءۇش ءتۇرلى شارت قويادى

ەرلەرشە كيىنىپ العان جۋ يڭ تاي مەن ينسين جولعا شىعادى، وزدەرىن قۇستاي ەركىن سەزىنەدى، ەكى قىزدىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. ەكى قىز جولدا كەتىپ بارا جاتىپ سامالدىقتا دەمالىپ وتىرعان ەكى جىگىتكە كوزى تۇسەدى. بىرەۋى جاس جىگىت، وتە مادەنيەتتى، سىمباتتى ەدى، ونىڭ ەسىمى — ليانشانبو، ارتىنان ەرگەن دوسى سىجۋ ەدى.

ولار سالەمدەسىپ العاننان كەيىن سامالدىقتا انگىمەلەسىپ ءبىراز وتىرادى. ينسين ليانشانبونىڭ حاڭ جۋعا وقۋعا باراتىنىن ەستىپ، قۋانعانىنان:

— وتە جاقسى، قىزدار، ءبىز دە...، — دەپ توقتاپ قالادى. سىجۋ تۇسىنبەي:

— سەندەر؟ قىزدار؟ — دەپ تاڭعالادى. ينسين دەرەۋ ءسوزىن تۇزەپ:

— مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ءبىز قىزدارمەن بىرگە وقىساق، قانداي جاقسى بولار ەدى، — دەيدى. جۋ يڭ تاي ليانشانبوعا تاعى تۇسىندىرە باستايدى:

— مەنىڭ وتباسىمدا قارىنداستارىم بار، ولار وتە اقىلدى دا زەرەك، مەنىمەن بىرگە وقۋعا بارعىسى كەلگەن، ءبىراق اكەم قىز بالاعا وقۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ جىبەرمەدى، — دەيدى. ليانشانبو:

— ەر ازاماتتىڭ وقىعانى جاقسى، ءبىراق قىز بالانىڭ دا وقىپ، كوزى اشىلعانى جاقسى عوي، — دەيدى.

جۋ يڭ تاي مۇنداي جاۋاپ ەستيمىن دەپ ويلاماعان ەدى. قىز جىگىتتى ىشتەي قاتتى ۇناتا باستادى. قىزدىڭ ويىن تۇسىنگەندەي جىگىت تە:

— ءبىزدىڭ كەزدەسۋىمىز كەزدەيسوقتىق ەمەس. ءاعالى-ىنىلى بولايىق، — دەيدى.

ون جەتى جاسار ليانشانبو مەن ون التى جاسار جۋ يڭ تاي ءاعالى-ىنىلى بولىپ حاڭ جۋعا جەتەدى.

كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءۇش جىل دا ءوتىپ كەتەدى. جۋ يڭ ءتايدىڭ سالماقتى، ادامگەرشىلىگى وتە جوعارى ليانشابوعا عاشىقتىعى ودان سايىن كۇشەيىپ، ليانشانبونى قۇلاي سۇيگەن ەدى. ال ليانشانبو جۋ يڭ تايدى ەشقاشان قىز بالا دەپ ويلاماعان.

ءبىر كۇنى جۋ يڭ تاي اكە-شەشەسىنەن تاعى حات الادى، بۇل ۇيگە قايت دەپ جازعان ءتورتىنشى حات بولاتىن. ونىڭ جۇرەگى اۋىرادى. ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ، ليانشانبونىڭ مۇعالىمىنە بارۋعا بەل بۋادى.

كەشكە جۋ يڭ تاي مۇعالىمىمەن قوشتاسۋعا كەلەدى:

— اكەم اۋىرىپ قالدى، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ۇيگە قايتامىن، — دەيدى. قوجايىن:

— جولدا اباي بول! (وقۋشىسىنىڭ بىرنارسە ايتا الماي تۇرعانىن سەزگەندەي) تاعى بىرنارسە ايتقىڭ كەلىپ تۇر ما؟ — دەپ سۇرايدى. قىز سوندا:

— مەنىڭ ليانشانبومەن ءاعالى-ىنىلى بولعانىما ءۇش جىل بولدى، — دەپ ءارى قاراي كوزىنە جاس تولىپ، ءسوزىن جالعاستىرا الماي قالادى. قوجايىن بارلىعىن باياعىدان-اق بىلەتىنىن ايتىپ كۇلەدى دە قىزعا قاراپ:

— سەندەر قوس اققۋداي سياقتىسىڭدار. بىرگە بولاتىندارىنا سەنەم، — دەيدى. سوندا قىز مۇڭايىپ:

— مەن كەتىپ بارا جاتىرىم عوي. ليانشانبونى كورە الماي قالاتىن سياقتىمىن... ونى ەندى قاشان كورە الادى ەكەنمىن... ونى ەش قيمايمىن»، — دەپ جىلايدى.

...سالقىن سامال جەلدىڭ سوققانى، اعاشتاردىڭ تەربەلىسى، قۇستاردىڭ ءان سالعانى، كوكتەمگى سۋدىڭ اققانى. ەكى جاس تابيعاتقا تامسانىپ كەتەدى... جۋ يڭ تاي جىگىتكە بار شىندىقتى ايتقىسى كەلەدى... سۋ قويمادا ۇيرەكتەردىڭ جۇزگەنىن كورىپ، جۋ يڭ تاي:

— قاراشى، سۋداعى قۇستاردىڭ بارلىعى جۇپ-جۇپ بوپ ءجۇزىپ جاتىر، — دەيدى. ليانشانبو:

— سەنىڭ قىز بولماعانىڭ وكىنىشتى، — دەيدى ويلانىپ. قىز ەكەۋىنىڭ سۋداعى بەينەلەرىنە قاراپ:

— جىگىت پەن قىز، -دەيدى. ليانشانبو ءبىراز قىنجىلىپ:

— مەن — ۇلمىن، — دەيدى.

الدارىنان ءبىر پۇتحانا كورىنەدى. جۋ يڭ تاي:

— پۇتحاناعا كىرىپ، ءبىر وتباسى بولايىق، — دەيدى. ءبىراق ليانشانبو قىزدىڭ نە ايتقىسى كەلگەنىن تۇسىنبەي قالادى. سوندا جۋ يڭ تاي؛

— ۇيىمدە سىڭارىم بار، ەكەۋىمىز — ەگىزبىز. تويدىڭ قامىن كىرىس تە، كەلىنشەگىڭدى الىپ قايت، — دەيدى دە، ليانشانبومەن قوشتاسىپ، ۇيىنە قايتادى.

جۋ يڭ تاي ۇيىنە كەلە سالىسىمەن ليانشانبونى ساعىنادى.

ءبىر كۇنى اكەسى ۇشىپ تۇرىپ، قىزىنىڭ بولمەسىنە كىرەدى دە:

— قىزىم، ساعان ومىرلىك سەرىك تاڭداپ قويدىم، — دەيدى. جۋ يڭ تاي.

— ول كىم؟ — دەپ سۇرايدى.

— ماتايشۋدىڭ بالاسى ماۋن ساي، — دەيدى اكەسى. جۋ يڭ تاي ورنىنان قوزعالماي قالادى دا، اكەسىنە بار شىندىعىن ايتىپ بەرەدى. مۇنى ەستىگەن اكەسى اشۋلانىپ:

— نەگە بىرنەشە رەت ۇيگە قايت دەگەندە قايتپاعان سەبەبىڭ بىرەۋمەن اراقاتىناسىڭ بولعان ەكەن عوي! ۇيلەنۋ تۋرالى ماسەلەنى اكە-شەشە شەشەدى! قىز ءوزى جار تاڭداعاندى قايدان كوردىڭ؟! اكە-شەشەڭ سەن ءۇشىن بۇل ماسەلەنى شەشىپ قويعان! قالاي بولعان كۇندە دە مۇنى وزگەرتە المايسىڭ! — دەپ كەسىپ ايتادى.

ءدال وسى كەزدە ليانشانبودا ءوزىنىڭ مۇعالىمىنەن جۋ يڭ تايدىڭ قىز ەكەنىن ەستىپ، ونىڭ ۇيىنە اسىعىس كەلە جاتقان ەدى. ول تەك جۋ يڭ تايدى كورسەم دەپ شولدەپ كەلدى. جۋ يڭ تايدىڭ ۇيىنە جەتىپ، سارعايا ساعىنعان سۇيىكتىسىن كورگەن كەزدە بەت-الپەتىنەن ءبىر جاعدايدىڭ بولعانىن سەزىپ:

— نەگە كوڭىل-كۇيىڭ جوق؟ — دەپ سۇرايدى. قىز سۇيىكتىسىنە قاراپ:

— ساعان كەل دەمەۋىم كەرەك ەدى. اكەم مەنى اتاستىرىپ قويىپتى، — دەيدى. بۇل ءسوزدى ەستىگەندە ليانشانبو ونىڭ بەتىنە بىرەۋ سۋىق سۋ شاشىپ جىبەرگەندەي تىجىرىنادى. جۋ يڭ تاي جىلاپ:

— اكەم مەنىڭ ايتقاندارىما ەش كونبەدى. ماتايشۋدىڭ اقشاسى بار، شەنى بار، قارعا-قارعانىڭ كوزىن شۇقىمايدى عوي، ولار باي-بايعا، ساي-سايعا دەپ جاتىر، — دەيدى.

ليانشانبونىڭ جۇرەگى اۋىرعانىنان قان قۇستى. جۋ يڭ تاي مۇنى كورىپ، كوز جاسىن كولدەتتى. ليانشانبو دىرىلدەپ:

— مەن كەتتىم... مەن بۇل جەردە ولە المايمىن، — دەپ شىعىپ كەتەدى.

جەل مەن جاڭبىر باسىلعان سوڭ كۇن شىعىپ، گۇلدەر اشىلىپ، ءبىر جۇپ كوبەلەك ۇشىپ كەلەدى. ولار ۇشىپ-قونىپ، بىر-بىرىنەن

ءۇش كۇننەن كەيىن ماتاي كەلىپ، قىزدى الىپ كەتەتىن كۇنى تاڭەرتەڭ سى جۋ جۋ يڭ تايعا كەلىپ، ليانشانبونىڭ قايتىس بولعانىن ەستىرتەدى. جۋ يڭ تاي ەسىنەن تانادى، ەسىن جيعان سوڭ ونىڭ ولەر الدىنداعى كەلبەتىنىڭ قانداي بولعانىن، ءمايىتىنىڭ قايدا ەكەنىن سۇرايدى. اكەسىنە قازالى ەكەنىن بىلدىرەتىن اق ءتۇستى قويلەك كيەتىنىن جانە سۇيىكتىسىنىڭ مولاسىنا بارىپ وتەتىنىن ايتادى. اكەسى ارينە كونبەيدى، قىز وندا كۇيەۋگە شىقپايىم دەپ بايبالام سالادى، امالسىز اكەسى كەلىسەدى. جىگىت مولاسىنىڭ قاسىنان ءوتىپ كەلە جاتقان ۇزاتىلعان قىز كولىكتى توقتاتىپ، مولانىڭ جانىنا كەلىپ، ەگىلىپ جىلايدى. وسى كەزدە قاتتى جاڭبىر جاۋىپ، كۇشتى داۋىل تۇرادى، بارلىعى جان-جاققا قاشا جونەلەدى. سول ساتتە گۇرس ەتكەن دىبىس ەستىلەدى. ليانشانبونىڭ مولاسى اشىلىپ، جۋ يڭ تاي سۇيىكتىسىنىڭ ارتىنان تابىتقا كىرەدى.

اجىرامايدى. ەكى جاس ءتىرى كەزىندە دە، ءولى كەزىندە دە بىر-بىرىنەن ەشقاشان اجىرامايدى.

---