InfoHub Logo

اقمولا وبلىسى، ستەپنوگورسك قالاسى
«قىرىق قۇدىق اۋىلى ورتا مەكتەبى» مم
2 «ا» سىنىپ وقۋشىسى ەربول دانيار
جەتەكشىسى: زەينە اسىلبەك، باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى

باعىتى: ەتنومادەنيەتتانۋ

مازمۇنى

ءى. تۇيىندەمە

ءىى. كىرىسپ

ءىىى. نەگىزگى ءبولىم

1. التى الاش
2. جانتەكەي جانە ونىڭ تارالۋ تامىرى
3. مەن تاراعان بايتەرەك

ءىV. قورىتىندى

قولدانىلعان ادەبيەتتەر

قوسىمشا

 

تۇيىندەمە

وسى عىلىمي جۇمىستاعى ماقساتىم قازىرگى جاستارعا، ءوزىم تەڭدەس دوستارىما ۇلگى بولۋ، اتا شەجىرەمدى تانۋ.

عىلىمي جۇمىستى جازۋداعى قولدانىلعان ادىس-تاسىلدەر:

1. ىزدەنىس
2. سوسيومەتريكالىق
3. سالىستىرۋ

وسىدان شىعاتىن شەشىم قازىرگى جاستار، ياعني ءوزىم تەڭدەس جەرلەستەرىم، قانى قازاق بالالارى ءوز شەجىرەسىن بىلمەيدى، وعان اتا–انا تاراپىنان دا كومەك كورسەتىلمەيدى.

شەشىم: ءبىز ءوز شەجىرەمىزدى تانپ ءبىلۋىمىز كەرەك جانە اتا–انالارىمىز ءوز بالالارىن تۋسشىل بولۋعا تاربيەلەۋى شارت.

كىرىسپە

بۇل تاقىرىپ ماعان نەسىمەن قىزىق بولدى؟ بىرىنشىدەن بۇرىنعى وتكەن تاريحىمىزدا قازاق حالقى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ءوز ەلىن، وتانىن تاستاۋعا ءماجبۇر بلىپتى. سوندىقتان مەنىڭ اتا بابام مونعوليا مەملەكەتىندە ءومىر ءسۇرىپتى. ال مەن تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاننان كەيىن، ەلباسىمىزدىڭ باستاۋىمەن وتانىمىز قازاقستانعا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن دۇنيەگە كەلىپپىن. سول سەبەپتى وسى تاقىرىپ مەن ءۇشىن وتە قىزىقتى بولدى. مەن ءوز اتا – بابامنىڭ كىم ەكەنىن تانىعىم كەلدى. ەكىنشىدەن ءوز سىنپتاستارىممەن، مەكتەپ وقۋشىلارىمەن، وزگە قالا بالالارىمەن سۇحباتتاسا وتىرىپ ءوز جەتى اتاسىن بىلمەيتىن جاستاردىڭ، ءتىپتى ۇلكەن ازاماتتارىمىزدىڭ دا كوپ ەكەنىن انىقتادىم. وسىعان سەبەپ زامان دامۋىنىڭ جىلدامدىعى، شەت ەلدەرگە ەلىكتەۋشىلىك، تۇرمىس جاعدايلارى مەن باسقا دا ءتۇرلى سەبەپتەر دەپ ويلايمىن. مەن دە وسىنداي ازاماتتاردىڭ قاتارىنا كىرىپ كەتەم بە دەپ وسى تاقىرىپتى زەرتتەۋگە كىرىستىم. وسى تاقىرىپتا ىزدەنىس ۇستىنە تۇسە وتىرىپ:

بىرىنشىدەن «شەجىرە» دەگەنىمىز نە؟ - دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەدىم. ول تاريحىن، سوناۋ تەرەڭنەن الاتىن حالقىمىزدىڭ بىزگە جەتكەن ەڭ ەرەكشە، قۇندى مۇراسى. اراپتىڭ "شادجارا" ءۇرىمبۇتاق، تارماق دەگەن سوزىنەن نەگىز الاتىن بۇل مۇرا ءالميساقتان بەرى حالىقپەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان ونەر.

ەكىنشىدەن جەتى اتاعا جانە اتا - بابالارعا كىمدەر جاتاتىنىن قاراستىردىم. جەتى اتاعا: 1.اكە، 2.اتا، 3.ءاز اتا (بۇل ۇشەۋى اتالار)، 4.بابا، 5.تەكتىن، 6.توركىن، 7.تۇقيان (بۇل تورتەۋى بابالار). جوعارعىداعى جەتەۋى بىرىگىپ  - «اتا – بابالار» دەلىنبەك.  /1 – قوسىمشا/

«جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل – جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر، جالعىز ءوزىن بىلگەن ۇل قۇلاعى مەن جاعىن جەر» دەگەن دانا ءسوز  ءسوز بار. اتا – بابالار التاي سىندى ايبىنى زور اسقارىمىز، اتا تاريحىمىز عاسىرلار بويى ىركىلىسسىز اققان بۇلاعىمىز. وسى بۇلاقتىڭ جالعاسى بولسام دەگەن ۇلكەن ءۇمىتىم بار. سول ءۇشىن ءوز اتا – بابالارىمدى زەرتتەپ كورمەكپىن.

گيپوتەزا. مەنىڭ ويىمشا شەجىرەنى جازۋ ءۇشىن شەجىرەشى بولۋدىڭ قاجەتى جوق. تەك ىزدەنىس، باعدار، باعىت بولسا بولعانى.

ماقساتىم: ءوز اتا بابامدى تانۋ، سولاردى تاني وتىرىپ ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى ءبىلۋ. قان جاقىنداسۋدان، جاتباۋىر بولۋدان ساقتانۋ.

باستى تاپسىرمالار: 1. تاقىرىپ بويىنشا ادەبيەتتەرمەن تانىسۋ؛

ءوز اتام جاحاي مۇتانمەن سۇحباتتاسۋ

زەرتتەۋ كولەمى: ءوز اتا شەجىرەم

زەرتتەۋ ءادىس–تاسىلدەرى: ىزدەنىس، سالىستىرۋ، سۇحباتتاسۋ.

التى الاش

قازاقتا «التى الاش، التى ارىس» - دەگەن اتاۋلار بار. التى الاش دەپ كەي دەرەكتەردە باشقۇرت، قازاق، نوعاي، قاراقالپاق، قىرعىز، تاتار التاۋىن ايتادى. وسى التى الاشتىڭ ءبىرى  قازاق. قازاق ءۇش جۇزگە بولىنەدى. ولار: ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز.

ۇلى جۇزگە: سارى ءۇيسىن، دۋلات، البان، سۋان شاپىراشتى، وشاقتى، ىستى، سىرگەلى، جالايىر، قاڭىلى، شانىشقىلى رۋلارى جاتادى.

ورتا جۇزگە: ارعىن، كەرەي، قوڭىرات، قىپشاق، نايمان، ۋاق رۋلارى كىرەدى. بۇل التى رۋدى «التى ارىس» دەپ تە اتايدى. /2 – قوسىمشا/

كىشى جۇزگە: ءالىم ۇلى، باي ۇلى، جەتىرۋ، نوعاي-قازاق. بۇلاردىڭ سىرتىندا ءۇش جۇزگە كىرمەيتىن رۋلار: تورە، قوجا، سۋناق، تولەنگىت. |1|

مەن وسى ورتا جۇزدەن تاراعان كەرەيدىڭ تۇياعى ەكەنمىن. ونى الداعى زەرتتەۋ جۇمىستارىمدا ايقىنداي تۇسپەكپىن،

ورتا ءجۇزدىڭ كەرەي رۋىنا كەلسەك، «كەرەي» - دەگەن رۋ اتاۋىنىڭ شىعۋىن ءابىلعازىنىڭ «تۇرىك شەجىرەسىندە» - كەرەيتتىڭ ماعىناسى قارا باران دەگەن ءسوز. ءبىر كىسىنىڭ جەتى بالاسى بار ەدى، جەتەۋىنىڭ دە تۇرلەرى قارا ەدى. سوندىقتان ولاردى «كەرەيتتەر (قارالار)» - دەپ، ولاردان تۋعانداردى كەرەيتتەر دەپ اتاپ كەتتى دەلىنگەن. كەرەي رۋى اشامايلى كركي، اباق كەرەي دەپ ەكىگە بولىنەدى. «كەرەيدىڭ ءتول شەجىرەسىندە»  ءۇيسىن سارىمىرزانىڭ قىزى اپپاق كۇيەۋىنەن جەسىر قالعان سوڭ ۇلى – شىمىردى ەرتىپ توركىنىنە كەلەدى، ناعاشى اتاسىكىشكەنتاي شىمىردى اشامايلى تايعا مىنگىزىپ: «مەنىڭ اشامايلى كەرەيىم» - دەپ ەركەلەتەدى ەكەن، كەيىن سول بالادان وسكەن ۇرپاق «اشامايلى كەرەي » اتانىپتى. اپپاقتىڭ سوڭعى كۇيەۋىنەن تۋعان قۇتتىقوجادان ەرمەن تۋادى.

ەرەمەننەن يزەن، جۋسان، ال يزەننەن اللابەردى، قۇتبەردى دەگەن ەكى ۇل تۋادى.

اللابەردىدەن: جاستابان، سارباس، مەركىت

قۇتبەردىدەن: باعانالى، جاپپاس

باعانالىدان: بايلاۋ،قويلاۋ

بايلاۋدان: ەلدەي، كولدەي، بەردىشورا، جيەنشورا

ەلدەيدەن: جادىك، كولدەيدەن: شەرۋشى، بەردىشورادان: جانتەكەي، جيەنشورادان: قۇلتايبولات

قويلاۋدان: ارقاش ودان يتەلى، جاپپاستان قاراقاس، جۋساننان الاقىدىر ودان شىبارايعىر. مىنە، وسىلايشا اباق اپامىزدىڭ نەمەرەلەرى 12 رۋلى ەل بولىپ، 12 اباق كەرەي اتانادى. ولار: جادىك، جانتەكەي، شەرۋشى، يتەلى، مەركىت، سارباس، كونساداق، قۇلتايبولات، جاستابان، قاراقاس، مولقى، شىبارايعىر. مەن وسى 12 رۋدىڭ ىشىندە جانتەكەيدەن تاراعان ەكەنمىن. |2|

جانتەكەي جانە ونىڭ تارالۋ تامىرى

شەجىرەلەرگە سۇيەنەتىن بولساق «جادىك، جانتەكەي، شەرۋشى، قۇلتايبولات» تورتەۋىنىڭ اۋىلدارى ارالاس، قويلارى قورالاس بولعان دەسەدى. بۇلاردىڭ ىشىندە جانتەكەي بابامىز – شارۋاقور، مالعا قىراعى ادام بولىپتى. بىردە ءۇي يەلەرى ۇيدە جوقتا جاي ادام بەينەسىندە قىزىر كەلىپ قوندىرۋلارىن سۇرايدى. باسقالارىنىڭ ايەلدەرى: «كۇيەۋلەرىمىز ۇيدە» جوق دەپ قوندىرماپتى. سوندا جانتەكەيدىڭ ايەلى، شىبارايعىردىڭ قىزى التىنشاش انامىز، اقساقالدى الدىنان شىعىپ اتتان ءتۇسىرىپ، ۇيىنە قوناق ەتكەن ەكەن. وسىدان كەيىن جانتەكەيگە قىزىر دارىپ مال باسى تەڭ وسكەن دەگەن اڭىز ەل اۋىزىندا ايتىلىپ كەلەدى. «ون ەكى كەرەي تاراسا جانتەكەيدىڭ قولتىعىنا سىيادى. ال جانتەكەي تاراسا ون ەكى كەرەيدىڭ دالاسىنا سىيمايدى» دەگەن ءتامسىل جانتەكەي ۇرپاقتارىنىڭ ويلامدىلىعى مەن بەرەكە بىرلىكشىل، جومارت، مارتتىگىنە بەرىلگەن باعا بولۋ كەرەك. سل ءۇشىن دە كۇنى بۇگىنگە دەيىن «كەڭ قولتىق جانتەكەيلەر» - دەگەن ءسوز ايتىلىپ ءجۇر. سول جانتەكەي بابامىزدان ءۇش ۇل بولعان. ولار: ءسۇيىنباي، سۇيىندىك، ءسۇيىنشىالى. |3|

ءسۇيىنبايدان بەس ۇل: سامەنبەت، سامىرات، قۇتى، بۇكىس، تولەكە.

سۇيىدىكتەن ەكى ۇل: التى، قالەكە.

سۇيىنشىالىدەن ءتورت ۇل: باراق، قوجامجار، سەكەل، بۇلانتاي. باراقتان: قانكەلدى، تايلاق. سەكەلدەن: كەشۋباي، قاراتوقا، ىرىس، بايبول. بۇلانتايدان: كوبەك تاراعان.

قوجامجاردان: بوتاقارا، ايتىمبەت.

بوتاقارادان: تىنىبەك، جانۇزاق، ءدارىپسال، بالقابەك، سولتان.تىنىبەكتەن: نۇرا، سارىك، ەدىل، تۇكى، شەبەك، ءومىر. ەدىلدەن ءسادى، تاۋ، تىلەمە، شتاي، قوزىباق، تەكە. سادىدەن بايبول، باعاي. بايبولدان شۇكىرباي، قارتاش، قورعانباي. شۇكىبايدان كولشەت، توعىزاق، ودان قابدوللا، ءساميدان، قامي، قۋانعاي، قابىلان. كولشەتتەن قابىلباقي، ودان ءشارىپحان. قارتاشتان جەتپىسباي، ودان سۇراۋباي، قابدىلحالي، بەكزات، كارىم. قورعانبايدان سوقپاق، ودان قوسىلباي. باعايدان التىباي. جاڭەباي ودان مولداجان، ىكىباي. ودان مالىك، شاپىك، مارقاي، ماعزام، يمانتاي، تولەۋباي. مولداجاننان تۇرعىن، مۇعراج، مەشەل، تەمىرحان. تىلەمىستەن بۇقاباي، ماۋكەباي، ودان نۇعىمان، جايىرباي، ودان ءتۇسىپجان، ودان ساتىپالدى، قارشىعا. نۇعماننان تۇرسىنحان. قوزىباقتان بەيبىت، بەكبول. ودان جانپەيىس، ودان تاشان، ودان بەلگى، بەردى. بەيبىتتەن تۋما، ورازالى، تۋعانباي، ودان جاقىپبەك، باتىربەك، ودان قاۋكەي، قابىلقاق، قاھارمان. جاقىپبەكتەن مەكەنباي، ءسولتانشارىپ، زەينەلحان. ورازالىدان قاسەن، قۇسبەك، الىمبەت، ماحمەت، قاناپيا، بۇقاباي، ءمادي. قاسەننەن مۇباراك، قالەل، قىدىر. مۇباراكتان ءابۋ، قىدىس، قۇدىس. ابۋدەن كوبەي، قىدىستان ەركەبۇلان، سەرىكجان. قۇدىستان ەرلان، ەربول. حالەلدەن تاقىر، ىدىرىش. تاقىردان كوگەرشىن. قىدىردان ەركىن، ءاشىم، ابىلسەيىت، ودان دىنگەلدى، اشىمنەن قانات، ەسداۋلەت. قۇسبەكتەن تىلەۋمەت، كاليحان، كالي، ءسالىمبول، ءسالىمباي، ەسەنبول. الىمبەتتەن شايحي، يماماعزام، بۇيداحان، راسول. ماحامەتتەن مىرزاتاي، لۇحپان، ودان جىلىباي، جىلىشباي، ءمانبار، مۇحتار، ودان ەرعانات. جىلىبايدان ەربول، تاڭات. جىلىشبايدان باقىتكەرەي، ءمانباردان ەرعاجى، ەركىن، ەركەبۇلان، ەرباقىت. مۇحتاردان ەرعانات، مىرزاتايدان سايەكە، قاپار، جاعىپار، ودان قاجىمۇرات. قاپاردان يبنعاپپاس، مۇحاداس، قۋاندىق، جۇماحان. جاعىپاردان حاجىمۇرات، بەردىمۇرات. سايەكەدەن ءانسارى، شۇعايپ، ايپ، باعدات، كنياز، ەرجان، ءادىلمۇرات. حاناپيادان ۋاتحان، ساحابا. ۋاتحاننان جاببار، نۇرسولتان، ساحابادان بەرىكبول، تىلەكبەردى. بۇقابايدان حاميت، كۇكىم، مۇسا. ماديدەن بايتەن، انەس، زۇلپىحار، ايدار، جانات. حاميتتان حاۆشان، اداي. حاۆشاننان ايبول، حۇكىمنەن بايمۇرات. تەكەدەن يتاياق، ودان ءتانتىباي، دوندىق. ءتانتىبايدان ماحىلباي. دوندىقتان توقتاسىن، اقىنبەك، قوجاقىن، ودان ءجۇنىس، ودان قۇمار. توقتاسىننان مۇحامەدجان، ءمۇحامادي، ءاقمادي. اقىنبەكتەن ومار، وسپان. ومىردەن بۇلعىنباي، ودان ماماي، ودان قۇندىقباي، مۇندىقباي،تويەكە، ودان ءارىن، ودان ءابىجات، قاھارمان، ودان شايمۇرات. ءابىجاتتان شايماردان، قۇنداقبايدان جوسىنباي، حامزا، ءشامزا، شاپەي، ابدىكە، راحىم. مۇنبايدان ستاحان.

شەبەكتەن: قونىسباي، ودان توماتاي، تۇركەباي. توماتايدان ءسالىمباي، كەرىمباي، ءالىمباي. ءسالىمبايدان كەلەڭ، ارەلىن، قۇرمانجان، مايلىق. كەلەڭنەن رايس. كەرىمبايدان بايدالى، ودان تاستاعان، ءالىمبايدان تۇلباباي. تۇركەبايدان قوقىش، بوبەكباي، جەبەتاي، ارسالاڭ، توشالاڭ، مەكەباي، بوتالباي، بالتاباي. قاقىشتان قىسىراۋىن، ودان دۇڭگەن، ودان مىرزابەك. جەبەتايدان كەڭتاناۋ، باقتى. ارسالاڭنان اققوجا، ودان كاني، ودان قۋانىش، ازانحان. توشالاڭنان قۇزىر، ابدەن، ودان سايلاۋباي، جادىگەر، مەدەت،كىرىسحان. مەكەبايدان ساۋىرجان، ساۋىت. ساۋىرجاننان دالەلحان، توتاي، ودان ساكەن، ساۋىتتان شاعي، بوتالبايدان مۇڭاتار.

نۇرادان: تەڭىزباي، اپاش، قۇلىباي ، كوكى، تەڭىزبايدان ماكى، ساكى، مىسا، باتىش، دەلدەك، قۋانىش، جۇمساق. ماۋىدەن بوقتىباي، شويىنباي، جىرعالاڭ، مەيىرىم، تاحا، قارىمساق. باقتىبايدان كارىباي، بەجەي، ودان زاۋحيا، كارىبايدان راحات، ءدىنسالىم. شويىنبايدان وڭايباي، توڭايباي، تويعۇل، سارسەنباي، اعىباي، دۇيسەنباي. وڭبايدان جۇڭگو،كالەن، قايىرتى. كالەننەن قارجاۋباي، ۇلارحان، جەڭىسحان، ودان قۋانتاي، قوناي، قاباي، بەرىكبول، سەز، قايىرتىدان اتشىعۇل، ودان سۇراۋحان، ودان ەربول، نۇربول. تونايبايدان ءبوح، سوك، قۇتتىباي. تويعۇلدان كوكسەباي، ودان حاباي، كەشەۋحان. سارسەنبايدان قوجاعۇل، قۇرمانعالي، تۇرعانعالي، مولداعۇل. ايۋبايدان يۆان، قارابالا، داريا. قارابالادان قابدراش،. ءابدىراش. داريادان قابدىلمۇرات، بايمۇرات، اكىرەمحان. قابدىراشتان ماقساتحان، قابىلمۇراتتان توقتارحان، ريزابەك. دۇيسەنبايدان بايىرعان، ارشىن، ودان ساپاق، سلام. بايىرعاننان تەكشەباي، تومالاي، ارەدىن. جىرعالاننان اقكۇشىك، يگىسىن، بايگىسىن، بەكتۇرسىن، ودان ارعىنباي، يمانباي، ارتىقباي، ۇسەنباي. ارعىنبايدان مانعولحان، سايلانحان، ءدۇبىرحان، مونعولحاننان تياناق، ەستاي، ەركىن، ەلتاي، ەرجان، ءبىرجان. سايلانحاننان تويشىباي. ءدۇبىرحاننان تالعات. يمانبايدان عازيز، ەلەمەس، ەلەۋحان. عازازدەن قۇرمەت، اۋەسحان، سەز، دامىس. ەلەمەستەن قايرول، ەلەۋحاننان عاريفوللا. مەيىرىمنەن دۋلىباي، قۇسىقباي، ودان زارىقان، ودان اداسحان، تەگىس، قابدي، قۋانتاي. تاحادان ۇلىباي، ودان زارحۇم، كۇرتىباي. زارحۇمنان جالەل، ءاۋتالىپ، قۋانىش، رايىم. دۋلىبايدان رازى، ءۇيىرباي. قارامساقتان شوقىت، تىلەۋبەردى، تىنىباي. تىلەۋبەردىدەن تاستانبەك، تاۋدانبەك، بەردالى، ازبان، اسەيل.تاۋدانبەكتەن ءنابيحان، تۇردىحان، ءبيدال. بەردالىدەن ءاشىمحان، ازبانان، داۋەي، ءراتحان. تىنىبايدان ردالى، قايردىڭ، تولەۋ.ەردالىدان ىبىرايحان، ودان شۇعايىپ، ايتقۇرمان، دەپۋحان، ءانۋار. قايردىدان كامەلحان، ءبىلدىحان، سەيىتحان، حاۋمەتحان، كامەلحاننان نۇرعايىپ، نۇراحمەت. نۇرعايىپتان بەيبىت، ءسابيت، عابيت، سەرىكبول، سەرىكجان. ءبىلدىحاننان حاۋمەن، قايسا. ساكىدەن اقتۇبەك، بايتۇبەك، ساسىقباي، جولاۋشى، جۇمىق. اقتۇبەكتەن جولجاقسى، ودان تۇرار، ايازباي، ازانباي.بايتۇبەكتەن اياپبەرگەن، اپسەلەن، اكەمي، كوڭىلباي، اياپبەرگەننەن ياشىباي، اپسەلەننەن قۇرمانحان، اكەميدەن حامارتحان، باجىكە، ودان كادىل، سايلىكە، ىدىرىش، كادىلدەن سەرياز، ودان ونەرحان. ىدىرىشتان دونكىر، ودان راحمەت. ودان حالي، ودان سلاۋباي، سۇراۋباي، ودان بايعۇمان، نۇعمان، ءابدىراسول، ءنافيح، جاكەي، ودان ەرمەك، تەعات، ساياسي، سەزىم، سانكە. سەزىمنە جانىبەك، الىبەك. جولاۋشىدان ەڭسەنباي، باجىكە، تورى، مۇلىك، كونباي. مۇلىكتەن مۇحامادي، ءبايمادي. مۇحاماديدەن ەلەۋسىز، شايزادان. ەلەۋسىزدەن ابدىراحمەن، جۇپارحان، نۇرلان، كىتاپحان. شايزادادان تلجان، ەرجان، ساكە. مايماديدەن حابنۇر، ءبينان، ءاشىم، ءمۇتالىپ، قالىم. حابنۇردان تالعات. ءميناننان تالاپ، اشىمەن بەكەي، مۇتالىپتەن نۇرلان، قالىمحان، عازەز. كونبايدان ءابىلحاس، ءابىلباي. ءابىلحاستان قاماي، حاۋكەي. ءابىلبايدان داكەي، تاباراك، مۋباراك، حاۆسەمەت. جۇمىقتان ءدۇتباي، تەمىرجان، ودان اقمولدا، تۇرلىبەك، اقمولدادان ساعيت، ءدۇتبايدان ىرىسبەك، جۇنىسبەك، قۇسبەك، مىسادان سال، ودان بورتىباي، بارلاۋباي. ودان وجاي، بورتىبايدان تۇسكەي، نىعىمەت. باتىشتان جۇماباي، ودان جانتۇر، وركەنباي، بەركەنباي، مۇقاي. جانتۇردان، باتەكەن، راقىش، ايدارحان. باتەكەننەن باباحان، كانزەلحان، راقىشتان ءالىمحان، ءۇرىمحان، سەكەرحان. وركەنبايدان يگەنباي، قايروش، قايىردىڭ، بەلتاي، تۇرتاي. يگەنيۋايدان ىنتىحان، رازداي، ىنتىحاننان زاۋاتحان، بازارحان، ايحان. رازدايدان ابىسەيىت. قايروشتان مانعولحان، ەدىگە، قايردىدان دودان، ودان قۋاندىق، بەلتايتان زارحىم. تۇرتايدان ميزاناي، پاراحمان، حاۋان، داركەي، قاليبەك، ميزانايدان ەركەجان. باراحماننان ارناگۇل. بەركەنبايدان ءمۇحامادي، تىرناحان. مۇحاماديدەن سايىتحان، ودان قۇرمەتحان، ءاسىنابي، بايعارا، دامىس، جارقىنباي، تىرناحاننان بايمۇرات، شالەي، ودان مەيرامبەك، ماناربەك، جاناربەك، باۋىرجان. مۇحايدان قامشىباي، كاجەي، قامشىبايدان ءمادىراس، بولشىكەي، ودان ەسەن، ەركىن، ءمادىراستان جاقسىلىق، جاقسىباي، تىلەۋبەك، قىزىربەك. كاجەيدەن بازار، كۇنتۋعان، ايتۋعان، ايىمحان، بازارحان. دەلدەكتەن تولەباي، ودان ءۋالي، ءبيالى، اققوجا، قۋانىشتان تىشتىقباي، اسحانباي، ودان تاۋجان، رايحان. تىشتىقبايدان ىرىسحان. جۇمساقتان جازىلباي، جامانباي، قوڭىر، مىقىش. جازىلبايدان قايسا، قابدىراي، اۋباكىر، ودان ناسحات. قابدىرايدان قالىم، مانعولحان. قوڭىردان بەكەت، مەڭدىباي، كەلگەنباي، ءابىلعازى، احمەتحان، ماتاي. بەكەتتەن قۇمار، قۇسان. قۇماردان تيمۋر، ودان شىڭعىس، داستان. مەڭدىبايدان جاۋىنباس، كەلگەنبايدان ماماي، ءابىلعازىدان شادەت، شايماردان قالمان، مادەت. احمەتحاننان سولتىكەي، ماتايدان ءومىر.

اپاشتان.وتارباي، مامەن، قۋانشال. شاۋدەنتۇرالى. وتاربايدان ەرتىس، بەرتىس، تولەندى. ەرتىستەن داۋلەتباي، داۋلەتشە، ودان حاميت، تولەندىدەن المەن، سالمەن، ءجۇمادىل، اقارال، ودان قۇرمانحان ءادىلحان، سەيلحان. قۇرمانقاننان دودان، شامەت، ودان، قوزاي. قۋانشالدان بەكەجان، جارىلقاسىن، تىلەۋبەردى، تالدىكە، مادىبەك. بەكجاننا ەسەنكەلدى، ەسىمحان، ءالحان، ودان توقتامۇرات.ەسىمنحاننا  قابدىل.ەسەنكەلدىدەن قىزاي،سىرگەتاي.جارىلقاسىننان حالي، ومار، ىبرايحان، ودان كوگەنباي، بۇرشاقباي، ءۇيسىنحان. كوگەنبايدان تۇرسىنحان. حاليدان  رايسحان،   جىلانباي،  ودان قۇرالعان، جىلقىباي. رايسحاننان حادىسقان. تىلەۋبەردىدەن قايۋ، قابدي. قايۋدان قانات. قابديدان تەمىرحان، ءومىرحان. تەمىرحاننان ونەر. تالدىكەدەن قايىرباي، ساۋىرباي، بايىرباي، ودان ورىسحان، سەيىتحان، شاكەرحان. قايىربايدان نۇعىمىر، ومارحان، ودان ءماۋىتحان، ودان بيعاجى، ەرعاجى، قاجۋ. نۇعۇمىردان شەرحان، ميزامحان، ءشارىپحان، ودان الدابەرگەن. شەرحاننان دالەتبەك، ازامات، ودان اشكا. ميزامحاننان سامات، قانات، ودان نۇربەك. مادىبەكتەن اكىمباي، توقتالحان، تويتىق، اقساي، الەي، ودان توكەي، اكىمبايدان بولاتحان. قۇلىنبايدان نىسانباي، بەكبولسىن، قاراقىز، بوشىق، كوكى، كوبەي. نىسانبايدان دوساي، ودان ىرعالي، حامزا. ىرعاليدان كالەل. بەكبوسىننان قالي، شاعي، شاكە. بوشىقتان كودەباي. قاليدان ءشارىپ، باداي، ءبايىنمونح، شادەي، ۇلكەن. شاعيدان قاجيحان. كوكىدەن تىشقانباي، پىسقانباي، حاميت. تىشقانبايدان دوشاق، باقىرباي، وشاق، ودان سادىر، ەلجاس، دوشاقتان ويدىن، باتتال، باقىربايدان سەنبى، مۇرىنباي.پىسقانبايدان امانباي، ادىك. حاميتتان تولەۋباي، جاقىپباي، ودان بۇعاۋباق. تولەۋبايدان ءنابي. كوبەيدەن جاقيا، ودان ءمۇسىرالى، تۇرعىنباي، ودان ءىلياس، ناسيحات. ءىلياستان جۇماعاجى، بايعاجى. جۇماعاجىدان ابىلاسحان، مەرەيحان، دۋلان، ەربول. ناسيحاتتان شايمۇرات، قابدىلحاينەل، اقىتحان، ءۋاليحان، پاتيحان، اقىتحاننان نۇربەك، نۇرلان. قابدىلقاينەلدەن ەركىن، ەرىكبول. ارىسبايدان قاۋيا، ودان شوقان، ءبىلىمحان، زاۋاتحان. وماردان سادىر، ەلجاس، سادىردان حايداي، مۇسا، حايسا. حادايدان قۇماش، قوناي، امانحان. قۇماشتان جانىبەك، سەرىكجان، جانبولات، ايبولات. قونايدان بەيبىتحان، نۇربولات. امانحاننان سەرىكبول، مۇسادان قۋاندىق، قۇرمەتبەك، ومىربەك، تەمىربەك، بولاتبەك،قايروللاحان، ءومىرحان.قايسادان مۇراتبەك. |4|

مەن تاراعان بايتەرەك

مەن تارايتىن بايتەرەكتىڭ تامىرى سارك بابامنانت تاراۋ الادى. بۇل بابام مەنىڭ جەتىنشى اتام، ياعني تۇقيان بابام. سارىكتەن ەسىلباي، جاراسباي، جىلقىايدار.  ەسىلبايدان وتەمىس، شاكۋ، شال، كەنجەباي.

جىلقىايداردان كۇسەپ، ۇرانحاي. كۇسەپتەن زاڭگى، بۇكە، بايجىگىت. زاڭگىدەن جۇمىش، نىسانباي، كەلگەنباي، قوسقانباي، كۇرەباي، كەجەباي. جۇمىشتان جاقاي، دۇيسەنبەك. جاقايدان ەدىكەي، انۋاربەك، قاپاناي، اگەن، حاۆدەن. ەدىكەيدەن ءمۇتان، حاماي، ەدىحان، قاسىم،تىلەۋحان، ءتۇسىپ، قۋات، مۇرات، ساياحات. ەردىحاننان وليمپياد، ەرلان. تىلەۋحاننان مارات، سايرات، ساياسات، نۇرلان، ەرجان. ماراتتان ءابۋ. سايراتتان اياۋلىم، نۇرقيسا، سىرىم. ساياساتتان ماحامبەت، شۇعىلا. نۇرلاننان ىڭكار. قاسىمنان ەرقۇلان، جاسۇلان، جامبىل. ەرقۇلاننان ەراسىل. تۇسىپتەن روزا، رايا، رينا، ىرىس، راحمەت. قۋاتتان ەلامان، ايدىناسقار. مۇراتتان ءساتتىباي، اتشىباي. قاپانايدان ءاشىم، اسەمحان، ساراي، كىرىسحان. اگەننەن ادىلبەك، ەركىن، باقىت، عالىمبەك، بولىسبەك، دىبا. ەركىننەن بالمۇزداق، عالىمبەكتەن ورازاي. قابدەننەن سەرجان، سەرىكجان، جارىس، مەيىرىم، سايرانبەك. دۇيسەنبەكتەن شوماي، بەردىحان، ءومىرحان، ءبىلىمحان. ءومىرحاننان مادەتحان، ساۆەتحان. نىسانبايدان شەرىكباي، ءالۋاي. شەرىكبايدان جىڭكىن، ورازحان، وزىحان، ءۇمىتحان، سەربەس. جىڭكىننەن قىزىر. ورازحاننان جارقىن. ءالۋبايدان ميزامحان، قۇرالعان، باقىت، كۇندىزحان، تورعاي، بەرەكە. كەلگەنبايدان قابدىراش، اسەمحان، اسپەت. قابدىراشتان قابىل، ءامىرحان. قابىلدان بولاتبەك، بولاتحان.

ءمۇتاننان ەربول، سەرىكبول. ەربولدان اياجان، ارۋجان، نازەركە جانە مەن – دانيار.

قورىتىندى

وسى جوبامدى قورىتىندىلايتىن بولسام، ادام ءۇشىن ماڭىزىن جوعالتپاعان، وسى كۇنگە دەيىن جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان ەجەلگى گرەك عۇلاماسىنىڭ ايتقان ءسوزى -«ەڭ الدىمەن ءوزىڭدى تانى!» - دەگەن ەكەن. وسى ءسوز ماعان بۇل عىلىمي جوبامدى جازىپ شىعۋعا ۇلكەن ماقسات بالدى. سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن مەنىڭ كوپ ىزدەنۋىمە تۋرا كەلدى. شىنىمەن ادام ءوزىن ءوزى تانىماسا، وزگەنىڭ، ياعني تۋىس تۋعاننىڭ قامىن جەمەس ەدى، قانداستارىن قۇرمەتتەۋدەن ماقۇرىم قالار ەدى دەپ ويلار ەدىم. قازاقتا «جەتى اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» دەگەن ءسوز بار. سول ءۇشىن ءار قازاق ازاماتى، سونىڭ ىشىندە ۇلدار ءوز جەتى اتاسىن تانىپ ءبىلۋى مىندەتتى. سوندا عانا قان جاقىنداسۋدان، جاتباۋىر بولۋدان، مادەنيەتسىزدىكتەن ساقتانا الامىز دەپ ويلايمىن.

مەن ءوز شەجىرەمدى زەرتتەي وتىرىپ كوپتەگەن اتا–بابالارىمدى تانىدىم. ارينە جەتى اتامدى بۇرىننان تانيتىنمىن، ونى ماعان اتام ايتىپ بەرىپ وتىراتىن. ءبىراق مەن جەتى اتاعا دەيىن كىمنەن تاراعانىمدى انىقتاپ بىلە الدىم.

قازاقتا ون ءۇش اتادان اسقاندا رۋلاس، بىرنەشە رۋلاس بىرىگىپ تايپا، بىرنەشە تايپا بىرىگىپ ءجۇز بولىپ قالىپتاسادى ەكەن. مىنە، مەن 21 اتامدى تانىدىم، ياعني رۋلاستارىمدى ءبىلدىم. /3 – قوسىمشا/

شەشىمىم: ءار قازاق ازاماتى جەتى اتاسىن ءبىلۋى شارت، ءوز جەتى اتامدى تاني وتىرىپ /4 – قوسىمشى/، قازىرگى جاستارعا ۇلگى بولا لام دەپ سەنىممەن قارايمىن.

قولدانىلعان ادەبيەتتەر

1. نىعمەت مىڭجان «قازاقتىڭ قىسقاشا شەجىرەسى» الماتى 1994 جىل
2. ءابىلعازى «تۇرىك شەجىرەسى» الماتى. 1992 جىل
3. وسەرحان قاجى ماقاي ۇلى «شاكۋ بابا شەجىرەسى» ۋلاانبااتار قالاسى. 2015 جىل
4. راحمەت ۇلى شىناي «مونگوليا قازاقتارىنىڭ اتا-تەك شەجىرەسى» ولگيي. «باسپاگەر» 1997 جىل

---