مەن ولمەيمىن
ەكى ءبولىمدى دراما
قاتىناسۋشىلار:
مارينا. پاۆەل — ونىڭ ۇلى.
ۆەنەرا — ونىڭ قىزى.
نۇرلان — ولاردىڭ دوسى.
رومان — مارينانىڭ ءىنىسى.
شتولس — نەمىس پولكوۆنيگى.
بەيكەر — وبەر لەيتەنانت.
ءبىرىنشى جەندەت. ەكىنشى جەندەت. ءۇشىنشى جەندەت.
وقيعا ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە دونباستا بولادى.
ءبىرىنىش ءبولىم
ءبىرىنشى سۋرەت
ديكتوردىڭ داۋسى (الىستان ەستىلەدى). سوۆەت ينفورمبيۋروسىنىڭ حابارى. وتكەن ءتۇنى وڭتۇستىك مايداننىڭ اسكەرلەرى جاۋدىڭ دونباسقا قاراي ۇمتىلىپ كەلە جاتقان قالانىڭ كۇشىنە قارسى كەسكىلەسكەن قاتتى ۇرىستار جۇرگىزدى. باسقا مايدانداردا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولعان جوق..
ەكىنشى ديكتوردىڭ داۋسى. تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار! اۋە شابۋىلىنان ساقتانىڭىزدار! اۋە شابۋىلىنان ساقتادىڭىزدار! تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار... (داۋىس بىرتە-بىرتە الىستاپ كەتەدى.)
اۋىق-اۋىق بومبالار گۇرسىلدەپ، زەڭبىرەكتەر زىركىلدەيدى. ديكتوردىڭ داۋسىن بومبالاردىڭ گۇرسىلى، زەڭبىرەكتەردىڭ زىركىلى باسىپ كەتەدى. قاسىرەتتى قايسار مۋزىكا اسقاقتايدى. بومبالاردىڭ گۇرسىلى كۇشەيگەن سايىن مۋزىكا ۇدەي تۇسەدى.
دانيليۋكتەردىڭ ءۇيى. كورەتىنىمىز — سوعىس سۇراپىلىن ەلەمەستەن مۋزىكا ويناتىپ وتىرعان ۆەنەرا.
سوعىس سارىنى الىستاي بەرەدى، ازدان سوڭ كورشى بولمەدەن انا كەلەدى.
مارينا. اسپان الەگى الىستادى بىلەم.
ۆەنەرا. الىستاماي، جاقىنداسا ەكەن قايتا.
مارينا. توقتات ونداي ءسوزدى! مەن مىنا كەتىپ جاتقان بەيباقتارمەن قوشتاسىپ قالايىن، سەن شاحتا جاققا تاعى ءبىر بارىپ قايتشى. بايعۇس بالا اشتان ولەتىن بولدى عوي.
ۆەنەرا. جارتى ساعات كۇتەمىن، وعان دەيىن كەلمەسە كورەرمىن.
مارينا. كورەرمىندى قوي، باراتىن بول! (كەتەدى.)
راديودان. تىڭداڭىزدار، تىڭداڭىزدار! اۋە دابىلى توقتالدى، اۋە دابىلى توقتالدى.
كەشەدە شۇباپ بارا جاتقان جۇرتتىڭ كۇڭىرەنگەن ءۇنى ەستىلەدى.
ۆەنەرا (تەرەزەدەن). شىعىس!.. شىعىس!.. ءبارى دە شىعىسقا، مەنىڭ دۋلاتىمنىڭ ەلىنە قاراي شۇباپ بارادى. (ويلانىپ.) دۋلات! دۋلات!.. (ءبىر سۋرەتتى الادى دا، سوعان تەلمىرە قارايدى.) دۋلاتىم-اۋ، قىمباتتىم-اۋ، سيقىرشىم-اۋ، مەنىڭ اقىل-ەسىمدى ۇرلاپ الىپ، حابار-وشارسىز سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟ قىزداردىڭ جۇرەگىن سىعالاي-سىعالاي سىعىرايىپ كەتكەن مىناۋ ءمولدىر كوزىڭ مەنىڭ الدىما كەلىپ قاشان كۇلىمدەيدى؟.. قاشان؟.. قاشان؟.. (پيانينوعا وتىرا قالىپ حالىقتىڭ ءبىر مۇڭلى ءانىن ايتا باستايدى. نۇرلان كەلەدى.)
نۇرلان. ەستىگەنىم — قاسىرەت زارى، كورگەنىم — قان ساسىعان دۇنيە. بۇكىل دوننىڭ دالاسىنان بۇگىنگى بار كورگەنىم دە، ەستىگەنىم دە وسى بولدى-اۋ، ۆەنەرا. تىم بولماسا سول زاردى سەنەن ەستىمەسەم قايتەدى، باۋىرىم.
ۆەنەرا. نۇرلان اعا! ءسىز ءالى وسىندا ما ەدىڭىز؟
نۇرلان. ەندى قايدا عوي دەپ ەدىڭ؟
ۆەنەرا. مەن ءسىزدى قاشىپ كەتكەن بولار، ەندىگى ەلىنە دە جەتكەن شىعار دەپ ەدىم. (تەز قيمىلداپ ستول ءۇستىن الۋان ءتۇرلى دامگە تولتىرا باستايدى.)
نۇرلان. نەمەنە؟! ۆەنەرا، سەن نە ايتىپ كەتتىڭ؟ نازىڭ با بۇل، شىنىڭ با؟
ۆەنەرا. ساعاتىڭىزعا قاراڭىز دا، شاحتاعا كەتكەن شاعىڭىزدى ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىزشى. ءسىز كەتكەلى جيىرما جەتى ساعاتتان ون مينۋت استى. وڭىڭىزدە جالعىز تامشى قان قالماپتى، وتىرا قالىپ مىنا تاماقتاردان تەزىرەك ءىشىڭىزشى.
نۇرلان. توقتا، سەن ماعان الدىمەن مىنانى ايت. مەنى قاشىپ كەتتى دەپ ويلاعان كىم؟ جالعىز سەن عانامىسىڭ، جوق الدە وسى ۇيدەگىلەر تۇگەل مە؟ مەنى« اعا» دەيتىنىڭ راس بولسا، الداما اعاڭدى، نە بولسا دا جاسىرما.
ۆەنەرا. كەشىرىڭىز، ولاي ويلاعان ادامدى مەن بىلمەيمىن.
نۇرلان. ەندى نە ايتىپ تۇرعانىڭ؟
ۆەنەرا. ول — سىزگە ەكى رەت تاماق اپارىپ تابا الماي قايتقان ىزانىڭ ءسوزى. قالجىرادىڭىز عوي، اقتىڭ وزىنەن تارتىپ جىبەرسەڭىز قايتەدى؟
نۇرلان. قالجىراعان ەشتەڭە ەمەس-اۋ، كەۋدەم گازعا تولىپ كەتتى. (وتىرىپ تاماق ىشە باستايدى، ەسىك قوڭىراۋى ەستىلەدى. ۆەنەرا كەتەدى.)
نۇرلان (وزىنە). بۇل قىزدا ءبىر جۇمباق سىر بار، ونى قالاي بىلسەم ەكەن. (ۆەنەرا ءبىر حات اكەلىپ بەرەدى.)
ۆەنەرا. ءسىزدى ءبىر بيلەتپەك ەدىم، ايادىم.
نۇرلان. ساۋلە! ساۋلەم! جانىم!
ساۋلەنىڭ داۋىسى. «نۇرلان! بارلىق ارمانى كوز جاسىنا، بارلىق ساعىنىشى قاسىرەتكە اينالعان ساۋلەنىڭ سۇيرەتىلگەن سۇلدەرى قاراعاندىعا كەتىپ بارادى. ەندى كەتكەنمەن جۇرەگى سەندە قالدى، يە بول. ول ءۇشىن: قاسىرەتتىڭ سۇراپىلى قانشا قاتتى سوقسا دا ءوزىڭنىڭ ەكەنىڭدى، قانداي حالىقتىق پەرزەنتى ەكەنىڭدى ۇمىتپا! ول ءۇشىن: جار سۇيە بىلمەگەن ادامنىڭ ولەكسە ەكەنىن، ولەكسەلىكتەن ءولىم ارتىق ەكەنىن ۇمىتپا! سوندا عانا سەن مەنى جادىڭدا ساقتايسىڭ. سوندا عانا سەن بۇرىنعى نۇرلانسىڭ. ال مەنىڭ تابىنار ءتاڭىرىم — ءازىمنىڭ ادال ماحابباتىم، ونى سەن جاقسى بىلەسىڭ. باسقا باقىت مەن ءۇشىن قاسىرەت، ونى دا ءبىلىپ ال. پاۆەلعا سالەم ايت، نۇرلانىما مەنى جوقتاتپاسىن.
ساۋلەڭ».
ۆەنەرا. ءسىزدى وسىنشا ازاپتاپ، مەنى وزىنە سىرتتاي عاشىق قىپ قويعانى ءۇشىن بەتىنەن ءبىر سۇيەر ەدىم، دۋلاتتىڭ سول اپاسىن قاشان كورەر ەكەنمىن؟
نۇرلان (جالت قاراپ). دۋلات! جانىم-اۋ، سەن ونى قايدان بىلەسىڭ (ەسىك قوڭىراۋى ەستىلەدى.) مىنا قىزدىڭ مەنى شاتتىققا كەنەلتكەنىن قارا.
داۋىس. نۇرلان كەلدى مە؟
نۇرلان. مەن مۇندامىن.
پاۆەل (سويلەپ كىرەدى) ۆەنەرا، سەن تەزىنەن قالانىڭ باتىس جاق شەتىندەگى اق كوپىرگە جەتشى!
ۆەنەرا. وندا نە بار؟
پاۆەل. سول جەردە ءبىر جارالى قازاق جاتقان كورىنەدى. ونىڭ حابارىن جەتكىزگەن جارالى سولداتتىڭ ءسوز الپەتىنە قاراعاندا، ول سەنىڭ ءبىر تانىسىڭ سەكىلدى.
ۆەنەرا (بار شاتتىق داۋسىمەن). قازاق! (شىعا جونەلەدى.) «سول! سول!» (داۋىسى الىستاپ بارىپ وشەدى.)
نۇرلان. ۆەنەرا، توقتا! پاۆەل، مەنىڭ اياعىم ۇيىپ قالىپتى، جۇگىرشى ۆەنەرانى توقتاتشى.
پاۆەل (تەز اتىلىپ بارىپ تەرەزەنى اشىپ جىبەردى). ۆەنەرا! (قولىن ءبىر سەرمەيدى.) مەنىڭ قارىنداسىم قۇس بولىپ كەتتى. سەن ونى نە ءۇشىن توقتاتپاق بولدىڭ؟
نۇرلان. ول جارالى قازاقتىڭ كىم ەكەنىن مەن سەزىپ وتىرمىن.
پاۆەل. ول كىم؟
نۇرلان. ول — ساۋلەنىڭ ءىنىسى دۋلات.
پاۆەل. ساۋلەنىڭ ءىنىسى؟ ۆەنەرا ونى قايدان بىلەدى؟
نۇرلان. ەكى جىلدان بەرى ول كييەۆتە وقيتىن ەدى، سوندا تانىس بولعان سەكىلدى.
پاۆەل. ول دا شەت ءتىلى ينستيتۋتىندا وقي ما؟
نۇرلان. جوق، ول وفيسەرلەر دايىندايتىن اسكەري مەكتەپتە وقيتىن.
پاۆەل. سولاي دە!
نۇرلان. سولاي، ەكەۋمىزدىڭ ەندى قۇدا بولۋىمىز دا عاجاپ ەمەس.
پاۆەل. مۇمكىن... مۇمكىن.
نۇرلان. ونىڭ كوپىر اۋزىندا جاتقانى قالاي؟
پاۆەل. مايداننان كەلە جاتقان ءبىر ماشينا جارالىلاردى جاۋدىڭ جاڭاعى ءبىر كەلگەن قۇزعىندارى بومبالاپ كەتىپتى. ءتىرى قالعانى سول ەكەۋى عانا سەكىلدى.
نۇرلان (اتىپ تۇرادى). مەن دە بارايىن، ول كوپىرگە قالاي، نەمەن بارۋدى ايتىپ جىبەرشى؟
پاۆەل (ونى يىعىنان باسىپ قالىپ قايتا وتىرعىزادى). ۆەنەرا كەلسىن، ونى قايدا ورنالاستىرعانىن بىلەيىك. ەگەر ول ساۋلەنىڭ ءىنىسى بولسا، مەن دە بارامىن. وعان دەيىن جۇمىس جايىن ايت.
نۇرلان. شاحتانىڭ قاراعاندىعا جىبەرىلەتىن جابدىقتارى جەر بەتىنە تەگىس شىعارىلدى، ءقازىر ستانسياعا تاسىلىپ جاتىر. ستۆول ءتورت جەرىنەن تەسىلىپ، قوپارعىش زاتتار ورناتىلدى. يەلەرىنىڭ تالاسى بىتسە، وت بەرىلۋىن كۇتىپ ءازىر تۇر. ءوزىڭ نە ءبىتىرىپ قايتتىڭ؟ وبكومداعىلارعا جولىعا الدىڭ با؟
پاۆەل. ونداعىلاردىڭ ءبارى دە وسى ەۆاكۋاسيا جۇمىسىمەن جان-جاققا شابۋىلداپ كەتىپتى. ەندى بۇل شاحتانىڭ تاعدىرىن ءوزىمىز شەشپەسەك، ۇتىلامىز. ەڭ الدىمەن شەشەتىنىمىز — رۋساكتىڭ بۇيرىعى. مەنىڭشە، ونداي بۇيرىقتى ورىنداۋ، ياعني مۇنداي الىپ شاحتانىڭ تەك ستۆولىن عانا قۇلاتىپ كەتۋ—جاۋعا تىزە بۇگۋ.
نۇرلان. سەن نە دەسەڭ دە مەن ويلانباستان باس شۇلعي بەرۋشى ەدىم، وسى ساپار ويلانۋدامىن.
پاۆەل. ويلان، جاقسىلاپ ويلان. ەگەر رۋساكتىڭ بۇگىنگى دانىشپاندىعى ەرتەڭ نەمىستەردىڭ مازاعى بولىپ شىقسا، ونى بىزگە بۇگىنگىلەر دە، ەرتەڭگىلەر دە كەشپەيدى، اسىرەسە، سومى ويلا.
نۇرلان. دانىشپاندىقتىڭ مازاق بولعانى قالاي؟
پاۆەل. نەمىستەر ءبىز جارتىلاي قۇلاتقان ستۆولدى وپ-وڭاي ارشىپ الادى دا، ار جاعىندا دايار تۇرعان شترەكتەرگە ءتۇسىپ الىپ، ەن بايلىققا كەنەلەدى. ءوزىن ءوزى الداعان اقىماق بولىپ ءبىز قالامىز.
نۇرلان. جاۋدىڭ مازاعى بولعاننان اجالدىڭ ازىعى بولعان جاقسى ەكەنىن مەن دە بىلەمىن، مەن تەك سەنىڭ ەندىگى ويىڭدى بىلە الماي دالمىن.
پاۆەل (قاعاز الىپ سىزا باستايدى). مەن ءوزىمىزدىڭ باستاپقى جوباعا مىنانداي وزگەرىستەر كىرگىزدىم: مىناۋ ستۆول، شترەكتەردىڭ مىنا جەرلەرىنەن اۆال جاساپ، نەمىستەردىڭ جولىن جەتى جەردەن كەسەمىز. ولار مۇنىڭ ءبارىن ارشىپ كومىرگە جەتكەنشە، ءبىز جەڭىس كۇنگە دە جەتەمىز. قالاڭ، مۇنداي قيال ساعان ۇناي ما؟
نۇرلان. قيالىڭ ۇنايدى-اۋ، ءبىراق ستۆولدان باسقاسى ءازىر ەمەس، جاۋ بولسا جاقىنداپ قالدى، ەندى ۇلگىرمەيمىز عوي.
پاۆەل. مەن ۇلگىرەتىن بولعان سوڭ ايتىپ وتىرمىن.
نۇرلان. ەرتەڭنەن قالماي كەتەتىن بولساق قالاي ۇلگىرەمىز؟
پاۆەل. مەن ۇلگىرەمىن.
نۇرلان. قالاي؟
پاۆەل. مەن شەشەمدى ءوز شەشەڭدەي، قارىنداسىمدى ءوز قارىنداسىڭداي كورەتىن سەنىڭ قولىڭا بەرىپ، قاراعاندىعا جونەلتەمىن دە، ءوزىم وسىندا قالامىن.
نۇرلان (شوشىنا قاراپ). نەمەنە؟!
پاۆەل. مەن ساعان ونان دا قورقىنىشتى، ونان دا قۇپيا ءبىر سىرىمدى ايتقالى وتىرمىن، ونى ايتقان كەزدە جۇرەگىڭ جارىلىپ كەتپەسىن، ساق بول.
نۇرلان. ول سۇمدىعىڭدى قويا تۇر دا، مۇندا قالا« تىن سەبەبىڭدى ايتشى. ءبىزدىڭ قايدا كەرەك ەكەنىمىزدى پارتيينىي ءوزى بەلگىلەپ بەرەدى. جاۋدى تەزىرەك جەڭۋ ءۇشىن قۇرال كەرەك، قۇرال جاساۋ ءۇشىن كومىر كەرەك، سوندىقتان قاراعاندىعا تەزىرەك جەتىپ، وتانىمىزعا دونباستى جوقتاتپاۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ بەردى. وعان تەڭدەسە الاتىن قانداي ماقسات بار. الدە سەنىڭ پارتيزان بولعىڭ كەلە مە؟
پاۆەل. پارتيزان بولۋدى تاعدىر ماعان جازباپتى.
نۇرلان. تۇسىنبەدىم... اسىرەسە، تاعدىردىڭ مۇنداي مۇمكىن ەمەس ساراڭدىعىنا تۇسىنبەدىم.
پاۆەل. كەيىن بارىنە تۇسىنەسىڭ.
نۇرلان. وندا مىنانى ءقازىر ءتۇسىندىر. شەشەڭدى ءوز شەشەمدەي، قارىنداسىڭدى ءوز قارىنداسىمداي كورەتىنىم راس بولسا، ءوزىڭدى وزىمدەي كورەتىن بولسام، سەنى جاۋ قولىنا تاستاپ كەتىپ، ار ازابىن شەككەنشە، سەن ولگەن جەردە نەگە ولمەيمىن؟
پاۆەل (ونى ءبىر قولىمەن قۇشاقتاي ءتۇسىپ). ەگەر قاسىمدا سەن بولساڭ مەن نەمىستەردىڭ تالايىنا اجال بولىپ تيەر ەدىم، اتتەڭ... اتتەڭ، سەنىڭ قالۋىڭا بولمايدى؟
نۇرلان. نەگە بولمايدى؟
پاۆەل. سەنىڭ ەشقانداي سىلتاۋىڭ جوق.
نۇرلان. سىلتاۋىم نەگە جوق؟ سەن نە ءۇشىن قالساڭ، مەن دە سول ءۇشىن قالدىم.
پاۆەل. دونباسس سەنىڭ تۋعان جەرىڭ ەمەس. سوندىقتان مەنىڭ سىلتاۋىم ساعان سىلتاۋ بولا المايدى. ەگەر ونداي وتىرىكتى ايتار بولساڭ، اتىلاسىڭ دا قالاسىڭ.
نۇرلان (ءسال ويلانىپ). اعات بولسا عافۋ ەت، مەن نەمىستەردى الدايتىن ءبىر سىلتاۋدى تاپقان سەكىلدىمىن.
پاۆەل. قانداي؟
نۇرلان. جوق، ول سىلتاۋىم ۆەنەرانى قىنجىلتۋى مۇمكىن ەكەن.
پاۆەل. ا، نەمىستەردىڭ كوزىنە ۆەنەرانىڭ كۇيەۋى بولىپ كورىنبەكشى مە ەدىڭ؟
نۇرلان. كۇيەۋى ەمەس، سۇيگەن جىگىتى بولىپ كورىنبەكشى ەدىم.
پاۆەل. سىلتاۋىڭ ۇنايدى، ءبىراق مىناۋ ەسىڭدە بولسىن. ەگەر نەمىستەردى الداۋ ءۇشىن جاسالعان جالعان عاشىقتىعىڭ شىن عاشىقتىققا اينالىپ، ساۋلەنىڭ جۇرەگىنە قاياۋ سالاتىن بولساڭدار، انت ەتەيىن، ەكەۋىڭدى دە ءوزىم جايراتامىن. سەن الدىمەن سونى، سونان كەيىن مەنىڭ كىم ەكەنىمدى ءبىلىپ ال.
نۇرلان. نەمەنە، مەن سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى بۇرىن بىلمەۋشى مە ەدىم؟
پاۆەل. ارينە، سەن ءوزىڭنىڭ جەتى جىل بىرگە وقىعان دوسىڭ پاۆەل دانيليۋكتى جاقسى بىلەسىن، ءبىراق نەمىستەرمەن جالعىز ءجۇرىپ سوعىساتىن دانيليۋكتىڭ كىم ەكەنمىن ءازىر بىلمەيسىڭ.
نۇرلان. ەگەر جالعىز سوعىسار بولساڭ، ەلىنەن بەزگەن دانيليۋكتى بىلمەگەنىمە قۋانارمىن.
پاۆەل. ماعان مۇنان بىلاي ءوز ەلىمنەن گورى نەمىستەردىڭ كوبىرەك سەنۋى مۇمكىن.
نۇرلان (شوشىنا قاراپ). «ءوز ەلىمنەن گورى نەمىستەردىڭ كوبىرەك سەنۋى مۇمكىن؟»
پاۆەل. ءيا، سولاي! مەن سەندەر ويلاعانداي حالقىنىڭ ماقتانى بولعان دانيليۋكتىڭ بالاسى ەمەس، حالىق جاۋى گروموۆتىڭ بالاسىمىن.
نۇرلان (ىرشىپ تۇرادى). جالعان... جوق، جالعان ەمەس سەكىلدى. بۇل قالاي؟ سوندا دانيليۋك كىم؟ ول سەنىڭ جالعان فاميليام، با؟
پاۆەل. ول مەنىڭ تۋعان ناعاشىم، جاستايىمنان اسىراپ العان اكەم. ءوزىنىڭ رومان دەيتىن وفيسەر بالاسى بولىپتى. ول ازامات سوعىسى كەزىندە سوۆەت وكىمەتىنە قارسى سوعىسىپ، جەڭىلگەننەن كەيىن شەت ەلگە قاشىپ كەتىپتى. جالعىز بالاسىنان سولاي قايعىلى كۇيدە ايرىلعاننان كەيىن ناعاشىم مەنى بالا ەتىپ. الىپتى. ول كەزدە مەن ءۇش جاستا ەكەنمىن. ەح، رومان... رومان...
نۇرلان. سوندا، تۋعان اكەڭ كىم؟
پاۆەل. ول بۇكىل دونباسقا بەلگىلى شاحتەر بولاتىن. ونىڭ سوڭعى ءومىرى قايدا بارىپ، قالاي قۇلاعانىن مەن بىلتىر عانا مارقۇم ناعاشىمنىڭ اۋزىنان ەستىدىم. سەنۋى قيىن سول ءبىر شىندىقتى دا ءوزىم ەستىگەن قالپىمدا ايتىپ بەرەيىن، ونى دا تىڭداپ ال.
نۇرلان. ويىم استان-كەستەڭ بولسا دا، قۇلاعىم سەندە، ايتا بەر.
پاۆەل. ول — ناعاشىمنىڭ اقتىق دەمى بىتەر الدىندا مەنى وڭاشا شاقىرىپ الىپ ايتقان اماناتى بولاتىن. ول ماعان ءوزىم ءومىر بويى «مارينا اپاي» اتاپ كەلگەن مىناۋ مارينا گاۆريلوۆنانى، مۇنان بىلاي «ماما» دەۋدى امانات ەتتى. ول ماعان ءوزىم ءومىر بويى جەزدە كورىپ، ءتورت جىلدان بەرى حالىق جاۋى اتاپ كەلگەن يگور گروموۆتى، مۇنان بىلاي «پاپا» دەۋدى امانات ەتتى. ول وسىنى ايتقان كەزدە مەن ىرشىپ تۇردىم. ول ءوزىنىڭ السىرەگەن سوڭعى ۇنىمەن اقىرىن سويلەپ جاتىر. «جاۋ ەمەس، جاۋ ەمەس،— دەدى ول ەكى رەت ىشقىنىپ.— سەنىڭ اكەڭ جاۋ ەمەس. ول ءوزىنىڭ حالىق جاۋى ەمەس ەكەنىن سەندىرە الماي، قۇشپەن مويىنداتپاق بولعان تەرگەۋشىنى ورىندىقپەن ۇرىپ جىققانى ءۇشىن سوققىعا جىعىلىپتى. سول سوققىدان ايىعا الماي تۇرمەدە ءولىپتى. مەن مۇنى جۋىردا عانا سول تەرگەۋشىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىم. ول ار ازابىنا شىداماي ءدال ولەرىنىڭ الدىندا مەنەن كەشىرىم سۇرادى»،— دەدى دە، ناعاشىم جاسقا بۋلىعىپ قالدى. مەن نە بولعانىمدى بىلگەنىم جوق. «ءسىز نە دەدىڭىز؟ ونداي سۇمنىڭ كوز جاسى ءۇشىن مەنىڭ اكەمنىڭ قانىن كەشتىڭىز بە؟»— دەپ ايعايلاي تۇرە كەلىپ ەدىم، ناعاشىم جاۋاپ قاتپاستان سول ساتتە ءۇزىلىپ كەتتى. «ار ازابى» دەگەن ءسوزدى مەنىڭ ءتۇڭعىش ەستىگەنىم وسى ەدى، سوندىقتان با بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ناعاشىمنىڭ سول ءسوزى ەسىمە تۇسكەن سايىن جانىم تۇرشىگىپ فاشيستەرمەن سوعىسا بىلمەسەم، ار ازابىن شەگەتىندەي قينالامىن. مىنە، سەن بىلمەيتىن پاۆەل دانيليۋكتىڭ سىرى. ەگەر جاۋ قولىنان قازا تاپسام، قانىم سەنىن، موينىڭدا. ويتكەنى مەنىڭ بۇل سىرىمدى سەنەن باسقا جان، ءتىپتى ەڭ جاناشىرىم شەشەم مەن جالعىز قارىنداسىم دا بىلمەيدى. ەگەر جاۋ بىلسە، سەنىڭ بەيقامدىعىڭنان، نە بيشارالىعىڭنان بىلەدى.
نۇرلان. بۇل نە عاجاپ؟
پاۆەل. نەمەنە عاجاپ؟
نۇرلان. ءبارى دە عاجاپ، اسىرەسە، سەنىڭ وسىنىڭ ءبارىن ماعان ايتۋىڭ عاجاپ.
پاۆەل. سەن مەنىڭ قارىنداسىما جالعان عاشىق بولساڭ، مەن سەنىڭ وزىڭە شىن عاشىقپىن. كىم ەكەنىمدى، ولە كەتسەم نە ءۇشىن ولگەنىمدى وتانداستارىمنىڭ تىم بولماسا ءبىرى ءبىلۋى كەرەك قوي.
نۇرلان. ماعان سونى ءبىلۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى، ءبىراق سول قورقىنىشتىڭ ءوزى عاجاپ سياقتى.
پاۆەل. قورىقپا، دوسىم. (ونى ءبىر قولىمەن قۇشاقتاپ.) ەگەر نەمىستەر مەنىڭ حالىق جاۋىنىڭ بالاسى ەكەنىمدى بىلسە، مەن ولاردىڭ سەنىمىنە يە بولامىن. سەنىمدەرىنە ءبىر يە بولسام، قانداي جاۋدىڭ بالاسى ەكەنىمدى كورسەتەمىن. (سىرتتان جۇگىرە كىرگەن ۆەنەرا بوساعاعا سۇيەنىپ تۇرىپ قالادى.)
ۆەنەرا. ۋھ، وكپەم كەۋدەمە سىيماي كەتتى-اۋ.
پاۆەل. سونشا نە بولدى؟
نۇرلان. جارالىنى تاپتىڭ با؟
ۆەنەرا (ەنتىگە سويلەپ). ونى مەنەن بۇرىن دۋناي قارت تاۋىپتى... ول ءوز ۇيىنە اپارىپتى... ول شەتتەگى اۋرۋحانانىڭ ادامدارى تىلعا قاشىپ ۇلگەرىپتى. ۋھ، دارىگەرلەردىڭ ءبىرى دە قالماپتى.
نۇرلان. ول جارالى كىم ەكەن؟
ۆەنەرا (ونى جاڭا كورگەندەي جالت قارايدى دا، ءۇن قاتپاستان جاقىنداپ كەلىپ قولىن ۇسىنادى). ول جارالىمەن كەيىن تانىسارسىز، ازىرشە مەنىمەن تانىسىڭىز. مەن ءسىزدىڭ بولاشاق بالدىز كەلىنىڭىز گروموۆا ۆەنەرا بولامىن.
نۇرلان (قۇشاقتاي الىپ ۆەنەرانىڭ ماڭدايىنان سۇيەدى). جاڭا عانا جاپان تۇزدە جالعىز قالعانداي كۇيگە ەدىم، سەن مەنى شالقىتىپ جىبەردىڭ-اۋ، باۋىرىم.
پاۆەل. Ay، ەسىنەن اداسقان اقىلدىلار، الدىمەن سول جارالىنى تەزىرەك تىلعا جونەلتۋدى ويلاساڭدارشى.
ۆەنەرا. ول ءقازىر جۇرە الاتىن حالدە ەمەس، سوندىقتان تىلعا جونەلتىلمەيدى.
پاۆەل. ءحالى ونداي اۋىر بولسا، سەن نەگە كەلدىڭ؟
ۆەنەرا. قاشان ول جازىلعانشا ءوزىمنىڭ ەشقايدا كەتپەيتىنىمدى ايتقالى كەلدىم، ءقازىر مامامدى ەرتىپ الامىن دا سول ۇيگە قايتا كەتەمىن.
پاۆەل. مەن سەندەي حالىق جاۋىنىڭ قىزىن مۇنداي قىلىعى ءۇشىن اتامىن دا تاستايمىن. (ۇمتىلىپ كەلىپ ۆەنەرانى قۇشاقتاي الادى.) ريزامىن، ريزامىن. سەنىڭ سول جارالى بىرەۋ ءۇشىن جانىڭدى دا قياتىنىڭدى مانا سەزگەنمىن، اسىرەسە، سول ادامشىلىعىڭا ريزامىن. تەك نەمىستەرگە ايتار سىلتاۋىڭ بولماي، ياكي ولاردىڭ ازابىنا شىداماي، مازاعى بولساڭ عانا ريزا ەمەسپىن.
ۆەنەرا. مەن ءۇشىن دۇنيەدەگى ەڭ اۋىر ازاپ — دۋلاتتى تاستاپ كەتۋ.
پاۆەل. مۇمكىن، نەمىستەرگە ايتار سىلتاۋىڭ دا سول بولار.
ۆەنەرا. جوق، ولاي دەمەيمىن.
پاۆەل. ەندى نە دەمەكسىڭ؟
ۆەنەرا. سەنەن نەسىنە جاسىرايىن، مامامدى ۇگىتتەپ الىپ قالامىن دا، نە ءۇشىن قالعانىمدى سۇراعان نەمىستەرگە «اۋرۋ شەشەمدى تاستاپ كەتە المادىم» دەيمىن.
پاۆەل. مۇمكىن، مەنى دە ۇگىتتەرسىڭ؟
ۆەنەرا. ۇگىتتەمەيمىن، تەزىرەك كەتكەندەرىڭدى تىلەيمىن.
پاۆەل. قالعانىمدى نەگە تىلەمەيسىڭ؟
ۆەنەرا. دونباسس سەن سياقتىلار سنياتىي بۇرىنعى دونباسس ەمەس.
پاۆەل. سەن جاۋ قولىنا ءبىر بەلگىسىز قازاق ءۇشىن قالعان، مىنا بەلگىلى قازاق مەن ءۇشىن قالعالى تۇر، بۇعان نە دەيسىڭ؟
ۆەنەرا. نۇرلان اعا، راس پا؟
نۇرلان. پاۆەلدىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەر، مەنىڭ قالعانىم ۇناي ما، جوق پا؟
ۆەنەرا. جوق ۇنامايدى.
نۇرلان. نەگە؟
ۆەنەرا. الدىمەن ءسىز مەنىڭ سۇراۋىما جاۋاپ بەرىڭىز.
نۇرلان. ول سۇراۋدىڭ جاۋابىن پاۆەل بەردى عوي.
ۆەنەرا. بار سىلتاۋىڭىز سول بولسا، وندا جولعا تەزىرەك قامدانىڭىز.
نۇرلان. نەگە؟
ۆەنەرا. ونداي سىلتاۋعا سەنەتىن نەمىستەر دە اقىماق ەمەس.
نۇرلان. ەگەردە سەن ءۇشىن قالدىم دەسەم نەمىستەر سەنەر مە ەدى؟
ۆەنەرا. ءازىلدى قويىڭىز، مەن شىن سۇراپ تۋرمىن.
نۇرلان. مەن بار شىنىمدى ايتىپ تۇرمىن.
پاۆەل. وسىنىڭ ءبارى شىندىق، ءبىراق ءبارى دە بولجاۋدىڭ دولبارى عانا. سوندىقتان، سەنىڭ نەمىستەرگە ايتار سىلتاۋىڭ شەشەڭنىڭ اۋرۋى بولسا، مۇنىڭ سىلتاۋى سەنى ءسۇيۋ.
ۆەنەرا. مەن بۇگىن سەنى تاني الماي دالمىن. الدىمەن نەمىستەرگە ايتار ءوز سىلتاۋىڭدى ايتشى.
پاۆەل. مەن ءوز سىلتاۋىمدى گەستاپونىڭ جەندەتتەرىنە ايتقىزارمىن.
ۆەنەرا. گەستاپونىڭ؟
پاۆەل. ول ۇمىتىمە ءوزىم دە سەنىپ تۇرعانىم جوق، سوندىقتان سەن ونى ويلاپ شارشاما،
مارينا (سويلەي كىرەدى). كۇندەرىم-اۋ، ايتساڭدارشى، مىنا دۇنيە نە بولىپ بارادى؟
پاۆەل. ءسىز ەرتەڭ تاڭعى پوەزبەن كەتەتىن بولدىڭىز، مەنىڭ بار بىلەرىم سول عانا.
مارينا. ەرتەڭ... تاڭعى پوەزد؟! وزدەرىڭ قاشان؟
پاۆەل. ءبىز وسىندا قالاتىن بولدىق.
مارينا. وسىندا؟ ول كىمنىڭ بۇيرىعى؟
پاۆەل، ول — وتانىمىزدىڭ بۇيرىعى،
مارينا. ا، ونداي بۇيرىق ماعان مۇنان ەلۋ جەتى جىل بۇرىن بەرىلگەن.
پاۆەل. ماما، ويلانىڭىز! نەمىستەر ءبىزدىڭ شىنىمىزدى ايتقىزۋ ءۇشىن ءسىزدى ازاپتاۋى، سول ازاپتىڭ تاڭباسى ار-ۇجدانىمىزدى تاڭبالاۋى مۇمكىن، سونى ويلانىڭىز.
مارينا. مەن جاسارىمدى جاساپ، الارىمدى الىپ بولعان جانمىن. مەن ءۇشىن قاپا بولماڭدار، بار تىلەگىم سول عانا.
ۆەنەرا. ماماتايىم مەنىڭ... ءقازىر مەنىمەن بىرگە دۋناي قارتتىڭ ۇيىنە باراسىڭ، ازىرلەنشى.
مارينا. وندا نە بار؟
ۆەنەرا. ءبىر جارالى وفيسەر بار. جاياۋ بارمايسىڭ، ءقازىر ماشينا كەلەدى. (تەلەفون شىلدىرلادى، ۆەنەرا تىڭدايدى.) ءيا...
وكتەم داۋىس. ماعان دانيليۋك كەرەك، دانيليۋك...
ۆەنەرا (ترۋبكانى پاۆەلعا ۇسىنادى). رۋساك بولۋ كەرەك، ىڭقىلداق بىرەۋ.
پاۆەل (تەلەفوندا). مەن تىڭداپ تۇرمىن.
داۋىس. سەن تىڭدار بولساڭ، وتان اتىنان بەرىلەتىن بۇيرىعىمدى تىڭدا، جولداس دانيليۋك. سويلەپ تۇرعان — ترەستىڭ ءسىزدىڭ شاحتاعا بولگەن ەكىلى رۋساك.
پاۆەل. نە بۇيىراسىز؟
داۋىس. وتان اتىنان بۇيىرامىن. قاراعاندىعا جونەلتىلەتىن جابدىقتار جارتى ءتۇيىرى قالماستان بۇگىن ساعات ەكىگە دەيىن جونەلتىلسىن! شاحتانىڭ ستۆولى مۇناراسىمەن قوسا ساعات بەستەن قالماي قۇلاتىلاتىن بولسىن. ەگەر ونان ءبىر مينۋت كەشىكسەڭدەر، سەندەردى سوتتايتىن سوعىس سوتى ءوزىم بولامىن. ءوزىم!
پاۆەل. ۇرپاقتار دەيتىن تاعى دا ءبىر سوت بار. ول — سوت اتاۋلىنىڭ بارلىعىنان ءادىل دە قاتال. ءسىز ونى دا ەسكەرگەيسىز.
داۋىس. ەسىڭدە بولسىن، جولداس دانيليۋك. ەگەر بۇيرىقتى دەر كەزىندە ورىنداماساڭ، ساعات بەستەن قالماي كەلەمىن دە، سەنى ءوزىم بومبالايمىن، ءوزىم...
كەنەت زىركىلدەگەن زەڭبىرەكتەردىڭ ءۇنى مەن جارىسا ىسىلداپ كەلىپ جارىلعان بومبانىڭ گۇرسىلى قارا تۇنەكتى قاپتاتىپ جىبەرەدى. سول زىركىل، گۇرسىلدەردىڭ اراسىنان ادامداردىڭ شىڭعىرعان اششى ايعايى ەستىلەدى.
— قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار!
شىمىلدىق.
ەكىنشى سۋرەت
ساحنانىڭ سول جاق شەتىنەن رومان كورىنەدى، جان-جاعىنا ويلانا، ۇرلانا قارايدى. شىمىلدىقتىڭ الدىنان جەر باۋىرلاپ سويلەپ وتەدى.
رومان. و، تۋعان جەر، سورلى وتانىم! سەنى ءبىر كورۋدى اڭساعان ارمانىم الدىمدا تۇر. جارتى ءومىرىمدى الماعان قاسىرەت ءتۇنى وسى تۇنمەن بىرگە جوعالىپ كەلمەسكە كەتكەلى تۇر. ەگەر جاقىن تارتىپ كەلگەن ادامدارىم جاۋىم بولىپ، نەمىستەر كەلىپ جەتكەنشە ولار مەن ۇستاپ بەرسە قايتتىم؟ جوق ولاي بولماس، گەرمانيانىڭ جەڭىمپاز ارمياسى اكەلە جاتقان وزدەرىنىڭ بوستاندىعىن كورمەيتىن كوزسىز، سەزبەيتىن ەسسىز ەمەس شىعار. ونى ءوز تۋىسىم مارينا سەزبەسە دە، جيەندەرىم پاۆەل مەن ۆەنەرا سەزەر، بۇرىن سەزبەسە ەندى سەزەر، سەزدىرەرمىن دە، سەندىرەرمىن مەن. ەگەر ماعان سەنبەسە، وندا بۇل ءۇيدى وسى تۇننەن قالدىرماي سول ۇشەۋىنىڭ مولاسى ەتەرمىن. (جەر باۋىرلاعان كۇيى ەكىنشى جاققا كەتەدى.)
ساحنا بۇرىنعى قالپى. مەزگىل ءتۇن. شىمىلدىق اشىلعان كەزدە ساحنا تاس قاراڭعى. سول قاراڭعىدان مارينا مەن ۆەنەرانىڭ ۇرەيلى داۋىستارى ەستىلەدى.
ۆەنەرا. ماما، ماما، بىرەۋ تەرەزەنى قاعىپ تۇر.
مارينا. ەستىپ جاتىرمىن... كىم بولسا دا بەيتانىس ادام. مەن شام جاعايىن، سەن تەز ەكىنشى. (ەكەۋىنىڭ قولىندا ەكى تاس شامى بار، اقىرىن كەلە جاتىر. مارينا ەسىككە جاقىنداپ.) بۇل كىم؟.. (ءۇن جوق. تاعى ءبىر اتتاپ.) بۇل كىم؟ (تىقىر ەكىنشى جاقتان ەستىلەدى.)
ۆەنەرا (ۇرەيلى). ماما، بىرەۋ كۋحنيانىڭ تەرەزەسىن اشقان سەكىلدى.
مارينا. وي، قۇدايىم-اي، تەلەفون... تەلەفون... (قولىندا پيستولەتى بار رومان شىعا كەلەدى.)
رومان. توقتاڭىزدار! ءومىر سۇرگىلەرىڭىز كەلسە ءۇن شىعارماڭىزدار!
مارينا. ءسىز كىمسىز؟
رومان. قورىقپاڭىز. مەن ءسىزدىڭ بوتەنىڭىز ەمەسپىن. ەسىك اشىلماعان سوڭ تەرەزەدەن تۇسۋگە ءماجبۇر بولدىم، ول ءۇشىن عافۋ ەتىڭىز.
مارينا. اجال وعىن كەۋدەمە كەزەپ تۇرعان قاي جاقىنىم ەدىڭىز؟
رومان. مەنى كەيىن تەكسەرەرسىز، الدىمەن ۇيدەگى بار ادامدارىڭىزدى وياتىپ ساقتاندىرىڭىز. اقىماقتىق جاساپ ماعان سوقتىعىپ جۇرمەسىن. مەنىڭ كەۋدەم تولى كەك، قالتام تولى بومبا. ەگەر سوقتىعار بولسا، مەنىمەن بىرگە ول دۇنيەگە كەتەتىنىن ەسكەرىڭىز.
مارينا. و، عاجاپ، ماعان نە بولدى؟ الدىمدا تۇرعان اجالىم الىستاعى بىرەۋدىڭ ارۋاعى بولىپ ەلەستەيدى. ءجونىڭىزدى جوندەپ ايتىڭىزشى، ءسىز كىمسىز وسى؟
رومان. قاسىرەت جايلاعان ءومىردىڭ رومان دەيتىن ءبىر وگەي ۇلى بار ەدى عوي، ەسىڭىزدە مە؟
مارينا. رومان! ول كىم؟
رومان. قاتەلەسپەسەم ول ءسىزدىڭ تۋعان ءىنىڭىز بولار.
مارينا. و، جاساعان، ءسىز ونىڭ كىمى ەدىڭىز؟
رومان. مەن سونىڭ ءوزى ەدىم.
مارينا (سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي، بىرتە-بىرتە جاقىنداپ بار شاتتىق داۋسىمەن). رومان! (قۇشاقتاي الىپ.) باۋىرىم... باۋىرىم... (قايتا شوشىپ.) توقتاشى! سەن امەريكادا ەمەس پە ەدىڭ، مۇندا قالاي كەلە قالدىڭ؟
رومان. جەر بەتىندە بارىمدى بىلگەنىڭىزگە راقمەت. ءيا، مەن امەريكادا، ۇلى مارتەبەلى كەرەنسكيي تاقسىردىڭ قاناتىنىڭ استىندامىن. وتانىمدى نەمىستەردىڭ قالاي ازات ەتكەنىن ءوز كوزىممەن كورۋ ءۇشىن گەرمانياعا كەلگەن ەدىم، ەندى ءوزىم دە ازات ەتىسكەلى وسىندا كەلدىم.
ۆەنەرا (كەكەتىندى داۋىسپەن). و، ءسىز ازاتشىمىز ەكەنسىز عوي.
رومان. مىنا بويجەتكەن كىم؟ مەنىڭ وزىمە تارتقان ۆەنەرا دەيتىن تەنتەك جيەنىم بارىن ەستىگەن ەدىم، سول وسى بولعاي.
مارينا. قاتەلەسكەن جوقسىڭ.
رومان. ءومىر بويى جىلاماستاي ەتىپ بارلىق كوز جاسىڭدى سورىپ الىپ جۇتايىن، اكەلشى اناۋ مەنى اتقىلاپ تۇرعان وتتى كوزىڭدى. (ول قۇشاعىن جايىپ ۇمتىلا، بەرە سىرتتان كەلە جاتقان بىرەۋلەردىڭ تىقىرىن ەستىپ كەنەت توقتاي قالدى.) وسى ۇيگە تۋرا كەلدى عوي، مەزگىلسىز جۇرگەن بۇل كىم؟
مارينا. شاحتاعا كەتكەن ءبىزدىڭ بالالار سەكىلدى.
رومان. توقتاڭىز، ءسىز الدىمەن مەنى جاسىرىڭىز.
مارينا. سەنى باسقانىڭ بارىنەن جاسىرسام دا، ءوز بالالارىمنان جاسىرا الماسپىن.
رومان. ءوزىم جاسىرىنامىن! تەك ءسىز مەنى جاريا ەتپەڭىز. مىناۋ ەسىك جابىلماسىن. (كورشى بولمەگە كەتەدى.)
مارينا (ەسىككە جاقىنداپ). بۇل كىم؟
پاۆەل. ماما! (داۋىس ەستىلەدى)
نۇرلان (پاۆەلدى سۇيەمەلدەپ، سويلەي كىرەدى). شەشەي، ءبىزدىڭ ءتۇرىمىز كوردەن شىققانداي، قورقىپ قالماڭىز.
مارينا. بالاپاندارىم-اۋ، جۋىنۋعا دا مۇرشالارىن، كەلمەپتى عوي. ۆەنەرا، دۋشتى دايىندا، مەن كيىمدەرىن ازىرلەيىن.
پاۆەل. الدىمەن ىشەتىن سۋ بەرىڭىز
مارينا. ون، قۇدايىم-اي، ساقتاي گور. قورىقپاڭىز. شارشاماستان — تالتىرەكتەپ، شيلىكپەستەن سۋ ىشكىسى كەلەتىن مۇنىڭ ادەتى.
رومان. تۇرلەرىڭىزدەن قاراڭعى تۇندە قورقاتىن، شىنىندا دا كوردەن شىققانسىزدار ما؟
پاۆەل. كوردەن شىقتىق، كوردەن. (ۆەنەرا اكەلگەن ىستە سۋدى جۇتا سالىپ.) ولەرمىن، ولمەسەم سول كورگە كومەرمىن.
مارينا. بالام-اۋ، سونشا وشىككەنىڭ كىم؟
نۇرلان. رۋساك دەيتىندەرىڭىز ناعىز سۋ مي ەكەن.
مارينا. ول نە ىستەدى؟
نۇرلaن. ول ءبىزدى شاحتانىڭ ىشىنە تىرىدەي كومىپ ەدى.
مارينا (شوشىنىپ). تىرىدەي. سەن نە سۇمدىقتى ايتىپ تۇرسىڭ؟
پاۆەل. ماما، ادام بالاسىنىڭ بۇل كۇنگە شەيىنگى دەپ جۇرگەنى جاي ءسوز عانا، سۇمدىقتىڭ ءوزى ەندى عانا كەلە جاتىر، قالعانىن نۇرلاننان ەستي، مەن جۋىنۋعا كەتتىم،
نۇرلان. جۋىنۋعا مەن كەتتىم، سەن الدىمەن دەمىڭدى ال.
ىشكە قاراي كەتەدى.
مارينا. قۇدايىم-اۋ، سونشاما وعان سەن نە ىستەپ ەدىڭ؟
پاۆەل. مەن حالىق جاۋىنىڭ بالاسى ەكەنىمدى جاسىرىپ، وكىمەتتى الداپ كەلىپپىن. اكەم كەگىن قايتارۋ ءۇشىن وكىمەتىنە قارسى قاستاندىقتار جاساپپىن. بەس كۇننەن گورى ءوزىم ۋاقىتشا باسقارىپ كەلگەن شاحتانى نەمىستى ءبۇتىن كۇيىندە قالدىرۋ ءۇشىن قۇلاتۋ جۇمىسىن كەشەۋىلدەتىپ كەلىپپىن. مۇنىڭ ءبارىن مەن سوۆەت وكىمەتى ەجەلگى جاۋى رومان دانيليۋك دەيتىن ناعاشىمنىڭ نۇسقاۋىمەن ىستەپپىن. ايتپاقشى، ماما، رۋساكتىڭ قاراعاندا، ءسىزدىڭ ول ءىنىڭىز ءتىرى سەكىلدى.
مارينا. ونى ءوزىم دە بىلەمىن. (كورشى بولمەنىڭ ىشىنەن روماننىڭ دىبىسى ەستىلەدى.)
پاۆەل (شەشەسىنە جالت قارايدى). ۇيدە بىرەۋ بار.
Mapينا. بار دەپ ايتۋدىڭ ءوزى دە قورقىنىشتى.
پاۆەل. ول كىم؟
رومان (شىعا كەلىپ). ول مەن.
پاۆەل. كەشىرىڭىز. ءسىز كىمسىز؟
ۆەنەرا. اسقاقتاماي بايقاپ سويلەس، بۇل مىرزا ءبىز سويلەۋشىلەردىڭ ءبىرى كورىنەدى.
مارينا. و، ماعان نە بولدى؟ الدىمدا تۇرعان اجالىم الىستاعى بىرەۋدىڭ ارۋاعى بولىپ ەلەستەيدى. ءجونىڭىزدى جوندەپ ايتىڭىزشى، ءسىز كىمسىز وسى؟
رومان. قاسىرەت جايلاعان ءومىردىڭ رومان دەيتىن ءبىر وگەي ۇلى بار ەدى عوي، ەسىڭىزدە مە؟
مارينا. رومان! ول كىم؟
رومان. قاتەلەسپەسەم ول ءسىزدىڭ تۋعان ءىنىڭىز بولار.
مارينا. و، جاساعان، ءسىز ونىڭ كىمى ەدىڭىز؟
رومان. مەن سونىڭ ءوزى ەدىم.
مارينا (سەنەرىن دە، سەنبەسىن دە بىلمەي، بىرتە-بىرتە جاقىنداپ بار شاتتىق داۋسىمەن). رومان! (قۇشاقتاي الىپ.) باۋىرىم... باۋىرىم... (قايتا شوشىپ.) توقتاشى! سەن امەريكادا ەمەس پە ەدىڭ، مۇندا قالاي كەلە قالدىڭ؟
رومان. جەر بەتىندە بارىمدى بىلگەنىڭىزگە راقمەت. ءيا، مەن امەريكادا، ۇلى مارتەبەلى كەرەنسكيي تاقسىردىڭ قاناتىنىڭ استىندامىن. وتانىمدى نەمىستەردىڭ قالاي ازات ەتكەنىن ءوز كوزىممەن كورۋ ءۇشىن گەرمانياعا كەلگەن ەدىم، ەندى ءوزىم دە ازات ەتىسكەلى وسىندا كەلدىم.
ۆەنەرا (كەكەتىندى داۋىسپەن). و، ءسىز ازاتشىمىز ەكەنسىز عوي.
رومان. مىنا بويجەتكەن كىم؟ مەنىڭ وزىمە تارتقان ۆەنەرا دەيتىن تەنتەك جيەنىم بارىن ەستىگەن ەدىم، سول وسى بولعاي.
مارينا. قاتەلەسكەن جوقسىڭ.
رومان. ءومىر بويى جىلاماستاي ەتىپ بارلىق كوز جاسىڭدى سورىپ الىپ جۇتايىن، اكەلشى اناۋ مەنى اتقىلاپ تۇرعان وتتى كوزىڭدى. (ول قۇشاعىن جايىپ ۇمتىلا بەرە سىرتتان كەلە جاتقان بىرەۋلەردىڭ تىقىرىن ەستىپ كەنەت توقتاي قالدى.) وسى ۇيگە تۋرا كەلدى عوي، مەزگىلسىز جۇرگەن بۇل كىم؟
مارينا، شاحتاعا كەتكەن ءبىزدىڭ بالالار سەكىلدى.
رومان. توقتاڭىز، ءسىز الدىمەن مەنى جاسىرىڭىز.
Mapينا. سەنى باسقانىڭ بارىنەن جاسىرسام دا، ءوز بالالارىمنان جاسىرا الماسپىن.
رومان. ءوزىم جاسىرىنامىن! تەك ءسىز مەنى جاريا ەتپەڭىز. مىناۋ ەسىك جابىلماسىن. (كورشى بولمەگە كەتەدى.)
مارينا (ەسىككە جاقىنداپ). بۇل كىم؟
پاۆەل. ماما! (داۋىس ەستىلەدى.)
نۇرلان (پاۆەلدى سۇيەمەلدەپ، سويلەي كىرەدى). شەشەي، ءبىزدىڭ ءتۇرىمىز كوردەن شىققانداي، قورقىپ قالماڭىز.
مارينا. بالاپاندارىم-اۋ، جۋىنۋعا دا مۇرشالارىڭ كەلمەپتى عوي. ۆەنەرا، دۋشتى دايىندا، مەن كيىمدەرىن ازىرلەيىن.
پاۆەل. الدىمەن ىشەتىن سۋ بەرىڭىز،
مارينا. وي، قۇدايىم-اي، ساقتاي گور.
نۇpلان. قورىقپاڭىز. شارشاماستان — تالتىرەكتەپ، شولدەمەستەن سۋ ىشكىسى كەلەتىن مۇنىڭ ادەتى.
ۆەنەرا. تۇرلەرىڭىزدەن قاراڭعى تۇندە قورقاتىن، شىنىندا دا كوردەن شىققانسىزدار ما؟
پاۆەل. كوردەن شىقتىق، كوردەن. (ۆەنەرا اكەلگەن كەسە سۋدى جۇتا سالىپ.) ولەرمىن، ولمەسەم سول كورگە ونى تىرىدەي كومەرمىن.
مارينا. بالام-اۋ، سونشا وشىككەنىڭ كىم؟
نۇرلان. رۋساك دەيتىندەرىڭىز ناعىز سۋ مي ەكەن.
مارينا. ول نە ىستەدى؟
نۇرلان. ول ءبىزدى شاحتانىڭ ىشىنە تىرىدەي كومىپ كەتتى.
مارينا (شوشىنىپ). تىرىدەي. سەن نە سۇمدىقتى ايتىپ تۋرسىڭ؟
پاۆەل. ماما، ادام بالاسىنىڭ بۇل كۇنگە شەيىنگى "سۇمدىق» دەپ جۇرگەنى جاي ءسوز عانا، سۇمدىقتىڭ ءوزى دۇنيەگە ەندى عانا كەلە جاتىر، قالعانىن نۇرلاننان ەستي بەرىڭىز، مەن جۋىنۋعا كەتتىم.
نۇرلان. جۋىنۋعا مەن كەتتىم، سەن الدىمەن دەمىڭدى ال.
ىشكە قاراي كەتەدى.
مارينا. قۇدايىم-اۋ، سونشاما وعان سەن نە ىستەپ ەدىڭ؟
پاۆەل. مەن حالىق جاۋىنىڭ بالاسى ەكەنىمدى جاسىرىپ، وكىمەتتى الداپ كەلىپپىن. اكەم كەگىن قايتارۋ ءۇشىن سوۆەت وكىمەتىنە قارسى قاستاندىقتار جاساپپىن. بەس كۇننەن بەرى ءوزىم ۋاقىتشا باسقارىپ كەلگەن شاحتانى نەمىستەرگە ءبۇتىن كۇيىندە قالدىرۋ ءۇشىن قۇلاتۋ جۇمىسىن قاساقانا كەشەۋىلدەتىپ كەلىپپىن. مۇنىڭ ءبارىن مەن سوۆەت وكىمەتىنىڭ ەجەلگى جاۋى رومان دانيليۋك دەيتىن ناعاشىمنىڭ نۇسقاۋىمەن ىستەپپىن. ايتپاقشى، ماما، رۋساكتىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ءسىزدىڭ ول ءىنىڭىز ءتىرى سەكىلدى.
Mapينا. ونى ءوزىم دە بىلەمىن. (كورشى بولمەنىڭ ىشىنەن روماننىڭ دىبىسى ەستىلەدى.)
پاۆەل (شەشەسىنە جالت قارايدى). ۇيدە بىرەۋ بار ما؟
مارينا. بار دەپ ايتۋدىڭ ءوزى دە قورقىنىشتى بىرەۋ بار.
پاۆەل. ول كىم؟
رومان (شىعا كەلىپ). ول مەن.
پاۆەل. كەشىرىڭىز. ءسىز كىمسىز؟
ۆەنەرا. اسقاقتاماي بايقاپ سويلەس، بۇل مىرزا ءبىزدى ازات ەتۋشىلەردىڭ ءبىرى كورىنەدى،
پاۆەل. ءبىزدى ازات ەتۋشى مىرزا؟ نەدەن؟
رومان. نەدەن ەكەنىن كەيىن بىلەرسىڭ، ازىرشە مەنىڭ كىم ەكەنىمدى ءبىلىپ ال.
پاۆەل. ال بىلەيىك، ءسىز كىم ەدىڭىز؟
رومان. مەن ءوزىڭنىڭ ناعاشىڭمىن.
پاۆەل. كەشىرىڭىز، مەن سىزدەي ناعاشىنى بىلمەيمىن.
رومان. نەگە بىلمەيسىڭ؟
پاۆەل. مەنىڭ ەكى ناعاشىم بار ەدى، ونىڭ ۇلكەنى وتكەن جىلى قازا بولىپ، ءوز قولىمنان جەرلەگەنىمدى، كىشىسى شەت ەلدە قاڭعىپ ءجۇرىپ بۇرناعى جىلى اتلانت تەڭىزىنىڭ تۇبىنە كەتكەن-دى. سوندا ءسىز قايدان كەلگەن، قانداي ناعاشىسىز؟
رومان. مەن سول شەت ەلدە قاڭعىپ ءجۇرىپ ولگەن رومان دەيتىن ناعاشىڭنىڭ ءتىرى ارۋاعىمىن. جيىرما ءبىر جىل بويى كوكسەگەنىم — وتانىمدى ءبىر كورۋ بولسا، بۇگىنگى تاڭنان كۇتكەن ارمانىم سەنسىڭ.
پاۆەل. بىزدەر ارۋاقتىڭ بارىنا سەنبەيمىز، سەنبەگەندىكتەن ودان قورىقپايتىن جاندارمىز. ەگەر ءسىز انىق رومان گاۆريلوۆيچتىڭ ارۋاعى بولساڭىز قولىڭىزدى اكەلىڭىز، مەن ءسىزدىڭ ءارى جيەنىڭىز، ءارى اكەڭىزدىڭ اسىراپ العان مۇراگەر بالاسى پاۆەل گاۆريلوۆيچ دانيليۋكپىن. (قولىن ۇسىنا كوتەرىلە باستادى. رومان ونى يىعىنان باسىپ قالىپ قايتا وتىرعىزادى.)
رومان. راقمەت، ماعان وسى كورسەتكەن قۇرمەتىڭ دە جەتەدى، دەم ال. بار كەگىڭدى قايتاراتىن كۇن جەتتى، دەمىڭدى جاقسىلاپ ال.
پاۆەل. ول قانداي كۇن؟
رومان. ەگەر وسى تۇننەن قالماي قاتتىراق قيمىلداساڭ، سوۆەت وكىمەتىندە كەتكەن اكەڭنىڭ كەگىن دە قايتارعالى تۇرسىڭ. ول ءۇشىن تاعدىرى ءوز قولىندا تۇرعان شاحتانىڭ بىردە ءبىر تىرەۋى قيراتىلماسىن.
پاۆەل. اكەمنىڭ كەگى كىمدە ەكەنىن بىلگەندە، شاحتانىڭ تاعدىرى مەنىڭ قولىمدا ەمەس ەكەنىن قالاي بىلمەيسىز؟
رومان. ەگەردە بۇل شاحتانىڭ باسشىلارى تەگىسىنەن بومبانىڭ استىندا قالىپ، تاعدىرى سەنىڭ قولىڭا كوشكەنىن بىلمەسەم مەن مۇنداي اجالدىڭ ورتاسىنا كەلمەس ەدىم عوي... مىنا ءبىر ازياتىڭ كىم؟
پاۆەل. ول مەنىڭ موسكۆادا جەتى جىل بىرگە وقىپ، قالعان ءومىردى دونباستا بىرگە وتكىزۋگە كەلگەن ەڭ قىمبات دوسىم، ءارى بولاشاق تۋىسىم. اشىعىراق ايتقاندا، ءبىزدىڭ سەميانىڭ بولاشاق ءبىر مۇشەسى نۇرلان تايمانوۆ دەيتىن ينجەنەر. (ساعاتىنا قاراي سالىپ داۋىستايدى.) نۇرلان! پوەزدىڭ كەتەتىن مەزگىلى جاقىنداپ قالدى، تەزدەت!
نۇرلان (باسىنىڭ سۋىن سۇرتىنە سويلەپ كەلە جاتىر). مەن ۆەنەرا قايدا بولسا، سوندا ەكەنىمدى كەشە ايتقان ەدىم عوي.
ۆەنەرا. ال مەن مامام قايدا بولسا سوندامىن.
پاۆەل. ءسوزدى قوي دا كەتۋگە ازىرلەن.
رومان. مىرزالار، سىزدەردىڭ قايدا كەتەتىن ويلارىڭىز بار؟ سونى مەنىڭ بىلۋىمە بولار ما ەكەن؟
پاۆەل. قاراعاندىعا.
رومان. وندا اۋرە بولماڭىزدار.
پاۆەل نەگە؟
رومان. كەتەتىن جولدارىڭىز كەسىلىپ قالدى.
پاۆەل. كەسىلگەنى قالاي؟
رومان. شاماسى وسىدان ءۇش ساعات بۇرىن قالانىڭ شىعىس جاقتاعى جولى تالقاندالدى.
پاۆەل. كىم ونى تالقانداعان؟
رومان (قۇلاعىن الىسقا تىگىپ). انە، انالار!
پاۆەل. ولار كىم؟
رومان. ولار — مەنىمەن بىرگە تۇسكەن نەمىس ارمياسىنىڭ دەسانتى. انە، تىڭداڭىزدار! ول — سوعىستىڭ سارىنى عانا ەمەس، سىزدەرگە كەلە جاتقان باقىتتىڭ دابىلى. سوناۋ كوكجيەكتەن كورىنگەن — سوعىس سالعان ءورتتىڭ شاپاعى ەمەس، سىزدەرگە كەلە جاتقان بوستاندىقتىڭ تاڭى.
ءۇي ادامدارى بىرىنە-بىرى قارايدى.
شىمىلدىق.
ەكىنشى ءبولىم
ءۇشىنشى سۋرەت
ءشتولستىڭ كابينەتى. كورەتىنىمىز — شتولس پەن رومان. ەستيتىنىمىز — پاۆەلدىڭ داۋسى.
پاۆەلدىڭ داۋسى. مەن حالىق جاۋىنىڭ بالاسى ەكەنىمدى جاسىرىپ، وكىمەتتى الداپ كەلىپپىن. اكەمنىڭ كەگىن الۋ ءۇشىن سوۆەت وكىمەتىنە قارسى قاستاندىقتار جاساپ كەلىپپىن. بەس كۇننەن بەرى ءوزىم ۋاقىتشا باسقارىپ كەلگەن شاحتانى نەمىستەرگە ءبۇتىن قالدىرۋ ءۇشىن قۇلاتۋ جۇمىسىن قاساقانا كەشەۋىلدەتىپ كەلىپپىن. مۇنىڭ ءبارىن مەن سوۆەت وكىمەتىنىڭ ەجەلگى جاۋى رومان دانيليۋك دەيتىن ناعاشىمنىڭ نۇسقاۋىمەن ىستەپپىن. ايتپاقشى، ماما، رۋساكتىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ءسىزدىڭ ول ءىنىڭىز ءتىرى سەكىلدى.
شتولس (ماگنيتوفوندى توقتاتادى). گالستۋگىڭىز تىڭشىلىق مىندەتىن جاقسى اتقارىپتى، سىزگە سول ءۇشىن دە راقمەت.
رومان. مەن ونىڭ استىندا سيقىرلى تۇيمە بارىن، ول تۇيمەگە ورالعان پلەنكا بارىن سەزگەن ەمەسپىن.
شتولس. سەزبەگەنىڭىز جاقسى بولعان. بۇل جيەنىڭىز اقىلدى ادام، ءبىراق جيەنشەڭىز سوناۋ قازاقتى شىن سۇيەتىنىنە كوزىم قاشان جەتكەنشە مەن بۇلاردىڭ ەشقايسىسىنا سەنەر ەمەسپىن.
رومان. مەن سەنىمدىمىن.
شتولس. ءسىزدىڭ سەنىمىڭىز ماعان سەنىم بولا المايدى. سوندىقتان، ءبىر ۇلكەن ەكسپەريمەنت جاساۋ قاجەت،
رومان. قانداي؟
شتولس. سول قازاقتى ءبىر اپتا بويى ءوز «پارتيزاندارىڭىزدىڭ» تەرگەۋ تەپكىسىنە بەرىڭىز. ول تەرگەۋدىڭ ماقساتى — ونىڭ مۇندا نە ماقساتپەن قالعانىن انىقتاۋ بولسىن. ول ءۇشىن تەرگەۋ جۇمىسى دۇرە سوعۋ، تاندىرىن كەپتىرۋ سياقتى جەڭىل ازاپتارمەن باستالسىن دا، ءوز قانىن وزىنە قورەك ەتۋمەن اياقتالسىن، ءبىراق ءولىپ كەتپەسىن. ول ءۇشىن، ساعات سايىن دارىگەر باقىلايتىن بولسىن. ويتكەنى، ونىڭ مەن ءۇشىن اسا قىمبات ادام بولىپ شىعۋى مۇمكىن. الگى ءبىزدىڭ بولاشاق ماقتانىمىز، ءسىزدىڭ باتىر جيەنىڭىز قايدا؟
رومان. ول باتىرىڭىز ءوزىنىڭ قانىنا بويالىپ ءدال ءقازىر ءسىزدىڭ قابىلداۋ بولمەڭىزدە وتىر.
شتولس. قانعا؟ كىم ونى قانعا بوياعان؟
رومان. وبەر لەيتەنانت بەيكەردىڭ ادامدارى سەكىلدى.
شتولس (ستول ۇستىندە تۇرعان ميكروفونعا اۋزىن تاقاپ). ينجەنەر دانيليۋك ءۇشىن مەنىڭ ەسىگىم ءارقاشاندا اشىق بولسىن دەگەنىم قايدا؟ (ازدان سوڭ باسى قاندى شۇبەرەكپەن تاڭۋلى پاۆەل كەلەدى.)
پاۆەل (وڭ قولىن ءسال كوتەرىپ). حايل...
شتولس. قىمباتتىم-اۋ، باسىڭىزعا نە بولعان؟
پاۆەل. يىلگەنى ءۇشىن سىزدەردەن العان سىيى عوي.
شتولس (ميكروفوندا). وبەر لەيتەنانت بەيكەر ماعان كەلسىن. (بەيكەر كەلەدى، شتولس وعان پاۆەلدىڭ باسىن نۇسقاپ.) مىناۋ نە؟ كىم سەندەرگە ورىستاردىڭ مۇنداي قىلىعىن ۇيرەتكەن؟
بەيكەر. بايانداۋعا رۇقسات ەتىڭىز. ءبىزدىڭ فولكەرس مىرزانىڭ وسى كۇنگى ايەلىنىڭ بۇرىنعى بايىنان قالعان بالاسىن ورىستىڭ ءبىر ايەلى تەۋىپ ءولتىرىپتى، سونىڭ سالدارىنان...
شتولس (ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ). تەۋىپ ءولتىردى؟ تەپكەن ورىس ايەلى، ولگەن نەمىس سولداتى ما؟
بەيكەر. ناق سولاي، زور مارتەبەلى پولكوۆنيك مىرزا. سول ايەلدىڭ كەسىرىنەن ءبىزدىڭ ءبىر اۆتومات بۇل مىرزانىڭ شەكەسىنە ءتيىپ كەتىپتى.
شتولس. بايقاماعانى قالاي؟ سوندا سىزدەر ەركەك پەن ايەلدى ايىرۋدان قالعانسىزدار ما؟
بەيكەp. كەشىرىڭىز، شىندىقتى سىزدەن جاسىرۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى.
شتولس. ءوزىڭدى ماسقارالايتىن مۇنداي شىندىقتان وتىرىكتىڭ ءوزى جاقسى، سەن اقىماق الدىمەن سونى ءبىلىپ ال!
بەيكەر. مۇنان بىلاي ول بۇيرىعىڭىزدى بۇلجىتپاسپىن.
شتولس (رومانعا قاراپ). دانيليۋك مىرزا! قالاي، مۇنداي شىندىق سىزگە ۇناي ما؟
رومان. مەنىڭ كۇلكىم كەلىپ وتىر.
شتولس. ال مەنىڭ ىزام كەلىپ وتىر. مەن كۇلكىسى كەلگەن سىزگە دە، ەركەك پەن ايەلدى ايىرا بىلمەگەن مىنا باتىرعا دا ىزالىمىن.
بەيكەر. مەن دۇرىستاپ جەتكىزە المادىم-اۋ دەيمىن، باسىنان باستاپ بايانداۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى... ول بىلاي، ءبىزدىڭ سولداتتار سول ايەل تۇرعان كۆارتالدى قورشاپ الىپ، وتىز شاقتى ايەلدى ۇستاعان ەدى، ءبىرى مىنا ينجەنەر مىرزانىڭ شەشەسى ەكەن، مەن كەلدىم دە شەشەسىن قۇتقارىپ جىبەردىم، شەكەسى مەنەن بۇرىن جارالانىپتى.
شتولس. بولدىڭىز با؟
بەيكەر. بولعان سەكىلدىمىن.
شتولس. دانيليۋك مىرزانىڭ شەكەسىنە تيگەن اۆتوماتتىڭ يەسى الدىڭعى شەپكە جىبەرىلسىن، بارىڭىز! (بەيكەر كەتەدى. شتولس پاۆەلعا قاراپ.) اشۋىڭىزدى باسىپ بولساڭىز، جۇمىس جايىن كەڭەسەيىك.
پاۆەل. Mەن ەشقانداي جۇمىس جايىن بىلمەيمىن، بىلگىم دە كەلمەيدى.
شتولس. ەندى نە بىلەسىز؟
پاۆەل. مەنىڭ ەندىگى بىلەرىم دە، تىلەرىم دە ءولىم.
شتولس. كىمنەن تىلەيسىز، بىزدەن بە؟
پاۆەل. سىزدەردەن دە، قۇدايدان دا.
شتولس. بولشيەۆيكتەردەن شە؟ ولاردان دا تىلەيتىنىڭىز ءولىم بە؟
پاۆەل. ولاردىڭ ماعان ارناعان ءولىمى تىلەمەسەم دە ءازىر.
شتولس. اشۋمەن ايتىلعان ءسوزدى كەشىرۋ ماعان قيىن ەمەس. سىزگە بەرەر كەڭەسىم باسىڭىزدىڭ بىر-ەكى تامشى قانى ءۇشىن ءقادىرىڭىزدى كەتىرمەڭىز. (الدەنە بولعان پاۆەلدى توقتاتىپ.) توقتاڭىز، قۇدايدان باسقاعا جالىنۋ نەمىستەردىڭ سالتىندا جوق ەكەنىن ەسكەرىڭىز دە، ەسىڭىزدى تەزىرەك جيناپ، اقىلعا كەلىڭىز. قاراماعىڭىزعا قانشا ينجەنەر، تەحنيكتەر، قانشا جۇمىسشى كەرەك ەكەنى كورسەتىلگەن جوسپار جاساڭىز دا، ءبىر جەتىدەن قالدىرماي مەنىڭ قولىما تابىس ەتىڭىز.
پاۆەل. ول جوسپاردى مەن كىم بولىپ جاساماقپىن؟
شتولس. مەن تاريحىمىزدىڭ جاڭا ءبىر بەتىنەن ءسىزدىڭ اتىڭىزدى، ياعني پاۆەل دانيليۋك دەگەن التىن جازۋدى كورىپ شاتتانىپ وتىرمىن.
پاۆەل. كەشىرىڭىز، بۇل ازىلىڭىزگە مەن تۇسىنبەدىم. مەن بۇگىن ءتىپتى ءوزىمنىڭ ناعاشىمدى دا تانىماي قالدىم.
شتولس. تانىماساڭىز تانىسىڭىز: ءسىزدىڭ الدىڭىزدا قاسقايىپ وتىرعان:— مەنىڭ ورىنباسارىم، ورىس ارمياسىنىڭ ءبىر كەزدەگى مايورى، بۇل كۇندە نەمىس ارمياسىنىڭ كاپيتانى رومان گاۆريلوۆيچ دانيليۋك مىرزا. مىنا ءبىر تەلەگراممانى وقىساڭىز ءوزىڭىزدىڭ بۇرىنعى دانيليۋك ەمەس ەكەنىڭىزدى كورەسىز دە، ءبىزدىڭ ازىلىمىزگە تۇسىنەسىز.
پاۆەل (ول ۇسىنعان تەلەگراممانى الا بەرە). بۇل قايدان؟
شتولس. جوعارعى باس كوميسساردىڭ وزىنەن. ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز قابىلدانىپ، ءسىز گەرمانيا وكىمەتى تاراپىنان زور قۇرمەتكە يە بولىپسىز.
رومان. اتاپ ايتقاندا، دونباسس شاحتالارىن قالپىنا كەلتىرۋدىڭ ەڭ العاشقى ابرويىنا سەن يە بولىپسىڭ، جيەنىم.
شتولس. قۇتتىقتايمىن، ءبىزدىڭ بولاشاق ماقتانىمىز. قىزىل شاحتانىڭ ديرەكتورى پاۆەل دانيليۋك مىرزا.
رومان. بىزدەر ەرتەڭ ول شاحتانىڭ تۇڭعىش كومىرىن بۇكىل الەمنىڭ كەرمەسىنە قويامىز.
شتولس. ەگەر ونداي كۇنگە جەتە قالساق، گەببەلس مىرزا ءبىزدىڭ داڭقىمىزدى، اسىرەسە، ءسىزدىڭ داڭقىڭىزدى سول كۇنى-اق الەم اسپانىنا كوتەرەدى.
رومان. ول كوتەرىلگەن ءبىزدىڭ داڭقىمىز عانا ەمەس، ءفاشيزمنىڭ تۋى.
شتولس. ءفاشيزمنىڭ تۋىن كوتەرۋ — كوممۋنيزمنىڭ تۋىن قۇلاتۋ ەكەنىن بىلەرسىز.
پاۆەل. ونى بىلەمىن، ءبىراق شاحتانىڭ تۋىن قالاي كوتەرۋدى بىلمەيمىن.
شتولس. بىلەسىز، بىلدىرەمىز. ءسىز دەبيت كوميسسارىنا دا، قالانىڭ بۋرگوميسترىنە دە باعىنباي، تىكەلەي وزىمە باعىناسىز.
رومان. باس كوميسساردىڭ بۇيرىعى سونداي. ول شاحتانى تەزىنەن قالپىنا كەلتىرۋ وسى تۇرعان ۇشەۋمىزگە جۇكتەلىپتى.
شتولس. ءبىزدىڭ باعىمىزعا سىزدەي اقىلدى ۇلىن قالدىرىپ كەتكەن اكەڭىزدىڭ ارۋاعىنا راقمەت. سول ارۋاقتىڭ قۇرمەتى ءۇشىن بىزدەر ءسىزدى بۇگىننەن باستاپ ءوز اكەڭىزدىڭ اتىمەن اتاپ گروموۆ دەيتىن بولايىق، ءسىز وسىعان رۇقسات ەتىڭىز.
پاۆەل. ءسىز مەنى اكەمنىڭ ارۋاعىمەن جەڭدىڭىز، قارسىلاسار قاۋقارىم جوق. (قولىن كوتەرەدى). سول اكە قارىزىن ءوز بۇيرىعىڭىز ەتىپ ايتا بەرىڭىز، ورىنداۋعا مەن ءازىر.
شتولس. باسقا ءسوز كەلەسى جىلى، كەلەسى وسى كۇنى ءسىزدىڭ ۇيدە ايتىلاتىن بولسىن. (قولىن ۇسىنادى.) سول كۇنگى تويدىڭ بارلىق ءدامى سىزدەر قالپىنا كەلتىرگەن شاحتانىڭ جاڭا كومىرىنە قاينايتىن بولسىن. ونىڭ ەكى جىلدىق جۇمىس ەكەنىن بىلەمىن، ەكى جىلدىڭ جۇمىسىن ءبىر جىلدا ءبىتىرۋ ءۇشىن نەشە مىڭ تۇتقىن كەرەك ەتسەڭىز دە بەرە الامىن، سونىڭ جوسپارىن جاساپ اكەلىڭىز، باسقا ايتارىڭىز جوق بولسا، ازىرشە قوش ايتىسايىق.
پاۆەل. Cay بولىڭىزدار.
كەتەدى.
شتولس. ءسىز ماناعى تەرگەۋ جۇمىسىن ازىرلەڭىز، الدىمەن سول قازاقتى ماعان شاقىرتىڭىز.
رومان. ول وسىندا.
شتولس. ماعان جىبەرىڭىز. (رومان كەتەدى. ازداچ سوڭ نۇرلان كەلەدى.)
شتولس. ا، الىپ ازيانىڭ اداسقان پەرزەنتى... كەلىڭىز... كەلىڭىز... وتىرىڭىز. ول — جازالىلار مەن ورىستار عانا وتىراتىن ورىن، مۇندا مەنىڭ قارسىما كەلىپ وتىرىڭىز... ءحالىڭىز قالاي؟
نۇرلان. جامان ەمەس.
شتولس. ءسىز ءوزىڭىز مەنىڭ نە ءۇشىن شاقىرعانىمدى بىلمەيتىن بولارسىز.
نۇرلان. ارينە.
شتولس. نەگە ارينە؟
نۇرلان. بۇرناعى كۇنى وزىڭىزدەن شىققاننان كەيىن ءبىر تاۋلىك بويى تەرگەلدىم. سول تەرگەۋدەن قالعان نەم بارىن بىلمەيمىن.
شتولس.. سوندا ءسىز «دانيليۋكتىڭ قارىنداسى ءۇشىن قالدىم» دەگەندى دە شىندىق دەمەكسىز بە؟
نۇرلان. دانيليۋكتىڭ قارىنداسى ءۇشىن ەمەس، ءوزىمنىڭ قالىڭدىعىم ءۇشىن قالدىم.
شتولس. ەگەر شىنىڭىز وسى بولسا، نەكەلەرىڭىز نەگە قالماعان، زاگس-كە نەگە تىركەلمەگەنسىزدەر؟
نۇرلان. قازاقتاردىڭ ءوز زاڭى بار.
شتولس. قازاقتاردىڭ زاڭى الداقاشان ورىستاردىڭ شاڭى بولعان جوق پا ەدى؟! ەندى قايداعى زاڭ ايتىپ وتىرعانىڭىز؟
نۇpلان. ءسىزدىڭ بۇل ايتىپ وتىرعانىڭىز مۇنان جيىرما بەس جىلدان ارعى ەرتەگى.
شتولس. ەرتەگى؟
نۇرلان. ءيا.
شتولس. سوندا ءسىزدىڭ نەكەڭىزگە كەدەرگى بولعان قازاقتىڭ قانداي زاڭى؟
نۇرلان. ناعىز قازاقتاردىڭ جۇرەگىنە جازىلعان ءبىر زاڭ بار. ول — اكە-شەشەنىڭ ريزالىعىنسىز ۇيلەنبەۋ.
شتولس. سوندا قالاي، اكە-شەشەڭىزدىڭ ريزالىعىن العانعا دەيىن ءسىز بۇل قىزعا ۇيلەنبەيسىز بە؟
نۇرلان. سىزدەرگە ەرسى كورىنگەنمەن، ءبىزدىڭ سالتىمىز سونداي يبالى.
شتولس. ەگەر ءسىز ەلىڭىزگە جەتىپ، اكە-شەشەڭىزدىڭ ريزالىعىن العانعا دەيىن ول قىز باسقا بىرەۋگە ءتيىپ كەتسە قايتەسىز؟
نۇرلان. ول قىز مەنەن باسقانى سۇيمەيدى، سوندىقتان باسقاعا تيمەيدى.
شتولس. ەگەر ءسىزدى ءۇمىتىڭىز الداعان بولسا ياعني ول قىز باسقا بىرەۋگە تيە قالسا؟
نۇرلان. وندا ۇشەۋمىز بىردەي جەر بەتىنەن جوعالامىز.
شتولس. ۇشەۋىڭىزدى بىردەي جوعالتاتىن كىم؟
نۇرلان. مەن!
شتولس. ەگەر ول قىزدىڭ تيگەنى نەمىس وفيسەرى بولسا شە؟
نۇرلان. ءبارىبىر، كىم بولسا دا.
شتولس. ريزامىن، شىنىڭىزدى يمەنبەي ايتقانىڭىزعا ريزامىن.
نۇرلان. بۇل سىيلىقتىڭ ءبارى نە ءۇشىن؟
شتولس. ارداقتى اعاڭىز شوقايەۆ ءۇشىن.
نۇرلان. شوقايەۆ! ول كىم؟
شتولس. جەر بەتىندە سونداي ءبىر اقىلدى قازاق بار، ونى سىزدەي سانالى جاستاردىڭ بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس.
نۇرلان. اقىلدى قازاقتاردىڭ ىشىندە مەن بىلمەيتىن بىرەۋى جوق. سوعان قاراعاندا، ءسىزدىڭ شوقايەۆىڭىزدىڭ نە قازاق ەكەنى، نە اقىلدى ەكەنى بەكەر.
شتولس. ويلانىڭىز! روسسيا العاش قاۋساي باستاعان كەزدە بولشيەۆيكتەردەن بەزىپ، تۋعان تۇركىستانىن تاستاپ شەت ەلگە كەتكەن شوقايەۆ مۇستافانى بىلمەۋىڭىز مۇمكىن ەمەس.
نۇرلان. مۇستافا! ءسىز ونى قايدان بىلەسىز؟
شتولس. ول مەنىڭ جاس كەزدەگى ۇستازىم بولاتىن،
اعىلشىندارعا ساتىلىپ، وتانىنا قارسى جۇرگىزگەن ۇگىتتەرى ءۇشىن وتكەن جىلى پاريجدە گەستاپونىڭ تۇرمەسىنە تۇسكەن ەدى. سول تۇرمەدەن ول تۇركىستاننىڭ كوگىنە ءبىر-اق كوتەرىلگەلى تۇر. ءقازىر ول بولاشاق تۇركىستان مەملەكەتىنىڭ كوسەمى.
نۇرلان. گەستاپونىڭ تۇرمەسى، تۇركىستاننىڭ كەگى. (باسىن شايقاپ.) اراسى تىم الشاق ەكەن.
شتولس. كەيبىر سوزدەرىڭىز قانشا شامداندىرسا دا، ءسىزدى قۋانتۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرمىن.
نۇرلان. ول ءۇشىن الدىن الا راقمەت.
شتولس. شوقايەۆ مىرزانىڭ مەنەن تىلەگەنى قولعا تۇسكەن قازاقتاردىڭ نەمىس ءتىلىن بىلەتىندەرىنە قورعان بولۋ ەدى. مەنى سىزبەن بۇلاي سويلەستىرىپ وتىرعان — سول دوسىما بەرگەن ءوزىمنىڭ ۋادەم. سوندىقتان، ول تۇر الى قيقار سويلەۋدەن اۋلاق بولىڭىز.
ەكپىندەي باسىپ رومان كىرىپ كەلەدى.
رومان. باسا-كوكتەپ كىرگەنىمە عافۋ ەتىڭىز، مىناداي ءبىر جايسىز جاعداي بولىپ قالدى. (ءبىر تاراق قاعازدى ۇسىنادى.)
شتولس (شوشىنا قاراپ). بۇل نە؟
رومان. بۇل — وسىنداعى بولشيەۆيكتەردىڭ ليستوۆكاسى. جيەن كۇيەۋ، ساقتان، ولار سەنى دە نىساناسىنا الا باستاپتى.
شتولس. وقىڭىز!
رومان (وقيدى). وتانداستار، تىڭداڭىزدار! كەككە تولى جۇرەكپەن تىڭداڭىزدار! قالامىزدىڭ قاق ورتاسىنان جادا ءبىر ىندەت پايدا بولدى. ول — سوۆەت حالقىنىڭ ەجەلگى جاۋى رومان دانيليۋك باستاعان ازعىندار توبى.
رومان. دانيليۋك كىم؟ ول — ازامات سوعىسى كەزىندە وسى دوننىڭ دالاسىن ءجۇمىسشىلاردىڭ قانىنا بوياعان گەنەرال كراسنوۆتىڭ باندىلارىنىڭ ءبىرى. بۇل كۇندە نەمىس باسقىنشىلارىنىڭ ەد قاندى قول جەندەتى!
پاۆەل. دانيليۋك كىم؟ ول — جالعان اتپەن جاسىرىنىپ كەلگەن، فاشيستەرگە ساتىلعانى ءۇشىن 1937 جىلى اتىلعان حالىق جاۋى گروموۆتىڭ بالاسى، ول — رومان دانيليۋكتىڭ جيەنى.
نۇرلان. تايمانوۆ كىم؟ ول — پاۆەل گروموۆتىڭ ەجەلگى سىبايلاسى. شاحتانى نەمىستەرگە ءبۇتىن قالدىرۋ ءۇشىن جاۋلىق ارەكەتتەر جاساپ كەلگەن وپاسىزدىڭ ءبىرى.
ۆەنەرا. گروموۆا كىم؟ ول — حالىق جاۋىنىڭ قىزى. وتانىن ساتقان وپاسىز.
نۇرلان. تايمانوۆتىڭ قالىڭدىعى. وتانداستار! ەگەردە وتانىمىز قارعىس وعىن اتسىن دەمەسەڭدەر ەرتەڭ ۇرپاقتار لاعىنەت ايتسىن دەمەسەڭدەر — ولتىرىڭدەر سول ازعىنداردى...
جاساسىن وتانشىلدار! جوعالسىن وتانىن ساتقان وپاسىزدار، وتانسىزدار!
نۇرلان. وتانسىزدار؟ مەن بە وتانسىز؟
شىمىلدىق.
ءتورتىنشى سۋرەت
شىمىلدىق الدىنا اۋىر ويمەن نۇرلان كەلە جاتىر. ول «وتانسىزدار»، «وپاسىزدار» دەگەن سوزدەردى قۇلاعىنان كەتىرە الماي الاسۇرىپ كەلەدى. باسىنا ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ قاسقاسىن كيگەن ەكى جەندەت اڭدىپ كەلەدى، نۇرلان ولاردى اڭعارمايدى.
نۇرلان (ەكى قۇلاعىن باسىپ تۇرا قالادى). مەن بە وتانسىز؟ مەن؟
2-جەندەت. ەندى كىم؟
3-جەندەت. سالەم، تايمانوۆ مىرزا. (ول قولىن ۇسىنا بەرە نۇرلاننىڭ قولتىعىنان ۇستاي الادى.)
2-جەندەت (نۇرلاننىڭ ەكىنشى قولتىعىنان ۇستاي الىپ). ءۇنىڭىزدى شىعارساڭىز ءولدىم دەي بەرىڭىز.
3-جەندەت. ول ءۇشىن تاقىر قولتىعىڭىزعا تىرەلىپ تۇرعان اجالىڭىزدى تانىپ الىڭىز.
2-جەندەت. كۇلكىڭىز كەلمەسە دە بىزبەن بىرگە ىرجيا بەرىڭىز.
3-جەندەت. بەرى، بىلاي ءجۇرىڭىز. (كەرى اينالدىرىپ الا جونەلەدى.)
ەكى جاعىندا جوعارىدان تۇسەتىن ەكى تەمىر باسقىش، باسقىشتىڭ ار جاعى قاراڭعى ۇڭگىر. سول ۇڭگىردىڭ بەرگى الدىندا ءبىر كىشكەنە ستول مەن جالعىز ورىندىق تۇر. ستولدىڭ ۇستىندە جالعىز شىراق جىلتىرايدى، نە ەكەنى بەلگىسىز، ەسىك-تەرەزەسى جوق بۇل ۇڭگىردىڭ ىشىندەگى دۇنيەلەر وسىلار عانا.
شىمىلدىق اشىلعاندا كورەتىنىمىز: ەرسىلى-قارسىلى الاسۇرىپ جۇرگەن.
ى-جەندەت. ول كوزىنە قارا كوزىلدىرىك كيەدى دە، وتىرا قالىپ الدەنەنى ويلانا جازا باستايدى. ازدان سوڭ ون، جاقتاعى باسقىشتان رومان ءتۇسىپ كەلە جاتادى.
رومان. قايىرلى تاڭ!
ى-جەندەت (اتىپ تۇرىپ). حايل گيتلەر!
رومان (جان-جاعىنا ويلانا قاراپ). «بولشيەۆيگىم-اۋ»، مىناداي تامۇقتى قايدان تاپقانسىز؟
ى-جەندەت. مەنىڭ دە ءومىر سۇرگىم كەلەدى، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن تامۇق جاقسى.
رومان. نەگە؟
ى-جەندەت. ادام بالاسىنىڭ بىرىنەن-بىرىنىڭ قىزعانبايتىنى تەك تامۇق قانا.
رومان. وندا وسى تامۇقتان ايرىلماڭىز. باسقالارىڭىز قايدا؟
ى-جەندەت. اڭنان ءالى قايتقان جوق.
رومان. قايداعى اڭ؟
ى-جەندەت. سىزدەر كەلگەننەن بەرگى اۋلايتىنىمىز بولشيەۆيكتەر عانا عوي.
رومان. ولاردىڭ بۇگىنگى اۋلايتىنى قانداي بولشيەۆيك؟
ى-جەندەت. ءوزىڭىز نۇسقاعان بولشيەۆيك، انا ءبىر قاڭعىرعان قازاق.
رومان. ەسىڭىزدە بولسىن، ول قازاق بولسا دا ءقادىرلى، ويتكەنى ول بولاشاق تۇركىستاننىڭ كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان، ونىڭ قانىن تۇگەل سىعىپ الساڭىز دا، جانىن وزىنە قالدىرىڭىز.
ى-جەندەت. بىزگە بەرىلگەن بۇيرىق — قالاي دا ونىڭ شىنىن ايتقىزۋ ەدى عوي.
رومان. شىنىن دا ايتقىزاسىز، ءوزىن دە ءتىرى قالدىراسىز. ەگەر ونى ءولتىرىپ الساڭىز ءوزىڭىزدىڭ بىرگە جەرلەنەتىنىڭىزدى ۇمىتپاڭىز.
ى-جەندەت. ءسىز ماعان وسىنى ايتۋ ءۇشىن كەلدىڭىز بە؟
رومان. جوق، مىناداي تىلەكپەن كەلدىم. (قالتاسىنان ماناعى ليستوۆكانىڭ بىرەۋىن الىپ، جەندەتتىڭ الدىنا تاستايدى.)
ى-جەندەت. بۇل نە؟
رومان. بۇل — مەنىڭ قانىمدى ىشۋگە قۇمارلانعان بولشيەۆيكتەردىڭ ليستوۆكاسى. سىزدەن تىلەگىم: وسى قالاداعى سەزىكتىلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ بەدەلدىلەرىن ءتىزىپ بەرىڭىز.
ى-جەندەت. گەستاپو تۇرعاندا، ولاردى ءسىز ىزدەپ قايتەسىز؟
رومان. مەن وزگەنىڭ العان كەگىنە سۇيسىنەتىن مۇگەدەك ەمەسپىن، ءوز كەگىمدى ءوزىم الامىن. ءسوزدى قويىڭىز دا، جازىڭىز! بىرەۋ بولسا دا بىرەگەيى بولسىن.
ى-جەندەت. ول ءۇشىن جەمتىكتەرىمنىڭ تىزىمىنە قاراپ الايىن. (قالتاسىنان داپتەرىن الىپ قاراي باستايدى.) گالكين كەتتى. دەنيسەنكو كەتتى. دۋناي قارت بۇگىن كەتتى، ونىڭ ۇيىندە جاسىرىنىپ جاتقان جارالى قازاق بۇگىن كەتتى.
رومان. جارالى قازاعىڭ كىم؟
ى-جەندەت. كىم ەكەنى بەلگىسىز ءبىر جارالى وفيسەر.
رومان. ونىڭ ءبارىن قايدا جىبەردىڭىز؟
ى-جەندەت. بولشيەۆيكتەردىڭ ەندىگى بارار جەرى بەلگىلى ەمەس پە؟
رومان. جەمتىگىڭىزدىڭ ءالى دە مول ەكەنىن تىزىمىڭىزدەن كورىپ تۇرمىن.
ى-جەندەت. سانى كوپ بولعانىمەن ساپاسى جوق، وڭكەي كارى-قۇرتاڭ جۇمىسشىلارمەن كوكسە قاتىندار. دەگەنمەن، سىزگە لايىق مىنا بىرەۋى بار ەكەن. (داپتەرىنەن ءبىر جاپىراق قاعاز جىرتىپ الىپ جازا باستايدى.) كيروۆ كوشەسى، 17-ۇيدە تۇراتىن رۋدەنكو دەيتىن دارىگەر بار. اياعىنان مەرتىگىپ ەكى ايدان بەرى ۇيىندە جاتىر. ول بۇل ايماقتىڭ جىلانىنىڭ كۇيسەگەنىنە دەيىن ەستيتىن ادام، ونىڭ ماقتاعان ادامدارىن وزدەرىڭىزگە جاۋ كورسەڭىز قاتەلەسپەيسىز، تەك سۇراي ءبىلىڭىز، سۇراۋلارىڭىز شىندىقتى عانا ايتقىزاتىنداي بولسىن.
رومان. ونان دا، قايتىپ كەلىپ سىزدەن دە، مىناۋ تىزىمدەگىلەردەن دە سۇرايمىن. تەك مىنانىڭ بەتىنەن بىردە ءبىر ادامنىڭ اتى وشپەيتىن بولسىن، ول ءۇشىن مەنىڭ قولىم قويىلسىن. (1-جەندەتتىڭ داپتەرىنىڭ بەتىنە قولىن قويادى.) كوبەيتۋىڭىزگە بولادى. (كەتەدى.)
ى-جەندەت (اڭىرىپ از وتىرادى دا، باسىن شايقايدى). جوق، سۇعاناق مىرزام، بۇلداپ الاتىن گەستاپو تۇرعاندا ساعان تەگىن بەرەتىن بولشيەۆيگىم جوق. (ماناعى ەكى جەندەت ەكىنشى جاقتان نۇرلاندى ايداپ كەلە جاتادى.)
نۇرلاننىڭ داۋسى. نەمىستەردى الدايمىن دەپ ءوز ادامدارىمىزدى الداپپىن، ەندى قايتتىم؟ شىنىمەن-اق، ءوز ادامدارىمىزدىڭ قولىنان وسىلاي ولگەنىم بە؟ ەندى قالاي؟ الدە نە ءۇشىن قالعانىمدى بۇلارعا ايتسام با ەكەن؟ مەن ايتقاندى مىنالاردىڭ بىرەۋى نەمىستەرگە ايتىپ قويسا، پاۆەل مەن ۆەنەرا ولەدى. ولاردىڭ ولگەنى ءوزىمنىڭ ولگەنىم ەمەس پە؟ جوق، ءازازىل وي اۋلاق مەنەن، اۋلاق!
1-جەندەت. بۇل قاي ساتقىن؟ ۋكراينى ما، قازاعى ما؟
2-جەندەت. قازاعى.
1-جەندەت. ا، تايمانوۆ مىرزا وسى ما؟
2-جەندەت. وسى.
1-جەندەت. بىلەم، بىلەم... ۆەنەرامەن اسپانداپ جۇرگەنىن تالاي كورگەنمىن. وتىرىڭىز مىرزا. (ىرگە جاقتا تۇرعان ءبىر قازىقتى نۇسقاپ.) انا ءبىر تەمىر قازىققا وتىرىڭىز. قورىقپاڭىز. ول سىزدەيلەرگە ارنالىپ قاعىلعان، وتىرا بەرىڭىز.
نۇرلان. راقمەت، مەن وسىلاي تۇرا الامىن.
1-جەندەت. تەرگەۋىڭىز بىرنەشە كۇنگە سوزىلۋى مۇمكىن. قانشا ۋاقىتقا سوزىلسا دا سىزگە ۇسىنار باسقا ورىنىمىز جوق. وتىراتىن ورىندىعىڭىز دا، جاتاتىن توسەگىڭىز دە سول قازىقتىڭ باسى. سونى ەسكەرىڭىز دە، اياعىڭىزدى بوسقا تالدىرماڭىز،
نۇرلان. اياعىم تالعانعا دەيىن تۇرا بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىز.
ى-جەندەت. جاقسى، ول تىلەگىڭىز قابىلدانسىن. ال، ءسىز ءوزىڭىزدىڭ بۇل جەرگە قانداي قىلمىسىڭىز ءۇشىن كەلگەنىڭىزدى بىلەتىن شىعارسىز.
نۇرلان. جوق، بىلمەيمىن.
ى-جەندەت. نەگە بىلمەيسىز؟
نۇرلان. ەشقانداي قىلمىسىم جوق، سوندىقتان بىلمەيمىن.
ى-جەندەت. سىزشە وتانىن ساتۋ قىلمىس ەمەس پە؟
نۇرلان. ولاي دەۋگە دالەلىڭىز...
ى-جەندەت. وتانىڭىزدى ساتپاساڭىز نەمىستەر باسىپ العان جەردە نەگە ءجۇرسىز؟
نۇرلان. مەن جۇرگەن جەردە ءوزىڭىز دە ءجۇرسىز عوي.
ى-جەندەت. مەن سەن سياقتى ازعىنداردىڭ اجالى بولۋ ءۇشىن ءجۇرمىن. ميشا، وسى ءسوزى ءۇشىن وتان ءامىرىن ءبىر ورىنداپ جىبەرشى، تەك جەلكەسىنەن عانا، كوپ ەمەس، ءبىر-اق رەت. (جەندەت كوك جەلكەسىنەن ۇرىپ نۇرلاندى ەتپەتىنەن تۇسىرەدى.)
2-جەندەت. ءسال ءمۇلت كەتتىم.
ى-جەندەت. تۇرەگەلىڭىز، مىرزا. (3-جەندەتكە). ساشا، سەن حاتشىلىق مىندەتىن اتقار. مەن وسىلاي تۇرىپ تا تەرگەي بەرەمىن. ورىندىققا وتىر دا جاز. ەڭ الدىمەن وسى تۇرعان ۇشەۋىمىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى جاز. ياعني ۋكراينانىڭ سوۆەتتىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ ءوزىمىزدى ءوزىمىز بەلگىلەگەن سوعىس سوتى ەكەنىمىزدى جاز. سوت اعاسى مەن، حاتشىسى سەن، مۇشەسى — ميشا ەكەنىن جاز. سوت ءماجىلىسىنىڭ 1941 جىلى 29 اۆگۋستا باستالعانىن جاز. سونان كەيىن ايىپكەر تايمانوۆ ءوزىنىڭ وتان الدىندا ىستەگەن اۋىر قىلمىستارىن تۇگەل مويىنداعانعا دەيىن تەرگەۋ جۇمىسى توقتالماستان، كۇندىز-تۇنى جۇرگىزىلە بەرەتىنىن جاز.
3-جەندەت. ءبارى دە جازىلدى.
1-جەندەت. قانە، ايىپكەر تايمانوۆ مىرزا، جاۋ باسىپ العان قالادا نە ماقساتپەن قالعانىڭىزدى، ول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن نە ىستەمەك بولعاندارىڭىزدى، سەرىكتەرىڭىزدىڭ كىمدەر ەكەنىن، نەمىستەرگە قانداي كومەك كورسەتپەك بولعاندارىڭىزدى جاسىرماستان تۇگەل ايتىپ بەرىڭىز. ەگەر جارتى اۋىز جالعان ايتار بولساڭىز، جانىڭىزدى سىعىپ الامىن.
نۇرلان. ونداي قورقىنىشتى سوزدەردى نەمىستەردەن دە تالاي ەستىگەنمىن، ۆەنەرا دەيتىن قىز ءۇشىن قالعانىمدى ولارعا دا تالاي ايتقانمىن، سىزدەرگە دە ايتارىم — وسى. ەگەر وعان سەنبەسەڭىزدەر بوسقا ارام تەر بولماي ولتىرە بەرىڭىزدەر.
1-جەندەت. ولتىرە سالۋ سىزدەيلەر ءۇشىن جەڭىل جازا.
سوندىقتان ءبىز قاشان شىنىڭىزدى ايتقانعا دەيىن ازاپتاي بەرەمىز، ازاپتاي بەرەمىز. قانە، سويلەڭىز. (سىم شىبىقپەن تارتىپ جىبەرەدى ) نە ءۇشىن قالدىڭىز؟
نۇرلان. ۆەنەرا ءۇشىن.
1-جەڭدەت. جالعان ايتاسىڭ، جالعان! (تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپ.) نە ءۇشىن؟
نۇرلان. ۆەنەرا ءۇشىن.
1-جەندەت (تارتىپ جىبەرىپ). نە ءۇشىن؟
نۇرلان. ۆەنەرا ءۇشىن.
ى-جەندەت تىستەنىپ الىپ سول سۇراۋدى قايتالاي بەردى، سۇراۋ قايتالانعان سايىن سىم شىبىعىن باسا تۇسەدى. نۇرلاننىڭ «ۆەنەرا... ۆەنەرا...» دەگەن داۋسى دا ۇدەي تۇسەدى. شىمىلدىق بىرتە-بىرتە جابىلا باستايدى. ىزالى سۇراۋ مەن قايسار جاۋاپتىڭ ەگەسى قىزا تۇسەدى.
شىمىلدىق
بەسىنشى سۋرەت
ساحنا ءبىرىنشى سۋرەتتەگى قالپىندا.
شىمىلدىق اشىلعان شاقتا ساحنادا جان جوق. ازدان سوڭ سىرتتان جۇگىرە باسىپ كەلە جاتقان ۆەنەرا كورىنەدى.
ۆەنەرا (ۇرەيمەن سويلەي كىرەدى). ماما!.. ماما!.. (ىشكى بولمەدەن مارينا كەلە جاتادى، ۆەنەرا وعان ۇمتىلا بەرە قالتالارىن قاراي باستايدى.) ماما، مىنا سۇمدىقتى قارا!
مارينا. پاۆەلدى وياتاسىڭ، جايىراق سويلەشى.
ۆەنەرا. كەشىكپەي ماڭگى ۇيىقتايتىن بولىپتى، ويانسا ويانسىن.
Mapينا (تىكسىنە قاراپ). نە دەيسىڭ؟
ۆەنەرا (قالتالارىن تىنتكىلەۋدە). بىزدەر شەتىمىزدەن قىرىلاتىن بولىپپىز.
مارينا. نەمەنە، وبا كەلىپ پە؟
ۆەنەرا. ءيا، وبا كەلىپتى. (ليستوۆكانى تاۋىپ الىپ ۇسىنادى.) مىنانى وقىساڭ ونىڭ قانداي وبا ەكەنىن بىلەسىڭ.
مارينا (وقي باستايدى). وتانداستار، تىڭداڭىزدار! (مۇنان كەيىنگى سوزدەرى كۇبىرلەنىپ، ءار تۇسىنان بىرەۋى ەستىلەدى.) سوۆەت ەلىنىڭ ەجەلگى جاۋى رومان... ولار.. داني.— تايما، تاعى باسقالار... ۆەنەرا... رومان دانيليۋك كىم؟. (كۇبىر) پاۆەل دانيليۋك كىم؟ (تاعى دا كۇبىر.) نۇرلان تايمانوۆ كىم؟ (تاعى دا كۇبىر.) ۆەنەرا گروموۆا كىم؟ ول — حالىق جاۋىنىڭ قىزى، وتانىن ساتقان وپاسىز نۇرلان تايمانوۆتىڭ قالىڭدىعى (قىزىنا جالت قارايدى.) نە دەيدى؟
ۆەنەرا. وقى، اقىرىنا دەيىن وقى.
مارينا (ىشىنەن وقىپ شىعادى دا، قىزىنا ويلانا قارايدى). نەمىستەر كەلگەلى مەن اجالدىڭ مۇنداي حابارشىسىن عانا ەمەس، ءوزىن دە ساعات سايىن كۇتۋدەمىن، سوندىقتان ول مەن ءۇشىن قورقىنىشتى ەمەس، مەنى قورقىتاتىن (قاعازدىڭ بەتىنەن ءبىر ءسوزدى نۇسقاپ) مىنا ءسوز.
ۆەنەرا (مىرس ەتىپ). سوندا قالاي، قىزىڭدى بىرەۋدىڭ «قالىڭدىعى» دەگەن ءسوزدىڭ اجالدان دا قورقىنىشتى بولعانى ما؟
مارينا. ەكى قازاققا بىردەي عاشىق بولساڭ، ارينە.
ۆەنەرا. قورىقپاي-اق قوي، بۇل قالىڭدىق تا، عاشىقتىق تا ەمەس.
مارينا. ەندى نە؟
ۆەنەرا. نە ەكەنىن ءوزىم دە انىق بىلمەيمىن، ايتەۋىر، قالىڭدىقتان دا ءقادىرلى، عاشىقتىقتان دا جالىندى ءبىر كەرەمەت. (سىرتتان كەلە جاتقان روماندى كورىپ.) و، مەنىڭ ناعاشىم، ناعىز گەستاپونىڭ ءوزى بولىپ شىعا كەلىپتى.
مارينا. گەستاپونىڭ ادامدارى بۇلاي كيىنبەسە كەرەك ەدى عوي (رومان كەلەدى.)
رومان (ساندەنە باسىپ كەلىپ، مارينانىڭ الدىنا تۇرا قالادى). سالەمەتسىز بە، اياۋلى اناشىم. ءسىزدىڭ الدىڭىزدا تۇرعان — جەڭىمپاز نەمىس ارمياسىنىڭ كاپيتانى، قالانىڭ اسكەري كومەندانتى پولكوۆنيك شتولس مىرزانىڭ ەڭ سەنىمدى سەرىگى، رەسمي تۇردە ايتقاندا ونىڭ ورىنباسارى رومان گاۆريلوۆيچ دانيليۋك مىرزا.
ۆەنەرا. مىرزا ناعاشىمىزعا مىڭ سالەم.
رومان. مىڭنان ءبىرىن عانا قابىلدايتىن ادەتىم.
ۆەنەرا. وندا ماعان تارتقان ەكەنسىز.
رومان. مەن ساعان ەمەس، سەن ماعان تارتقان بولارسىڭ، ويتكەنى ناعاشى سەن ەمەس، مەنمىن عوي.(ماريناعا.) ءسىز نەگە ۇندەمەي قالدىڭىز، اناشىم؟
مارينا. قانداي دانيليۋك ەكەنىڭدى كورىپ وتىرمىن. جەندەت بولىپ كەتسەڭ دە «قۇتتى بولسىن» دەۋدەن باسقا ايتارىم بولماس.
رومان. نەتكەن قاتال ەدىڭىز.
مارينا. قاتال دەسەڭ دە قاتە دەي الماسسىڭ؟
رومان. ءادىل سوزدە قاتالدىق جوق، تەك ماعان مۇنى ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز عانا اۋىر.
مارينا. ءبىزدىڭ دوس پەن دۇشپاندى ايىرۋ قيىنداپ كەتكەن زامانىمىزدا، ونداي قاناتتى سوزدەر دە قاڭعي بەرەدى.
مارينا. اعات ايتسام كەشىر دە، مىنا ءبىر قاندى جازۋلاردىڭ جايىن ايتشى، بۇل نە سۇمدىق؟
رومان. ول سۇمدىقتىڭ جايىن مەن سىزدەن ارتىق بىلمەيمىن. (ءوز ويىمەن الىسىپ ءجۇرىپ كەتەدى دە، قايتا ورالىپ.) ءسىز وسى كوشەنىڭ 107-ۇيىندە تۇراتىن سامارينا دەيتىن وقىتۋشى ايەلدى بىلەسىز بە؟
ۆەنەرا. بىلەدى، ول ءبىر كەزدە مەنىڭ وقىتۋشىم بولعان.
مارينا. ءيا، بىلەمىن، ونى قايتەسىڭ؟
رومان. سول ايەل بۇگىن تاڭەرتەڭ ءوزىن زورلاماق بولعان نەمىستىڭ ءبىر سولداتىن تەۋىپ ءولتىرىپتى.
ۆەنەرا (ءماز بولا كۇلىپ). بىزگە كەلگەن نەمىستەردىڭ ىشىندەگى تاريحتا قالاتىنى سول سولدات ەكەن، جاقسىلاپ جەرلەگەيسىزدەر.
رومان. مەنىڭ بۇل ايتىپ تۇرعانىم سول ايەلدىڭ تەرگەۋدە ايتقان ءسوزى، شىندىعى ولاي ەمەس.
مارينا. سولاي بولار، ويتكەنى ول شىبىندى دا ولتىرە المايتىن نازىك ادام.
رومان. ماعان وي سالعان دا ونىڭ سول نازىكتىگى، ەكىنشىدەن، ولگەن سولداتتىڭ كەۋدەسىندەگى تاڭباعا قاراعاندا، ونى سۇلاتقان ايەلدىڭ تەپكىسى ەمەس، ەر ادامنىڭ جۋان جۇدىرىعى. مەنىڭ ىزدەگەنىم — سول جۋان جۇدىرىقتىڭ يەسى. سول ايەلدىڭ كورشىلەرىنەن تانىسىڭىز بار ما؟
مارينا. بار ەدى، ءبىر شالدان باسقاسى كەتىپ قالدى عوي.
رومان. مەنى سول شالمەن كەزدەستىرسەڭىز قايتەدى؟
مارينا. قاشان؟
رومان. بۇگىن كەشتەن قالدىرماي وسى ۇيدە...
ۆەنەرا. مىنا ليستوۆكادان كەيىن بۇل ۇيگە كىم كەلمەك؟
مارينا. كەلەدى، كەلتىرەمىن، تەك ول شالدىڭ نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن ايت؟
رومان. جۋان جۇدىرىقتىنى تابۋ ءۇشىن كەرەك.
مارينا. ءبىر ادامدى جازالاۋ ءۇشىن وزدەرىڭدى دە، وزگەلەردى دە سارساڭعا سالاسىڭدار، ءا؟
رومان. مەن ونى جازالاۋ ءۇشىن ىزدەپ جۇرگەنىم جوق.
مارينا. ەندى نە ءۇشىن؟
رومان. بۇل قالادان ءتۇڭعىش اتىلعان وق سونىڭ جۇدىرىعى، سول الىپ جۇدىرىقتى الاقانىما ءبىر سالعىم كەلەدى.
ۆەنەرا. ونىڭ كىم ەكەنىن سامارينانىڭ وزىنەن نەگە سۇرامادىڭىز؟
رومان. ول ايەل مەنىڭ بۇيرىعىم بويىنشا اتىلىپ كەتتى.
ۆەنەرا. اتىلىپ كەتتى؟
رومان. يە...
ۆەنەرا (بار داۋسىمەن). ماما! مەنىڭ قانىم باسىما شاپشىپ بارادى،
مارينا. سابىر ەت... رومان، سەن شىن ايتىپ تۇرسىڭ با؟
رومان. مۇنداي ءسوز وتىرىك ايتىلمايدى. (تەلەفون شىلدىرايدى).
ۆەنەرا (تىڭداپ). ءيا، بار. ءقازىر. (رومانعا.) ءسىزدى سۇرايدى.
رومان (تەلەفوندا). مەن تىڭداپ تۇرمىن... ينجەنەر قازاقتى؟ تايمانوۆ نۇرلاندى ما... قاشان؟ وندا ۇزاماعان بولار، بارلىق ءىزشىل يتتەر مەن تىمىسكىلەگىش تىڭشىلاردى ىزگە سالىڭدار دا، قالاي دا تابىڭدار. (ترۋبكانى ورنىنا قويعانشا ۆەنەرا ۇمتىلىپ بارىپ، ونى قۇشاقتاي الادى.)
ۆەنەرا. نەمەنە، نۇرلانعا بىردەڭە بولعان با؟
رومان. ءورت سەندىرۋشىلەرگە ۇقسايتىن بىرەۋلەر كوشەدەن ۇستاپ اكەتىپتى.
ۆەنەرا. قايدا؟
رومان. قايدا ەكەنى بەلگىسىز.
ۆەنەرا (اشىنا ايعايلاپ). مۇمكىن ەمەس... مۇمكىن ەمەس. ونى ۇرلاپ اكەتكەن ءبىزدىڭ ءورت سوندىرۋشىلەر ەمەس، سىزدەردىڭ ءورت سالعىشتارىڭىز، كىسى ولتىرگىشتەرىڭىز.
رومان. سەنىڭ اجالعا دا سولاي دەيتىنىڭدى ءبىلىپ تۇرمىن. ال، ول قازاعىن، قانداي؟ اجالعا سەن ايتاتىن ءسوزدى ول ايتا الا ما؟ ءورت سوندىرگىشتەر ونىڭ ساعان دەگەن ماحابباتىن سوندىرمەس پە ەكەن؟
ۆەنەرا. جوق، ونىڭ جالىنىن اجالدان باسقا سوندىرە المايدى.
رومان. اۋىرلاۋ بولسا دا سۇرايىن، ول سەنىڭ حالىق جاۋىنىڭ قىزى ەكەنىڭدى ءبىلۋشى مە ەدى؟
ۆەنەرا. بىلەدى، بىلە تۇرا سۇيەدى.
رومان. سەن مەنى قاتتى قۋانتتىڭ، جيەنىم، ونىڭ ەسەسىن ءبىر جەتىدەن قالدىرماي مەن دە قايتارارمىن. (اسىعىس كەتەدى.)
مارينا مەن ۆەنەرا اڭ-تاڭ.
ۆەنەرا. ما... ما...
شىمىلدىق
التىنشى سۋرەت
داۋىس. جەتى كۇن، جەتى تۇنگە سوزىلعان تەرگەۋ سولاي قاسقىر قاتالدىقپەن باستالعان ەدى، ۋىتى ءبىر تولاستاماستان سولاي اياقتالىپ كەلەدى. نۇرلان ءقازىر ءولىم حالىندە، ول ۆەنەرانىڭ اتىنان باسقا ءسوزدىڭ بارلىعىن ۇمىتقان سەكىلدى،
شىمىلدىق اشىلعاندا كورەتىنىمىز — السىرەپ جاتقان نۇرلان، ەستيتىنىمىز — سونىڭ ىڭىرسىعان ءالسىز ءۇنى.
نۇرلاننىڭ داۋسى. ۆەنەpa... ۆەنەرا...
ساحنا بۇرىنعى قالپى.
ءبىرىنشى جەندەت سويلەپ ءجۇر، ەكىنشى جەندەت جازىپ وتىر.
1-جەندەت. «ساتقىن». جوق ولاي ەمەس، «ازعىن» دەپ جاز. ازعىن تايمانوۆ ەشقانداي قىلمىسىن مويىنداماعانى ءۇشىن قالعان ءومىرى يتتەردىڭ تالاۋىندا وتەتىن بولسىن. جوق، ونىڭ ءبارىن دە سىزىپ تاستا، ءبىز دە ادامبىز عوي، بىلاي دەپ جاز. وتانىن ساتقان وپاسىز تايمانوۆ جىندانۋعا جاقىنداعاندىقتان تەرگەۋ جۇمىسى وسىمەن توقتاتىلسىن. (3-جەندەت جازىپ بولىپ، 1-جەندەت قولىن قويا بەرگەن كەزدە روماننىڭ وكتەم داۋسى ەستىلەدى).
رومان (وعان ىلەسە بەيكەردىڭ دە داۋىسى ەستىلەدى). كوتەر قولدارىڭدى!
بەيكەر. حەندە-حوح. (جەندەتتەر قاتتى سەسكەنىپ قالىپ قولدارىن كوتەرە بەرە قارۋلارىن الا-سالا ازىناتىپ جىبەرەدى، ءبىراق قارسى اتىلعان وقتان وزدەرى جامساپ تۇسەدى).
رومان. نۇرلان، ءتىرىمىسىڭ؟ باۋىرىم...
نۇرلان (اقىرىن ءۇن قاتادى). ۆەنەرا... سۋ...
رومان. ۆەنەرانى ءقازىر كەلتىرەمىن. (ءاكەلىنگەن سۋدى، ونىڭ اۋزىنا توسادى). مىنانى ءىش تە، وعان دەيىن الدەنىپ ال. (نۇرلان سۋدى سىرعىتىپ، اۋىر دەم الادى.)
نۇرلان. مەن قايدامىن؟
رومان. سەن ءومىر مەن ءولىمنىڭ شەكاراسىنداسىڭ. جاتقان جەرىن بومبا ءتۇسىپ قيراعان ءبىر يەسىز ءۇيدىڭ پودۆالى. (سولداتتارىنا.) تەزىنەن اۋرۋحاناعا جەتكىزىڭدەر دە دارىگەرگە ايتىڭدار، حالىق كورۋ ءۇشىن سىرتقى جاراسىن وسى قالپىندا ساقتاسىن.
بەيكەر. بولشيەۆيكتەردىڭ ادامشىلىعى قانداي ەكەنىن ءوز كوزدەرىمەن كورسىن، راديو ارقىلى جار سالىپ، قالا حالقىن تەزىنەن ورتالىق الاڭعا جيناڭدار.
رومان. قالا حالقىنا ءوزىم ايتامىن، ول ءۇشىن تەزىنەن راديونىڭ جەلىسىن مەنىڭ قولىما جەتكىزىڭدەر. (ەكى سولدات نۇرلاندى قولتىعىنان دەمەي كوتەرىپ الىپ كەتەدى.)
بەيكەر. بۇل ەكسپەريمەنتتىڭ ويداعىداي اياقتالعانىن پولكوۆنيك مىرزاعا تەزىرەك جەتكىزەيىن.
رومان جەتكىزىڭىز، سول الاڭعا ءوزىنىڭ دە كەلگەنىن تىلەيمىن، ونى دا جەتكىزگەيسىز. (بەيكەر اسىعىس كەتەدى.)
رومان (ءولىپ جاتقان جەندەتتەردى اياعىمەن تۇرتەدى). مىرزالار جەندەتتىك رولدەرىڭىزدى جاقسى وينادىڭىزدار. ول ءۇشىن ايتىلار العىس تا، تارتىلار سىيلىق تا ءازىر، تەزىرەك تىرىلىڭىزدەر.
ۇشەۋى (جارىسا اتىپ تۇرىپ، جارىسا ءۇن قاتادى). حايل گيتلەر!
1-جەندەت. تاعى نە بۇيىراسىز؟
رومان. ەندىگى بۇيرىق مىنانداي: بىرىڭىزدە از، بىرىڭىزدە كوپ، ۇشەۋىڭىزدە ون توعىز ادامنىڭ قانى بار. سول وتانداستاردىڭ جازىقسىز توگىلگەن قانى ءۇشىن، ادامشىلىق ار ءۇشىن... (اتىپ-اتىپ جىبەرەدى، ۇشەۋى دە قۇلاپ تۇتەدى.)
1-جەندەت (قۇلاپ بارا جاتىپ). اح، بولشيەۆيك.
رومان. بۇل ساپار قاتەلەسكەن جوقسىڭ. (ونى تاعى دا ءبىر اتادى.) ەندى مەنىڭ وسى ءۇيدىڭ توبەسىن توبەلەرىڭە قۇلاتىپ سۇيەكتەرىڭدى كۇلگە اينالدىرماسقا امالىم جوق. ويتكەنى ماعان دا جان كەرەك. (شىعار اۋىزعا بارىپ ەلەۋسىز جەردەن ءبىر شنۋردىڭ ۇشىن تاۋىپ الادى دا، سوعان وت بەرە باستايدى. شام سونەدى، سوعان ىلەسە كۇشتى جارىلىستىڭ ءدۇمپۋى، قۇلاعان ءۇيدىڭ گۇرسىلى، وعان ىلەسە راديودان روماننىڭ داۋسى ەستىلەدى.)
تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار! سويلەپ تۇرعان رومان دانيليۋك. سويلەپ تۇرعان رومان دانيليۋك. بىزدەر بۇگىن وسى قالانىڭ مولاعا اينالعان ءبىر بيىك ءۇيىنىڭ استىنان ادامداردىڭ ءبىرىن-بىرى قالاي جەگەنىن كوردىك. ءبىز كورگەندى سىزدەر دە كورىڭىزدەر. سول ءۇشىن ءبىرىڭىز قالماستان قالانىڭ ورتالىق الاڭىنا جينالىڭىزدار!
شىم قايتا جانىپ، كورەتىنىمىز — شتولس پەن رومان. ولار الاڭ ورتاسىنا ورناتىلعان ميكروفوننىڭ الدىندا تۇر.
رومان (اينالاسىنا كوز جىبەرىپ). مەن جاڭا عانا كوردىم، ءبىزدىڭ قالانىڭ حالقى ءالى دە كەپ ەكەن-اۋ.
شتولس. جەمتىكتى تۇگەل كورەتىن بولسىن، ول ءۇشىن حالىقتى ەكى قاتاردان ءتىزىڭىز.
رومان (ميكروفونعا اۋزىن تاقاپ). ازاماتتار! حالايىقتار! ءبىز ول جەمتىك ادامدى شالا-جانسار كۇيىندە ءقازىر الدارىڭىزدان وتكىزەمىز. الاڭ ۇلكەن، ورىن جەتەدى. قاعىسپاي تۇرىپ، قاپىسىز كورۋ ءۇشىن ەكى قاتاردان تىزبەكتەلىڭىزدەر.
شتولس. تايمانوۆ مىرزانىڭ جاقىندارى ءبىزدىڭ جانىمىزعا كەلسىن دەڭىز.
رومان. ۆەنەرا، پاۆەل، كەلگەن بولسا مارينا اپاي، الاڭ ورتاسىنا، ءبىزدىڭ جانىمىزعا كەلىڭىزدەر.(پاۆەل مەن ۆەنەرا ساحناعا شىعا بەرگەن كەزدە جان-جاقتان ىزالى داۋىستار ەستىلەدى.)
— ازعىندار!..
— ساتقىندار!..
رومان. مىنە، نۇرلاندى الاڭعا قاراي اكەلە جاتىر. (ميكروفونعا اۋزىن تاياپ.) بەيكەر مىرزا، نەگە توقتادىڭىزدار؟
بەيكەر (جەتىپ كەلىپ). تايمانوۆ مىرزا حالىقتىڭ الدىنان جاياۋ وتكىزۋدى وتىنەدى.
شتولس. تىلەگى قابىلدانسىن. (بەيكەر كەتەدى.)
رومان (ميكروفوندا). ءقادىرلى باۋىرلار! مۇنان جەتى كۇن بۇرىن بولشيەۆيكتەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، بۇگىن عانا قۇتقارىلعان ينجەنەر نۇرلان تايمانوۆ مىرزا ءقازىر الدارىڭىزدان وتەدى. ءبىز ونى جەتى تاۋلىك بويى ادام كورمەگەن ازاپ شەككەنىن ەسكەرىپ ماشينامەن وتكىزبەكشى ەدىك، تايمانوۆ مىرزانىڭ ءوزى سىزدەرمەن كوزبە-كوز، جۇزبە-جۇز ديدارلاسۋ ءۇشىن جاياۋ ءوتۋىن وتىنگەن ەكەن، بىزدەر ونىڭ تىلەگىن قابىل الدىق. ءقازىر ول سىزدەردىڭ الدارىڭىزدان جاياۋ وتەدى. دەمەۋشىلەر — ءوزىن قۇتقارۋعا قاتىسقان نەمىس ارمياسىنىڭ ەكى وفيسەرى. مىنە، ونىڭ سىزدەرمەن ديدارلاسۋ ءساتى باستالدى، قاراڭىزدار! وعان قاراي تۇرىپ، مەنى تىڭداڭىزدار! بىزدەر ونى ءوزىنىڭ تىلەگى بويىنشا سول قانعا بويالعان، جارتىلاي جالاڭاش قالپىندا الدارىڭىزعا اكەلدىك. ول ءۇشىن ايىپ ەتپەڭىزدەر. ونىڭ ۇستىندەگى سوناۋ قىزىل كويلەك ءوزىنىڭ قانى، سوناۋ كەۋدەسىنىڭ ءار جەرىنەن جالبىراعان سالپىنشاقتار كويلەگىنىڭ جىرتىعى ەمەس، جىرىمدالعان دەنەسىنىڭ تەرىسى.
ۆەنەرا. و، قاسىرەت! وسى كەلە جاتقان انىق ءتىرى ادام با؟ (ۆەنەرا سىرتقا تەسىلە قاراعان كۇيى ىلگەرى بىر-ەكى اتتاپ توقتايدى. بەيكەر جانە ءبىر وفيسەر نۇرلاندى سۇيەمەلدەپ كەلەدى. نۇرلان جاڭاعى رومان بايانداعان قايعىلى تۇردە. ول ۆەنەرانى كورە سالا قولىن جەندەتتەردەن بوساتىپ الادى دا، تالتىرەكتەپ كەلە جاتادى.)
شتولس (رومانعا كۇبىرلەپ). بىزدەر كۇتكەن شىندىقتىڭ ايناسى وسى ەكەۋىنىڭ قازىرگى ساتتەگى كوزى، جاقسىلاپ قاراڭىز!
ۆەنەرا (ونى ەستىمەگەن سەكىلدى، كوزىن نۇرلاننىڭ كوزىنەن الماستان كەلىپ، ءسال قۇشاقتاپ، تىزەسىن بۇگە باستايدى). تىم بولماسا تىزەڭدى قۇشاقتايىنشى،(ءيىلىپ بارىپ تىزەسىنەن وتىرا كەتەدى.)
شتولس. جيەنىڭىزدىڭ جالىنى مول ەكەن مازداتا ءبىلىڭىز.
پاۆەل (وزىنە). سول جالىن بولار سەندەردى ورتەيتىن: (ول ميكروفون الدىنا جەتىپ كەلەدى.) تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار! وسى الاڭدا تۇرعان بولارسىزدار، اسىرەسە، سىزدەر تىڭداڭىزدار ادامزاتتىڭ جاۋلارى، جاۋىزدىقتىڭ جەندەتتەرى. بىزدەر كەگىمىزدى ەشكىمگە دە جىبەرمەيتىن جاعى. قانعا —قان، جانعا— جان. بۇل — ءبىزدىڭ سالتىمىز، بۇل — ءبىزدىڭ بۇگىنگى انتىمىز!
رومان (ميكروفوندا). ءقادىرلى باۋىرلار! ەندى تايمانوۆ مىرزانىڭ قانداي ازاپ شەككەنىن تىڭداڭىزدار.
نۇرلان تايمانوۆيچ ميكروفونعا جاقىنداڭىز.
نۇرلان پاۆەل مەن ۆەنەرانىڭ دەمەۋىنە سۇيەنىپ ميكروفون الدىنا كەلەدى دە، بار كۇشىن جيىپ الادى.
نۇرلان. قىمباتتى وتانداستار! مەن قانسىراعان، ماجىراعان، سول سەبەپتى سويلەۋگە ءالى قالماعان جانمىن. مەنىڭ بارلىق قانىم اۋىر سوققىلاردىڭ-استىندا سۋالعان قان سۋالسا جان قۋارادى. مەنىڭ دە جانىم كەشىكپەي قۋارار. ءبىراق مەن سوندا دا ولمەيمىن... مەن ماڭگى ءتىرىمىن. مەن وسى جەتى كۇندىك قاندى ساپاردان سونى، ءوزىمنىڭ جاسايتىنىمدى كەرىپ قايتتىم. سوندىقتان سىزدەردىڭ تىلەگىم: ەگەر مەنى ءولدى دەۋشىلەر بولا قالسا، وعان ەشقاشان دا نانباڭىزدار. نانباڭىزدار!
قايناعان سوعىس سارىنى، اڭىراعان ازالى مۋزىكا وكسىپ بارىپ وشەدى.
شىمىلدىق
ەپيلوگ
ساحنانىڭ قاق تورىندە اق مراموردان جاسالعان، ماڭگىلىك وتى مازداعان، توسكەيىندە نۇرلان مەن پاۆەلدىڭ التىن جۇلدىز بەلگىسى بار سۋرەتى جارقىراعان ءبىر ەسكەرتكىشى تۇر. سول ەسكەرتكىشتىڭ الدىندا ءبىر بۋدا گۇل قۇشاقتاپ اق شاشتى انا تۇر.
انا. ءيا، ول ولگەن جوق. ونىڭ سوناۋ ورتالىق الاڭدا، نەمىس باسقىنشىلارىنىڭ الدىندا قاسقايىپ تۇرىپ: ەگەر مەنى ءولدى دەۋشىلەر بولا قالسا وعان ەشقاشاندا نانباڭىزدار!»—دەپ سالعان ايعايى مەنىڭ قۇلاعىمنان ءالى كەتكەن جوق، راس، ول بىرنەشە جىلدان بەرى مەنىڭ جالعىز ۇلىم پاۆەلمەن بىرگە مىناۋ اق مراموردىڭ استىندا ءى؛اتىر، ءبىراق ولار ماڭگى ءتىرى. ويتكەنى ولار — وتان ءۇشىن الۋ — ەڭ ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ ەكەنىن كورسەتكەندەر. راس، ولاردىڭ كىم ەكەنىن كەزىندە ەشكىم بىلگەن جوق. ولار — نەمىستەردىڭ ءبىر جىل بويى ازاپتانىپ قالپىنا كەلتىرگەن ەڭ العاشقى الىپ شاحتاسىن ءبىر جەتىگە جەتكىزبەستەن تالقان ەتتى، ونى دا كەزىندە ەشكىم بىلگەن جوق. ولار — باسقىنشىلاردىڭ تالاي شونجارىن سول تالقانى شىققان شاحتانىڭ استىنا تىرىدەي كومىپ جىبەردى، ونى دا كەزىندە ەشكىم بىلگەن جوق. ولار سول شاحتادا جۇمىس ىستەگەن تۇتقىنداردىڭ ەكى ءجۇز ەلۋدەيىن قۇتقارىپ جىبەردى، ونى دا كەزىندە ەشكىم بىلگەن جوق. ءبىراق ول ەرلىكتەردىڭ بىردە-بىرىنىڭ ءىزى وشكەن جوق، سوندىقتان دا ولار ولگەن جوق. ەكەۋىنىڭ كەۋدەسىندە جارقىراعان سوناۋ التىن جۇلدىزدار، ەكەۋىنىڭ مازارىندا مازداعان مىناۋ ماڭگىلىك وت — سول ماڭگى جاساۋدىڭ ايعاعى!
شىمىلدىق
You Might Also Like
