مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋعا ارنالعان ويىندار مەن جاتتىعۋلار.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋعا ارنالعان ويىندار مەن جاتتىعۋلار.
• ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلىنىڭ كەلەشەگى بالالاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىمەن بايلانىستى. وسى تۇرعىدا ءار بالانىڭ ءتىلىن جەتىلدىرۋ، ولاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتى قوعامدىق قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى. قارىم - قاتىناس ەرەجەلەرىمەن قانشالىقتى ەرتە تانىستىرۋدى باستاساق، سويلەۋ قۇرالدارى سونشالىقتى سانالى جانە تابيعي قالىپتاسادى دا، بالانىڭ سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرەدى.
كىرىسپە
«ءتىل – جۇرتتىڭ جانى. ءوز ءتىلىن ءوزى بىلمەگەن ەل بولمايدى. تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت - جويىلعان جۇرت.
... بالانىڭ ءتىلى دۇرىس بولسا، ەلدىڭ ءتىلىن كوركەيتىپ، بايىتىپ گۇلدەندىرەدى...»
ح. دوسمۇحامەد ۇلى
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق سالاسى ادامنىڭ جەكە تۇلعاسىن دامىتۋدى كوزدەيدى. جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋدە انا ءتىلىن جەتىك مەڭگەرتۋدىڭ ماڭىزى زور.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ – اركىمنىڭ دەربەس تابىستىلىعىنىڭ مىندەتتى شارتى. ال ءۇش ءتىلدى ءبىلۋدىڭ العىشارتى انا ءتىلىنىڭ ەرەجەلەرى مەن نورمالارىن مەڭگەرۋ نەگىزىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
ءتىل – ۇلتتىق تاربيەنىڭ نەگىزى. تۋعان ءتىلدىڭ تاعدىرىن ويلاعاندا ەڭ ءبىرىنشى كوز الدىمىزعا بۇگىنگى جاس ۇرپاق ەلەستەيتىنى ورىندى. ويتكەنى ءتىل ۇيرەنۋ - بالاباقشادا، باستاۋىش سىنىپتاردا دىبىس ۇيرەتۋدەن باستالادى. فونەتيكاداعى دىبىستاردى دۇرىس ايتىلۋىن بىلمەگەن بالا ءسوزدى سەزبەيدى، تۇسىنبەيدى. ول ءۇشىن سول دىبىستى، ءسوزدى تىڭداۋ، ەستۋ، كورۋ، سەزۋ كەرەك. سوندا عانا ءسوزدىڭ مازمۇنىن ەموسيا، ىم - يشارا، بەينە ارقىلى تۇسىنەدى.
كىشى جاستان - اق بالانىڭ ءتىل ۇيرەنۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى پايدا بولادى، سوزبەن «تاجىريبە» جاساي باستايدى. ءتىلدىڭ ماعىنالىق، ءارى گرامماتيكالىق قۇرىلىمىن باعدارلاي وتىرىپ، جاڭا سوزدەر قۇرادى. دەگەنمەن بالا ءتىلىنىڭ ءوز - وزىنەن دامۋى بارىسىندا ولاردىڭ تىلدىك داعدىلارى جوعارى بولمايدى، سوندىقتان پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ارنايى زەرتتەۋ، جاتتىعۋ جانە وقىتۋ قاجەت.
ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز - قازاق ءتىلىنىڭ كەلەشەگى بالالاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىمەن بايلانىستى. وسى تۇرعىدا ءار بالانىڭ ءتىلىن جەتىلدىرۋ، ولاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتى قوعامدىق قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى.
قازاق مادەنيەتى مەن ءبىلىم - عىلىمىندا انا ءتىلى - ءسوز مادەنيەتى تۋرالى ەداۋىر زەرتتەۋلەر جارىق كوردى. ءبىراق ءتىل سياقتى حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جينالعان اسىل مۇراسىن دۇرىس، اسەم جۇمساۋدىڭ ءجون - جوسىعىن كورسەتۋ، دۇرىس - بۇرىسىن اجىراتىپ وتىرۋ، جالپى ءسوز مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ جاعى ءالى دە جەتكىلىكسىز. ءتىلدىڭ قىزمەتى قانداي كۇردەلى بولسا، ونى ۇيرەتۋدىڭ ادىستەرى دە سونداي كۇردەلى.
كەز كەلگەن دەرەكتى ادامنىڭ ىنتاسىن وياتىپ، ساناسىنا جەتكىزە ءبىلۋ – ناعىز شەبەرلىك. ك. د. ۋشينسكيي «ادامنىڭ ىنتاسى – ونىڭ ساناسىنىڭ ەسىگى»، - دەگەن ەكەن. پەداگوگ ءوز ءسوزىنىڭ باسىندا سول ەسىكتى ءسال اشىپ، قالعان ۋاقىتتا جابىلىپ قالماۋى ءۇشىن بالانىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرىپ، ءار ءتۇرلى قۇرالدار مەن ادىستەردى قولدانادى. قانداي جولدى تاڭداسا دا، ول شەبەرلىگى ارقىلى سول جولدىڭ تيىمدىلىگىن، اسەرلىلىگىن ارتتىرا تۇسەدى. بالاعا بەرىلگەن ۇلگى - ونەگە ونىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ، وي ۇشقىرلىعى، ءتىل كوركەمدىگى ارقىلى ورتاعا شىعادى. ولاي بولسا، جاس ۇرپاققا ونەگە بولارلىق ۇستازدىڭ دا ءتىل بىلىمىنە، سويلەۋ مادەنيەتىنە، ءتىل ۇيرەتۋ بىلىكتىلىگىنە قويىلار تالاپتار دا جوعارى بولماق.
ءتىل دامىتۋدىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بالالاردىڭ انا ءتىلىنىڭ ەرەجەلەرى مەن نورمالارىن مەڭگەرۋى نەگىزىندە تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بالالاردىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جولدارىنا باسا نازار اۋدارۋ قاجەت.
بالالاردىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جولدارى دەپ ءبىز تىلدىك جاتتىعۋلاردى، ساۋساق ويىندارىن، سونداي - اق سوزدىك جۇمىسقا باعىتتالعان ولەڭ جولدارىن ايتىپ وتىرمىز.
تىلدىك جاتتىعۋلارعا تىنىس الۋ جاتتىعۋلارىن، ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردى، فونەتيكالىق جاتتىعۋلار مەن ديكسيالىق جاتتىعۋلاردىجاتقىزامىز.
جاتتىعۋلاردى جۇيەلى قولدانۋ انا ءتىلىنىڭ ەرەجەلەرى مەن نورمالارىن يگەرۋگە، ولاردى ناقتى جاعدايلاردا قولدانا ءبىلۋ ىسكەرلىگىن قالىپتاستىرۋعا كومەگىن تيگىزەرى انىق.
بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋدا «ساۋساق» ويىندارىن ديداكتيكالىق جانە دامىتۋشى ماتەريال رەتىندە قولدانا وتىرىپ، ونىڭ قىزىقتى، ءارى پايدالى قۇرال ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەسىز.
ءوز تاراپىمىزدان جۇرگىزگەن تاجىريبە جۇمىستارىمىزدىڭ بارىسىندا ويىندار مەن جاتتىعۋلاردى تىلدىك قۇزىرەتتىلىكتى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ءتيىمدى پايدالانۋعا بولاتىنىن اڭعاردىق. اسىرەسە، ءسوزدىڭ دىبىستىق مادەنيەتىن تاربيەلەۋگە باعىتتالعان جاتتىعۋلار جانە قيمىلمەن ۇيلەستىرىلگەن ولەڭ جولدارى بالالاردىڭ سويلەۋ داعدىلارىن ورنىقتىرا تۇسەتىنىن كورسەتتى.
ولاي بولسا، ويىندار مەن جاتتىعۋلاردى بىرگە ورىندايىق!
ءتىل – ادامنىڭ رۋحاني ايناسى. مەملەكەتىمىزدىڭ ۇلتتىق ءتىلى نەعۇرلىم باي بولسا، ونىڭ رۋحاني دۇنيەسى دە سوعۇرلىم جوعارى بولماق.
تىلدىك جاتتىعۋلار
سويلەۋ كەزىندە پايدا بولاتىن تىلدىك تىنىس الۋدىڭ ماڭىزىنا ەرەكشە كوڭىل بولگەن ءجون. ءسوزىمىز تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن قاراپايىم تاجىريبە جاساپ كورەيىك: الاقانىڭىزدى اۋىزىڭىزعا جاقىنداتىڭىز جانە كەز كەلگەن ءبىر دىبىستى ايتىڭىز. ءسىز اۋا اعىمى الاقانىڭىزعا تيگەنىن سەزەسىز. تىنىس الىپ دەم شىعارعاندا دىبىس شىعادى، ال دىبىستار تىلدىك اعىمعا قوسىلادى، بىرنەشە دىبىستان ءسوز، ءارى قاراي سويلەم تۋىندايدى جانە وسىنىڭ ءبارىن انىق نە كومەسكى، ءجاي نە قاتتى ايتۋعا بولادى.
دەمەك، ايتىلعان ءسوز دالدىگى، تازالىعى جانە اسەرلىلىگى تىلدىك تىنىس الۋعا بايلانىستى. سوندىقتان دا تىلدىك تىنىس الۋدى باسقارا بىلۋگە ۇيرەتۋ قاجەت. وسى ورايدا تىنىس الۋ گيمناستيكاسى بويىنشا ارنايى جاتتىعۋلاردى ۇسىنۋعا بولادى.
تىنىس الۋ جاتتىعۋلارىنىڭ ماقساتى بالانىڭ تىلدىك تىنىس الۋىن دامىتۋ.
العاشقى جاتتىعۋلار دەنە ءبىتىمىن دۇرىس قالىپتاستىرۋعا باعىتتالادى: تىلدىك تىنىس الۋ ءوز جولىندا بۇلشىقەت كەدەرگىلەرىنە، قىسپاققا تۇسپەۋى ءتيىس. ەگەر ءبىز يىق جانە مويىن بۇلشىقەتتەرىنە قىسىم تۇسىرمەي، باسىمىزدى تىك جانە ەركىن ۇستاپ، دۇرىس تۇرساق، وندا ەركىن تىنىس الىپ، سويلەي الامىز. سوندىقتان دا ەڭ الدىمەن سىمباتتىلىق الىپپەسىنە كوڭىل ءبولىڭىز.
بالالار تىلدىك تىنىس الۋ بارىسىندا دەم الۋدىڭ قىسقا، دەم شىعارۋدىڭ ۇزاعىراق بولارىن ءتۇسىنۋى ءتيىس. ءبىرقاتار جاتتىعۋلار تىلدىك تىنىس الۋدى رەتكە كەلتىرۋگە كومەكتەسەدى: ءسوزدى، سويلەمدى دۇرىس ايتۋ ءۇشىن اۋانى ۇنەمدى «شىعىنداۋعا»، ءۇزىلىس كەزىندە جۇمساق، ەستىرتپەي اۋا «جيناۋعا»، جەڭىل، ءارى شىنايى تىنىس الۋعا ۇيرەتەدى.
وسى جاتتىعۋلاردىڭ نەگىزى – تىنىس الۋدى رەتتەۋ، ياعني دەم جۇتىپ، دەم شىعارۋدى دۇرىس كەزەكتەستىرە ءبىلۋ، ەرىكتى تۇردە اقىرىن دەم شىعارا ءبىلۋ.
الدىمەن دۇرىس دەم الۋ جانە دەم شىعارۋعا ۇيرەتەمىز:
• مۇرىنمەن دەم نە اۋا جۇتۋ – اۋىز ارقىلى دەم شىعارۋ،
• قىسقا تەرەڭ دەم الۋ – اقىرىنداپ دەم شىعارۋ،
• اقىرىن تەرەڭ دەم الۋ – قىسقا شۇعىل دەم شىعارۋ
تىنىس الۋ جاتتىعۋلارىن جاقسىلاپ جەلدەتىلگەن بولمەدە جانە ساباقتىڭ باستاپقى ساتىندە وتكىزگەن ءجون. بالالار تۇرىپ، قىمسىنباي - قىسىلماي دەنەسىن تىك ۇستايدى. جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ ءۇشىن اۋانى مۇرىن ارقىلى جيناپ، ال شىعارعاندا الدىمەن بەسكە دەيىن (حورمەن) سانايمىز، كەيىن بىرتىندەپ (ساباقتان ساباققا، جاتتىعۋدان جاتتىعۋعا كوشكەندە) ساناۋدى ونعا دەيىن ۇلعايتامىز. كەرى ساناۋعا دا بولادى.
ەگەر تىنىس الۋ جاتتىعۋلارى ويىن ەلەمەنتىنەن تۇراتىن بولسا (ياعني، جەڭىمپاز انىقتالسا)، وندا جاتتىعۋ جۇرگىزۋشىنىڭ (تاربيەشى عانا ەمەس، جاتتىعۋدىڭ ورىندالۋىن دۇرىس تۇسىنگەن بالا دا جۇرگىزۋشى بولادى) بەلگىسىمەن ورىندالادى. تاربيەشى بالالارمەن بىرگە جاتتىعۋدى ءبىر مەزەتتە باستاۋى ءۇشىن قولدانىلاتىن بەلگىلەردى (جاتتىعۋدىڭ باستالۋى – ءجۇرىسى - اياقتالۋى) الدىن - الا كەلىسىپ الادى.
ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلار. ءتىل دىبىستارىن جاساۋدا دىبىستاۋ مۇشەلەرىنىڭ قىزمەتىن ارتيكۋلياسيا دەپ اتايدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە ديكسيا اقاۋلارىن تۇزەتۋ ەمەس، دىبىستاردىڭ انىق، دۇرىس ايتىلۋىن قاداعالاۋ جاتادى. دەمەك، ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردى قولدانۋ بالانىڭ دىبىستاۋ (سويلەۋ) مۇشەلەرىنىڭ قىزمەتى ارقىلى دىبىس شىعارۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى.
بۇل جاتتىعۋلاردى ورىنداعاندا ءار بالا ءوزىنىڭ سويلەۋ مۇشەسىنىڭ جۇمىسىن باقىلاي الۋى ءۇشىن مىندەتتى تۇردە اينانى قولدانادى. گيگيەنالىق تالاپتارعا ساي، كەزەكتى جاتتىعۋلاردى ورىنداعان سوڭ قولداناتىن، بالالاردا قول ورامال بولۋى ءتيىس.
ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردى وتكىزۋگە ارنالعان نۇسقاۋ:
1. پەداگوگ جۇمىستى تومەندەگىدەي ۇيىمداستىرادى:
- ويىن تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، الداعى ورىندالاتىن جاتتىعۋ تۋرالى اڭگىمەلەيدى؛
- ونىڭ ورىندالۋ رەتىن كورسەتەدى؛
- جاتتىعۋدى بارلىق بالالار ورىندايدى؛
- پەداگوگ جاتتىعۋدىڭ دۇرىس ورىندالۋىن تەكسەرەدى (جاتتىعۋدى وتىرىپ ورىندايدى).
بالاعا جاتتىعۋدى دۇرىس ورىنداماعانىن ايتۋدىڭ قاجەتى جوق، وعان قالاي دۇرىس جاساۋ كەرەكتىگىن كورسەتىپ، جەتىستىگىن ايتىپ، كوتەرمەلەۋ قاجەت.
2. كۇن سايىن 2 - 3 جاتتىعۋدى 3 - 5 مينۋتتان وتكىزۋ قاجەت.
3. جەڭىلدەن كۇردەلىگە قاراي جۇرگىزىلەدى.
4. ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرىلادى.
ەڭ الدىمەن ءتىل بۇلشىقەتتەرىنە، كەيىن ەرىنگە ارنالعان جاتتىعۋلار جۇرگىزىلەدى. ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردىڭ باسىم بولىگى ءتىل بۇلشىقەتىن سوزۋعا ەسەپتەلگەن، ويتكەنى بالانىڭ ديكسياسىنىڭ انىقتىعى ءتىل ۇزىندىعىمەن بايلانىستى.
اتالعان جاتتىعۋلار ءسوزدىڭ دىبىستىق قۇرامىن انىقتاۋعا جانە انىق ايتۋعا كومەكتەسەدى، ۇيقاس پەن ىرعاق سەزىمىن دامىتادى، انىق ديكسيانى قالىپتاستىرادى، ءسوزدىڭ، سويلەمنىڭ ءتۇرلى ينتوناسيالىق سيپاتتاماسىن بەرۋ ەپتىلىگىن جەتىلدىرەدى. وسى كۇردەلى تىلدىك داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن فونەتيكالىق جاتتىعۋلاردى جۇيەلى وتكىزۋ قاجەت.
فونەتيكا ءتىل دىبىستارىنىڭ جاسالۋ زاڭدىلىعىن، ەرەكشەلىگىن زەرتتەيتىن ءتىل ءبىلىمىنىڭ ءبىر سالاسى. قازاق ءتىلى فونەتيكاسىنا ءتان ءتىل دىبىستارىن دۇرىس ايتۋعا ۇيرەتۋ ماقساتىندا ءالۋانتۇرلى جاتتىعۋلاردى قولدانۋعا بولادى. بۇل جاتتىعۋلاردى فونەتيكالىق جاتتىعۋلار دەپ اتايمىز.
فونەتيكالىق جاتتىعۋدى ورىنداۋ بارىسىنداعى باستى مىندەتىمىز بالانىڭ ناقتى دىبىستاردى دىبىستاۋى بارىسىندا دۇرىس تىنىس الۋىن جانە ارتيكۋلياسياسىن قاداعالاۋ بولىپ تابىلادى.
ماسەلەن، ءتىل دامىتۋ، ساۋات اشۋ ساباقتارىندا «ا»، «ءا»، «و» داۋىستى دىبىستارىنا كوڭىل بولە وتىرىپ، كەلەسى جاتتىعۋلاردى ورىنداۋعا بولادى:
اجەنىڭ ءالديى. اجەمىز كىشكەنتاي بوبەكتى ۇيقتاتاردا «ءا... ءا... ءا... ءالدي - ءالدي اق بوپەم...» دەپ اندەتەدى. كانە، بىزدە اندەتەيىك.
ايۋدىڭ اقىرۋى. ايۋدىڭ ءتىسى سارناپ اۋىردى. ول «ا - ا - ا» دەپ اڭىراپ وتىر. كانە، ايۋ قالاي دىبىستادى؟
باۋداعى كىم؟
ارا بولساڭ، ىزىڭدا
ز - ز - ز، ج - ج - ج، ز - ز - ز، ج - ج - ج
جۇمىس ىستە، تىعىلما.
- ارا قالاي دىبىستايدى؟
(ز - ز - ز) - قاتتى\جاي
جىلاننىڭ ىسىلى.
جىلان قالاي دىبىستايدى؟
ىس - س — ىس - سسسس....
شالقان. شالقان ۇلكەن بولىپ ءوسىپ قالعان ەكەن. ونى كورگەن اتاي: «و... و... و!» دەپ تاڭ قالدى.
كىم قالاي دىبىستايدى؟
(بالامەن جەكە جۇمىس - تۇرلىشە تەمبرلىك قۇبىلىستا ايتۋ)
- ا، اا، اا، ا، ا، اااااا..... (قۋانىشتى داۋىسپەن).
- ااا، اا، ا، ا، ااا.... (ايانىشتى داۋىسپەن).
- ا، اا، اااا، ا، ااا........(تاڭ قالعان داۋىسپەن). 1 مينۋت جۇمىس ىستەڭىز.
ەكىنشى بالامەن (ي)، ءۇشىنشى بالامەن (و) دىبىسىمەن جۇمىس ىستەۋگە بولادى.
فونەتيكالىق جاتتىعۋلاردى ەكىنشى ءتىلدى (ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، فرانسۋز ءتىلى ت. ب) ۇيرەتۋ ماقساتىنا قاراي دا قولدانۋعا بولادى. ول ءۇشىن پەداگوگ قانداي دىبىسقا اسا ءمان بەرۋ قاجەت ەكەندىگىن انىقتاپ الۋى ءتيىس.
ديكسيالىق جاتتىعۋ بارلىق جوعارىدا اتالعان مىندەتتەردى كەشەندى شەشەدى. بالالار قانداي دا ءبىر سويلەمدى، جاتتاماقتى، جاڭىلتپاشتى ايتقاندا، دۇرىس تىنىس، دەم الا ءبىلۋى، ءدال ارتيكۋلياسيا جاساۋى جانە جەكە دىبىستى، سونداي - اق بۋىندى، ءسوزدى انىق ايتۋى قاجەت.
جاڭىلتپاش ارقىلى بالا جىلدام ويلاۋعا، جاڭىلماي تەز قايتالاپ ايتۋعا، كەكەشتەنبەي، قىسىلماي، انىق سويلەۋگە ۇيرەنەدى.
حالىق اۋىز ادەبيەتىندە جاڭىلتپاشتار توپتاماسى مولىنان جيناقتالعان. ماسەلەن، ءبىرقاتار جاڭىلتپاشتى ايتىپ كورەلىك.
سۋدا سەڭ كەلەدى،
سەگىز سەركە تەڭ كەلەدى.
اق تايلاق اق پا؟ قارا تايلاق اق پا؟
ءۇمىت ءتۇبىت ءتۇتتى،
ءتۇبىتتى ءتۇتىپ ءبىتتى.
ەسەت اتام ەت اساتار،
ەت اساتسا، بەس اساتار.
تورتا قويدىم،
ورتا قويدىم،
ورتا قويدىم
جورتا قويدىم.
ءتىلالعىش بەك*
- ءتىل العىش، - دەپ
ماقتاساق ءبىز
ءبىل العىس دەپ.
وسى جاڭىلتپاشتاردى بالانىڭ جاس شاماسىنا، ءتىل ۇيرەنۋ دەڭگەيىنە قاراي ىرىكتەپ الۋعا بولادى.
بارلىق جاتتىعۋ ءتۇرىن ءبىر ساباق بارىسىندا وتكىزۋ مىندەتتى ەمەس جانە دە قاجەت ەمەس. ولاردىڭ بىرەۋىن نە ەكەۋىن قولدانسا دا جەتىپ جاتىر. جاتتىعۋلاردى وتكىزۋ ۋاقىتى 3 - 5 مينۋت، ونى قاي جەردە قولدانۋ قاجەتتىگىن تاربيەشى انىقتايدى.
بارلىق جاتتىعۋلار توپپەن، كەيىن تاڭداۋلى تۇردە جەكە ورىندالادى.
تىلدىك جاتتىعۋلاردىڭ قۇندىلىعى سول، ول بالالاردىڭ تىلدىك اپپاراتىن جەتىلدىرەدى، جاقسى ديكسياسىن قالىپتاستىرادى.
تىلدىك گيمناستيكا
سىمباتتىلىق الىپپەسى
«دەنەڭدى تىك ۇستا» - تىنىس الۋ بۇلشىقەتتەرىنىڭ جۇمىسىن جەڭىل سەزىنۋ ءۇشىن دەنە قالپىن دۇرىس ۇستاي ءبىلۋى قاجەت.
ورنىمىزدان تۇرامىز، جاۋىرىن، يىق بۇلشىقەتتەرىن بوساڭسىتامىز. ەندى ءوز دەنەمىزدى (يىق، كەۋدە) كوتەرىپ، ونى ارتقا يتەرەمىز. جاۋىرىنىمىز مىقتى، تىك، ال قولىمىز، مويىنىمىز بەن يىعىمىزدى جەڭىل، بوس جىبەرەمىز.
«ءتۇزۋ وتىر» - ورىندىققا ءتۇزۋ وتىرىڭىز. باسىڭىزدى تىك جانە ءسال تومەن ۇستاڭىز، يەگىڭىزدى جوعارى كوتەرمەڭىز.
وسى قالىپ ساباق بارىسىنداعى ارنايى جۇمىس ساتىندە عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردە دە ادەتتەگى، شىنايى دەنە بىتىمىنە اينالۋى ءتيىس. ەستەرىڭىزدە بولسىن، جاتتىعۋلار جولىمەن ءسىز دە ءوزىڭىزدىڭ دەنە سىمباتىڭىزدى وسى قالىپقا كەلتىرە الاسىز.
قۇراستىرۋشى: ابيلوۆا و. ا. – دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى
اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبوپا ماگيسترى،
№30 «جۇمباق» بالاباقشاسى عىلىمي - ەكسپەريمەنتىك
جۇمىس جونىندەگى ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى
رەسەنزەنت: قاليمۇقاشيەۆا ب. د.– پ. ع. ك.، ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى
اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
• ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلىنىڭ كەلەشەگى بالالاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىمەن بايلانىستى. وسى تۇرعىدا ءار بالانىڭ ءتىلىن جەتىلدىرۋ، ولاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتى قوعامدىق قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى. قارىم - قاتىناس ەرەجەلەرىمەن قانشالىقتى ەرتە تانىستىرۋدى باستاساق، سويلەۋ قۇرالدارى سونشالىقتى سانالى جانە تابيعي قالىپتاسادى دا، بالانىڭ سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرەدى.
كىرىسپە
«ءتىل – جۇرتتىڭ جانى. ءوز ءتىلىن ءوزى بىلمەگەن ەل بولمايدى. تىلىنەن ايىرىلعان جۇرت - جويىلعان جۇرت.
... بالانىڭ ءتىلى دۇرىس بولسا، ەلدىڭ ءتىلىن كوركەيتىپ، بايىتىپ گۇلدەندىرەدى...»
ح. دوسمۇحامەد ۇلى
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق سالاسى ادامنىڭ جەكە تۇلعاسىن دامىتۋدى كوزدەيدى. جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋدە انا ءتىلىن جەتىك مەڭگەرتۋدىڭ ماڭىزى زور.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ – اركىمنىڭ دەربەس تابىستىلىعىنىڭ مىندەتتى شارتى. ال ءۇش ءتىلدى ءبىلۋدىڭ العىشارتى انا ءتىلىنىڭ ەرەجەلەرى مەن نورمالارىن مەڭگەرۋ نەگىزىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
ءتىل – ۇلتتىق تاربيەنىڭ نەگىزى. تۋعان ءتىلدىڭ تاعدىرىن ويلاعاندا ەڭ ءبىرىنشى كوز الدىمىزعا بۇگىنگى جاس ۇرپاق ەلەستەيتىنى ورىندى. ويتكەنى ءتىل ۇيرەنۋ - بالاباقشادا، باستاۋىش سىنىپتاردا دىبىس ۇيرەتۋدەن باستالادى. فونەتيكاداعى دىبىستاردى دۇرىس ايتىلۋىن بىلمەگەن بالا ءسوزدى سەزبەيدى، تۇسىنبەيدى. ول ءۇشىن سول دىبىستى، ءسوزدى تىڭداۋ، ەستۋ، كورۋ، سەزۋ كەرەك. سوندا عانا ءسوزدىڭ مازمۇنىن ەموسيا، ىم - يشارا، بەينە ارقىلى تۇسىنەدى.
كىشى جاستان - اق بالانىڭ ءتىل ۇيرەنۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى پايدا بولادى، سوزبەن «تاجىريبە» جاساي باستايدى. ءتىلدىڭ ماعىنالىق، ءارى گرامماتيكالىق قۇرىلىمىن باعدارلاي وتىرىپ، جاڭا سوزدەر قۇرادى. دەگەنمەن بالا ءتىلىنىڭ ءوز - وزىنەن دامۋى بارىسىندا ولاردىڭ تىلدىك داعدىلارى جوعارى بولمايدى، سوندىقتان پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ارنايى زەرتتەۋ، جاتتىعۋ جانە وقىتۋ قاجەت.
ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز - قازاق ءتىلىنىڭ كەلەشەگى بالالاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىمەن بايلانىستى. وسى تۇرعىدا ءار بالانىڭ ءتىلىن جەتىلدىرۋ، ولاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتى قوعامدىق قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى.
قازاق مادەنيەتى مەن ءبىلىم - عىلىمىندا انا ءتىلى - ءسوز مادەنيەتى تۋرالى ەداۋىر زەرتتەۋلەر جارىق كوردى. ءبىراق ءتىل سياقتى حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جينالعان اسىل مۇراسىن دۇرىس، اسەم جۇمساۋدىڭ ءجون - جوسىعىن كورسەتۋ، دۇرىس - بۇرىسىن اجىراتىپ وتىرۋ، جالپى ءسوز مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ جاعى ءالى دە جەتكىلىكسىز. ءتىلدىڭ قىزمەتى قانداي كۇردەلى بولسا، ونى ۇيرەتۋدىڭ ادىستەرى دە سونداي كۇردەلى.
كەز كەلگەن دەرەكتى ادامنىڭ ىنتاسىن وياتىپ، ساناسىنا جەتكىزە ءبىلۋ – ناعىز شەبەرلىك. ك. د. ۋشينسكيي «ادامنىڭ ىنتاسى – ونىڭ ساناسىنىڭ ەسىگى»، - دەگەن ەكەن. پەداگوگ ءوز ءسوزىنىڭ باسىندا سول ەسىكتى ءسال اشىپ، قالعان ۋاقىتتا جابىلىپ قالماۋى ءۇشىن بالانىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرىپ، ءار ءتۇرلى قۇرالدار مەن ادىستەردى قولدانادى. قانداي جولدى تاڭداسا دا، ول شەبەرلىگى ارقىلى سول جولدىڭ تيىمدىلىگىن، اسەرلىلىگىن ارتتىرا تۇسەدى. بالاعا بەرىلگەن ۇلگى - ونەگە ونىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ، وي ۇشقىرلىعى، ءتىل كوركەمدىگى ارقىلى ورتاعا شىعادى. ولاي بولسا، جاس ۇرپاققا ونەگە بولارلىق ۇستازدىڭ دا ءتىل بىلىمىنە، سويلەۋ مادەنيەتىنە، ءتىل ۇيرەتۋ بىلىكتىلىگىنە قويىلار تالاپتار دا جوعارى بولماق.
ءتىل دامىتۋدىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بالالاردىڭ انا ءتىلىنىڭ ەرەجەلەرى مەن نورمالارىن مەڭگەرۋى نەگىزىندە تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بالالاردىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جولدارىنا باسا نازار اۋدارۋ قاجەت.
بالالاردىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جولدارى دەپ ءبىز تىلدىك جاتتىعۋلاردى، ساۋساق ويىندارىن، سونداي - اق سوزدىك جۇمىسقا باعىتتالعان ولەڭ جولدارىن ايتىپ وتىرمىز.
تىلدىك جاتتىعۋلارعا تىنىس الۋ جاتتىعۋلارىن، ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردى، فونەتيكالىق جاتتىعۋلار مەن ديكسيالىق جاتتىعۋلاردىجاتقىزامىز.
جاتتىعۋلاردى جۇيەلى قولدانۋ انا ءتىلىنىڭ ەرەجەلەرى مەن نورمالارىن يگەرۋگە، ولاردى ناقتى جاعدايلاردا قولدانا ءبىلۋ ىسكەرلىگىن قالىپتاستىرۋعا كومەگىن تيگىزەرى انىق.
بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋدا «ساۋساق» ويىندارىن ديداكتيكالىق جانە دامىتۋشى ماتەريال رەتىندە قولدانا وتىرىپ، ونىڭ قىزىقتى، ءارى پايدالى قۇرال ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەسىز.
ءوز تاراپىمىزدان جۇرگىزگەن تاجىريبە جۇمىستارىمىزدىڭ بارىسىندا ويىندار مەن جاتتىعۋلاردى تىلدىك قۇزىرەتتىلىكتى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ءتيىمدى پايدالانۋعا بولاتىنىن اڭعاردىق. اسىرەسە، ءسوزدىڭ دىبىستىق مادەنيەتىن تاربيەلەۋگە باعىتتالعان جاتتىعۋلار جانە قيمىلمەن ۇيلەستىرىلگەن ولەڭ جولدارى بالالاردىڭ سويلەۋ داعدىلارىن ورنىقتىرا تۇسەتىنىن كورسەتتى.
ولاي بولسا، ويىندار مەن جاتتىعۋلاردى بىرگە ورىندايىق!
ءتىل – ادامنىڭ رۋحاني ايناسى. مەملەكەتىمىزدىڭ ۇلتتىق ءتىلى نەعۇرلىم باي بولسا، ونىڭ رۋحاني دۇنيەسى دە سوعۇرلىم جوعارى بولماق.
تىلدىك جاتتىعۋلار
سويلەۋ كەزىندە پايدا بولاتىن تىلدىك تىنىس الۋدىڭ ماڭىزىنا ەرەكشە كوڭىل بولگەن ءجون. ءسوزىمىز تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن قاراپايىم تاجىريبە جاساپ كورەيىك: الاقانىڭىزدى اۋىزىڭىزعا جاقىنداتىڭىز جانە كەز كەلگەن ءبىر دىبىستى ايتىڭىز. ءسىز اۋا اعىمى الاقانىڭىزعا تيگەنىن سەزەسىز. تىنىس الىپ دەم شىعارعاندا دىبىس شىعادى، ال دىبىستار تىلدىك اعىمعا قوسىلادى، بىرنەشە دىبىستان ءسوز، ءارى قاراي سويلەم تۋىندايدى جانە وسىنىڭ ءبارىن انىق نە كومەسكى، ءجاي نە قاتتى ايتۋعا بولادى.
دەمەك، ايتىلعان ءسوز دالدىگى، تازالىعى جانە اسەرلىلىگى تىلدىك تىنىس الۋعا بايلانىستى. سوندىقتان دا تىلدىك تىنىس الۋدى باسقارا بىلۋگە ۇيرەتۋ قاجەت. وسى ورايدا تىنىس الۋ گيمناستيكاسى بويىنشا ارنايى جاتتىعۋلاردى ۇسىنۋعا بولادى.
تىنىس الۋ جاتتىعۋلارىنىڭ ماقساتى بالانىڭ تىلدىك تىنىس الۋىن دامىتۋ.
العاشقى جاتتىعۋلار دەنە ءبىتىمىن دۇرىس قالىپتاستىرۋعا باعىتتالادى: تىلدىك تىنىس الۋ ءوز جولىندا بۇلشىقەت كەدەرگىلەرىنە، قىسپاققا تۇسپەۋى ءتيىس. ەگەر ءبىز يىق جانە مويىن بۇلشىقەتتەرىنە قىسىم تۇسىرمەي، باسىمىزدى تىك جانە ەركىن ۇستاپ، دۇرىس تۇرساق، وندا ەركىن تىنىس الىپ، سويلەي الامىز. سوندىقتان دا ەڭ الدىمەن سىمباتتىلىق الىپپەسىنە كوڭىل ءبولىڭىز.
بالالار تىلدىك تىنىس الۋ بارىسىندا دەم الۋدىڭ قىسقا، دەم شىعارۋدىڭ ۇزاعىراق بولارىن ءتۇسىنۋى ءتيىس. ءبىرقاتار جاتتىعۋلار تىلدىك تىنىس الۋدى رەتكە كەلتىرۋگە كومەكتەسەدى: ءسوزدى، سويلەمدى دۇرىس ايتۋ ءۇشىن اۋانى ۇنەمدى «شىعىنداۋعا»، ءۇزىلىس كەزىندە جۇمساق، ەستىرتپەي اۋا «جيناۋعا»، جەڭىل، ءارى شىنايى تىنىس الۋعا ۇيرەتەدى.
وسى جاتتىعۋلاردىڭ نەگىزى – تىنىس الۋدى رەتتەۋ، ياعني دەم جۇتىپ، دەم شىعارۋدى دۇرىس كەزەكتەستىرە ءبىلۋ، ەرىكتى تۇردە اقىرىن دەم شىعارا ءبىلۋ.
الدىمەن دۇرىس دەم الۋ جانە دەم شىعارۋعا ۇيرەتەمىز:
• مۇرىنمەن دەم نە اۋا جۇتۋ – اۋىز ارقىلى دەم شىعارۋ،
• قىسقا تەرەڭ دەم الۋ – اقىرىنداپ دەم شىعارۋ،
• اقىرىن تەرەڭ دەم الۋ – قىسقا شۇعىل دەم شىعارۋ
تىنىس الۋ جاتتىعۋلارىن جاقسىلاپ جەلدەتىلگەن بولمەدە جانە ساباقتىڭ باستاپقى ساتىندە وتكىزگەن ءجون. بالالار تۇرىپ، قىمسىنباي - قىسىلماي دەنەسىن تىك ۇستايدى. جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ ءۇشىن اۋانى مۇرىن ارقىلى جيناپ، ال شىعارعاندا الدىمەن بەسكە دەيىن (حورمەن) سانايمىز، كەيىن بىرتىندەپ (ساباقتان ساباققا، جاتتىعۋدان جاتتىعۋعا كوشكەندە) ساناۋدى ونعا دەيىن ۇلعايتامىز. كەرى ساناۋعا دا بولادى.
ەگەر تىنىس الۋ جاتتىعۋلارى ويىن ەلەمەنتىنەن تۇراتىن بولسا (ياعني، جەڭىمپاز انىقتالسا)، وندا جاتتىعۋ جۇرگىزۋشىنىڭ (تاربيەشى عانا ەمەس، جاتتىعۋدىڭ ورىندالۋىن دۇرىس تۇسىنگەن بالا دا جۇرگىزۋشى بولادى) بەلگىسىمەن ورىندالادى. تاربيەشى بالالارمەن بىرگە جاتتىعۋدى ءبىر مەزەتتە باستاۋى ءۇشىن قولدانىلاتىن بەلگىلەردى (جاتتىعۋدىڭ باستالۋى – ءجۇرىسى - اياقتالۋى) الدىن - الا كەلىسىپ الادى.
ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلار. ءتىل دىبىستارىن جاساۋدا دىبىستاۋ مۇشەلەرىنىڭ قىزمەتىن ارتيكۋلياسيا دەپ اتايدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە ديكسيا اقاۋلارىن تۇزەتۋ ەمەس، دىبىستاردىڭ انىق، دۇرىس ايتىلۋىن قاداعالاۋ جاتادى. دەمەك، ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردى قولدانۋ بالانىڭ دىبىستاۋ (سويلەۋ) مۇشەلەرىنىڭ قىزمەتى ارقىلى دىبىس شىعارۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى.
بۇل جاتتىعۋلاردى ورىنداعاندا ءار بالا ءوزىنىڭ سويلەۋ مۇشەسىنىڭ جۇمىسىن باقىلاي الۋى ءۇشىن مىندەتتى تۇردە اينانى قولدانادى. گيگيەنالىق تالاپتارعا ساي، كەزەكتى جاتتىعۋلاردى ورىنداعان سوڭ قولداناتىن، بالالاردا قول ورامال بولۋى ءتيىس.
ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردى وتكىزۋگە ارنالعان نۇسقاۋ:
1. پەداگوگ جۇمىستى تومەندەگىدەي ۇيىمداستىرادى:
- ويىن تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، الداعى ورىندالاتىن جاتتىعۋ تۋرالى اڭگىمەلەيدى؛
- ونىڭ ورىندالۋ رەتىن كورسەتەدى؛
- جاتتىعۋدى بارلىق بالالار ورىندايدى؛
- پەداگوگ جاتتىعۋدىڭ دۇرىس ورىندالۋىن تەكسەرەدى (جاتتىعۋدى وتىرىپ ورىندايدى).
بالاعا جاتتىعۋدى دۇرىس ورىنداماعانىن ايتۋدىڭ قاجەتى جوق، وعان قالاي دۇرىس جاساۋ كەرەكتىگىن كورسەتىپ، جەتىستىگىن ايتىپ، كوتەرمەلەۋ قاجەت.
2. كۇن سايىن 2 - 3 جاتتىعۋدى 3 - 5 مينۋتتان وتكىزۋ قاجەت.
3. جەڭىلدەن كۇردەلىگە قاراي جۇرگىزىلەدى.
4. ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرىلادى.
ەڭ الدىمەن ءتىل بۇلشىقەتتەرىنە، كەيىن ەرىنگە ارنالعان جاتتىعۋلار جۇرگىزىلەدى. ارتيكۋلياسيالىق جاتتىعۋلاردىڭ باسىم بولىگى ءتىل بۇلشىقەتىن سوزۋعا ەسەپتەلگەن، ويتكەنى بالانىڭ ديكسياسىنىڭ انىقتىعى ءتىل ۇزىندىعىمەن بايلانىستى.
اتالعان جاتتىعۋلار ءسوزدىڭ دىبىستىق قۇرامىن انىقتاۋعا جانە انىق ايتۋعا كومەكتەسەدى، ۇيقاس پەن ىرعاق سەزىمىن دامىتادى، انىق ديكسيانى قالىپتاستىرادى، ءسوزدىڭ، سويلەمنىڭ ءتۇرلى ينتوناسيالىق سيپاتتاماسىن بەرۋ ەپتىلىگىن جەتىلدىرەدى. وسى كۇردەلى تىلدىك داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن فونەتيكالىق جاتتىعۋلاردى جۇيەلى وتكىزۋ قاجەت.
فونەتيكا ءتىل دىبىستارىنىڭ جاسالۋ زاڭدىلىعىن، ەرەكشەلىگىن زەرتتەيتىن ءتىل ءبىلىمىنىڭ ءبىر سالاسى. قازاق ءتىلى فونەتيكاسىنا ءتان ءتىل دىبىستارىن دۇرىس ايتۋعا ۇيرەتۋ ماقساتىندا ءالۋانتۇرلى جاتتىعۋلاردى قولدانۋعا بولادى. بۇل جاتتىعۋلاردى فونەتيكالىق جاتتىعۋلار دەپ اتايمىز.
فونەتيكالىق جاتتىعۋدى ورىنداۋ بارىسىنداعى باستى مىندەتىمىز بالانىڭ ناقتى دىبىستاردى دىبىستاۋى بارىسىندا دۇرىس تىنىس الۋىن جانە ارتيكۋلياسياسىن قاداعالاۋ بولىپ تابىلادى.
ماسەلەن، ءتىل دامىتۋ، ساۋات اشۋ ساباقتارىندا «ا»، «ءا»، «و» داۋىستى دىبىستارىنا كوڭىل بولە وتىرىپ، كەلەسى جاتتىعۋلاردى ورىنداۋعا بولادى:
اجەنىڭ ءالديى. اجەمىز كىشكەنتاي بوبەكتى ۇيقتاتاردا «ءا... ءا... ءا... ءالدي - ءالدي اق بوپەم...» دەپ اندەتەدى. كانە، بىزدە اندەتەيىك.
ايۋدىڭ اقىرۋى. ايۋدىڭ ءتىسى سارناپ اۋىردى. ول «ا - ا - ا» دەپ اڭىراپ وتىر. كانە، ايۋ قالاي دىبىستادى؟
باۋداعى كىم؟
ارا بولساڭ، ىزىڭدا
ز - ز - ز، ج - ج - ج، ز - ز - ز، ج - ج - ج
جۇمىس ىستە، تىعىلما.
- ارا قالاي دىبىستايدى؟
(ز - ز - ز) - قاتتى\جاي
جىلاننىڭ ىسىلى.
جىلان قالاي دىبىستايدى؟
ىس - س — ىس - سسسس....
شالقان. شالقان ۇلكەن بولىپ ءوسىپ قالعان ەكەن. ونى كورگەن اتاي: «و... و... و!» دەپ تاڭ قالدى.
كىم قالاي دىبىستايدى؟
(بالامەن جەكە جۇمىس - تۇرلىشە تەمبرلىك قۇبىلىستا ايتۋ)
- ا، اا، اا، ا، ا، اااااا..... (قۋانىشتى داۋىسپەن).
- ااا، اا، ا، ا، ااا.... (ايانىشتى داۋىسپەن).
- ا، اا، اااا، ا، ااا........(تاڭ قالعان داۋىسپەن). 1 مينۋت جۇمىس ىستەڭىز.
ەكىنشى بالامەن (ي)، ءۇشىنشى بالامەن (و) دىبىسىمەن جۇمىس ىستەۋگە بولادى.
فونەتيكالىق جاتتىعۋلاردى ەكىنشى ءتىلدى (ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، فرانسۋز ءتىلى ت. ب) ۇيرەتۋ ماقساتىنا قاراي دا قولدانۋعا بولادى. ول ءۇشىن پەداگوگ قانداي دىبىسقا اسا ءمان بەرۋ قاجەت ەكەندىگىن انىقتاپ الۋى ءتيىس.
ديكسيالىق جاتتىعۋ بارلىق جوعارىدا اتالعان مىندەتتەردى كەشەندى شەشەدى. بالالار قانداي دا ءبىر سويلەمدى، جاتتاماقتى، جاڭىلتپاشتى ايتقاندا، دۇرىس تىنىس، دەم الا ءبىلۋى، ءدال ارتيكۋلياسيا جاساۋى جانە جەكە دىبىستى، سونداي - اق بۋىندى، ءسوزدى انىق ايتۋى قاجەت.
جاڭىلتپاش ارقىلى بالا جىلدام ويلاۋعا، جاڭىلماي تەز قايتالاپ ايتۋعا، كەكەشتەنبەي، قىسىلماي، انىق سويلەۋگە ۇيرەنەدى.
حالىق اۋىز ادەبيەتىندە جاڭىلتپاشتار توپتاماسى مولىنان جيناقتالعان. ماسەلەن، ءبىرقاتار جاڭىلتپاشتى ايتىپ كورەلىك.
سۋدا سەڭ كەلەدى،
سەگىز سەركە تەڭ كەلەدى.
اق تايلاق اق پا؟ قارا تايلاق اق پا؟
ءۇمىت ءتۇبىت ءتۇتتى،
ءتۇبىتتى ءتۇتىپ ءبىتتى.
ەسەت اتام ەت اساتار،
ەت اساتسا، بەس اساتار.
تورتا قويدىم،
ورتا قويدىم،
ورتا قويدىم
جورتا قويدىم.
ءتىلالعىش بەك*
- ءتىل العىش، - دەپ
ماقتاساق ءبىز
ءبىل العىس دەپ.
وسى جاڭىلتپاشتاردى بالانىڭ جاس شاماسىنا، ءتىل ۇيرەنۋ دەڭگەيىنە قاراي ىرىكتەپ الۋعا بولادى.
بارلىق جاتتىعۋ ءتۇرىن ءبىر ساباق بارىسىندا وتكىزۋ مىندەتتى ەمەس جانە دە قاجەت ەمەس. ولاردىڭ بىرەۋىن نە ەكەۋىن قولدانسا دا جەتىپ جاتىر. جاتتىعۋلاردى وتكىزۋ ۋاقىتى 3 - 5 مينۋت، ونى قاي جەردە قولدانۋ قاجەتتىگىن تاربيەشى انىقتايدى.
بارلىق جاتتىعۋلار توپپەن، كەيىن تاڭداۋلى تۇردە جەكە ورىندالادى.
تىلدىك جاتتىعۋلاردىڭ قۇندىلىعى سول، ول بالالاردىڭ تىلدىك اپپاراتىن جەتىلدىرەدى، جاقسى ديكسياسىن قالىپتاستىرادى.
تىلدىك گيمناستيكا
سىمباتتىلىق الىپپەسى
«دەنەڭدى تىك ۇستا» - تىنىس الۋ بۇلشىقەتتەرىنىڭ جۇمىسىن جەڭىل سەزىنۋ ءۇشىن دەنە قالپىن دۇرىس ۇستاي ءبىلۋى قاجەت.
ورنىمىزدان تۇرامىز، جاۋىرىن، يىق بۇلشىقەتتەرىن بوساڭسىتامىز. ەندى ءوز دەنەمىزدى (يىق، كەۋدە) كوتەرىپ، ونى ارتقا يتەرەمىز. جاۋىرىنىمىز مىقتى، تىك، ال قولىمىز، مويىنىمىز بەن يىعىمىزدى جەڭىل، بوس جىبەرەمىز.
«ءتۇزۋ وتىر» - ورىندىققا ءتۇزۋ وتىرىڭىز. باسىڭىزدى تىك جانە ءسال تومەن ۇستاڭىز، يەگىڭىزدى جوعارى كوتەرمەڭىز.
وسى قالىپ ساباق بارىسىنداعى ارنايى جۇمىس ساتىندە عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردە دە ادەتتەگى، شىنايى دەنە بىتىمىنە اينالۋى ءتيىس. ەستەرىڭىزدە بولسىن، جاتتىعۋلار جولىمەن ءسىز دە ءوزىڭىزدىڭ دەنە سىمباتىڭىزدى وسى قالىپقا كەلتىرە الاسىز.
قۇراستىرۋشى: ابيلوۆا و. ا. – دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى
اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبوپا ماگيسترى،
№30 «جۇمباق» بالاباقشاسى عىلىمي - ەكسپەريمەنتىك
جۇمىس جونىندەگى ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى
رەسەنزەنت: قاليمۇقاشيەۆا ب. د.– پ. ع. ك.، ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى
اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
