مەنىڭ دوسىم
ءۇي تاپسىرمالارىن ورىنداپ بولامىن دا، تىسقا شىعامىن. پودەزد الدىنداعى ۇزىن اعاش ورىندىقتىڭ ورتا تۇسىندا اپ-ادەمى بوپ، اپپاق كيمەشەك كيگەن اجەم وتىر. مەن ونىڭ قولىنداعى تاسپىسىنە قارايمىن. ءار تاستى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن اقىرىن تارتىپ تۇرعان ءالسىز تارامىس ساۋساقتارىنا قارايمىن. ودان سونادايداعى بوبەكتەر وينايتىن شاعىن الاڭعا كوز تاستايمىن. اناۋ اتكەنشەكتى كوككە شارىقتاتا ءبىر تەپكىم كەپ كەتەدى. ءبىراق ولاي ەتپەيمىن. مەن سابيلىكتەن ىرگەمدى اۋلاق سالعالى قاي زامان؟ مەن بۇل كۇندە ون ۇشتەمىن.
قۇشاعىمدى جايىپ كەرىلەمىن. داۋسىمدى شىعارا تىنىس الام دا، قولىمدى تومەن قاراي سىلكە تاستايمىن. سوسىن اجەمنىڭ قاسىنا كەلىپ وتىرامىن.
مەنىڭ اجەم وتە كارى كىسى. كارى بولعاندىقتان دا قادىم زامانعى حيسسالار مەن ەرتەگىلەردى كوپ بىلەدى. سۇراساڭ بولدى، ايتا بەرەدى. جالىقپايدى. تەك ءوزىڭ تىڭداي ءبىل.
جانىنا وتىرعانىمدا اجەم ماعان ءاجىم-اجىم ءجۇزىن بۇرىپ:
— ساباعىڭدى وقىپ ءبىتتىڭ بە، قايىرجان؟ — دەيدى.
— ءيا، — دەيمىن مەن.
سونان سوڭ:
— اجە، ادالدىقتىڭ ءپىرى جايىنداعى اڭىزدى ايتىڭىزشى، — دەپ وتىنەم.
اجەم كۇلىمسىرەيدى. بۇل ونىڭ ەڭ جاقسى ەرتەگىسى. مەن مۇنى ءاردايىم قۇمارتىپ تىڭدايمىن. اجەم ەشكاشان تاۋىمدى قايتارعان ەمەس.
— ءپالى، جاتتاپ الاتىنداي بولعان جوقپىسىڭ ەندىگى، — دەپ ءبىر قويادى دا، تاماعىن كەنەيدى.
ەسىكتەن ادەمى كيىنگەن ءبىر بالا جۇگىرە باسىپ شىقتى. ءبىز جاققا ءتىپتى موينىن بۇرماستان، قارسى الدىنداعى اتكەنشەككە سالەمدەسكەندەي:
— امانسىز با؟! — دەپ دىبىستادى دا وتە بەردى.
— جاقسى ما، قالقام؟! — دەپ اجەم ەرتەگىسىن ۇزە كۇبىر ەتتى.
— رۋسلان! — دەدىم مەن. ول ارتىنا قارادى.
— كەل، قايىرىمدىلىق ءتاڭىرىسى تۋرالى اڭگىمە تىڭدايىق.
— ۋاقىت جوق. — ول جۇرە بەردى. — بۇگىن ءبىز روبوتقا جاڭا باعدارلاما قۇراستىرامىز.
تاماشا بالا بۇل رۋسلان. سۇڭعاق بويىن تاكاپپار ۇستاپ، اسىعا ادىمداعان قالپى جونىنە كەتىپ بارادى. سوڭىنان سۇيسىنە قارايمىن. مەن ونى ءوزىمنىڭ جولداسىم دەپ ەسەپتەيمىن جانە ونىمەن جولداستىعىمدى ماقتان تۇتامىن.
ماسەلە تەك ەكەۋىمىزدىڭ ءبىر پودەزدە تۇراتىندىعىمىزدا عانا ەمەس. ءبىز ءبىر مەكتەپ، ءبىر سىنىپتا وقيمىز. ەكەۋىمىز دە مىنا كوشەنىڭ ارعى بەتىندەگى مەكتەپتىڭ شاكىرتىمىز. انا كورىنگەن جەراستى جولىنىڭ سول جاعىمەن كوتەرىلسەڭىز — تۋرا ءبىزدىڭ مەكتەپكە باراسىز. ءزاۋلىم، ۇلكەن مەكتەپ.
مىنە، سول مەكتەپتەگى توبەگە كوتەرەر ساناۋلى ۇزدىكتەردىڭ ءبىرى — وسى رۋسلان. جانىپ تۇرعان وت دەرسىڭ. جينالىستاردا قالاي جاتىق سويلەيدى! اعىپ تۇر اشەيىن. بىلمەيتىنى جوق. ۇيىندەگى كىتاپتارىن ايتسايشى. ءبىر رەت ەرتىپ اپارىپ ماعان كورسەتكەن. عارىش، عالام، كيبەرنەتيكا، تەلەمەحانيكا جونىندەگى مەنىڭ ءتىسىم باتپايتىن كىتاپتار سىڭسىپ تۇر-اۋ، سىڭسىپ تۇر. بۇل ونىڭ كۇندە بىرەۋىن قولتىقتاپ جۇرەدى.
ءوزى قالالىق وقۋشىلار سارايىنداعى جاس تەحنيكتەر ۇيىرمەسىنىڭ ماڭدايالدى ونەرتاپقىشى. الگىندە ايتىپ بارادى عوي: روبوتقا جاڭا باعدارلاما قۇراستىرامىز دەپ. بىلەسىز بە، ولار سوناۋ ادام كەيىپتى عاجاپ اۆتوماتتارىن جاقىندا عانا جاسادى.
ال سول روبوتتارىنىڭ ەسكى باعدارلاماسىنىڭ ءوزى تاڭداي قاقتىرۋعا جارارلىق. ىستەمەيتىنى جوق، ەدەن سىپىرۋدان باستاپ شاحمات ويناۋعا دەيىن ەشكىمنەن قالىسپايدى. ناعىز ەلەكتروندى-مەحانيكالىق ينتەللەكتۋال. جانە ەڭ كەرەمەتى: ونىڭ باس كونسترۋكتورى — مەنىڭ دوسىم. مىنە، قالاي!
بۇرىشتى اينالىپ كەتكەنىنشە، رۋسلاننان كوزىمدى ايىرمايمىن. سوسىن اجەمە بۇرىلام. بۇرىلام دا، تاڭدانىپ، قاسىمدى كەرەم: مىنانى قارا، تاعى ءبىر تىڭداۋشى كەلىپ قالىپتى! كوبەي. ول دا مەنىمەن تۇيدەي جاستى، وسى ۇيدە، ەكىنشى پودەزدە تۇرادى. جانىمىزعا كەلدى دە:
— اجە، سالەمەتسىز بە؟ — دەپ قوس قولىن ۇسىنىپ، سالەم بەردى. ول ىلعي ءوستىپ امانداسادى.
— كوپ جاسا، قالقام، — دەيدى اجەم ونىڭ سالەمىن الىپ. ۇدايى وسىلاي.
قارسىسىندا ىزەتپەن كىبىرتىكتەپ تۇرعان بالاعا سۇيسىنە كوز سالىپ، اكە-شەشەسىنىڭ ەسەن-ساۋلىعىن سۇرايدى. ەجىكتەپ، ءارقايسىسىن اتاپ سۇرايدى. اناۋ دا ەڭ ارعىسى ماماسىنىڭ تۇماۋراتىپ قالعانىنا دەيىن ۇمىتپاي، مەيلىنشە تولىق جاۋاپ قايتارادى. ەكەۋىنىڭ ەسىك الدىندا كەزىگىپ قالعانىن كورسەڭ بولدى، سونداي ديالوگ تاعى قايتالاندى دەي بەر. ءاردايىم سولاي. ءقازىر دە سول باياعى ءان.
ولار ادەتتەگى راسىمدەرىن اياقتاعانشا، مەن ەلەكتروندى مي جاساپ جۇرگەن رۋسلان دوسىم جايلى تاعى ءبىر تولعانا ويلاپ ۇلگەرەم.
كەنەت ەسىمە ءوزىمنىڭ اڭىز ەستىمەككە نيەتتەنگەنىم تۇسەدى دە، اجەمە جالت بۇرىلامىن. كوبەي ءالى كەتپەپتى. كەتپەگەنى بىلاي تۇرسىن، اجەمنىڭ ار جاعىندا جايعاسىپ وتىر. وسى كوبەي-اق اجەمنىڭ اڭگىمەلەرىن تىڭداعىش.
— اجە، ادالدىق پەن زۇلىمدىق تۋرالى ەرتەگىڭىزدى ايتىڭىزشى، — دەيدى.— ويىمدا قالعانىن جازىپ قويىپ ەدىم. — ول قولىنداعى داپتەرىن كورسەتتى. — ەندى تەكسەرىپ الۋ كەرەك بولىپ تۇر.
مەن تاڭىرقايمىن:
— ونى نەعىلاسىڭ؟
كوبەي ىقىلاستانا جاۋاپ قايتارادى:
— بىلەسىڭ بە، ءبىزدىڭ ادەبيەت پانىنەن بەرەتىن اعايدىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءبىر تۇنعان پاراسات ساباعى، مۇندا ادامگەرشىلىك جونىنەن ءتالىمدى نارسە كوپ. جازىپ الۋعا كەڭەس بەرگەن سول كىسى. كەشە عانا ۇيىرمەدە مازمۇنىن ايتىپ بەرىپ ەم...
راسىندا، قىرتىس-قىرتىس اجىمدەرىنە شەيىن مەيىر توككەن اجەم ءوزىنىڭ قىرىق جىلعى اڭگىمەسىن مىڭ پالەنشەسىنشى مارتە ايتا باستاعاندا، ول داپتەرىنە قاراپ، جازعاندارىمەن سالىستىرىپ وتىردى. بىردەڭەلەردى ءتۇرتىپ قويادى. ارتىنان ءار جەرىن قايتا سۇراپ، تولىقتىرىپ الدى.
بۇل باسى عانا ەكەن.
ءبىر ءسات اجەمنىڭ وزىمدىكى ەكەنىن سەزدىرىپ قويماق بولىپ:
— قايىرىمدىلىق ءپىرى جايىنداعى ەرتەگىنى بىلمەيسىڭ سەن، — دەدىم مەن وعان. — اجەمنىڭ اڭىزدارىنىڭ ەڭ اسىلى.
سول-اق ەكەن، كوبەي ۇشىپ كەتە جازدادى. اھىلاپ-ۋھىلەپ، ەلپەكتەپ:
— ايتىپ بەرىڭىزشى، اجە، — دەپ ەمىندى دە قالدى.
مەنىڭ اجەم كەرەمەت كەڭپەيىل. ەشكىمنىڭ مەسەلىن قايتارمايدى.
ول اجەمنىڭ اۋزىنان ەستىگەننىڭ ءبارىن كوشىرىپ الۋدى داعدىعا اينالدىردى. كۇنىنە قاسىنا كەپ وتىرعانى. اجەم كەيدە سىرتقا شىعۋدى اۋىرسىنىپ، جاتىپ قالادى. وندايدا كوبەي ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ، اجەمنىڭ ءالسىز سىبىرمەن جەتكىزگەن كۇشتى ەرتەگىلەرى شىعىپ جاتقان اۋزىنا قالقان قۇلاعىن ءجىتى توسقان قالپى، باس جاعىندا داپتەرىنە شۇقشيادى دا وتىرادى.
مەن ونىمەن دوس ەمەسپىن. رۋسلان ونى ءتىپتى كوزىنە دە ىلمەيدى. ءبىراق ول بىزبەن جولداس بولۋعا قۇمار. ايتەۋىر ەسەبىن تاۋىپ جاقىنداسقىسى كەلەتىن دە تۇراتىن سياقتى. ماعان جۇعىسۋدىڭ رەتىن كەلتىرگەنىن قاراعىن، اجەمە ءۇيىر بولعانسىپ ءجۇر. اراگىدىك مەنەن ارنەنى بىلگىسى كەپ، مەكتەبىمىز، كلاسىمىز جونىندە ءتۇرلى ساۋال قويادى.
ءوزى ءبىزدىڭ مەكتەپكە بارمايدى. الىسقا اۆتوبۋسپەن قاتىناپ، قايداعى ءبىر مەكتەپ-ينتەرناتتا وقيدى. سوندا جاتاتىن، جان-جاقتاعى اۋىلداردان كەلگەن بالالارمەن بىرگە وقيتىن كورىنەدى. سونىسىن بىلگەندىكتەن عوي، رۋسلاننىڭ ونى «كولحوز» دەپ مەنسىنبەيتىنى.
«ۇجىمشار» — «ۇجىمدىق شارۋاشىلىق» دەگەن تىركەستىڭ قىسقارتىلعان ءتۇرى. ءبىزدىڭ كەيىپكەرلەرىمىز ءومىر سۇرگەن كەزەڭدە تەك ورىسشا اتاۋى قولدانىلعان، ال بۇل جەردە قالالىق بالالار اۋىلدىق جەردەن كەلگەن كۇربىلارىنا «ارتتا قالعاندىقتىڭ» بەلگىسى رەتىندە وسى اتاۋدى تاڭىپ وتىر.
ءبىر كۇنى ول مەنىڭ ىشەك-سىلەمدى قاتىرا كۇلدىردى. ءقايتىپ دەيسىز بە؟ ول رۋسلاندى ايايتىن كورىنەدى. ەستيمىسىز، ايايدى! ال، ەندەشە! رۋسلان مۇنى شىبىن قۇرلى كورمەيدى، ال ول... كۇلەمىسىز، كۇلمەيمىسىز؟!
«نەگە؟» — دەيمىن مەن وعان كۇلە كاراپ.
ول ماسقارا سالماقتى جۇزبەن كۇرسىنىپ الىپ: «رۋسلان ەندى ءومىر باقي مىنالاردى تۇسىنە الماي كەتەدى عوي»، — دەيدى.
«مىنالارى» — قيلى ەرتەگى، قيسسا، اڭىز جازىلعان الگى داپتەرلەرى.
«ە، كيبەرنەتيككە ونىڭ نە قاجەتى بار؟ — دەپ قويام مەن ەزۋىمدى جيماي. — دەگەنمەن، وقىسىن دەسەڭ، اۋدارىپ بەر، سوندا كورەسىڭ، تۇسىنە مە، جوق پا...»
ايتۋىن ايتتىم دا ءتىلىمدى تىستەي الدىم. كوبەي ونىڭ قازاقشا بىلمەيتىنىن ايتىپ تۇر-اۋ... ءيا، سۇمدىق بايىپتى كەسكىنىمەن ماعان تىك قاراپ:
«جيىرماسىنشى عاسىردىڭ سوڭىندا، ءتورت قۇبىلاڭ تۇگەل وسىناۋ تاماشا زاماندا ساۋاتسىز بولعاندارعا جانىڭ ءقايتىپ اشىماسىن»، — دەيدى. شىنىمدى ايتسام، ونىڭ بۇل جاڭساق ءسوزى مەنىڭ دە قىتىعىما ەپتەپ تيەتىنىن سەزەم، ءبىراق سىر بەرمەيمىن. اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرىپ جىبەرەم.
سوسىن بولۋعا ءتيىس نارسە بولدى. ابدەن قارتايعان ناۋقاس اجەم ءبىزدى تاستاپ، قايتپاس ساپارعا كەتتى. ءبىر جامان كۇندەر ءوتتى. ءۇش كۇن ساباققا بارعان جوقپىن.
اندا-ساندا اڭعارام، قاسىمدا بۇيرا باسى ءۇرپيىپ كوبەي وتىرادى. ۇندەمەيدى. دىبىسىن شىعارماي وتىرا بەرەدى. تاپجىلماي ەكى-ۇش ساعات بوپ، ەرتەسىنە تاعى كەلەدى.
اقىرى ساباققا شىقتىم. كلاسقا كىرەبەرىستە رۋسلانمەن قاتار كەپ قالدىم. يىق تىرەسىپ، ىشكە بىرگە ەندىك. ول جول-جونەكەي، پارتامىزعا بەتتەي بەرگەنىمىزدە:
— مەن ساعان كوڭىل ايتامىن، — دەي سالدى. مەن ءۇشىن بۇل كۇن سۇمدىق كوڭىلسىز بولدى. ۇيگە سوپيىپ جالعىز قايتتىم. كەلدىم دە، پودەزد الدىنداعى ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتىم. مۇندا ىلعي اجەم وتىراتىن. ءبىر كەزدە سونادايدان:
— نە ءبىتىرىپ وتىرسىڭ؟ — دەپ جۇرە ساۋال تاستاپ، قاسىمنان رۋسلان ءوتتى. ۇيىرمەسىنە اسىعىپ بارا جاتسا كەرەك.
ەندى ءبىرازدان سوڭ كوبەي كورىندى. بەرى بۇرىلىپ، ءۇن-تۇنسىز قاسىما وتىردى. ءبىراق مەن نە وعان سويلەمەيمىن، نە ول تۋرالى ويلامايمىن.
مەنىڭ كوز الدىمدا — رۋسلاننىڭ سورە-سورە بوپ كوزدىڭ جاۋىن العان كىتاپحاناسى. وندا ءبارى بار: عارىش تۋرالى، كيبەرنەتيكا تۋرالى، تەلەمەحانيكا تۋرالى... رۋسلانعا ولار روبوت جاساۋ ءۇشىن كەرەك. ونىڭ سىقيعان تەكشەلەرىندە اجەم ايتاتىن ەرتەگىلەر عانا جوق... ويتكەنى، روبوت ادامگەرشىلىك ساباعىنا مۇقتاج ەمەس... قاجەت نارسەنىڭ ءبارى باعدارلامالانعان...
كوزىمنىڭ قيىعى كوبەيگە ءتۇسىپ كەتتى. قولىندا تىسى تانىس قالىڭ داپتەر بار ەكەن. اقىرىن اۋدارىستىرىپ قاراۋدا. ول اجەمنىڭ اۋزىنان جازىپ العان اڭىزداردى وزىمەن بىرگە كوتەرىپ ءجۇر. مەكتەپكە، ۇيىرمەگە اپاراتىن كورىنەدى، سىنىپتاستارىنا وقىپ تا بەرىپتى. ەندى، مىنە، مەنىڭ جانىمدا پاراقتاپ، ءار جەرىنەن شولىپ، كەيبىر قىزىقتى دا ءتالىمدى جەرلەرىن ەسكە تۇسىرۋدە.
ول مەنىڭ اجەمنىڭ اڭىزدارىن قايتا وقىپ وتىر. جۇرەگىم شىم ەتە ءتۇستى.
You Might Also Like
-
مەن ءبىلىمدى بولعىم كەلەدى. بولاشاقتا ءوزىمدى جان-جاقتى، كوزى اشىق، بىلىكتى ازاماتتاردىڭ قاتارىنان كورەمىن. بۇل مەنىڭ عانا قالاۋىم ەمەس، ۇستازدارىمنىڭ جانە اتا-انامنىڭ دا قالاۋى. ساباقتان بوس ۋاقىتىم...
