InfoHub Logo

نەگىزى بۇل سىرقاتقا باس كيىمنىڭ قاتىسى جوق جانە ونىمەن تەك بالالار عانا اۋىرمايدى.

1. باس كيىم كيمەي جۇرسە مەنينگيتكە شالدىعادى

بۇل اتا-انالاردىڭ ءتىلازار بالالارىن قورقىتاتىن سۇيىكتى ءاپساناسى. بۇل ءبىزدىڭ سۋىقتا — سۋىق تيەدى، قاتتى سۋىقتا — قاتتى سۋىق تيەدى، كوبىنەسە مەنينگيتكە شالدىعادى دەگەن تۇسىنىگىمىزگە بايلانىستى. ءبىراق شىن مانىندە ولاي ەمەس.

مەنينگيت — مي نەمەسە جۇلىن قابىعىنىڭ قابىنۋى. مۇنداي قابىنۋدىڭ سەبەپتەرى:

— ۆيرۋستار. مەنينگيت تۇماۋ، ۇشىق، قىزىلشا، ءپاروتيتتىڭ (قۇلاق ءتۇبى بەزدەرىنىڭ شوشىنۋى) اسقىنۋىنان پايدا بولۋى مۇمكىن.

— باكتەريالار. اۋرۋ تۋدىراتىن «ارنايى» مەنينگوكوكك باكتەريالارى بولادى. ونىڭ ۇستىنە باسقا دا باكتەريالىق جۇقپالار، مىسالى تۋبەركۋلەز، پنيەۆموكوكك جانە گەموفيلدى جۇقپالار دا مەنينگيتتىڭ مەڭدەي تۇسۋىنە الىپ كەلەدى.

— قاراپايىم ساڭىراۋقۇلاقتار مەن پارازيتتەر. اعزالاردىڭ مۇنداي تۇرلەرىنىڭ ءبارى اعزادا ەمدەلۋى قيىن مەنينگيت سىرقاتىن تۋدىرادى.

مەنينگيت كوبىنەسە اۋا-تامشىلى جولمەن بەرىلەدى. ءبىراق كەيبىر باكتەريالار مەن قاراپايىم پارازيتتەر اعزاعا جۇقپالى سۋ نەمەسە تاماق ارقىلى ەنۋى مۇمكىن.

قۇلاق مۇزداعاندا نەمەسە جالاڭباس جۇرگەندە مەنينگيت بەرىلمەيدى.

الايدا، ەگەر قاتتى جاۋراپ قالعان سەبەپتى يممۋندىق قورعانىس السىرەسە جانە ءدال سول ساتتە اعزا باكتەريامەن نەمەسە ۆيرۋسپەن بەتپە-بەت كەلىپ قالسا،  مەنينگيتكە شالدىعۋ ءقاۋپى پايدا بولادى.

2. مەنينگيتتەن ادام ولمەيدى

بۇل دا وتىرىك. مەنينگيت — وتە ءقاۋىپتى سىرقات. ارينە، كوپ جاعدايدا ول اۋرۋدى قوزدىرۋشىعا جانە ناۋقاستىڭ جاعدايىنا بايلانىستى. ۆيرۋستى مەنينگيتتەر باكتەريالىق مەنينگيتكە قاراعاندا cىرقاتى جەڭىلىرەك وتەدى.

باكتەريالار اسەرىنەن پايدا بولعان مەنينگيتتەر كەيدە وتە ءقاۋىپتى جاعداي — سەپسيسكە الىپ كەلەدى. بۇل كەزدە مەنينگوكوككتار وتە ءقاۋىپتى بولادى. ولار تەز مەڭدەپ كەتەتىن مەنينگيت تۋدىرادى دا، ادام بىرنەشە ساعاتتىڭ ىشىندە ءولىپ كەتۋى مۇمكىن.

سىرقاتتىڭ اۋىر وتۋىنە بايلانىستى باكتەريالى مەنينگيتكە شالدىققان ءاربىر ونىنشى ادام قايتىس بولادى.

3. مەنينگيت — بالالاردىڭ سىرقاتى

جوق، مەنينگيتپەن بالالار دا، ەرەسەكتەر دە اۋىرادى. ءبىراق كىشكەنتاي بالالاردىڭ، كارى كىسىلەردىڭ جانە يممۋنيتەتى تومەندەپ كەتكەن (ۆيچ-جۇقپاسى نەمەسە حيميالىق ەم سالدارىنان) ادامدارىڭ بۇل سىرقاتقا شالدىعۋ ءقاۋپى جوعارى. ونىڭ ۇستىنە كىشكەنتاي بالالارعا، كوبىنەسە وعان قارسى ەكپە سالىنبايدى. ناتيجەسىندە، ولار ەرەسەكتەرگە قاراعاندا ون ەسە ءجيى اۋرادى.

مەنينگيت جاڭا تۋعان، ءالى ءبىر ايعا دا تولماعان نارەستە ءۇشىن وتە ءقاۋىپتى. كەلەسى ءقاۋىپتى جاس — ءسابيدىڭ ۇشتەن سەگىز ايعا دەيىنگى كەزەڭى.

4. مەنينگيت — باستىڭ قاتتى اۋرۋى

راسىمەن دە باس اۋرۋى — مەنينگيتتىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى. ءبىراق، تەك بۇل عانا ەمەس. سىرقاتتىڭ ءوتۋى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى ول مەنينگيتتىڭ تۋۋ سەبەبىنە بايلانىستى.

بالالار مەن ەرەسەكتەردە دە سىرقات ءارتۇرلى ءوتۋى مۇمكىن. بالالاردىڭ مەنينگيتى ەرەسەكتەردىكىنە قاراعاندا قاۋىپتىرەك. ويتكەنى ونى كىشكەنتاي بالالاردان، اسىرەسە ءتىلى شىقپاعان نەمەسە ويىن ايتا المايتىن بالالاردان انىقتاۋ قيىن.

بالالارداعى مەنينگيتتىڭ جالپى بەلگىلەرى:

— مازاسىزدىق.

— تاماقتان باس تارۋ.

— جوعارى تەمپەراتۋرا.

— السىزدىك، سىلبىرلىق، ۇيقىشىلدىق.

— قۇسۋى مۇمكىن.

ياعني بۇل بەلگىلەر ادەتتەگى سۋىق تيۋدەن ۋلانۋعا دەيىنگى كەز كەلگەن سىرقات كەزىندە دە پايدا بولۋى مۇمكىن.

ەرەسەكتەردەگى مەنينگيت بەلگىلەرى:

— جوعارى تەمپەراتۋرا.

— باس اۋرۋى.

— مويىن بۇلشىقەتتەرىنىڭ قاتايۋى. قاتايۋ – دەنەنىڭ يكەمگە كەلمەي، سىرەسىپ قالۋى. ناۋقاس ءبىر قالىپتى جاتادى، وعان موينىن بۇراۋ قيىنعا سوعادى.

— جارىقتان جاسقانۋ. جارىق كوزدى تىتىركەندىرىپ، باس اۋرۋىن كۇشەيتەدى.

— ادامدى وياتىپ الۋدىڭ ءوزى قيىن بولاتىن ۇيقىشىلدىق.

— جۇرەك اينۋ جانە قۇسۋ.

مەنينگوكوكك جۇقپاسىنىڭ نەگىزگى بەلگىسى – وزىنە ءتان گەمورراگيكالىق بورتپە. مۇنداي بورتپەلەر قان تامىرلارىنىڭ جارىلۋىنا نەمەسە كوگەرۋگە ۇقسايدى. ولار اۋەلى جۇلدىزشاعا ۇقساس كىشكەنتاي بولىپ، كەيىن بىرتىندەپ ۇلكەيىپ، داققا اينالادى. ەگەر ونداي بورتپەنىڭ ءۇستىن باسسا، ول اعارمايدى.

كەيدە سىرقاتتى انىقتاۋ ءۇشىن «ستاقان ءادىسىن» قولدانادى. ول ءۇشىن ءمولدىر ستاقاندى الىپ، ونىمەن بورتپە شىققان تەرىنىڭ ءۇستىن باسۋ كەرەك. ەگەر داق اينەكتىڭ ارعى جاعىنان كورىنىپ تۇرسا، ەم-شاراسىن تەزىرەك باستاپ كەتۋ ءۇشىن جەدەل جاردەم شاقىرعان ءجون.

ديسپەچەرگە ناۋقاستا سونداي بورتپە بار ەكەنىن ايتۋ ماڭىزدى. بۇل تەز ارادا ارەكەتكە كوشۋگە كەرەك ەرەكشە جاعداي.

5. مەنينگيتتىڭ ەمى جوق

ءبارى مەنينگيتتىڭ تۇرىنە بايلانىستى.

— ۆيرۋستى مەنينگيتتەر ادەتتە وزدىگىنەن كەتەدى. ويتكەنى ۆيرۋسقا قارسى اسەرلى دارىلەر كوپ ەمەس. ەگەر مەنينگيت، مىسالى تۇماۋ نەمەسە ۇشىق ۆيرۋسىنان پايدا بولعان بولسا، وندا دارىگەرلەر ارنايى ۆيرۋسقا قارسى دارىلەردى قولدانۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇل ەرەجەدەن گورى ەرەكشە جاعدايعا كوبىرەك كەلەدى.

— باكتەريالدى نەمەسە ساڭىراۋقۇلاقتى مەنينگيتتەر انتيبيوتيكتەردىڭ كومەگىمەن ەمدەلەدى.

قالاي بولعاندا دا مەنينگيتتى دارىگەردىڭ باقىلاۋىمەن ەمحانادا ەمدەيدى. انتيبيوتيكتەردەن وزگە ينفۋزيالىق ەم-شاراسى – سۋ تەڭگەرىمىن ۇستاپ تۇرۋعا كومەكتەسەتىن قورەكتىك ەرىتىندىلەردى ەنگىزۋدى دە قولدانادى. سونداي-اق ميدىڭ ءىسىنۋىن تومەندەتەتىن دارىلەر، تىنىس الۋ كەزىندە قيىندىق تۋسا، وتتەگى ماسكالارىن تاعايىندايدى. ناۋقاسقا جەڭىل بولۋ ءۇشىن اۋرۋدى باساتىن جانە قۇسۋدى توقتاتاتىن دارىلەردى پايدالانادى.

6. مەنينگيتپەن تەك كەدەي ەلدەردە اۋىرادى

تىرشىلىك ەتۋ دەڭگەيى تومەن كەيبىر ەلدەردە مەنينگيتپەن راسىندا كوبىرەك جانە جيىرەك اۋىرادى. نەگىزى، مەنينگيت — سيرەك كەزدەسەتىن جۇقپا. ءبىراق ونىڭ بار ەكەنىن ۇمىتىپ كەتۋگە دە بولمايدى. 

مەنينگوكوككتىق مەنەنگيتتىڭ الەمدىك تاراۋى (2009 گ.)
قىزىل ءتۇس - مەنينگيتتىك بەلدەۋ
قوڭىر ءتۇس - ەپيدەميالىق ايماق
سۇر - اندا-ساندا كەزدەسۋ

ەرەسەكتەردىڭ 5-تەن 10%ء-ى مەنينگوكوكك تاراتۋشى، ءبىراق ونىمەن اۋىرمايدى. ەسەسىنە، باسقالارعا جۇقتىرۋى مۇمكىن. ەگەر ادامدار بىر-بىرىمەن تىعىز تىرشىلىك ەتەتىن بولسا، وندا ونى تاراتۋشىلاردىڭ سانى 60%-عا دەيىن ارتادى. سوندىقتان سىرقاتتى جۇقتىرىپ الۋ ءقاۋپى شاعىن ايماقتا كوپ ادامنىڭ جينالاتىن جەرلەردە: بالاباقشالاردا، مەكتەپتەردە، كازارمالاردا جوعارى بولادى. 

7. مەنينگيتكە قارسى ەكپە جوق

مەنينگيتتىڭ بارلىق قوزدىرۋشىلارىنان 100% قورعايتىن ەكپە بولمايدى. ءبىراق كەيبىر ۆيرۋستار مەن باكتەريالارعا قارسى ەكپەلەر بولادى.

مەنينگوكوككقا قارسى ەكپە

مەنينگوكوككتار — اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي مەنينگيت تۋدىراتىن باكتەريالار. بۇل باكتەريالاردىڭ بىرنەشە ءتۇرى بولادى. ولاردىڭ بىرەۋىنەن نەمەسە بىرنەشەۋىنەن قورعايتىن ەكپەلەر بولادى. قازاقستاندا مەنينگوكوككا قارسى پروفيلاكتيكالىق ەكپە مىندەتتى ەكپەلەر تىزىمىنە ەنبەيدى. تەك ەپيدەميولوگيالىق كورسەتكىشتەر (اۋرۋ تارالعان جەردە) بويىنشا عانا ەكپە سالىنادى. جانە جەدەل قىزمەتكە جىبەرىلەتىن اسكەرگە شاقىرىلعاندارعا ەكپە سالدىرۋعا كەڭەس بەرەدى. ءبىراق جەكە ورتالىقتادا بالالارعا دا، ەرەسەكتەرگە دە ەكپە سادىرىپ الۋعا بولادى.

پنيەۆموكوككقا قارسى ەكپە

پنيەۆموكوكك مەنينگيتتىڭ سەبەبى بولۋى مۇمكىن. بۇل ەكپەنىڭ ۇلتتىق كۇنتىزبەگە ەنگىزىلگەنىنە كوپ بولا قويعان جوق. دەمەك، مۇنى بالالارعا جوسپار بويىنشا سالادى، ال ەرەسەكتەر ەكپەنى ءوز ەرىكتەرىمەن الادى.

گەموفيلدى جۇقپاعا قارسى ەكپە

ول ۇلتتىق كۇنتىزبەگە ءالى ەنگىزىلگەن جوق، بۇرىنعىداي ادامداردىڭ ءوز جاۋاپكەرشىلىگىندە قالدى. ونى سايكەس ليسەنزياسى بار ورتالىقتاردا سالدىرۋعا بولادى. ول كەيبىر بىرىكتىرىلگەن ۆاكسينالار (بۇل ءبىر مەزەتتە بىرنەشە اۋرۋدان قورعايتىن ۆاكسينالار) قۇرامىندا بولادى.

تۇماۋعا قارسى ەكپە

جىل سايىن ەگىلەدى. ۆاكسينانى ەرەسەكتەر مەن بالالار وزدەرىنە قالاي ىڭعايلى جانە قالاي ۇنايدى، سوعان سايكەس تەگىن جانە اقىلى تۇردە سالدىرا الادى. ەكپە تۇماۋدىڭ، سونىڭ ىشىندە مەنينگيتتىڭ اسقىنىپ كەتۋ ءقاۋپىن ايتارلىقتاي تومەندەتەدى. 

قىزىلشا مەن پاروتيتكە قارسى ەكپە

ۆاكسيناسيالاۋدىڭ ۇلتتىق كۇنتىزبەسىنە ەنگەن، ول قىزامىقتان دا قورعايدى. بالالارعا جوسپار بويىنشا سالىنادى. ەكپە سالىنباعان ەرەسەكتەر ونى ءوز بەتتەرىنشە سالدىرۋلارى كەرەك.

8. مەنينگيتتەن كەيىن مۇگەدەك بولىپ قالادى

باكتەريالىق مەنينگيتتەن كەيىن ساۋىققان ادامداردىڭ 20%ء-ى مۇگەدەك بولىپ قالادى. بۇل وتە كوپ. مەنينگيتتىڭ كەڭ تاراعان اسقىنۋلارى – ەستۋ قابىلەتىنىڭ تومەندەپ، مۇلدەم ساڭىراۋ بولىپ قالۋ.

مەنينگيتتىڭ باسقا اسقىنۋلارى:

— جادىنىڭ بۇزىلۋى.

— ۇيرەنۋدەگى قيىندىقتار.

— ميدىڭ زاقىمدالۋى.

— ءجۇرىس پەن كوورديناسيانىڭ بۇزىلۋى.

— قۇرىسۋ.

— بۇيرەك جەتىسپەۋشىلىگى.

— ەسەڭگىرەۋ.

— اياق-قولدان ايىرىلۋ. كەيدە ميدى عانا ەمەس باسقا دەنە مۇشەلەرىن دە زاقىمدايتىن مەنينگوكوكك جۇقپاسىنىڭ كەسىرىنەن اياق-قولدى كەسۋگە تۋرا كەلەدى.

— ءولىم.

9. مەنينگيتپەن اۋىرماۋ ءۇشىن سۋىق تيگىزبەۋ كەرەك

بۇل سوزدە ءبىراز شىندىق بار: جرۆي (سونىڭ ىشىندە تۇماۋ) مەن مەنينگيتتىڭ الدىن الۋ شارالارى بىر-بىرىنە قاتتى ۇقسايدى. باكتەريا نەمەسە ۆيرۋس جۇقتىرىپ الماس ءۇشىن:

— قولدى سابىنمەن ءجيى جانە مۇقيات جۋىپ ءجۇرۋ كەرەك. اسىرەسە جرۆي بەلەڭ العان كەزەڭدەردە.

— سىرقات ادامدارمەن ارالاسپاۋ كەرەك.

— اۋىرماس ءۇشىن نەمەسە دەنساۋلىققا كوپ نۇقسان كەلتىرمەي ساۋىعىپ كەتۋ ءۇشىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ كەرەك.

ءبىراق ەڭ باستى شارا — باكتەريالار مەن ۆيرۋستاردان قورعايتىن بارلىق قولجەتىمدى ەكپەلەردى سالدىرۋ.

---