وزىندىك ءۇنى بار ەدى
(ەستەلىك)
«...اتام سارىك اقىننان جىر سىڭگەن بە،
جىر تۇسەدى قامىعىپ، كۇرسىنگەندە!
سەندەر مەنى — داڭق ءۇشىن، اتاق ءۇشىن
ولەڭ جازىپ ءجۇر عوي دەپ جۇرسىڭدەر مە.
ءوز ءۇنىم بار، وزىندىك كوزقاراسىم،
الادى اركىم ومىردەن ءوز باعاسىن،
جارىسۋعا كەلگەم جوق جابىلارمەن،
نەگە كەرەك جارىسىپ، وزباعاسىن!» —
دەپ جىرلاعان تۋما اقىن دا دۇنيەدەن ءوتتى.
«قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 1959 جىلعى ءبىر سانىندا گازەتتىڭ تانىستىرۋ بۇرىشىنا «ماعيراش» دەگەن تاقىرىپپەن يرەك لينەيكامەن قورشالعان شاعىن رامكاعا ءتورت ابزاس تانىستىرۋ جانە جاس اقىننىڭ بىرنەشە ولەڭدەرى بەرىلگەن ەكەن. وعان قوسا بەرىلگەن «قىزىلوردا وبلىسى، قارماقشى اۋدانىنىڭ جۇمىسشى سەمياسىندا تۋعان ون جەتى جاسار ماعيراش سارىكوۆا 1957 جىلى وتكەن اقىندار ايتىسىندا جامبىل وبلىسى مەركە اۋدانىنىڭ اقىنى شەكەربەك سادىحانوۆپەن ايتىسىپ جەڭىپ شىقتى دا، 1000 سوم سىيلىق الدى...» دەگەن دەرەكتەن باسقا اقىن ولەڭدەرى نەمەسە شىعارماشىلىعى جايىندا جازىلعان پىكىر نە ارنايى ماقالانى ىزدەگەنمەن تابا المادىم. ءبىر-اق ورتالىق كىتاپحانادان ىزدەۋ ازدىق ەتتى مە، كىم ءبىلسىن.
ولەڭ ولكەسىنە قانشا قۇمار بولسام دا اقىن ەدىم دەگەنىنەن گورى سىر وڭىرىندە تۋعان قاراپايىم قازاقتىڭ قىزى، ەكى ۇلدىڭ اناسى ەدىم دەپ تانىساتىنى سياقتى، ماعيراش اپايدى ءارى قاراپايىم، ءارى ادامگەرشىلىگى مول ايەل زاتى رەتىندە كوبىرەك بىلەدى ەكەنمىن.
اتتەگەن-اي، سىرلاس تا قيماس كۇندەر كەلمەسكە كەتتى، ۋاقىت زۋلاپ تۇسىمىزدان وتە شىقتى. كوڭىلگە قاياۋ سالار سالعىرتتىق پەن سالاقتىقتان تاعى دا بۇل كەلتە عۇمىردىڭ ەرتەڭ دە كۇن بار عوي دەگىزگەن بەيقامدىعىنا كۇلكى بوپ قالا بەردىم. وسىنشاما جاسقا كەلىپ، الاڭسىز ۇيىقتاۋدان قاشان ارىلار ەكەنبىز وسى.
...ماعيراش اپايمەن ارادا وتىز بەس جىل وتكەندە عايىپتان قايتا تابىسىپ، حال-جاعداي ءبىلىسىپ جۇردىك. كوبىنە تەلەفون ارقىلى وتكەن كۇندەردەن ەستە قالعان، كوكەيدەن كەتپەيتىن ساتتەردى، ونى-مۇنىنى اڭگىمەلەپ جۇرەتىنبىز. ەندى، ەندى ناۋقاسىنان ايىعىپ، «كۇننەن كۇنگە جاقسىمىن» دەگەن جالعىز اۋىز ءسوزىن مالدانىپ، ءبىر كىرىپ شىقپاعانىما وكىنىپ وتىرمىن. ەشكىمدى ەشكىم اجال تىرناعىنان قۇتقارا ايمايدى. دەگەنمەن، كوكەيىندە نە كەتتى ەكەن؟ -دەگەن ساۋال كولدەنەڭ كولبەڭدەيدى دە تۇرادى. ەر ازاماتتىڭ ورنىنا جۇرەتىن، ادامگەرشىلىكتى، تەك قانا ادام اتىنا لايىق ۇستانىمدى تۋ ەتكەن كەشەگى قاتار جۇرگەن سىرلاس جاننىڭ سوڭعى بىرەر ايدا توسەك تارتىپ جاتقان كۇندەرىنىڭ بىرىندە جىلدار بويى جەكە مۇراعاتىندا قاتتالىپ جاتقان كەڭەستىك كەزىڭدەگى، ودان بەرگى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى (بازبىرەۋ «اتتىڭ جالى، تۇيەنىڭ قومىنداعى ادەبيەت» دەپ مەنسىنبەيتىن جۋرناليستيكا سالاسىندا قىزمەت ەتكەن سوڭعى جىلدارىنداعى) جيناعان باسپا ءسوز باسىلىمدارىنان دايەكتى دەرەكتەردى كۇتۋشى سىڭلىسىنە ىزدەپ تاپتىرىپ، ءبىر بارعانىمدا، «مىنالاردى وقىپ پا ەدىڭ، ساعان دايىنداپ قويدىم» دەپ قولىما ءبىر توپ ەسكى جۋرنالدار مەن بىرنەشە كىتاپتى ۇستاتىپ جىبەرگەن ەدى. شىنىمدى ايتسام، ءدال سول جىلدارى كۇنكورىس قامىمەن جۇرگەنىمدە كوپ نارسەدەن قۇر قالعانىمدى زەردەلەپ تە ۇلگەرگەنىن اڭعاردىم. «ەسەنبايدى وقى، ونىڭ ولەڭدەرى سەنىڭ ۇستەلىڭدە جاتاتىن كىتاپتاردىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس» دەپ اقىل-كەڭەس بەرگەن بولاتۇعىن. بوزتورعاي اقىننىڭ ولەڭدەرىن جاتقا سوعاتىن ءوزى. اقىنداردىڭ اقىنى سانايتىن.
اقىن ەسەنباي اعا دۇنيە سالدى دەگەندى گازەتتەگى قازانامادان وقىپ، قالاي ايتارىمدى بىلمەي وتىرعانمىن. تەلەديداردان ەستىپ، قامىعىپ وتىرعانىن ايتتى. «قىز نازىمعا تەلەفوننان كوڭىل ايتتىم. توسەك تارتىپ جاتقانىمدى ايتىپ، قادەسىنە قوي بەرىپ جىبەردىم، كەشىرىم سۇرادىم» دەپ قامىعىپ كوزىنە جاس الدى ءبىر بارعانىمدا.
دەنساۋلىق جاراماعان سوڭ، ادەبي ورتادان ءقولۇزىپ، كوپشىلىك تانىستاردان دا بەيحابار ەكەندىگىن، ىلۋدە-بىر باسپا ءسوز بەتىندە جارىق كورگەندەرى مەن تەلەديدارعا شىققاندارى بولماسا، ەشكىممەن سۇحباتتاسپايتىنىن دا ايتىپ ەدى.
ءبىر ولەڭىندە
«ەشكىممەن حابارلاسپاي، ۇيدە جۇرەم مەن ءۇنسىز
وڭاشادا ولەڭ جازام، ول دا ءبىراق ءونىمسىز...
جاننىڭ ءبارى جات سەكىلدى، جاننىڭ ءبارى سەنىمسىز،
ءوستىپ ءجۇرىپ ولە قالسام، قالار ما ەكەم كومۋسىز.
الدەقانداي قاتەر بارداي كۇتىپ جاتقان مەنى ءۇنسىز،
ءۇنسىز ءۇيىم ۇرەيلى ەكەن، ءۇنسىز ءۇيىم كوڭىلسىز.
ۇنسىزدىك تە ۇرەيلى ەكەن، ءۇنسىز ۇيدە كوڭىلسىز،
ءومىر — ءومىر ەمەس ەكەن، دوس-جارانسىز، ەلىمسىز...» دەپ تورىققانىن ولەڭىنە عانا ايتادى.
«نە وقىپ جاتسىڭ، نە جازدىڭ؟» دەپ كۇندە سۇرايتىن. ءبىر جولى «ماعيرا قوجاحمەتوۆانىڭ شىعارماشىلىعى ارقىلى بولەك ءبىر جاڭا الەمدە ءجۇرمىن، وقىرماننىڭ وي تولعانىسى دەپ پىكىر جازسام دەگەن ويىم بار» دەدىم. «ءتىسىڭ باتا قويار ما ەكەن؟ ونىڭ پروزاسى تۇڭعيىق قوي. قولىڭنان كەلمەس» دەدى. كەشىكپەي باسپاسوزگە ارنالعان قولجازبامدى كومپيۋتەرگە تەرىپ، الىپ باردىم. «تانىسىڭىز، سىزگە ۇناماسا، ۇسىنبايمىن» دەدىم. مەن ۇيگە جەتكەنشە وقىپ، تانىسىپ، قوڭىراۋ شالدى. «سەن كادىمگىدەي ءتۇسىنىپ، تالداپسىڭ. ۇنادى. وسى قالپىڭنان تانبا. سالاقسىما.» دەپ اقىلىن ايتتى. بوس ءسوز سويلەگەندى ۇناتپايتىن. اۋەلدەن سولاي بولاتىن.
«تۋعان جەر، كوركىڭ سۇلۋ سىمباتتى انام،
جاسىمنان جىرمەن مەنى قۇنداقتاعان.
بولسا دا بالالىعىم، شالالىعىم،
تورقاداي توپىراعىڭ دا قىمبات ماعان» دەپ جىرلاعان ەكەن ستۋدەنت ماعيراش. تۋعان جەرىنىڭ ءبىر شالعايىنان توپىراق بۇيىرعان اقىن اپامىزدىڭ توپىراعى تورقا، يمانى سالامات بولعاي! اناسىنىڭ اۋزىنان شىققان ءبىر دە ءبىر لەبىزىن جەردە قالدىرىپ كورمەگەن (اناسىنىڭ ايتۋىنشا) ۇلى الماسقا، نەمەرەلەرى ورازمۇحامبەت پەن دىنمۇحامبەتكە، تۋىستارىنا قازا قايىرلى بولسىن! انالارىڭ اسىل ادام ەدى، جىرلارى جەردە قالماسىن. قازىرگى زاماندا اركىمنىڭ سۇراۋشىسى دا، ىزدەۋشىسى دە ءوزىنىڭ جاقىن جاناشىرلارى، سودان سوڭ وقىرماندارى ەكەنىن ەستە ۇستاڭدار، دەمەكپىن!
قاي اقىن بولماسىن، ناعىز اقىن بەلگىلى ءبىر وڭىردە تۋىپ وسكەنمەن، ەلىن جىرلايتىنى بارىمىزگە ايان. ولاي بولسا، ەلىن جىرلاعان اقىن قالامىنىڭ ونىڭ تەبىرەنىسكە تولى جىرلارىنىڭ سانالۋان تاقىرىپتى قامتىعانىنا ارتىندا قالعان مۇراسى — «ستۋدەنت قالامىنان» باستاپ «سىرساندىق»، «مايدا قوڭىر»، «قوس قاعىس»، «ىشكى يىرىمدەر» اتى جىر جيناقتارىنا ەنگەن جىرلارى كۋا. تابيعات قۇبىلىسى، ءومىر فيلوسوفياسى، پەرزەنتىمەن سىرلاسۋ، ومىرمەن مۇڭداسۋ، ت.ت. وسىنداي ءيىرىمى تەرەڭىنە تارتىپ اكەتەر جاقۇت جىرلارىن وقىرماندارىنا اماناتتاپ كەتكەن اقىن اپامىزدىڭ:
...سانالى جاندى بۇل ءومىر سالماعىن سالىپ سىنايدى،
تاۋقىمەت تارتىپ، اششىنى تارتقان دا ءبىراق ءتاۋىر-اۋ... — نەمەسە،
...كەزىگەر نارسە كەزەنگەن كەزىمدە كەلسە دەپ ەدىم،
كەدەرگىلەرگە كەزىگىپ، كەشىگىپ كەلگەن كەمەمىن...» دەگەن جىر جولدارىنان ۇزىندىلەردىڭ ءوزى كۇمبىرلەگەن ساز سوگىپ تۇرعان جوق پا؟ وسىنداي ويدىڭ ءىنجۋ-مارجانى مەن نىساناعا ءدال ءتيىپ جاتقان كۇمىس جەبەگە بەرگىسىز جىرلار جەتكىلىكتى. كۇمىس كەزدىك قىنىندا قالمايتىنى سەكىلدى، حالقىنا:
«جازعىرماس اقىن دەگەن حالىقتى جۇرت،
نايزاعاي جاراتىلىس جارق-جۇرق،
باۋراپ الا جونەلەر جان دۇنيەڭدى،
جالعىز سوزبەن كەۋدەڭدى جارىپ كىرىپ» دەگەن ارناۋلارى ساعىندىرعان وقىرمانىمەن قاۋىشاتىنىنا سەنەيىك. جىردى اسىلعا بالايتىن ادەبيەتشى قاۋىمعا ءبىر امانات وسى.
ەڭ العاش حالقىنىڭ اقىن قىزىن وقىرماندارىنا «ماعيراش» دەگەن تاقىرىپپەن تانىستىرعان بارشانىڭ سۇيىكتىسى «قازاق ادەبيەتى» ارقىلى سىرلاس اقىن اپاسىنا داريا كوڭىل تۇنىعىنان ازىرشە شومىشتەي سىر ايتىپ، ءسوز ارناعان سىرلاسى — قالامپىر كەنجەعالي قىزى، جۋرناليست.
You Might Also Like
-
«...پو پروگراممە كافەدرى گيزاتۋللا مەندىحانوۆ سوۆمەستنو س اسسيستەنتوم، ۆ تو ۆرەميا مينيستروم مياسنوي ي مولوچنوي پرومىشلەننوستي كازسسر ياكوۆوم يۆانوۆيچەم كوستينىم ي سوترۋدنيكامي ۆسەسويۋزنوگو ناۋچن...
