InfoHub Logo

وقو، سارىاعاش اۋدانى، دەربىسەك اۋىلىنداعى
م.پ.وكوروكوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كولداسوۆا ياحشيگۋل وسمانوۆنا

ساباقتىڭ تاقىرىبى: لينزالار، لينزانىڭ وپتيكالىق كۇشى؛ لينزادا كەسكىن الۋ؛ جۇقا لينزانىڭ فورمۋلاسى؛
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى لينزا مەن ونىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ؛ لينزالاردىڭ سيپاتتامالارىن بەرۋ؛ لينزادا كەسكىن الۋ جولدارىمەن تانىستىرۋ؛
2. دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن، ءبىلىم مازمۇنىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن ونى يگەرۋدەگى ىسكەرلىك پەن داعدىنى باقىلاۋ.
3. تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، العىرلىققا، وتانسۇيگىشتىككە، تابيعاتتى ايالاۋعا، سىيلاستىق پەن ادەپتىلىككە باۋلۋ.

ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ، جالپىلاۋ
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمە، لەكسيا، ديسكۋسسيا، كىتاپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:

1. سالەمدەسۋ؛
2. وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ؛
3. سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىن تەكسەرۋ؛
4. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ: جۇمىس ورنى، وقۋ قۇرالدارىنىڭ بار - جوقتىعى، ساباققا دەگەن ىنتاسى
5. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ

I. دك. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
A. تەوريالىق بىلىمدەرىن تەكسەرۋ
B. پراكتيكالىق تاپسىرمالارىن تەكسەرۋ
C. ەسەپتەرىن تەكسەرۋ
III دك. ءبىلىمدى جان - جاقتى تەكسەرۋ
IV. دك. جاڭا ماتەريالداردى قابىلداۋعا ازىرلىك، ماقسات قويۋ
1. قانداي قۇبىلىس جارىقتىڭ سىنۋى دەپ اتالادى؟
2. قانداي بۇرىش ءتۇسۋ بۇرىشى دەپ اتالادى؟
3. قانداي بۇرىش ءتۇسۋ بۇرىشى دەپ اتالادى؟
4. سۋرەتىن سالىپ كورسەت
5. جارىقتىڭ سىنۋ زاڭى قالاي تۇجىرىمدالادى؟

V. دك. جاڭا ماتەريالداردى يگەرۋ.

لينزالار. جارىقتىڭ شاعىلۋى مەن سىنۋىن جانە ساۋلە باعىتىن وزگەرتۋ ءۇشىن قولدانىلادى. لۋپا، ميكروسكوپ، فوتواپپارات جانە ت. ب. قۇرالدار مەن قوندىرعىلاردى پايدالانۋ وسىعان نەگىزدەلگەن. وسىلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ باستى بولىگى لينزا بولىپ تابىلادى.

لينزا (لات. Lens - چەچيەۆيسا) دەپ ءمولدىر (كوبىنەسە شىنى ەكى سفەرالىق بەتتەن شەكتەلگەن) دەنەنى ايتادى.

ورتاسى شەتىنەن قالىڭ بولاتىن دوڭەس لينزا جانە ورتاسى شەتىنەن جىڭىشكە بولاتىن ويىس لينزا بولىپ اجىراتىلادى. وسى لينزا تۇرلەرىن 89 ا (دوڭەس) جانە 89 ب (ويىس) سۋرەتتەردە كەسكىندەلگەن جانە ولاردىڭ شارتتى بەلگىسى بەينەلەنگەن.

سفەرالىق بەتتەردىڭ س1 جانە س2 سەنترلەرى ارقىلى وتەتىن ءتۇزۋ سىزىق لينزانىڭ باس وپتيكالىق ءوسى دەپ اتالادى. وسى وستەگى و نۇكتەسى لينزانىڭ وپتيكا سەنتر دەپ اتالادى.

دوڭەس جانە ويىق لينزالارداعى ساۋلەلەر جولى ءار - ءتۇرلى.
دوڭەس شىنى لينزالار اۋادا پاراللەل جارىق شوقتارىن ءبىر نۇكتەدە تۇيىستىرەدى، سول سەبەپتى ولاردى جيناعىش دەپ اتايدى.

ويىس شىنى لينزالار بۇل جاعدايدا جارىق شوعىن شاشىراتادى، سول سەبەپتى ولاردى شاشىراتقىش لينزالار دەپ اتايدى. جيناعىش لينزادا لينزادان سىنعاننان كەيىن جارىق ساۋلەسىنىڭ سوزىندىلارى قيىلىساتىن F نۇكتەسى لينزانىڭ باس فوكۋسى دەپ اتالادى. جيناعىش لينزادا فوكۋس ناقتى، ال شاشىراتقىش لينزا دا جالعان بولادى.

كەز - كەلگەن لينزانىڭ ءار جاعىندا ەكى باس فوكۋس بولادى. لينزانىڭ ەكى جاعىنا بىردەي ورتا بولسا، وندا وسى فوكۋستار لينزادان بىردەي قاشىقتىقتا ورنالاسادى.

لينزانىڭ وپتيكالىق سەنترىنەن ونىڭ باس فوكۋسىنا دەيىنگى قاشىقتىق لينزانىڭ فوكۋس ورتالىعى دەپ اتالىپ، فوكۋس بەلگىلەنگەن ارىپپەن بەلگىلەنەدى: F – لينزانىڭ فوكۋس ورتالىعى.

لينزانىڭ فوكۋس ورتالىعى ونىڭ بەتىنىڭ قيسىقتىعىنا بايلانىستى بولادى. بەتى دوڭەستەۋ لينزا جارىقتى بەتىنىڭ دوڭەستىگى ناشار لينزاعا قاراعاندا كۇشتى سىندىرادى، جانە سول سەبەپتى فوكۋس ارالىعى قىسقا بولادى.

جيناعىش لينزانىڭ فوكۋس ارالىعىن انىقتاۋ ءۇشىن وعان كۇن ساۋلەسىن باعىتتاۋ قاجەت. لينزا ارتىنداعى ەكراندا كۇننىڭ ايقىن كەسكىنىن الىپ، لينزادان ەكرانعا دەيىنگى قاشىقتىقتى ولشەۋ كەرەك. كۇن وتە قاشىقتا ورنالاسقاندىقتان لينزاعا كەلىپ تۇسەتىن ساۋلەلەر پاراللەل شوق بولادى، وندا كەسكىن لينزانىڭ ءدال فوكۋسىنا ورنالاسادى.

فوكۋس ارالىعىنا كەرى فيزيكالىق شاما D ارپىمەن بەلگىلەنەدى جانە دە لينزانىڭ وپتيكالىق كۇشى دەپ اتالادى. D=1/F. فوكۋس ارالىعى نەعۇرلىم از بولسا، وندا وپتيكالىق كۇشى سوعۇرلىم كوپ بولادى، وندا ول جارىقتى كۇشتى سىندىرادى. وپتيكالىق كۇشتىڭ سي جۇيەسىندەگى ولشەم بىرلىگى م(- 1) بولادى. باسقاشا بۇل بىرلىك ديوپتري (دپتر) دەپ اتالادى. 1 دپتر – بۇل فوكۋس ارالىعى 1 مەتر بولاتىن لينزانىڭ وپتيكالىق كۇشى. جيناعىش جانە شاشىراتقىش لينزالاردىڭ وپتيكالىق كۇشتەرى تاڭبالارىمەن اجىراتىلادى. جيناعىش لينزانىڭ فوكۋسى ناقتى، سول سەبەپتى ونىڭ فوكۋس ارالىعى مەن وپتيكالىق كۇشى وڭ دەپ ەسپتەلىنەدى. شاشىراتقىش لينزانىڭ فوكۋسى جالعان، سوندىقتان ونىڭ فوكۋس ارالىعى مەن وپتيكالىق كۇشى تەرىس بولىپ ەسەپتەلىنەدى.