InfoHub Logo

تاربيە بەرۋ مىندەتتەرى.

1. ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ.
2. ەڭبەككە باۋلۋ تاربيەسىن بەرۋ.
3. ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
4. اقىل-وي  تاربيەسىن بەرۋ.
5.  جەكە جانە قوعامدىق گيگيەنالىق داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ جانە دەنە جاتتىعۋلارىن وزدىگىنەن پايدالانۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
6. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
7.  دەنساۋلىق مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ.
8.  مەكتەپكە دەيىنگى بالانى – جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتۋ.

 

1. ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ.

دەنە شىنىقتىرۋداعى ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ مازمۇنى ادامگەرشىلىك سانا، سەزىم، كوزقاراس، مىنەز-قۇلىق نورمالارى، موراپلدى-ەرىكتى قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان. وسىلايشا، بالالار دەنە شىنىقتىرۋ وقۋ قىزمەتى بارىسىندا ۇيىمشىلدىق، تارتىپتىلىك، قاراپايىمدىلىق، جاۋاپكەرشىلىك جانە ت.ب. پروسەستەردە وڭ سيپاتتاعى مىنەز-قۇلىق قاسيەتتەرىن دامىتادى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى: ادالدىق، ادىلەتتىلىك، ءوزارا كومەك، تاپسىرما ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك، كورنەكىلىكتەرگە مۇقيات قاراۋ، ۇجىمدىق اينالىسۋ قابىلەتتەرى كوتەرىلەدى. ەرىك-جىگەر قاسيەتتەرى: باتىلدىق، سەنىمدىلىك، تاباندىلىق، شىدامدىلىقتى جانە ت.ب. تاربيەلەنەدى. پەداگوگ دەنە شىنىقتىرۋ وقۋ قىزمەتى بارىسىندا ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ ادىستەرىن جانە فيزيكالىق مادەنيەتتى قامتاماسىز ەتەتىن جەكە تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن ناقتى تاسىلدەردى قولدانادى.

وسىلايشا، ادامگەرشىلىك تاربيەلەۋ ادىستەرىنەن: ادامگەرشىلىك مىنەز-قۇلىق، ادامگەرشىلىك سانا-سەزىمىن قالىپتاستىرۋ ادىستەرى جانە ت.ب. قولدانىلادى. ادامگەرشىلىك تاربيەلەۋ ادىستەرى دەنە شىنىقتىرۋ سالاسىندا ەرەكشە قولدانىلادى. دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىندا وتە ماڭىزدى:

ا) ەتيكا-ەستەتيكا مىنەز-قۇلىقتىڭ ايقىن مىسالى. پ.ف. لەسگافت بالاعا ءسوز ەمەس، ەڭ باستىسى بالانىڭ ءبارى كورەتىن ىس-ارەكەتتەرمەن بايلانىستى ەكەنىن كوسەتتى.

ب) سەندىرۋ ادىستەرى ادام مىنەز-قۇلقىنىڭ اقىلعا قونىمدى نەگىزىنە اسەر ەتەدى؛

ۆ) ماقۇلداۋ، ماداقتاۋ، ەسكەرتۋ، ايىپتاۋ، ماقۇلداماۋ؛

گ) بەلگىلى ءبىر مىنەز-قۇلىق تۇرلەرىنە وقىتۋ اسىرەسە قاتاڭ رەتتەلەتىن جاتتىعۋ ادىسىمەن بايلانىستى؛

د) قوعامدىق پايدالى ىس-ارەكەتتەردى قايتالاۋعا باعىتتالعان ىنتالاندىرۋ؛

ە) باسقا دا شارالار ءتيىمسىز بولعان جاعدايدا عانا جازا قولدانىلۋى ءتيىس.

جالپى دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارى كەزىندە قولدانىلاتىن بارلىق ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ ادىستەرى، بالانى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە نەگىزدەلگەن ارەكەتتەر بەيىمدەۋگە، دالەلدەۋگە جانە سەندىرۋگە ءتيىس.

2. ەڭبەككە باۋلۋ تاربيەسىن بەرۋ.

دەنە تاربيەسى، بالانى ەڭبەك سۇيگىشتىككە قاجەتتى فيزيكالىق قاسيەتتەرىن دامىتادى، دەنساۋلىعىن جاقسارتادى، ەڭبەك ەتۋگە دايىندايدى، سونىمەن قاتار مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار ءبىلىم بەرۋ جانە باسقا دا ەڭبەك تۇرلەرىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىقتى ىنتالاندىرادى، سالاۋاتتى اعزانىڭ مۇقتاجدىقتارى رەتىندە جۇمىس ىستەۋدى قالىپتاستىرادى. ەڭبەككە باۋلۋ بالالاردىڭ قاراپايىم ەڭبەك ارەكەتتەرىمەن سونىڭ ىشىندە،  دەنە شىنىقتىرۋ بولمەسىندەگى، اۋلاداعى قۇرال-جابدىقتارعا قامقورلىقپەن قاراۋ قامتاماسىز ەتىلەدى.

3. ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.

دەنە تاربيەسى ۇردىسىندە بالالار ۇيلەسىمدىلىك پەن ۇيلەسىمدى قوزعالىستاردىڭ سۇلۋلىعىن قابىلداپ، دەنە ءبىتىمىنىڭ تۇراقتىلىعى، نازىكتىك، ۇيلەستىرىلگەن جانە كەلىسىلگەنقوزعالىس سۇلۋلىعىن ءتۇسىنۋ جانە دۇرىس باعالاي ءبىلۋ​​قابىلەتىن دامىتۋ كەرەك.

ەستەتيكالىق جانە ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ادامي قارىم-قاتىناستىڭ، ىس-ارەكەتتىڭ، مىنەز-قۇلىقتىڭ سۇلۋلىعىن قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى.

وسى پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن كورنەكى اسەر ەتۋ ادىستەرىن، ەستەتيكالىق جاعىنان بايىتىلعان سوزدىك ادىستەرىن، سونداي-اق دەنە تاربيەسى ۇدەرىسىندە ادامنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن تانىتۋعا بولادى.

4. اقىل-وي  تاربيەسىن بەرۋ.

اقىل-وي تاربيەسى – بالانىڭ جان-جاقتى دامۋى ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلادى.

دەنە تاربيەسى ۇردىسىندە جۇيكە جۇيەسىنىڭ قالىپتى قىزمەتى ءۇشىن، سونداي-اق ويلاۋ ۇدەرىستەرىن (قابىلداۋ، ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، قيال جانە ت.ب.)، پسيحيكالىق وپەراسيالاردى (بايقاۋ، سالىستىرۋ، تالداۋ، سينتەزدەۋ، قورىتىندىلاۋ) دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن باسقا اعزالار مەن جۇيەلەر ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاسالادى. جانە ت.ب.

دەنە تاربيەسى بارىسىندا بالالاردىڭ العان ارنايى ءبىلىمى ولاردىڭ الدىن-الا بەلسەندىلىگىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى.

قوزعالىس پروبلەمالارىن شەشۋ كەزىندە بالالاردىڭ بەلسەندىلىگىن، تاۋەلسىزدىگىن، اقىل-ويلارىن، داعدىلارىن قالىپتاستىرۋعا بولادى. دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسۋ بارىسىندا اقىل-وي ءبىلىم بەرۋ پروبلەمالارىن شەشۋ ءۇشىن مىناداي ادىستەر قولدانىلادى: ارنايى ۇيىمداستىرىلعان باقىلاۋ جانە كەيىنگى تالداۋ، تۇسىندىرمە اڭگىمە، كوۋچينگ، ىلەسپە تۇسىنىكتەمەلەر، جاتتىعۋلاردى ءوزارا ءتۇسىندىرۋ، جەدەل اقپاراتتىڭ ادىستەرى مەن تاسىلدەرى. ءىشىنارا ىزدەستىرۋ ءادىسى، ءبىر نەمەسە باسقا نۇسقاۋلى جاتتىعۋدى ورىنداۋ كەزىندە بالالاردىڭ وزدىگىنەن ىزدەنۋدى قاجەت ەتەتىن تاپسىرمالار.

5. جەكە جانە قوعامدىق گيگيەنالىق داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ جانە دەنە جاتتىعۋلارىن وزدىگىنەن پايدالانۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋ.

1. وزىنە جانە ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق، ءوزى تۋرالى جانە دەنساۋلىق تۋرالى ءبىلىم جۇيەسى، ءوزىن-وزى تانۋ، ءوزىن-وزى دامىتۋ، ءوزىن-وزى جۇزەگە اسىرۋ؛

2. سالاۋاتتى تۇقىم قۋالاۋشىلىق؛

3. جەكە جانە قوعامدىق گيگيەنا ەرەجەلەرىنە سايكەس جوعارى گيگيەنالىق مادەنيەت؛

4. تاندىك جايلىلىق، ءوزىنىڭ رۋحاني جاعدايىن باقىلاۋ قابىلەتى؛

5. ايماقتىق سيپاتتامالاردى ەسكەرە وتىرىپ، ۇتىمدى، تەڭدەستىرىلگەن، فيزيولوگيالىق جاعىنان دۇرىس تاماقتانۋ؛

6. جەتكىلىكتى قوزعالتقىش بەلسەندىلىگى؛

7. تابيعاتپەن ۇيلەسىمدىلىك، شىنىقتىرۋ؛

8. جەكە پروفيلاكتيكالىق ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ، دارىگەرگە تۇراقتى تۇردە بارۋ؛

9. زياندى ادەتتەردىڭ بولماۋى؛

10. وزدەرىنىڭ الەۋمەتتىك ورتاسىن ۇيىمداستىرۋ، وتباسىلىق قاتىناستاردى وڭتايلاندىرۋ، ءومىر سالتىن ۇيىمداستىرۋ؛

11. جۇمىسقا قاناعاتتانۋ جانە جۇمىسقا بەلسەندىلىك؛

12. جەكە تۇلعانىڭ، قوعامنىڭ، دەنساۋلىق مادەنيەتىنىڭ، ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ جوعارى مادەنيەتى؛

13. جوعارى رۋحانيلىق پەن ادامگەرشىلىك؛

14. جوعارى الەۋمەتتىك قىزمەت، ومىرگە قاناعاتتانۋ، الەۋمەتتىك جانە ماتەريالدىق ءال-اۋقات؛

6. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ.

ءومىر سالتىنىڭ قالىپتاسۋى ادامنىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋمەن، ونى ساقتاۋ مەن نىعايتۋ ارقىلى ادام دەنساۋلىعىنا دەگەن سانالى قاتىناستى قالىپتاستىرۋمەن بايلانىستى. قوعامدىق دەنساۋلىق مادەنيەتى، ادام دەنساۋلىعى مادەنيەتى دە ءومىر سالتى مادەنيەتىن انىقتايدى. دەمەك، سالاۋاتتى ءومىر سالتى كوبىنەسە دەنساۋلىق مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيىمەن بايلانىستى.

بالانىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋ، ونى سالاۋاتتى ءومىر سالتىمەن تانىستىرۋ بارىسىندا، پەداگوگ XXI عاسىردىڭ ازاماتىن قالىپتاستىراتىندىعىن ۇمىتپاۋى كەرەك.

7. دەنساۋلىق مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ.

جەكە مادەنيەت دەنساۋلىعىن، ادامنىڭ جەكە مادەنيەتىنىڭ بولىگى رەتىندە ءتۇسىنۋ كەرەك، ونىڭ ىشىندە ءوزىن-وزى جانە دەنساۋلىعىنا قالىپتاسقان قۇندىلىقتى ساقتاۋ، قوعام جيناقتاعان ءبىلىم مەن دەنساۋلىق تاجىريبەلەرىن دەنساۋلىقتى ساقتاۋ جانە نىعايتۋ ءۇشىن پايدالانۋ. باعدارلامانىڭ ماقساتى بالانىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋ جانە ونىڭ تولىققاندى ۇيلەسىمدى دامۋى، سالاۋاتتى ءومىر سالتى ءۇشىن ادەتتەر مەن قاجەتتىلىكتەردى قالىپتاستىرۋ، ءارتۇرلى تۇرمىستىق جاعدايلارعا بەيىمدەلۋدى قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى. ەڭ باستىسى – ءوز دەنساۋلىعىنىڭ قۇندىلىعىن ءتۇسىنۋ، دەنە شىنىقتىرۋ جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىنداعى ءوز قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ، ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن وياتۋ، ءوز مىنەز-قۇلقىن قاداعالاۋ، دەنەسىن گيگيەنالىق ەرەجەلەرمەن تانىستىرۋ جانە وسى نەگىزدە دەنساۋلىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.

8. مەكتەپكە دەيىنگى بالانى – جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتۋ.

مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ  دامۋىنىڭ نەگىزگى باعدارلاماسىنىڭ تۇجىرىمداماسىندا بالانىڭ جەكە باسىنىڭ نەگىزگى سيپاتتامالارى كورسەتىلەدى، ولار تولىعىمەن قالىپتاسقان كەزدە بەلگىلى ءبىر تۇلعانىڭ دارالىعىن قالىپتاستىرۋى ءتيىس. ولارعا مىنالار جاتادى: قۇزىرەتتىلىك، شىعارماشىلىق، باستامالار، تاۋەلسىزدىك جانە جاۋاپكەرشىلىك، ەركىندىك، مىنەز-قۇلىق پەن قاۋىپسىزدىك بوستاندىعى، ءوزىن-وزى تانۋ جانە ءوزىن-وزى باعالاۋ.

وسىلايشا، قۇزىرەتتىلىك كۇردەلى ينتەگراسيالانعان ءبىرقاتار اسپەكتىلەردى قامتيدى: ينتەللەكتۋالدىق، لينگۆيستيكالىق، الەۋمەتتىك.

ينتەلەكتۋالدىق: زياتكەرلىك وپەراسيالاردى قالىپتاستىرۋ، ءتيىستى اقپاراتتى تاڭداۋ مۇمكىندىگى.

لينگۆيستيكالىق: ءوز تىلەگىن اۋىزشا ايتۋ جانە اۋىزشا ەمەس قارىم-قاتىناس قۇرالى ارقىلى كورسەتۋ، باسقالاردى ءتۇسىنۋ.

الەۋمەتتىك: 1) موتيۆاسيالىق كومپونەنت – باسقا ادامعا جوعارى قۇندىلىق رەتىندە قاتىناسى. 2) كوگنيتيۆتىك اسپەكت – باسقا ادامنىڭ ءبىلىمى. 3) مىنەز-قۇلىق – الەۋمەتتىك قۇزىرەتتىلىك - قورشاعان ورتانى شارلاۋ مۇمكىندىگى

---