مەملەكەتتىك ءتىل - قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل
تاقىرىبى: مەملەكەتتىك ءتىل - قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل
ماقساتى: وقۋشىلارعا 22 قىركۇيەك – قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى كۇنىنىڭ ماڭىزى جايلى ايتۋ. قازاق ءتىلى تۋرالى ولەڭ، ماقال - ماتەل، ناقىل سوزدەردى وقىتۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ. قازاق ءتىلىن سۇيۋگە، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
بارىسى:
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدارىنا ءتىلىن ارداق تۇتار ءتىل جاناشىرلارى، ءورلى دە اسقاق رۋحتى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاس ۇلاندارى! "مەملەكەتتىك ءتىل - قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل" تاقىرىبىنداعى 22 قىركۇيەك – قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى كۇنىنە وراي سالتاناتتى جيىنىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز!
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە. انا ءتىلى - ءبارىمىزدىڭ انامىز، ويتكەنى ول - ۇلتىمىزدىڭ اناسى» دەگەندەي ءبىز انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋىمىز كەرەك.
ءانۇران ورىندالادى.
1 - جۇرگىزۋشى:
قۋان دالام! قۋاناتىن كۇن بۇگىن!
سەرپىپ تاستا، مۇڭدى جۇرەك تۇڭدىگىن!
ءتىل تۋرالى زاڭىم ەندى كۇشىنە،
پاش ەتكەندەي كەسكەن جاڭا كىندىگىن!
2 - جۇرگىزۋشى:
- قۋان حالقىم! كۇشىنە ەندى ءتىل زاڭى،
ءسۇيىنشى دەپ اقىن ۇلىڭ جىرلادى
ەل ەلدىگى باعالانار تىلىمەن،
سول ارقىلى قۇلپىرادى، گۇل باعى.
1 - جۇرگىزۋشى:
1989 جىلى «رەسپۋبليكاداعى قازاق ءتىلىنىڭ جايى» تۋرالى قاۋلى قابىلداندى. 1989 جىلى قىركۇيەكتىڭ 22 - ءى كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر» زاڭى قابىلدانىپ، قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولدى. كەيىن 1993 جىلى قاڭتاردىڭ 28 - ءى كۇنى بۇل ستاتۋس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىندا تۇراقتالىپ، 1997 جىلى شىلدەنىڭ 11 - كۇنى جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. بۇل زاڭ بويىنشا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
22 قىركۇيەك - قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەر كۇنى دەپ جاريالاندى.
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاق ءتىلى – دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي، بەدەلدى دە بەينەلى تىلدەردىڭ ءبىرى.
وتكىردىڭ ءجۇزى،
كەستەنىڭ ءبىزى،
ورنەگىن سەندەي سالا الماس – دەپ ۇلى اباي اتامىز تاڭىرقاپ تاعزىم ەتكەن دە وسى قاسيەتتى ءتىلىمىز. ول اتادان - بالاعا ميراس بولىپ قالعان باعا جەتپەس مۇرا. ولاي بولسا، دوستار، ءوز انا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋ پەرزەنتتىك پارىزىمىز ەكەنىن ۇمىتپايىق.
ءتىل تۋرالى ولەڭ - جۇرگىزۋشى: ىرلار.
1 - جۇرگىزۋشى:: ءتىل - مادەنيەت، ءتىل - ادەبيەت، ءتىل - تاريح. ەندى ءبىر ءسات ادەبيەتىمىزگە كوز سالايىق. ۇلىلاردان قالعان ۇلى سوزدەرگە قۇلاق سالايىق.
2 - جۇرگىزۋشى: ۇرگىزۋشى:
جورگەگىمنەن جىر بوپ ەنگەن قازاق ءتىلىن اينالدىم،
قازاقتاردىڭ نۇر بوپ ورگەن ازات كۇنىن اينالدىم.
كەڭ دالادا كەر جۋساننىڭ جۇپار ءيىسىن اينالدىم
كەربەز قىزدىڭ بۇلان قاققان قازاق ءبيىن اينالدىم - ءبيشى قىزدارىمىزدىڭ «قاماجاي» ءبيىن تاماشالايىق!
1 - جۇرگىزۋشى:
ءار ادامدا ءوز اناسىنان باسقا دا
عۇمىرىنا ەتەر ماڭگى استانا
دەمەپ جۇرەر، جەبەپ جۇرەر ارقادا،
بولۋ كەرەك قۇدىرەتتى ءتورت انا
تۋعان جەرى - ءتۇپ قازىعى، ايبىنى
تۋعان ءتىلى – ماڭگى ونەگە ايدىنى.
جان بايلىعى، سالت - ءداستۇرى - تىرەگى
قادامىڭا شۋاق شاشار ۇنەمى.
جاڭا تۋعان تاريحى
ەسكە الۋعا قانشاما
اۋىر ءارى، قاسىرەتتى بولسا دا
قۇدىرەت جوق ءتورت اناعا تەڭ كەلەر
ءان «انامنىڭ ءتىلى» ورىندايتىن توقاشيەۆا جانسايا
2 - جۇرگىزۋشى: بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويى.
1 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىز – قازاقستانىم، تۋىڭدى بيىك ۇستادىڭ،
كوتەردى حالقىڭ ۋاقىتتىڭ قاتال قىسپاعىن.
كوشىڭدى باستاپ باقىتتى بولاشاعىڭا،
جاساي بەر، جاسا، تاۋەلسىز قازاقستانىم!
« قازاقستان - قىران دالام» ءانى ورىندايتىن مايلىباي بەكنۇر
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاق ءتىلىم - ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى
بولاشاعىم، باقىتىم، دارا ءتىلىم.
2 - جۇرگىزۋشى:
تانىتقان قازاعىمنىڭ قازاقتىعىن،
تانىتقان قازاعىمنىڭ ازاتتىعىن،
تانىتقان قازاعىمنىڭ عاجاپتىعىن،
اينالدىم قۇدىرەتىڭنەن قازاق ءتىلىم.
وسىمەن «قازاقستان حالىقتارى تىلدەرى» كۇنىنە ارنالعان جيىنىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. اسپانىمىز اشىق، زامانىمىز تىنىش، ءتىل مارتەبەسى بيىك بولسىن، اعايىن!
«انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ» ب. مومىش ۇلى
ءتىلى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
كىمدە - كىم انا ءتىلىن، ادەبيەتىن سىيلاماسا، باعالاماسا، ونى ساۋاتتى، مادەنيەتتى ادام دەپ ساناۋعا بولمايدى. (مۇحتار اۋەزوۆ)
تىلدەن بيىك اسقار تاۋ، تىلدەن اسقان بايلىق جوق، تىلدەن تەرەڭ تەڭىز جوق. (عابيت مۇسىرەپوۆ)
قازاق ءتىلى – اسا باي ءتىل، يكەمدى ءتىل. ورامىن، بۇرامىن تاۋىپ، قيسىمىن، ورايىن كەلتىرىپ پايدالانساق، بۇل تىلمەن سۋرەت سالۋعا، تاس قاشاپ، تەكەمەت ويۋعا بولادى - اۋ. (نۇرتاس وڭداسىنوۆ)
انا ءتىلىنسىز حالىق بولمايدى. تىلىنەن ايىرىلعان ۇلت – تاريحىنان، ءتۇپ - تامىرىنان ايىرىلعان ۇلت. ءتىلسىزدى ۇلت دەۋگە بولمايدى. تىلىنەن ايىرىلعان حالىق – اتا - باباسىنىڭ، تۋعان اكەسى مەن اناسىنىڭ اتىن ۇمىتقان حالىق. ال وندايلاردى ماڭگۇرت دەپ اتايدى. (شەرحان مۇرتازا)
ءتىل – حالىقتىڭ باستى بەلگىسى. مەملەكەتتىك ءتىل – تەك مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءبىرى عانا ەمەس، ۇلتتاردىڭ، مەملەكەتتەردىڭ بىرەگەي نەگىزى.
ءبارىمىز دە مويىنداۋعا ءتيىس ءبىر شىندىق بار: جالپى ادام بالاسى، جەكە ۇلتتار مەن ۇلىستار جەر بەتىندە قانشا جاساماسىن، ونىڭ ءتىلسىز كورگەن كۇنى – تۇل. (ءابدۋالي حايدار)
تاۋەلسىز ەلىمىز بار، بايىرعى جەرىمىز بار، باياندى اتا-مەكەنىمىز بار، قايىرلى ءدىنىمىز بار، زايىرلى ءدىلىمىز بار، باي ءتىلىمىز بار، وسىناۋ شالقار دالامىز بار، باس يەر پرەزيدەنتىمىز بار. سوندىقتان مىعىم ەل بولامىز دەگەن قۇدايدان ءۇمىتىمىز بار. بولاشاق ءۇشىن ءتىلىمىزدى قايتكەندە دە ساقتاۋىمىز ءتيىس. (ءومىرزاق ايتباي ۇلى)
قازاقستاندى مەكەندەيتىن ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ تىلىنە قۇرمەت كورسەتۋ، ولاردىڭ انا تىلىندە ءبىلىم الىپ، ءتول مادەنيەتىن دامىتۋىنا جاعداي جاساۋ – مەملەكەتىمىزدىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. (ن. نازاربايەۆ)
ماقساتى: وقۋشىلارعا 22 قىركۇيەك – قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى كۇنىنىڭ ماڭىزى جايلى ايتۋ. قازاق ءتىلى تۋرالى ولەڭ، ماقال - ماتەل، ناقىل سوزدەردى وقىتۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ. قازاق ءتىلىن سۇيۋگە، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
بارىسى:
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدارىنا ءتىلىن ارداق تۇتار ءتىل جاناشىرلارى، ءورلى دە اسقاق رۋحتى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاس ۇلاندارى! "مەملەكەتتىك ءتىل - قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل" تاقىرىبىنداعى 22 قىركۇيەك – قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى كۇنىنە وراي سالتاناتتى جيىنىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز!
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە. انا ءتىلى - ءبارىمىزدىڭ انامىز، ويتكەنى ول - ۇلتىمىزدىڭ اناسى» دەگەندەي ءبىز انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋىمىز كەرەك.
ءانۇران ورىندالادى.
1 - جۇرگىزۋشى:
قۋان دالام! قۋاناتىن كۇن بۇگىن!
سەرپىپ تاستا، مۇڭدى جۇرەك تۇڭدىگىن!
ءتىل تۋرالى زاڭىم ەندى كۇشىنە،
پاش ەتكەندەي كەسكەن جاڭا كىندىگىن!
2 - جۇرگىزۋشى:
- قۋان حالقىم! كۇشىنە ەندى ءتىل زاڭى،
ءسۇيىنشى دەپ اقىن ۇلىڭ جىرلادى
ەل ەلدىگى باعالانار تىلىمەن،
سول ارقىلى قۇلپىرادى، گۇل باعى.
1 - جۇرگىزۋشى:
1989 جىلى «رەسپۋبليكاداعى قازاق ءتىلىنىڭ جايى» تۋرالى قاۋلى قابىلداندى. 1989 جىلى قىركۇيەكتىڭ 22 - ءى كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر» زاڭى قابىلدانىپ، قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولدى. كەيىن 1993 جىلى قاڭتاردىڭ 28 - ءى كۇنى بۇل ستاتۋس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىندا تۇراقتالىپ، 1997 جىلى شىلدەنىڭ 11 - كۇنى جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. بۇل زاڭ بويىنشا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
22 قىركۇيەك - قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەر كۇنى دەپ جاريالاندى.
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاق ءتىلى – دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي، بەدەلدى دە بەينەلى تىلدەردىڭ ءبىرى.
وتكىردىڭ ءجۇزى،
كەستەنىڭ ءبىزى،
ورنەگىن سەندەي سالا الماس – دەپ ۇلى اباي اتامىز تاڭىرقاپ تاعزىم ەتكەن دە وسى قاسيەتتى ءتىلىمىز. ول اتادان - بالاعا ميراس بولىپ قالعان باعا جەتپەس مۇرا. ولاي بولسا، دوستار، ءوز انا ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋ پەرزەنتتىك پارىزىمىز ەكەنىن ۇمىتپايىق.
ءتىل تۋرالى ولەڭ - جۇرگىزۋشى: ىرلار.
1 - جۇرگىزۋشى:: ءتىل - مادەنيەت، ءتىل - ادەبيەت، ءتىل - تاريح. ەندى ءبىر ءسات ادەبيەتىمىزگە كوز سالايىق. ۇلىلاردان قالعان ۇلى سوزدەرگە قۇلاق سالايىق.
2 - جۇرگىزۋشى: ۇرگىزۋشى:
جورگەگىمنەن جىر بوپ ەنگەن قازاق ءتىلىن اينالدىم،
قازاقتاردىڭ نۇر بوپ ورگەن ازات كۇنىن اينالدىم.
كەڭ دالادا كەر جۋساننىڭ جۇپار ءيىسىن اينالدىم
كەربەز قىزدىڭ بۇلان قاققان قازاق ءبيىن اينالدىم - ءبيشى قىزدارىمىزدىڭ «قاماجاي» ءبيىن تاماشالايىق!
1 - جۇرگىزۋشى:
ءار ادامدا ءوز اناسىنان باسقا دا
عۇمىرىنا ەتەر ماڭگى استانا
دەمەپ جۇرەر، جەبەپ جۇرەر ارقادا،
بولۋ كەرەك قۇدىرەتتى ءتورت انا
تۋعان جەرى - ءتۇپ قازىعى، ايبىنى
تۋعان ءتىلى – ماڭگى ونەگە ايدىنى.
جان بايلىعى، سالت - ءداستۇرى - تىرەگى
قادامىڭا شۋاق شاشار ۇنەمى.
جاڭا تۋعان تاريحى
ەسكە الۋعا قانشاما
اۋىر ءارى، قاسىرەتتى بولسا دا
قۇدىرەت جوق ءتورت اناعا تەڭ كەلەر
ءان «انامنىڭ ءتىلى» ورىندايتىن توقاشيەۆا جانسايا
2 - جۇرگىزۋشى: بيىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويى.
1 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىز – قازاقستانىم، تۋىڭدى بيىك ۇستادىڭ،
كوتەردى حالقىڭ ۋاقىتتىڭ قاتال قىسپاعىن.
كوشىڭدى باستاپ باقىتتى بولاشاعىڭا،
جاساي بەر، جاسا، تاۋەلسىز قازاقستانىم!
« قازاقستان - قىران دالام» ءانى ورىندايتىن مايلىباي بەكنۇر
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاق ءتىلىم - ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى
بولاشاعىم، باقىتىم، دارا ءتىلىم.
2 - جۇرگىزۋشى:
تانىتقان قازاعىمنىڭ قازاقتىعىن،
تانىتقان قازاعىمنىڭ ازاتتىعىن،
تانىتقان قازاعىمنىڭ عاجاپتىعىن،
اينالدىم قۇدىرەتىڭنەن قازاق ءتىلىم.
وسىمەن «قازاقستان حالىقتارى تىلدەرى» كۇنىنە ارنالعان جيىنىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. اسپانىمىز اشىق، زامانىمىز تىنىش، ءتىل مارتەبەسى بيىك بولسىن، اعايىن!
«انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ» ب. مومىش ۇلى
ءتىلى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
كىمدە - كىم انا ءتىلىن، ادەبيەتىن سىيلاماسا، باعالاماسا، ونى ساۋاتتى، مادەنيەتتى ادام دەپ ساناۋعا بولمايدى. (مۇحتار اۋەزوۆ)
تىلدەن بيىك اسقار تاۋ، تىلدەن اسقان بايلىق جوق، تىلدەن تەرەڭ تەڭىز جوق. (عابيت مۇسىرەپوۆ)
قازاق ءتىلى – اسا باي ءتىل، يكەمدى ءتىل. ورامىن، بۇرامىن تاۋىپ، قيسىمىن، ورايىن كەلتىرىپ پايدالانساق، بۇل تىلمەن سۋرەت سالۋعا، تاس قاشاپ، تەكەمەت ويۋعا بولادى - اۋ. (نۇرتاس وڭداسىنوۆ)
انا ءتىلىنسىز حالىق بولمايدى. تىلىنەن ايىرىلعان ۇلت – تاريحىنان، ءتۇپ - تامىرىنان ايىرىلعان ۇلت. ءتىلسىزدى ۇلت دەۋگە بولمايدى. تىلىنەن ايىرىلعان حالىق – اتا - باباسىنىڭ، تۋعان اكەسى مەن اناسىنىڭ اتىن ۇمىتقان حالىق. ال وندايلاردى ماڭگۇرت دەپ اتايدى. (شەرحان مۇرتازا)
ءتىل – حالىقتىڭ باستى بەلگىسى. مەملەكەتتىك ءتىل – تەك مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءبىرى عانا ەمەس، ۇلتتاردىڭ، مەملەكەتتەردىڭ بىرەگەي نەگىزى.
ءبارىمىز دە مويىنداۋعا ءتيىس ءبىر شىندىق بار: جالپى ادام بالاسى، جەكە ۇلتتار مەن ۇلىستار جەر بەتىندە قانشا جاساماسىن، ونىڭ ءتىلسىز كورگەن كۇنى – تۇل. (ءابدۋالي حايدار)
تاۋەلسىز ەلىمىز بار، بايىرعى جەرىمىز بار، باياندى اتا-مەكەنىمىز بار، قايىرلى ءدىنىمىز بار، زايىرلى ءدىلىمىز بار، باي ءتىلىمىز بار، وسىناۋ شالقار دالامىز بار، باس يەر پرەزيدەنتىمىز بار. سوندىقتان مىعىم ەل بولامىز دەگەن قۇدايدان ءۇمىتىمىز بار. بولاشاق ءۇشىن ءتىلىمىزدى قايتكەندە دە ساقتاۋىمىز ءتيىس. (ءومىرزاق ايتباي ۇلى)
قازاقستاندى مەكەندەيتىن ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ تىلىنە قۇرمەت كورسەتۋ، ولاردىڭ انا تىلىندە ءبىلىم الىپ، ءتول مادەنيەتىن دامىتۋىنا جاعداي جاساۋ – مەملەكەتىمىزدىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. (ن. نازاربايەۆ)
You Might Also Like
-
شىعارماماڭگىلىك ەلىمىزدىڭ - ماڭگىلىك ءتىلى
