InfoHub Logo

بۇل تۋىندى جۇڭگو ادەبيەتىندەگى ەجەلگى «جۇلدىزدار»، ياعني اسپانداعى سيىرشى جىگىت جۇلدىزى مەن توقىماشى قىز جۇلدىزى جايلى ايتىلعان اڭىز بولىپ تابىلادى. بۇل — حان جانە ءۇي (ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان بۇرىنعى 206 جىلدان جىل ساناۋىمىزدىڭ 265 جىلدار اراسى) پاتشالىقتارى كەزىندە حالىق اراسىندا تاراعان اڭىز. بىزگە بۇگىندە ونىڭ بىرنەشە نۇسقاسى جەتكەن.

ەرتە زاماندا اسپاندا اق بۇلتاردىڭ اراسىندا اق شاعالاداي اق شاڭقان ۇيلەر بوي تۇزەپ تۇردى، وندا تەك زىر-زىر ەتكەن توقىما ماشيناسىنىڭ داۋسى عانا ەستىلەتىن، بۇل دىبىس مۇلدە توقتاۋ دەگەندى بىلمەيتىن، وندا ءبىر توپ قىزدار توقىمامەن اينالىساتىن، ولار قولدارىنا ويماقتارىن كيىپ الىپ، سىرتىلداتىپ كيىم تىگەتىن دە جاتاتىن، ونداعى اسپان پاتشاسىنىڭ جيەن قىزى بۇل تىرلىكتەن ابدەن مەزى بولىپ، جەردەگى ادامداردىڭ وزىمەن-وزى ەمىن-ەركىن جۇرگەن تىرلىكتەرىنە قىزىعا قارايتىن، ۋلاپ-شۋلاپ اسىر سالا ويناپ جۇرگەن بالا-شاعانى كورگەن ول ودان بەتەر قىزىعىپ، جەرگە ءتۇسىپ، ەركىن ءومىر سۇرگىسى كەلەتىن. ال جەر بەتىندە اكەسى ەرتە ءولىپ، اعاسىنىڭ قولىندا سيىر باعاتىن ءبىر سيىرشى جىگىت بولادى، ول ءبىر كۇنى سيىرىن ايداپ، ورىستەن شارشاپ، ۇيگە كەلسە، اعاسى مەن جەڭگەسى ۇرىسىپ جاتادى، ەكەۋىنىڭ ۇرىسى وسى سيىرشى جىگىت جونىندە بولادى.

— اعا، ساعان راقمەت! مەن ءۇشىن ۇرىسپاڭىزدار. مەن كەتتىم، — دەپ، وزىنە تيەسىلى جالعىز كارى سيىرىن ايداپ، ۇيدەن كەتەدى. جىگىت سيىرىن

— جەڭگەسى: مىنا ءىنىڭنىڭ كىر كيىمىن جۋمايمىن، تاماعىن بەرمەيمىن، كەتسىن ۇيدەن، — دەيدى.

— اعاسى: بولمايدى! ول مەنىڭ ءىنىم عوي! كەتپەيدى! — دەپ زارەزەپ بولىپ جاتقاندا ۇستىنەن تۇسكەن سيىرشى جىگىت:

باعىپ قاتتى قينالادى، باسىندا قامىستان قارا لاشىق جاساپ، ابدەن شارشاپ جۇرەدى، وسى كەزدە كەنەتتەن كارى سيىرعا ءتىل بىتەدى:

— جىگىتىم، سەن بۇلاي جۇرمە! ەرتەڭ اناۋ جاتقان كولگە اسپاننان قىزدار كەلىپ شومىلادى. سەن جاسىرىنىپ تۇر دا، ولار سۋعا شومىلىپ جاتقاندا ءوزىڭ تاڭداعان بىرەۋىنىڭ كيىمىن ۇرلاپ ال، قالعاندارى اسپانعا ۇشىپ كەتەدى، سەن سونى وزىڭە ايەلدىككە الىپ قال، — دەپ اقىل ايتادى. جىگىت كارى سيىردىڭ ايتقانى بويىنشا ەرتەسىنە ءبىر قىزدىڭ كيىمىن الادى، قالعان قىزدار ۇشىپ كەتىپ، جالاڭاش قالعان قىز اعاش تۇبىندە جاسىرىنىپ وتىرعان جىگىتتى كورىپ، كيىمىن سۇرايدى، ۇيالشاق جىگىت قىزعا كيىمىن قايتارىپ بەرەدى، قىز كيىمىن كيىپ بولىپ، كيىمىن نەگە العانىن سۇرايدى.

— جىگىت: ماعان ۇيلەنسەڭ ەكەن دەپ الىپ قالدىم،— دەيدى. اسپان پاتشاسىنىڭ توقىماشى جيەن قىزى جىگىتتىڭ ايتقانىنا كەلىسىپ، جەر بەتىندە قالادى. وسىلايشا قاراپايىم سيىرشى جىگىت اسپان پاتشاسىنىڭ توقىماشى جيەن قىزىنا ۇيلەنەدى. جەر بەتىندە باقىتتى عۇمىر كەشىپ جاتقان سيىرشى جىگىت سيىرىن باعىپ، ەگىن سالىپ، دالا تىرلىگىمەن وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن كۇنى-تۇنى تىنباي ەڭبەكتەنسە، قىز ۇيدە توقىما توقىپ، ءۇي شارۋاسىمەن ايلانىسادى. ولاردان ەگىز ءبىر ۇل مەن ءبىر قىز تۋىلادى. كەيىننەن بۇنى بىلگەن اسپان پاتشاسىنىڭايەلى شابارماندارىن جىبەرىپ، قىزىن اسپانعا الدىرادى. اياقاستىنان ايەلىنەن ايىرىلعان جىگىتتىڭ شيەتتەي ەكى بالاسى شىرىلداپ جىلاپ قالادى، نە ىستەرىن بىلمەگەن ونىڭ باسى قاتادى. وسى كەزدە كارى سيىر تاعى ءتىل قاتىپ:

— Cەن مەنى سوي دا تەرىمنەن ەكى بالانى سالاتىن قالتا جاساپ، مۇيىزىمە ءمىن دە اسپانعا ۇشىپ، ايەلىڭدى تاپ، — دەيدى. جىگىتتىڭ سويعىسى كەلمەگەنىنە كونبەگەن سيىر ءوزى جەرگە باسىن توسەپ جاتىپ الادى، امالسىز جىگىت سيىرىن سويادى. اسپانعا جەتىپ، ايقايلاپ ءجۇرىپ ايەلىن تاپقان جىگىت ەندىايەلىنە قوسىلۋعا قولسوزىم قالعاندا اسپان پاتشاسىنىڭايەلى ەكەۋىنىڭورتاسىنا باسىنداعى جاۋلىعىن لاقتىرادى، ول جاۋلىقاپ-ساتتە ۇلكەن وزەنگە اينالىپ، ەكەۋىن ەكىگە بولەدى. اسپان كولىنىڭ ءبىرى شىعىسىندا، ءبىرى باتىسىندا قالادى.

جىل سايىن توقىماشى قىز جىگىتتى ساعىنعاننان بۇلتتان كيىم توقيدى ەكەن. ءبىر جىلدا ءبىر كۇن عانا ولاردىڭ كەزدەسۋىنە مۇمكىندىك بەرىلەدى. بۇل مەزگىل شىلدەنىڭ جەتىنشى جۇلدىزىنا تۋرا كەلەدى. بۇل اڭىز مىڭداعان جىلدار بويى حالىق اراسىندا كەڭىنەن تاراعان، ونىڭ باستاۋ الار جەرى اتاقتى «جىرناماداعى» كىشكەنە، يا ۇلكەن شىعىس دەگەن جەرىندە كورىنىس تاپسا جانە ەجەلگى زاماننىڭايگىلىولەڭى «ون توعىز ولەڭىندە» ايتىلادى. دەمەك، بۇل اڭىز حالىق اراسىندا ۇزاق جىلدار اۋىزدان اۋىزعا تاراپ، تۇرلەنىپ كەتكەن.

تاعى ءبىر نۇسقاسىندا:

ءبىر كۇنى جىگىت سيىرىن باعىپ، شارشاپ، قارا لاشىعىنا كەلسە، ءۇيى تاپ-تازا، تاماعى دايىن تۇرادى، تاڭعالعان جىگىت از تۇرادى دا، قارنى اشىپ، تاماقتى جەيدى. بۇل جايت كۇندە قايتالانادى، جىگىت ءبىر كۇنى سيىرىن ايداپ كەتكەن بولىپ قايتا كەلىپ، ءۇي جانىنداعى شۇڭقىر جەردە جاتىپ، بۇل جايتتى اڭديدى. ءبىر كەزدە اي مەن كۇندەي ءبىر سۇلۋ ارۋ قىز كەلىپ، ۇيگە كىرگەنىن كورەدى، شىداي الماعان جىگىت ارتىنان جۇگىرە ۇيگە كىرەدى، قىزعا مەنىڭۇيىمدە نەعىپ ءجۇرسىڭ دەسە، قىز سەنىڭقينالىپ جۇرگەنىڭدى كورىپ اسپاننان كەلىپ، كومەكتەسىپ ءجۇرمىن دەيدى. وندا مەنىڭ جانىمدا قال دەپ جىگىت جاتا جابىسادى، وسىلاي ۇيلەنەدى دەلىنەدى، ودان كەيىنگى ءبولىمى العاشقى ايتىلعان نۇسقاسىنا ازداعان ۇقساستىقتارمەن جالعاسادى. جىگىت اسپانعا شىعىپ، ايەلىن ايقايلاپ جۇرگەن كەزدە اسپان پاتشاسىنىڭايەلى جىگىتتىڭ الدىنان ايەلىنە ۇقسايتىن 40 قىزدى شىعارىپ، ايەلىڭدى تانىساڭ ال دەيدى، ولاردىڭقاتتى ۇقسايتىندىعى سونشالىق، جىگىت ءارى قاراپ، بەرى قاراپ ايەلىن تابا المايدى، وسى كەزدە بالالارى جىلاپ، اناسىن تانيدى، سودان ولاردىڭ ءبىر جىلدا ءبىر رەت كەزدەسۋىنە مۇمكىندىك بەرىلدى دەسەدى.

بۇل اڭىز بىزگە قىتايدىڭ فەودالدىق قوعامىنداعى وتباسىلىق ءومىرىن، وندا ەر ادامنىڭ ەگىن ەگەتىنى، ايەل ادامنىڭ كيىم توقۋ تىرلىگىمەن اينالىساتىنىن كورەمىز، سونىمەن قاتار اسپاندا ەكى جۇلدىزدىڭ ءار جىلدىڭ جەتىنشى شىلدەسىندە عانا ءبىر رەت كەزدەسەتىنىن بىلە الامىز.

بۇل كۇن قىتايدا عاشىقتار كۇنى رەتىندە اتالىپ وتىلەدى. سونىمەن قاتار بۇل اڭىز سول قاراڭعى زامانداعى ءدىني كوزقاراستاردىڭ جەتەگىمەن ۇيلەنگەن وتباسىلاردىڭ كوبىنىڭ تاعدىرى تراگەديامەن اياقتالاتىنىن دا بۇگىنگى جاستارعا اڭعارتادى.

---