«مەنىڭ توپىراعىم» مەنىڭ قولىمدا قالىپ ەدى...
(ەستەلىك)
ءوزىم ولەڭ دەگەن ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسىن تۇسىنەر-تۇسىنبەستەن جۇمەكەن اتىمەن تانىسقانىم ءالى ەسىمدە. التىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىم. جاڭا جىل الدىنداعى مەكتەپ ومىرىنە ءتان قاربالاس.
ءبىزدىڭ سىنىپقا پەداگوگيكالىق پراكتيكادان وتۋگە گۋريەۆ پەدينستيتۋتىنان كەلگەن رايا عاتاۋوۆا دەگەن پراكتيكانت كلاسس جەتەكشىلىك ەتىپ، ءارى تاريح پانىنەن ساباق بەرىپ جۇرگەن. شىرشا مەرەكەسىنە ارنالعان قويىلىمعا شاعىن سەناريي تابىڭدار دەپ وزىمىزگە تاپسىردى. سول كەزدەگى «قازاقستان پيونەرى» دەگەن گازەتتەن شاعىن قويىلىم تاڭداپ، اپايعا كورسەتىپ ەدىك، كەيىپكەرلەردىڭ ءرولىن ءوزارا كەلىسكەندە، ماعان اتەشتىڭ ءرولى ءتيدى. ريزا بولماعانىمدى بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ ۇندەمەدىم، ءبىراق ۇيگە كەلگەن سوڭ اكەمە ايتتىم. اكەم مارقۇم وسى مەكتەپتىڭ باستاۋىش كلاسىنا ساباق بەرەتىن. شىنىمەن ناشار رول بولسا، اپايعا ايتىپ، اۋىستىرىپ بەرەر ەدى دەگەن ءۇمىتىم دە جوق ەمەس. اكەم بولسا، «كەرەمەت كوستيۋم تىكتىرىپ بەرەمىن، باس جۇلدەگە يە بولاسىڭ، ونىڭ نەسىنە رەنجيسىڭ» دەپ كوڭىلىمدى كوتەرە جاۋاپ بەردى. مەن اكەمنىڭ ايتقانىمەن كەلىستىم، دەرەۋ ۇيدە جاتتىعىپ، رولگە دايىندالدىم. اكەم ايتقانداي، ەشكىمدە بولىپ كورمەگەن اتەشتىڭ ماسكاسى، كوستيۋمى دايىن بولعاندا، قۋانعانىم-اي. اينانىڭ الدىنا بارسام — اينىماعان قىزىل الا قوراز ماعان قاراپ تۇر! سونىمەن، نە كەرەك، كەش اياقتالدى — باس جۇلدە ماعان بەرىلدى. «ءوز كوزىممەن» ج.ناجىمەدەنوۆ دەگەن كىتاپتى سىيعا الدىم.
ماعان بەيتانىس اقىننىڭ اۋىلداس بولىپ شىققانىن، جەڭگەممەن ءبىر مەكتەپتە وقىعانىن ەستىگەندە، قيال الەمىنە كىرگەندەي اسەردە بولدىم. ويتكەنى، مەنىڭ اۋىلداستارىم، سول كەزدەگى مەنىڭ بالاڭ ۇعىمىمدا تەك قانا قاراپايىم ادامدار بولۋى كەرەك سياقتى. سوندا كىم ءبىلسىن، اقىندار نەمەسە باسقا ونەر ادامدارى قايدان وسىپ-ونەتىنىن؟! مەكتەپ بويىنشا جۇرگىزىلەتىن فاكۋلتاتيۆتىك ساباقتاردان مەن ادەبيەت ساباعىنا دا قاتىساتىنمىن، بەرگەن تاپسىرمانىڭ ىشىندە ماعان ۇنايتىنى — 2-3 شۋماق ولەڭ شىعارۋ بولاتىن. ءوزىمنىڭ توڭىرەگىمدەگى ەكى-ۇش دوسىما دا سولاردىڭ اتىنان تاپسىرمانى ورىنداپ جىبەرەتىنمىن. ءوز ولەڭىم مەكتەپتىڭ قابىرعا گازەتىنە شىعا باستاعان كەز ەدى. مەن ولەڭ شىعارىپ بەرگەن قىزدار دا بەستىك باعا الاتىن. ول كەزدە ءبىز نەگىزىنەن وقۋلىقتا بار اۆتورلارعا ەلىكتەپ، سولاردىڭ وقۋلىقتا قامتىلعان تاقىرىپتارى توڭىرەگىندە جازامىز عوي، باياعى. ءيا، جاڭا جىل كەشىندەگى باس جۇلدەگە العان سىيلىعىم مەنى ارمان جولىنا جەتەلەگەندەي بولدى. مەن گازەت-جۋرنالداردان ولەڭ، كوركەم شىعارمالاردى، ماقالالاردى وقي باستادىم. مەكتەپ بىتىرگەندە جۋرناليست بولۋعا تالپىنىس جاسادىم. ءسويتىپ، الماتىعا — اۋىلدان الىپ شىققان ادرەسپەن جۇمەكەن اعانىڭ ۇيىنە كەلىپ، قيالداعى كەيىپكەرمەن تانىستىم. وتىرسام دا، تۇرسام دا قارايمىن — اعانىڭ ءار قيمىلى ماعان اۋليەدەي كورىنەدى. ءبىر وزگەرمەيتىن جايلى مىنەزى، ۇيگە ءجيى كەلەتىن دوس-جاراندارىمەن، اۋىلداستارىمەن جاراسىمدى ءازىل-قالجىڭى شاڭىراقتى ءاردايىم شاتتىققا تولتىرىپ تۇراتىن. وسى شاڭىراقتا مەن قالا تىرشىلىگىنە ءتان ەرەكشەلىكپەن قاتار ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ قارىم-قاتىناسىندا قالىپتاسقان ايرىقشا سىپايىلىق پەن كەرەمەت ءبىر ۇندەستىكتى بايقادىم.
ءبىر بايقاعانىم — اعانىڭ جۇمىستان كەلگەنىنە بالالارىمەن قوسا ءبارىمىز قۋاناتىنبىز. كەلگەن بويدا كىپ-كىشكەنتاي سايدانى كوتەرىپ الاتىن، ەگەر بالانى بىرەۋمىز قولىمىزعا الىپ جۇرسەك — «ءناسىپ، انا قارا قىز مەنىڭ ءاپپاعىمدى كوتەرىپ الىپتى، قاراشى — قانداي كونتراست» دەيتىن. ءناسىپ اپام «قىزداردى رەنجىتىپ الارسىڭ، ولاي دەمە» دەپ بايەك بولاتىن. قالادا بەس بالاسى بار ءۇيدى سيرەك كەزدەسەدى دەسەك، سول بەس بالاعا ءبىز قوسىلدىق. كەشكىلىك جاتار ۋاقىتتا ءۇش بولمەدە توسەك سالىنباعان جەر قالمايتىن. اعانىڭ تۇندە ۇيىقتاماي ولەڭ جازعان ۋاقىتتا بالكوندا تۇرىپ «بەلامور» تارتاتىنىنا، اس ۇيدە نە ءوز بولمەسىندە تاڭعا شام جانىپ تۇراتىنىنا دا ۇيرەندىك. ءوز باسىنان شابىت اسەرىن وتكىزبەگەن ءبىز ءۇشىن اقىننىڭ جاس بالاشا شالىقتاي جىميعانى دا قىزىق كورىنەتىن. ەرەكشە نۇرلانىپ وتىراتىن. ءبىر ۋاقىت ەشكىمدى كورمەي، بايقاماي وتىرعانداي بولاتىن. اپام بولسا اعانىڭ مۇنداي ساتتەرىن اق كەپتەردىڭ بالاپانىن الاقانىندا ايالاعانداي كۇي كەشەتىن - قاس-قاباعىنا قاراپ، ءۇي ىشىندە بالالاردى جاز بولسا — پارككە نە بوتانيكالىق باققا (ەرەسەكتەۋ بىرەۋىنە ىلەستىرىپ) شىعارىپ سالاتىن، قىستا سىرعاناققا، كينوتەاترعا جىبەرەتىن. ال مۇمكىندىك بولماعان كەزدەرى — اعانىڭ بولمەسىن ىلگىشپەن كىلتتەپ، اياعىنىڭ ۇشىمەن جۇرەتىن. اركىم وزىمەن ءوزى، ءبىر ساتكە مامىراجاي ءبىر تىنىشتىق ورناعانى سونداي، بالالى ۇيگە ۇقساماي قالاتىن. اپامنىڭ سول كەزدەردەگى ەڭ باقىتتى ساتتەرىن كەيدە ويلاپ وتىرسام — اۋىلدان جىلما-جىل ارمان ارقالاپ اعىلىپ كەلىپ جاتقان اعايىندى بىلاي قويعاندا، جەرلەستەردىڭ بالالارىن بىرەۋىن الالاماي كۇتىپ-باعىپ، ءجون ايتىپ وتىراتىنى — ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ۋازىرلىك-دانالىعى ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن ايەل-اناعا ءتان قاسيەتى وعان دارىعان قۇدىرەتتىڭ سىيى ەكەن. ەكى جاقسى قوسىلمايدى دەگەن بار عوي. اعا ەرتە كەتە باردى. اپاما امانات ارقالاتىپ كەتتى.
امانات دەگەننەن شىعادى.
سەكسەنىنشى جىلداردىڭ وزىندە وقىعان قازاق جاستارىنىڭ پاتەر جالداماعانى كەمدە-كەم شىعار. ال، جۇمىسشى جاستاردىڭ بۇل جاعىنان العاندا بىزگە قاراعاندا ءحالى ءتاۋىر. ولارعا ارنالعان جاتاقحانالار بولاتىن. پاتەر جالداپ الماتى شانحايلارىنىڭ بىرىندە تۇرىپ جاتتىق. قوجايىنىمىز ءجايلى بولعانىمەن، ءيتى قاباعان، تانىمايتىن ادامدى قاقپاعا جولاتپايدى. ونىڭ ۇستىنە شانحايداعى ۇيلەردىڭ ورنالاسۋى قىزىق بولاتىن. پاتەر جالداۋشى ءبىز بولساق قوجايىننىڭ اۋلا-قوراسىنىڭ تۇكپىرىنە ورنالاسقان ەسكى جەر ۇيدە (ىرگەتاسسىز سالىنعان اتامزامانعى ءبىر بولمە) تۇراتىن ەدىك. ول جەر ءۇي كورشى قوجايىننىڭ اۋلاسىنداعى سونداي جەر ۇيمەن ىرگەلەس بولاتىن، اراسىن سىم شارباق قانا ءبولىپ تۇرۋشى ەدى. سوندا پاتەر جالداۋشىلار بىر-بىرىمەن شارباق ارقىلى شەكتەسەتىن. سول جىلعى كۇز جاڭبىرلى بولىپ، سۋىق ەرتە ءتۇستى. ەكى بالامەن دەمالىستا وتىرعام. ۇيگە وت جاعامىز. تاڭەرتەڭ كۇندەگىشە وت جاعىپ، بالالاردى كيىندىرىپ، اۋلاعا شىعارسام — كورشى اۋلانىڭ شارباعىنان قاراپ تۇرعان جۇمەكەن اعا مەن ءناسىپ اپامدى كورىپ العاشىندا قورقىپ كەتتىم. سەبەبى — اۋىلدان الدەقانداي حابار كەلىپ، مەنى ىزدەدى مە دەگەن قورقىنىشتى وي كەلدى باسىما.
اعانىڭ جۇرەك اۋرۋىنا شالدىققانىنا ءتورت ايدىڭ ءجۇزى بولعان. دارىگەردىڭ نۇسقاۋىمەن رەجيم، ديەتاعا قاتتى كوڭىل ءبولىپ جۇرگەنىن بىلەتىنمىن. اپام ول كىسىنى وزدىگىنەن ەشقايدا جىبەرە قويمايدى، ءارى اعا تاياققا سۇيەنىپ جۇرەتىن بولعان. «ءجۇرۋدى قايتادان ۇيرەندىم» دەگەن كۇلىپ. مەنى ەكى بالامەن بىرگە ۇيلەرىنە الا كەتتى.
ءمان-جايدى جولدا تۇسىندىرگەن اپام «ەكى كۇن ىزدەپ زورعا دەگەندە تاپتىم. كورشىلەرىڭنىڭ ءبارى ورىس، اتىڭدى ەشكىم بىلمەيدى. زورعا دەگەندە ءيتى جوق كورشىڭنىڭ پاتەرشىلەرىنەن سۇراپ تاپتىم، ساعان تاپسىرما بەرۋگە كەلدىك، بالالارىڭدى الا ءجۇر، ءبىزدىڭ ۇيگە بارايىق» دەيدى، ءارى ۋاقىتتىڭ وتە تىعىز ەكەنىن ەسكەرتتى. اعانىڭ ءوز اۋزىمەن ايتقانى، «شىراق، سەنى ىزدەپ تاپقانىم، ءقازىر دەمالىستاسىڭ، قىزمەتىڭنىڭ رەداكتور ەكەنىن بىلەمىن («قاينار» باسپاسىندا كىشى رەداكتور بولىپ ىستەيتىنمىن)، ماشينكا باسۋعا ارلانبا، اقشاڭدى تولەيمىن، ونىڭ ۇستىنە سەن قاتەسىز باساسىڭ عوي، ماشينكادان كەيىن وقۋعا ۋاقىت شامالى، ءارى ءوزىم قاتە كورسەم رەنجيمىن» دەدى، اڭگىمەسىنىڭ اياعىن قالجىڭعا سۇيەپ، «بەتىنە — وتىز تيىن» دەدى. مەن وعان قىزاراقتاپ، «اقشا كەرەگى جوق» دەيمىن. ۋاقىتتىڭ تىعىزدىعىن ءوز باسىم باسپا وندىرىسىنە قاتىستى دەپ ءتۇسىندىم. سودان اعانىڭ ۇيىنەن شاي ءىشىپ، اپام مەنى ەكى بالامەن ۇيگە الىپ كەلدى، قولجازبانى دا الا كەلدىك. ماشينكا باساتىن، جۇمىس ىستەيتىن جاعدايىمدى كورىپ اپام قاتتى الاڭدادى. اۋىزعى ۇيدەن كىرەتىن جالعىز بولمەنىڭ ۇزىنا بويىنا ەكى ادامدىق كەرەۋەت، كولدەنەڭ سالىنعان شاعىن پەش جانە قازاندىق قانا سىيىپ تۇر، قاراما-قارسى قابىرعادا — توڭازىتقىش، كيىم-ىلگىش، كىتاپ شكافى، مانەج ورنالاسقان. ورتادا قىزىم ۇيىقتايتىن بەسىك-اربا (كولياسكا) مەن قولدان جاسالعان الاسا ستولدا «وپتيما» ماشينكا تۇراتىن. الگىنى كورىپ اپام — «بالالاردىڭ قولى جەتەدى ەكەن. قولجازبانىڭ كوشىرمەسى جوق ەدى، بەتى جوعالىپ كەتپەسىن، مەن مازمۇنىن كوشىرىپ الايىن، بالالار كىشكەنتاي عوي» دەپ قاتتى ابىرجىدى. قولجازبانى پاراقتاپ مازمۇنىمەن سالىستىرا وتىرىپ، اعا جازعان مازمۇنىن كوشىرىپ شىقتى. «ءتورت اي بويى اۋىرسا دا رەانيماسيادان شىققاننان كەيىن دامىل تاپپاي، دارىگەرلەردىڭ كوزىن الا بەرىپ، رەجيمگە باعىنباي باس-اياعىن جيناقتاپ ەدى، ەنەم ەكەۋمىزگە «قالامپىردى تابىڭدار، مەن وزىمە ءتيىستىسىن ءبىتىردىم» دەگەن سوڭ سەنى ەكى كۇن بويىنا شامامەن ىزدەپ تاۋىپ ەدىك. ەندى ساعان جاعداي جاسايىن، بالالارىڭدى اپام قارار، ۇيگە الىپ كەل، ۇيدە وتىرىپ باسارسىڭ» دەپ ءوتىنىش ايتتى. مەن بولسام، «بالالار قاعازعا تيمەيدى، ولار ۇيرەنگەن، ونىڭ ۇستىنە جولداسىم دا كومەكتەسەدى، ماشينكانى ول دا وتە ساۋاتتى باسادى» دەپ اقتالىپ جاتىرمىن. سونىمەن نە كەرەك، اعانىڭ وتىنىشىمەن جەدەلدەتىپ، العاشقى 130 بەتتى ماشينكاعا باسىپ اپارىپ بەردىم، ءۇيدىڭ ءىشى تىپ-تىنىش. مۇنداي تىنىشتىق اعا ولەڭ جازعان نەمەسە بىرەۋ اۋىرىپ قالعان كەزدە عانا ورنايتىن. وعان ۇيرەنگەنبىز. اعا بولسا بالالار بولمەسىنىڭ تەرەزەسىنەن سىرتقا قاراپ ءۇنسىز تۇر ەكەن. قارسى الاڭداعى ىرگەسى كوتەرىلىپ جاتقان ۇيدەن جاڭا پاتەر الامىن دەپ كۇتىپ جۇرگەن كەزى بولاتىن...
...سول كۇندەردىڭ بىرىندە ءتۇس كورىپپىن. اعا ارمانداعان ءۇيدى العان ەكەن دەيمىن. ءبىراق الگى الاڭنان ەمەس، قالانىڭ سىرتىنداعى قارا سىرمەن بويالعان كەڭ شارباقتىڭ تورىندە وقشاۋ ورنالاسقان بيىك ءۇي. ىشىنە كىرسەم، ەدەنى جەر. ءارى بولمەلەرى قۋىس-قۋىس پا، ءبىرتۇرلى. ءۇي ىشىندەگى بۇيىمدارى دا كور-جەر، كوڭىلدى قۇلازىتادى. ۇيدەن شىعىپ، قايتايىن دەيمىن. مەنى ەشكىم شىعارىپ سالماعانىنا تاعى دا تاڭ قالدىم. شارباقتىڭ ىشىندە كىشكەنتاي عانا ستولدا بىردەڭە ساتىپ جاتىر ەكەن، ءبىزدىڭ اۋىلداعى ەكى اپاي — ەكەۋىنىڭ دە اتتارى التىن، «جۇمەكەنگە كىرىپ-شىققالى كەلدىك» دەپ ءجۇزىم ساتىپ الىپ جاتىر ەكەن...
وسى ءتۇستى كورگەننەن كەيىن كوپ كەشىكپەي باسپالار ۇيىنە كەلگەنمىن، ەكىنشى قاباتتا ورنالاسقان مەكتەپ باسپاسىنا كىرە-بەرىسكە ىلىنگەن سولعىن تۇسىرىلگەن پورترەت پەن ەكى تال قالامپىر گۇلىن انادايدان كوزىم شالدى، بۇل ازالى بۇرىشقا اينالعان سول جاق بوساعاعا كوز ۇيرەنە باستاعانداي ەدى، ءبىراق وسى جولعى اسەردەن جۇرەگىم ەرەكشە شىمىرلاپ، «ول ەمەس، ول ەمەس» دەپ اۋزىما تىعىلا بەردى، سۋرەتتەگى بەينەگە قاراۋعا ءداتىم شىدار ەمەس، تومەنگى جولداعى «سابىر ۇلى» دەگەن جازۋ ەرىكسىز كوزىمە ءتۇستى. ەس بىلگەلى ءوز اجەمنەن كەيىن جاقىن ادامنان ايىرىلۋ دەگەندى باستان كەشپەپ ەدىم. ءدال سول ساتتە الدانىپ قالعان بالانىڭ كۇيىن كەشتىم. «ماعان تەزىرەك باسىپ ءبىتىر دەپ قولجازباسىن بەرىپ ەدى عوي، نەگە كۇتپەدى» دەپ رەنجيمىن. ۋاقىتتىڭ تىعىزدىعى دەگەندە وسىنى ايتقان ەكەن عوي...
ءسويتىپ، ماعان امانات ارقالاتقان «مەنىڭ توپىراعىم» ءومىردىڭ زاڭدىلىعىن ەرىكسىز مويىنداتاتىن، ءومىردىڭ ءمانىن جۇرەكجازبامەن ورنەكتەگەن، اقىننىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان ءارى قولجازبانى جازىپ اياقتاعانعا دەيىن اۋرۋ جۇرەككە دەم بەرگەن شىعارما سىنشىلار قاۋىمىنان دا وقىرماننان دا ءادىل باعاسىن الىپ كەلەدى. زامانىنا قاراي ءار ۇرپاقتىڭ ولەڭگە سۋساعان وكىلى كاۋسارىنان كەرەگىنشە ءسىمىرىپ، ءوز جۇرەگىنىڭ دەرتىنە داۋا تابارى ءسوزسىز. مەن بۇل جەردە اقىن شىعارماسىن تالدايىن دەپ وتىرعان جوقپىن. ءوزىڭ وقى، نيەتىڭ ءتۇزۋ بولسا «مەنىڭ توپىراعىمنان» ءسوزسىز شيپا تابارسىڭ. ايتا بەرسەك، اعا تۋرالى ەستە قالعاندار ەمەس، ەستەن شىقپايتىن ساتتەر تاۋسىلمايدى. كىم بىلەدى، «مەنىڭ توپىراعىمدى» دوستارىممەن بىرگە وتىرىپ وقىماي كەتەم دەپ ويلادى ما ەكەن، كىم ءبىلسىن... ايتارى كوپ سىرعا تولى ءبىر جۇرەك كەنەت توقتادى دا، كوپ وكىنىش، ايىقپاس ساعىنىشقا وراپ كەتە باردى. سول ءبىر تۇماندى، جاڭبىرلى كۇز سۋىق ءارى سۇستى كۇندەردىڭ ءبىرى رەتىندە ەسىمدە قالىپ ەدى.
2004 جىل
You Might Also Like
