ماكسيم زۆەريەۆ "سۋىقتورعاي"
اتىراۋ قالاسى، امانگەلدى سەلوسى،
جامبىل ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
باشييەۆا اقەركە شاميل قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. زۆەروۆ سۋىقتورعاي
ساباقتىڭ ماقساتى: اڭگىمە مازمۇنىن ءتۇسىنىپ وقيدى، مازمۇنىنا تالداۋ جاساپ، وزدىگىنەن وقىپ ۇيرەنەدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە: سۋىقتورعاي تىرشىلىگى تۋرالى بىلىمدەرى كەڭەيەدى، وزدىگىنەن ىزدەنىپ ماعلۇمات جينايدى، ورتادا وي بولىسەدى.
ساباق ءتۇرى: ىسكەرلىك پەن داعدى قالىپتاستىرۋ.
ءادىسى: دامىتا وقىتۋ ءادىسى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ. اكت
كورنەكىلىكتەر: اۆتوردىڭ سۋرەتى، قۇستار سۋرەتى، ينتەربەلسەندى تاقتا
ساباق بارىسى:
ءى. پسيحولوگيالىق دايىندىق:
توپقا ءبولۋ
«ا توبى» ا – دان باستالاتىن قاسيەتتى سوزدەر ايتۋ
اياۋلى، ارداقتى، ايباتتى، ايبىندى، اسىل، اجارلى
«ب توبى» ب - دان باستالاتىن قاسيەتتى سوزدەر ايتۋ.
- بايسالدى، بايىپتى، بەلسەندى، بەرىكتەي، باتىل.، ءبىلىمدى.
«س توبى»: س - دان باستالاتىن قاسيەتتى سوزدەر ايتۋ:
- سالماقتى، سابىرلى، سەرگەك، سەزىمتال، سەرىكتەس، سەرگەك، سەنىمدى.
ءىى. موتيۆاسيالىق كەزەڭ:
- قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
«سۇراقتار شەڭبەرى»
1) اڭگىمەدەگى قىستىڭ قاتال مىنەزى قالاي سۋرەتتەلگەن؟
2) اداسىپ قالۋ ءقاۋپى تونگەندە قاسىم قانداي ارەكەت ىستەدى؟
3) جەرگە قۇلاعىن توسىپ قاسىم نە ەستىدى؟
4) اۆتور بۇل بوراندى قانداي بوران دەيدى؟
5) قاسىم قانداي بالا؟
6) كەيىپتەۋ دەگەنىمىز نە؟
«سيقىرلى ساندار»
- سۋىقتورعاي قانداي سوزدەر توبىنا جاتادى؟
- بىرىككەن سوزدەر.
- ەرەجەنى ەسكە ءتۇسىرۋ.
- ەكى نە ودان كوپ ءتۇبىر ءسوزدىڭ بىرىگۋىنەن جاسالعان سوزدەر توبىن بىرىككەن سوزدەر دەيمىز.
ءىىى. وپەراسيالىق كەزەڭ:
- ماعىنانى تانۋ:
1) اۆتور تۋرالى مالىمەت:
زۆەريەۆ ماكسيم دميترييەۆيچ(29. 11. 1896، رەسەي، التاي ولكەسى، بارناۋل ق. – 1996، قازاقستان، الماتى) – قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى. تومسك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن (1923). 1923 – 37 جىلى ءسىبىر وسىمدىك قورعاۋ عىلىمي - زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا عىلىمي قىزمەتكەر، نوۆوسيبيرسك قالالىق زووپاركىنىڭ ديرەكتورى، تومسك ۋنيۆەرسيتەتىندە دوسەنت بولعان. 1937 جىلى قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ، 1937 – 52 جىلى الماتى زووپاركىندە عىل. ءبولىمنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ديرەكتورى، قازمۋ - دە دوسەنت قىزمەتتەرىن اتقاردى. العاشقى پوۆەسى – “اق مارال” 1920 جىلى جارىق كورگەن. پوۆەستەر، اڭگىمەلەر، ەرتەگىلەر، وچەركتەر جيناقتارى: “ىندەر مەن ۇيالاردا” (1937)، “ورمانداعى كەزدەسۋلەر” (1938)، “الاتاۋ قورىقتارى” (1946)، “ەرتىس توعايلارى مەن دالالارىندا” (1950)، “ورمان الاۋى جانىندا” (1952؛ قازاقستاننىڭ مەمل. سىيل.، 1953)، “التىن كيىك” (1957)، “كوكپەكتىنىڭ اڭشىسى” (1963)، “دالا قاسقىرى” (1975؛ گەرمانيانىڭ “بەستليتسە” سىيل.، 1976)، “ورماندا اۋا رايىن بولجاۋ” (1987)، “ورمان كۇزەتىندە” (1987)، ت. ب. اتپەن جارىق كوردى. جازۋشى شىعارماشىلىعى ءسىبىر مەن قازاقستان تابيعاتىنا تىكەلەي بايلانىستى، وقىرمانداردى قۇستار مەن اڭداردىڭ تىرشىلىگىمەن تانىستىرىپ، تۋعان تابيعاتتى قورعاپ ايالاۋشى عالىمدار، ورمانشىلار، ت. ب. تۇرمىسى، ماقسات - مۇددەسى تۋرالى مول ماعلۇمات بەرەدى. كىتاپتارى بىرنەشە شەت ەلدەردىڭ تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ەڭبەك قىزىل تۋ، “حالىقتار دوستىعى”، 2 رەت “قۇرمەت بەلگىسى” وردەندەرىمەن،، بىرنەشە مەدالدەرمەن ماراپاتتالعان.
2) ماتىنمەن جۇمىس: ءۇنتاسپادان ءماتىندى تىڭداۋ.
3) سوزدىك جۇمىس:
بەدەرى - ءىزى، بەلگىسى
4)« ايتىلىم، جازىلىم، تىڭدالىم» ءادىسى:
ا - توبى: ءماتىن مازمۇنىن باياندايدى.
ب - توبى: جوسپار قۇرادى.
1. قىسقى سەرۋەن
2. جۇمباق ءىز
3. اشىققان سۋىقتورعاي
4. جايلى قونىس
5. كوكتەمدى قارسى الۋ
س - توبى: «سۋىقتورعاي» ينتەرنەتتەن مالىمەت الۋ:
كادىمگى سۋىقتورعاي، بوزشىمشىق (لات. Pyrrhula pyrrhula) – قۇناقتار تۇقىمداسىنا جاتاتىن قۇس. دەنە تۇرقى 16 سم، سالماعى 32 – 34 گ؛ توبەسى، قاناتى، قۇيرىعى قارا، موينىنىڭ ءۇستى مەن ارقاسى سۇرعىلت، باۋىرى(اتالىعىندا) قىزعىلت، ال انالىعىندا قوڭىر، سۇر ءتۇستى. بوزشىمشىق باتىس التايدىڭ قىلقان جاپىراقتى ورماندارىندا كەزدەسەدى. قىستاپ شىعۋ ءۇشىن ورتا ازياعا، قىرىمعا، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىنا ۇشىپ كەتەدى. اعاش باسىنا ۇيالاپ، ءبىر جازدا ەكى رەت 4 – 7 جۇمىرتقا سالىپ، ونى مەكيەنى 13 – 15 كۇن باسىپ بالاپان شىعارادى. ولار 15 – 16 كۇندە ۇيادان ۇشادى. بوزشىمشىق ءار ءتۇرلى ۇساق جاندىكتەردى، اعاشتۇقىمىن، بۇرشىگىن، جاس جاپىراعىن جەيدى. ءۇنى اۋەزدى، سوندىقتان ونى ۇيدە دە ۇستايدى.
ءماتىن مازمۇنىنا سايكەس سۇراقتار
1. ءماتىن مازمۇنى جاعىنان قاي ءماتىن تۇرىنە جاتادى؟
2. سەرۋەندەپ كەلە جاتقان ادام نەنى بايقادى؟
3.”اش وزەگىنە ءتۇسىپ كەتپەسىن” دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر
4. سۋىقتورعايدىڭ ايانىشتى ءحالىن
كوزدەرى ***
جۇرەگى***
دەنەسى ***
سوزدەرىمەن بايلانىستىرىپ ايت.
5. تورعايدىڭ ۇيگە كەلىپ تويىنعاننان كەيىنگى جاعدايىن سيپاتتا.
2 ) «قالامىڭدى ۇشتا» ويىنى:
(كىپ - كىشكەنە) جۇدىرىقتاي بوپ ءوزى،
كۇنى بويى ( تىنىم تاپپاي) جۇرەدى.
(قارلى سۋىق) بوراندا دا قورىقپاي،
قورەك ىزدەپ (ءارلى - بەرى كەزەدى).
3) «سۋىقتورعايعا قامقورلىق»
وي تولعاۋ.
ءۇ. رەفلەكسيالىق كەزەڭ:
1) شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ا ) «ميۋكسەنبەرگ» ءادىسى
سۋىقتورعاي سوزىنە ءسوزجاسام جاساۋ.
سۋىقتورعاي - سۋ، ىق، تورعاي، سۋىق، توعاي، اي، ۋىق، قۋىس، ور، تور، سارى، تورى.
ب ): سۋىقتورعاي سوزىنە ساتىلاي كەشەندى دىبىستىق تالداۋ جاساۋ
س ): سينكۆەين ءادىسى
1 زات ەسىم سۋىقتورعاي
2. سىن ەسىم كىشكەنتاي، شىدامدى
3. ەتىستىك ۇشادى، قونادى، قورەكتەنەدى.
4. سۋىقتورعاي قىستا قىستاپ قالادى.
5. قۇس
2) كەرى بايلانىس:
«كەزبە ءتىلشى»
- ءسالاماتسىزدار ما قۇرمەتتى قوناقتار جانە 4 سىنىپ وقۋشىلارى.
«مەن سىزدەرگە «اتىراۋ» تەلەارناسىنان ارنايى كەلىپ تۇرعان ءتىلشى ---
- بۇگىنگى ساباقتان العان اسەرلەرىڭ تۋرالى وي بولىسكىم كەلەدى.
- ءپان اتاۋى
- ساباقتا قوزعالعان وزەكتى تاقىرىپ
- سۋىقتورعاي قانداي قۇس؟
- شىعارمانىڭ اۆتورى كىم؟
- قىستاپ قالعان قۇستارعا ءوزىڭىز قانداي قامقورلىق جاسار ەدىڭىز؟
- ساباقتىڭ ءساتتى وتكەن تۇسى؟
«تابىس كريتەرييى»
«جەتتى»- 1، 5 بالل
«تالپىندى»- 1 بالل
«تالپىنۋ كەرەك» - 0، 5 بالل
«باعدارشام»
ۇيگە تاپسىرما: ءماتىن مازمۇنىن ءتۇسىنىپ وقۋ، بايانداۋ.
ساباق سوڭى:
جامبىل ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
باشييەۆا اقەركە شاميل قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. زۆەروۆ سۋىقتورعاي
ساباقتىڭ ماقساتى: اڭگىمە مازمۇنىن ءتۇسىنىپ وقيدى، مازمۇنىنا تالداۋ جاساپ، وزدىگىنەن وقىپ ۇيرەنەدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە: سۋىقتورعاي تىرشىلىگى تۋرالى بىلىمدەرى كەڭەيەدى، وزدىگىنەن ىزدەنىپ ماعلۇمات جينايدى، ورتادا وي بولىسەدى.
ساباق ءتۇرى: ىسكەرلىك پەن داعدى قالىپتاستىرۋ.
ءادىسى: دامىتا وقىتۋ ءادىسى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ. اكت
كورنەكىلىكتەر: اۆتوردىڭ سۋرەتى، قۇستار سۋرەتى، ينتەربەلسەندى تاقتا
ساباق بارىسى:
ءى. پسيحولوگيالىق دايىندىق:
توپقا ءبولۋ
«ا توبى» ا – دان باستالاتىن قاسيەتتى سوزدەر ايتۋ
اياۋلى، ارداقتى، ايباتتى، ايبىندى، اسىل، اجارلى
«ب توبى» ب - دان باستالاتىن قاسيەتتى سوزدەر ايتۋ.
- بايسالدى، بايىپتى، بەلسەندى، بەرىكتەي، باتىل.، ءبىلىمدى.
«س توبى»: س - دان باستالاتىن قاسيەتتى سوزدەر ايتۋ:
- سالماقتى، سابىرلى، سەرگەك، سەزىمتال، سەرىكتەس، سەرگەك، سەنىمدى.
ءىى. موتيۆاسيالىق كەزەڭ:
- قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
«سۇراقتار شەڭبەرى»
1) اڭگىمەدەگى قىستىڭ قاتال مىنەزى قالاي سۋرەتتەلگەن؟
2) اداسىپ قالۋ ءقاۋپى تونگەندە قاسىم قانداي ارەكەت ىستەدى؟
3) جەرگە قۇلاعىن توسىپ قاسىم نە ەستىدى؟
4) اۆتور بۇل بوراندى قانداي بوران دەيدى؟
5) قاسىم قانداي بالا؟
6) كەيىپتەۋ دەگەنىمىز نە؟
«سيقىرلى ساندار»
- سۋىقتورعاي قانداي سوزدەر توبىنا جاتادى؟
- بىرىككەن سوزدەر.
- ەرەجەنى ەسكە ءتۇسىرۋ.
- ەكى نە ودان كوپ ءتۇبىر ءسوزدىڭ بىرىگۋىنەن جاسالعان سوزدەر توبىن بىرىككەن سوزدەر دەيمىز.
ءىىى. وپەراسيالىق كەزەڭ:
- ماعىنانى تانۋ:
1) اۆتور تۋرالى مالىمەت:
زۆەريەۆ ماكسيم دميترييەۆيچ(29. 11. 1896، رەسەي، التاي ولكەسى، بارناۋل ق. – 1996، قازاقستان، الماتى) – قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى. تومسك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن (1923). 1923 – 37 جىلى ءسىبىر وسىمدىك قورعاۋ عىلىمي - زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا عىلىمي قىزمەتكەر، نوۆوسيبيرسك قالالىق زووپاركىنىڭ ديرەكتورى، تومسك ۋنيۆەرسيتەتىندە دوسەنت بولعان. 1937 جىلى قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ، 1937 – 52 جىلى الماتى زووپاركىندە عىل. ءبولىمنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ديرەكتورى، قازمۋ - دە دوسەنت قىزمەتتەرىن اتقاردى. العاشقى پوۆەسى – “اق مارال” 1920 جىلى جارىق كورگەن. پوۆەستەر، اڭگىمەلەر، ەرتەگىلەر، وچەركتەر جيناقتارى: “ىندەر مەن ۇيالاردا” (1937)، “ورمانداعى كەزدەسۋلەر” (1938)، “الاتاۋ قورىقتارى” (1946)، “ەرتىس توعايلارى مەن دالالارىندا” (1950)، “ورمان الاۋى جانىندا” (1952؛ قازاقستاننىڭ مەمل. سىيل.، 1953)، “التىن كيىك” (1957)، “كوكپەكتىنىڭ اڭشىسى” (1963)، “دالا قاسقىرى” (1975؛ گەرمانيانىڭ “بەستليتسە” سىيل.، 1976)، “ورماندا اۋا رايىن بولجاۋ” (1987)، “ورمان كۇزەتىندە” (1987)، ت. ب. اتپەن جارىق كوردى. جازۋشى شىعارماشىلىعى ءسىبىر مەن قازاقستان تابيعاتىنا تىكەلەي بايلانىستى، وقىرمانداردى قۇستار مەن اڭداردىڭ تىرشىلىگىمەن تانىستىرىپ، تۋعان تابيعاتتى قورعاپ ايالاۋشى عالىمدار، ورمانشىلار، ت. ب. تۇرمىسى، ماقسات - مۇددەسى تۋرالى مول ماعلۇمات بەرەدى. كىتاپتارى بىرنەشە شەت ەلدەردىڭ تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ەڭبەك قىزىل تۋ، “حالىقتار دوستىعى”، 2 رەت “قۇرمەت بەلگىسى” وردەندەرىمەن،، بىرنەشە مەدالدەرمەن ماراپاتتالعان.
2) ماتىنمەن جۇمىس: ءۇنتاسپادان ءماتىندى تىڭداۋ.
3) سوزدىك جۇمىس:
بەدەرى - ءىزى، بەلگىسى
4)« ايتىلىم، جازىلىم، تىڭدالىم» ءادىسى:
ا - توبى: ءماتىن مازمۇنىن باياندايدى.
ب - توبى: جوسپار قۇرادى.
1. قىسقى سەرۋەن
2. جۇمباق ءىز
3. اشىققان سۋىقتورعاي
4. جايلى قونىس
5. كوكتەمدى قارسى الۋ
س - توبى: «سۋىقتورعاي» ينتەرنەتتەن مالىمەت الۋ:
كادىمگى سۋىقتورعاي، بوزشىمشىق (لات. Pyrrhula pyrrhula) – قۇناقتار تۇقىمداسىنا جاتاتىن قۇس. دەنە تۇرقى 16 سم، سالماعى 32 – 34 گ؛ توبەسى، قاناتى، قۇيرىعى قارا، موينىنىڭ ءۇستى مەن ارقاسى سۇرعىلت، باۋىرى(اتالىعىندا) قىزعىلت، ال انالىعىندا قوڭىر، سۇر ءتۇستى. بوزشىمشىق باتىس التايدىڭ قىلقان جاپىراقتى ورماندارىندا كەزدەسەدى. قىستاپ شىعۋ ءۇشىن ورتا ازياعا، قىرىمعا، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىنا ۇشىپ كەتەدى. اعاش باسىنا ۇيالاپ، ءبىر جازدا ەكى رەت 4 – 7 جۇمىرتقا سالىپ، ونى مەكيەنى 13 – 15 كۇن باسىپ بالاپان شىعارادى. ولار 15 – 16 كۇندە ۇيادان ۇشادى. بوزشىمشىق ءار ءتۇرلى ۇساق جاندىكتەردى، اعاشتۇقىمىن، بۇرشىگىن، جاس جاپىراعىن جەيدى. ءۇنى اۋەزدى، سوندىقتان ونى ۇيدە دە ۇستايدى.
ءماتىن مازمۇنىنا سايكەس سۇراقتار
1. ءماتىن مازمۇنى جاعىنان قاي ءماتىن تۇرىنە جاتادى؟
2. سەرۋەندەپ كەلە جاتقان ادام نەنى بايقادى؟
3.”اش وزەگىنە ءتۇسىپ كەتپەسىن” دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر
4. سۋىقتورعايدىڭ ايانىشتى ءحالىن
كوزدەرى ***
جۇرەگى***
دەنەسى ***
سوزدەرىمەن بايلانىستىرىپ ايت.
5. تورعايدىڭ ۇيگە كەلىپ تويىنعاننان كەيىنگى جاعدايىن سيپاتتا.
2 ) «قالامىڭدى ۇشتا» ويىنى:
(كىپ - كىشكەنە) جۇدىرىقتاي بوپ ءوزى،
كۇنى بويى ( تىنىم تاپپاي) جۇرەدى.
(قارلى سۋىق) بوراندا دا قورىقپاي،
قورەك ىزدەپ (ءارلى - بەرى كەزەدى).
3) «سۋىقتورعايعا قامقورلىق»
وي تولعاۋ.
ءۇ. رەفلەكسيالىق كەزەڭ:
1) شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ا ) «ميۋكسەنبەرگ» ءادىسى
سۋىقتورعاي سوزىنە ءسوزجاسام جاساۋ.
سۋىقتورعاي - سۋ، ىق، تورعاي، سۋىق، توعاي، اي، ۋىق، قۋىس، ور، تور، سارى، تورى.
ب ): سۋىقتورعاي سوزىنە ساتىلاي كەشەندى دىبىستىق تالداۋ جاساۋ
س ): سينكۆەين ءادىسى
1 زات ەسىم سۋىقتورعاي
2. سىن ەسىم كىشكەنتاي، شىدامدى
3. ەتىستىك ۇشادى، قونادى، قورەكتەنەدى.
4. سۋىقتورعاي قىستا قىستاپ قالادى.
5. قۇس
2) كەرى بايلانىس:
«كەزبە ءتىلشى»
- ءسالاماتسىزدار ما قۇرمەتتى قوناقتار جانە 4 سىنىپ وقۋشىلارى.
«مەن سىزدەرگە «اتىراۋ» تەلەارناسىنان ارنايى كەلىپ تۇرعان ءتىلشى ---
- بۇگىنگى ساباقتان العان اسەرلەرىڭ تۋرالى وي بولىسكىم كەلەدى.
- ءپان اتاۋى
- ساباقتا قوزعالعان وزەكتى تاقىرىپ
- سۋىقتورعاي قانداي قۇس؟
- شىعارمانىڭ اۆتورى كىم؟
- قىستاپ قالعان قۇستارعا ءوزىڭىز قانداي قامقورلىق جاسار ەدىڭىز؟
- ساباقتىڭ ءساتتى وتكەن تۇسى؟
«تابىس كريتەرييى»
«جەتتى»- 1، 5 بالل
«تالپىندى»- 1 بالل
«تالپىنۋ كەرەك» - 0، 5 بالل
«باعدارشام»
ۇيگە تاپسىرما: ءماتىن مازمۇنىن ءتۇسىنىپ وقۋ، بايانداۋ.
ساباق سوڭى:
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
