قاسىرەتتەن تۇرادى باقىتىم دا
اقىننىڭ تۇتاس بiر الەمگە اينالۋى كەز كەلگەن تالانتتىڭ، تiپتi، كەيدە تەگەۋرiندi تالانتتىڭ دا ماڭدايىنا بiتە بەرمەيتiن قۇبىلىس. ارينە، اقىن تۇتاس بiر تۆورچەستۆولىق الەمگە باعى جانىپ، جولى بولىپ كەتكەندiكتەن نەمەسە الدەقانداي جەلەپ-جەبەۋشiلەردiڭ قولىنان تارتىپ، قولتىعىنان دەمەگەندiگiنەن اينالمايدى. ويتكەنi اقىن ول تۆورچەستۆولىق الەمدi ءوزiنiڭ تالانت، زەيiن، زەردە، iلiم-بiلiم، ماڭداي تەر قۋاتىمەن دۇنيەگە كەلتiرەدi. شىنىندا ول تۆورچەستۆولىق الەمنiڭ تۇتاس بiر تابيعاتىن، اۋا رايىن، كولi مەن ءشولiن، قىسى مەن جازىن، قىسىمى مەن قىزۋىن ءتۇزiپ،جاراتىلىسقا اينالدىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ونداي جاندى جاراتىلىستى عۇمىر بويى تولاستامايتىن قۋاتتى تۆورچەستۆولىق تولعاق قانا دۇنيەگە كەلتiرە الماق.
ارعى-بەرگi قازاق ولەڭiندەگi ات توبەلiندەي جۇلدىزدى شوعىردىڭ iشiندە فاريزا وڭعارسىنوۆا اتتى تۇتاس بiر تۆورچەستۆولىق الەمنiڭ دە بار ەكەنi ايداي اقيقات. ول الەم، ارينە، جىلىعا وراپ، جۇمساعىن الدىنا تارتىپ، سەنi بويكۇيەز، بەي-جاي كۇيگە ءتۇسiرەتiن، بiر ساتكە بولسىن وتكەنiڭدi ۇمىتتىرىپ، ەرتەڭiڭدi ەستەن شىعاراتىن كوگiلجiڭ اسپان استىندا كوز بەن كوڭiلدi قاتار ارباپ كوسiلiپ جاتقان كوكوراي شالعىندى الەم ەمەس. ول الەم — داۋىل تۇرعىزىپ، دابىل قاقتىرىپ تۇرعان الەم. ول الەم — شارپىلىستار مەن تارتىلىستاردان، قاقتىعىستار مەن سوقتىعىستاردان، بۇلقىنىستار مەن سiلكiنiستەردەن تۇراتىن الەم. ياعني ول تۆورچەستۆولىق الەمنiڭ كليماتى — توبەڭنەن سەبەزگiلەپ ساۋلە توگiپ، ءالسiءن-السiن اسپاننان جاڭبىر بۇركiپ، تابانىڭا شۇيگiن شالعىننىڭ ۇلپا مامىعىن توسەپ، جانىڭدى جادىراتىپ، راحاتقا بولەر سۋبتروپيكالىق جiبەكتەي جۇمساق كليمات ەمەس، ول تۆورچەستۆولىق الەمنiڭ كليماتى — اڭقاڭدى كەپتiرەر اپتاپ پەن اڭىزاقتان، قۇتىڭدى قاشىرار قۇبىلعان بوران مەن ساقىلداعان سارى ايازدان تۇراتىن سۋبكونتينەنتالدi قاتال كليمات. سوندىقتان دا ونىڭ پوەزياسى — ءوز وقىرمانىنىڭ كوڭiلiن اۋلاپ، كiشكەنتاي كiربiڭ-رەنiشiن جۋىپ-شايام دەپ سىلاپ-سيپاپ، بايەك بولا قالاتىن ەلگەزەك پوەزيا ەمەس، قايتا قالعىپ كەتكەن وقىرمان كوڭiلiن الاي-دۇلەي ەتiپ، استان-كەستەڭiن شىعاراتىن، كiربiڭ-رەنiشiن كۇل ەتiپ ۇشىرىپ، ونىڭ جان جۇرەگiندەگi جارانى قانداۋىرمەن قانىن سورعالاتىپ تۇرىپ سىلىپ تاستايتىن ادۋىندى پوەزيا.
اجالمەن ايقاسقان ساتتە
قىرشىن جاس كوز iلگەنiن كورiپ،
وتكiنشi سەزiمدەردi كورiپ،
كەشەگi دوسپىن دەگەننiڭ
مينۋتتا جەرiنگەنiن كورiپ،
كiمنەن ءوش الارىمدى بiلمەي،
كiمدەرگە كiءنا تاعارىمدى بiلمەي،
الدىڭا لاپىلداپ كەلەم،
جارىلۋعا جاقىنداپ كەلەم.
اقىن جانى قۇيىنداي ءۇيiرiلگەن قۇبىلىستارعا تولى. ول قاسقاعىم ساتتە قىرشىن جاستىڭ كوز جۇمعانىنا قايعىرىپ، وتكiنشi سەزiمنiڭ ءورتiنە شارپىلىپ، وپاسىزدىققا وپىنىپ ۇلگەردi. ەندi ول ولەڭ بوپ قۇيىلماق...
بiز بۇل ماقالامىزدا سول فاريزا وڭعارسىنوۆا اتتى ولەڭ — الەمنiڭ بويىندا ءجۇرiپ جاتقان جاندى قۇبىلىستاردىڭ كەيبiر ساتتەرiنە كوز جiبەرمەكپiز.
فاريزا وڭعارسىنوۆا دا جۇرتتىڭ ءبارi سەكiلدi ادەبيەت تابالدىرىعىن ەل مەن جەر، اكە مەن انا، تابيعات پەن تiرشiلiك، ەرلiك پەن ەڭبەك، ءومiر مەن تاعدىر، دوستىق پەن ماحاببات سياقتى اقىندار قانشا جىرلاسا دا توزىپ توت باسپايتىن، كونەرiپ، كومەسكi تارتپايتىن اتامزاماننان بەرi كەلە جاتقان ەجەلگi تاقىرىپتاردى جىرلاپ اتتادى. تاعى دا، ول تاقىرىپتار ءداستۇرلi كانوندا — سەرت پەن سەنiم، اڭساۋ مەن ساعىنىش، ماقتانىش پەن ءسۇيسiنۋ نەگiزiندە جىرلاندى.بiراق وسى تاپتاۋرىن نۇسقاۋدىڭ تار كويلەگiن كيiپ العان سول العاشقى ولەڭدەردiڭ ءوزiندە بiر بۇلقىنعان كۇش، ارناسىنان اسىپ توگiلگەلi تۇرعان اعىس، قاجىرلى قايرات، ادۋىن مiنەز سەزiلەتiن. اقىننىڭ تالانت تابيعاتىنان سەس بەرiپ قالاتىن وسى بiر قاسيەتتەر ءاسiرەسە ماحاببات تاقىرىبىنا ارنالعان ولەڭدەرiندە ەرەكشە كوزگە ءتۇستi.
شىنىن ايتۋ كەرەك، فاريزا وڭعارسىنوۆاعا دەيiن قىز-كەلiنشەكتەرiمiزدiڭ دە ماحاببات تاقىرىبىنا ارنالعان ولەڭدەرi، نەگiزiنەن، بiر قالىپتان شىققانداي بiر-بiرiنەن اۋماي جاتاتىن. سوندىقتان دا ول ولەڭدەر ادام جانىنىڭ تابيعي سەزiمiنە ەمەس، زاۆودتىڭ ءونiمiنە كوبiرەك ۇقساۋشى ەدi. جاساندىلىق. شتامپ. ول كەزدەردەگi ولەڭدەردە ەكi جاس قالاي دا تولىسقان اي استىندا قول ۇستاسىپ، جىمىڭداعان جۇلدىزداردىڭ ساۋلەسi تۇسكەن كول ءۇستiندە قايىقپەن قىدىرىپ، قۇيىپ تۇرعان جاڭبىر استىندا قۇشاقتاسىپ، سىلدىراعان بۇلاق باسىندا كەزدەسiپ، سىبدىرلاعان جاپىراق استىندا ءسۇيiسiپ تۇراتىن. وزگەرiس بولعان جاعدايدا دا، تەك ولاردىڭ ورنى اۋىساتىن دا، ءسوزi مەن iسi سول قالپىندا قالۋشى ەدi. سونىمەن بiرگە، قىزدارىمىز ول ولەڭدەردە تىم يمەنشەك، تىم بۇيىعى بوپ كەلەتiن. تاعى دا ول يمەنشەكتiك پەن ول بۇيىعىلىقتى يبالىق پەن iزەتكە تەلiپ اسپەتتەپ باعۋشى ەك. سودان بارىپ ماحاببات تاقىرىبىنا ارناعان ولەڭدەرiمiزدە لاككە مالىپ العانداي جىلتىر ءسوز، مايلاپ قويعانداي كۇلiمدەگەن كوز قاپتاپ كەتتi. وسى بiرiنiڭ اۋزىنان بiرi تۇسكەندەي «دجەنتەلمەندەر» مەن «بيكەشتەر» وبرازدارى بiز ءۇشiن ۇيرەنشiكتi وبرازدارعا اينالا باستاعان-دى. تiپتi، ول ولەڭدەردەگi ماحاببات درامالارى دا (ايرىلىسۋ، رەجiسۋ) بiرەر جاتتاندى ارزان سەنالارمەن باستالىپ، اياقتالىپ جاتاتىن. وسى سiرەۋ-سiرەۋ قارداي سiرەسiپ جاتقان شتامپتى العاش بۇزعانداردىڭ سانى ەكەۋ بولسا، بiرەۋi — فاريزا، بiرەۋ بولسا — ءوزi.
فاريزا وڭعارسىنوۆا العاشقى ولەڭدەرiنiڭ بiرiندە-اق «سىيلاسۋدان تاعدىرداي شىن ماحاببات تۋمايتىنىن» كەسiپ ايتتى. ويتكەنi ماحابباتقا اي استىندا سەرۋەندەپ قايتۋ ەمەس، تاعدىر دەپ قارادى. سوندىقتان دا ول:
شىنىمەن بولىپ جۇرسە جانىڭ عاشىق،
سەن ماعان جالىنباشى،
تابىنباشى.
ەر مiنەزدi جiگiتتi ۇناتادى
وسى بiر قارىنداسىڭ، —
دەپ ابدەن مەزi قىپ بارا جاتقان ءالiگiندەي شارتتىلىققا قارسىلىق كورسەتتi. بۇل «سiز»، «بiز» دەپ سىزىلىپ، قىلىمسىپ تۇرعان جاساندى ءسوز، جاتتاندى ءسوز،جاتتاندى قىلىققا قارسىلىق بولاتىن. اقىننىڭ ماحاببات تاقىرىبى ولەڭدەرiندەگi ليريكالىق كەيiپكەر وقىرمان كوڭiلiنە اساۋ مiنەز، شالت قيمىلدىڭ ادامى بولىپ ەندi. ونىڭ ادەمi سوزدەرگە جانى قاس، ونىڭ «سۇيەرi — اششى شىندىق». سوندىقتان دا ونىڭ جانى «جۇرەكتiڭ جالىنىمەن سۇيگiزە الاتىن جiگiتتi» قالايدى. مiنە، ول ليريكالىق كەيiپكەر دە ءومiردiڭ سان تاراۋ تارماعىنان، تار جول، تايعاق كەشۋلەرiنەن ءوتتi. ەسەيدi. ول ماحابباتتىڭ قىزىعىنان گورi، ازابىن كوبiرەك تارتتى. بiراق مويىپ، جاسىعان جوق. دەي تۇرعانمەن...
قۋانىشتى مەندەگi
سەنiڭ قايعىڭ ۋلايدى.
ەشبiر ادام جەردەگi
بiلمەيدi بۇل مۇڭ جايلى.
سۇيسە، باقىت ەمەس پە —
مەن بiرەۋگە ءتاتتiمiن.
تۇسەسiڭ دە سەن ەسكە،
ساپ بولادى شاتتىعىم.
اياز شارپىپ دەنەنi
سۇيگەن بولام بەكەر كەپ.
سەنi iزدەگiم كەلەدi،
قاي جەردە وتىر ەكەن دەپ.
سەن جايلى ويدى جاسقادىم،
قالماسىن دەپ ول بiلiپ.
قۇشاعىندا باسقانىڭ
سەنi ويلايمىن. سورلىلىق.
ءومiردە ەڭ بولماسا «يكس پەن يگرەكتi» قوساتىن الگەبرامەن دە ەمەس، ەكi مەن ەكiنi قوساتىن اريفمەتيكامەن ولشەپ ۇيرەنiپ قالعان بەيشارا پەدانت پەن ادام جانىنىڭ يiرiم-قالتارىستارىنداعى سەزiم قۇيىلىستارى مەن قۇبىلىستارىنان بەيحابار، توڭازىتقىشتان شىققانداي قارا مۇزداي سۇپ-سۋىق، سەزiم اتاۋلىدان جۇرداي موراليست ءۇشiن بۇل ولەڭدەگi ليريكالىق كەيiپكەردiڭ مiنەزi — قاۋiپتi مiنەز. بiراق ول قايداعى بiر بەيشارا پەدانتتار مەن قايداعى بiر تەمiر-مي، تەمiر-جۇرەك موراليستەردەن قورقىپ، جان-سىرىن جاسىرىپ، بۇكiل بولمىسىن بۇگiپ قالا الماق ەمەس. ونىڭ جان-سىرىن جاسىرىپ، بولمىسىن بۇگiپ قاپ، ولەڭ الدىنا كۇناعا باتار جايى جوق. ويتكەنi ول ءۇشiن ولەڭ — ار مەن وجدان ءسوزi. ال ار مەن وجدان الدىندا سىرىن جاسىرىپ، بولمىسىن بۇگiپ قالسا، وندا ونىڭ كiم بولعانى؟! وندا ونىڭ اقيقات، شىندىق الدىندا قيانات جاساعانى دا. ال اقيقات پەن شىندىق ىلعي دا كوزبەن كورiپ، قولمەن ۇستايتىنداي قاساڭ فاكتiدەن تۇرمايدى. كەيدە ول وسىنداي كوزبەن كورiپ، قولمەن ۇستاۋعا بولمايتىن iشكi الاي-دۇلەي ارپالىسقان سەزiم فاكتiلەرiنەن دە تۇرادى.
بiراق بۇل ولەڭگە قاراپ فاريزانىڭ ليريكالىق كەيiپكەرi ەكiۇداي سەزiمiنiڭ ورتاسىندا ورتەنiپ جۇرگەن جان ەكەن دەپ ويلاپ قالۋعا بولمايدى. ول سول بiر قيىن، قۇبىلمالى ساتتەن تەز ارىلعان. ەندi ول بۇرىنعىسىنان دا باتىل، بۇرىنعىسىنان دا جiگەرلi:
كەرەك ەمەس مەكەرلiك، ايلا ماعان:
سۇيەم سەنi سەسكەنبەي اينالادان.
مەنسiز سەزبەي، ۇعا الماي قالاسىڭ سەن —
قايدا ءجۇرسiڭ، تۇرعانىڭ قانداي الاڭ.
بiرەۋلەر بار سەسكەنiپ اياق باسسا،
بiرەۋ كورiپ تۇر ما دەپ تايعاناعان.
جالتاقتاما سولاردىڭ بارلىعىنا،
تiرلiگiڭدi بiر ءوزiم جايلاپ الام.
اق سەزiمدi الدىڭا سەلدەتەمiن،
تەك سەن شىدار ما ەكەنسiڭ.... قايدام، وعان...
ليريكالىق كەيiپكەر ءوز سەزiمiن ايتقاندا نەگە سونشالىقتى باتىل، ال جiگiت سەزiمiنە كەلگەندە نەگە ۇرگەلەك؟ بۇل دا ءومiر. بۇل دا تاعدىر...
جالپى، فاريزا وڭعارسىنوۆا ماحابباتتى ءباز بiرەۋلەردەي تاتقان سايىن تاتا بەرگiسi كەلەتiن قىزىقتى ءتاتتi داۋرەن، جۇرگەن سايىن جۇرە بەرگiسi كەلەتiن ساۋىق-سايران كەزەڭi دەپ قاراستىرمايدى. تiپتi ول ونى بەلگiلi بiر كەزەڭ مەن داۋرەنگە بولمەيدi دە. ويتكەنi ول ماحابباتتى بۇكiل ادام ءومiرiنiڭ عۇمىرلىق جان سەرiگi دەپ ۇعادى. بۇل جەردە اڭگiمە سەنiڭ سۇيگەنiڭە قوسىلعان، قوسىلماعانىڭدا ەمەس. بۇل جەردە اڭگiمە سەنiڭ ماحابباتسىز ءومiر سۇرە الماۋىڭدا. ياعني اقىن سەن سۇيگەنiڭە قوسىلساڭ، ماحاببات بار دا، ال تاعدىر-تالايىڭنىڭ قالاۋىمەن سۇيگەنiڭە قوسىلا الماساڭ، سەنiڭ بويىڭنان دا ماحاببات قۇريدى دەگەن توعىشار، ەگويستiك پiكiرگە بار بولمىس-بiتiمiمەن قارسى.
فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ تۆورچەستۆوسىندا ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن تاعى بiر كەزەڭدi سالا بار. ول — تاريحي تۇلعالار مەن ءوز كوكiرەگiندە قورىتقان تاعدىرلار ارقىلى دۇنيەگە كەلتiرگەن قازاق ايەلدەرiنiڭ رۋحاني پورترەتتەرi. ول پورترەتتەر ب ا ق پەن سوردىڭ، مۇڭ مەن قۋانىشتىڭ، ءۇمiت پەن كۇدiكتiڭ، نالا مەن شاتتىقتىڭ، ۋ مەن بالدىڭ، كوز جاسى مەن كۇلكiنiڭ، اشۋ مەن سابىردىڭ، كولەڭكە مەن كۇنشۋاقتىڭ، كەك پەن كەشiرiمنiڭ كونتراستى بوياۋلارىمەن سالىنعان.
بiز بۇل جەردە اقبوبەك، مايرا، سارالاردىڭ رۋحاني پورترەتتەرiن از-كەم جيناقتاپ قاراستىرىپ كورەيiكشi. ول تاريحي تۇلعالاردىڭ قاي-قايسىسى دا ءوز باسىنان وتكەن اۋىر حال، تارتقان تاۋقىمەتتەرiن ساۋساعىن بۇگiپ ساناپ، ولاردى ساعان بەلگiلi قاشىقتىقتا تۇرىپ بايانداپ جاتپايدى. ولار سەنiمەن ارالىقتاعى قاشىقتىق — ديستانسيانى تاس-تالقان ەتiپ، سول الەۋمەتتiك تەڭسiزدiكتەر مەن الىسىپ-ارپالىسقان، نالىپ-كۇيiنگەن، بۇلقىنىپ-بۇرقانعان قالپىندا سەنiڭ iشكi دۇنيەڭە ەنiپ كەتەدi. ولەڭدi ودان ءارi وقي بەرسەڭ، ءوزiڭ دە اقبوبەك، سارا، مايرا بوپ سويلەپ كەتكەنiڭدi ءارi-بەرiدەن كەيiن اڭداماي قالاسىڭ. سەن ەندi بiرتە-بiرتە ءومiرگە، زامانعا سول اقبوبەك، سارا، مايرالاردىڭ كوزiمەن قاراي باستايسىڭ. بۇدان دا ءدالiرەك ايتساق، ولار سەن ارقىلى سويلەپ، سەن ولار ارقىلى ولەڭ وقىپ تۇرعاندايسىڭ.
اقبوبەك:
قۇسا بوپ وتسە، قىزدارى ەلدiڭ ءسانi مە،
حالقىم-اۋ، قالاي توزگەنiڭ!
الدامشى ەكەن عوي مىناۋ جالعاندا ءبارi دە،
ماحابباتىمنان وزگەنiڭ.
سارا:
ءادiلەت كەتسە حانداردان،
حالقىنا شاتتىق از شىعار،
جازىقسىز كوزدەن جاس شىعار،
بiرلiگi تايىپ باسىنان،
iرمەكتi سۇتتەي اشىعان
ابىرويى ەلدiڭ شاشىلار،
جاۋلارى تاپتاپ باسىنار.
مايرا:
بولعانمەن جىرىم — جاقۇت، ءانiم — اسقاق،
الماستاي ءومiرiمنiڭ ءارi قاشپاق، —
شىرقايتىن ساندۋعاش ءۇن سايراي الماي،
جىر كوشiن بارا جاتسا جابى باستاپ!....
وكiنiشتiڭ ءورتi، ىزا مەن نالانىڭ ءۇنi، ۋاقىت پەن زاماننىڭ رۋحى سiڭگەن بۇل جولداردا سەنiڭ دە تورىعىپ، جابىققان جان-جۇرەگiڭنiڭ نازى، بۇلقىنىپ اققان قان تامىرلارىڭنىڭ سازى بار ەكەنi ءسوزسiز. اسىلى، ناعىز اقىننىڭ كەۋدەسiندە ەل مەن جەردiڭ رۋحى ۇيا سالاتىن بولسا كەرەك. اقىن جۇرەگiن جارىپ شىققان جىردان سەن ءوز جۇرەگiڭنiڭ ءلۇپiلi مەن ءوز قان تامىرلارىڭنىڭ اعىستى سارىنىن ەستيسiڭ، بالكiم، سوندىقتان.
فاريزا وڭعارسىنوۆا دا — ءدال سونداي كەۋدەسiندە ەل مەن جەردiڭ جۇرەگi سوعىپ، جانىنا ەل مەن جەردiڭ رۋحى ۇيا سالعان اقىن.
اقىن الگiندەي تاريحي تۇلعالارعا اينالىپ كەتكەن اقبوبەك، سارا، مايرالاردىڭ رۋحاني پورترەتتەرiن سالىپ قويمايدى، سونىمەن بiرگە سولاردىڭ كوزiمەن سول بiر زامان مەن ۋاقىتتىڭ كەسكiن-كەلبەتiن، ءدالiرەك ايتساق، وبرازىن دا سومدايدى.
فاريزا، سونداي-اق، ەسiمدەرi «قوس iشەكتەن شىعاتىن» بiر ۇنگە اينالىپ كەتكەن، «الاۋ كوڭiلدەرi بوزبالانىڭ دەمiنە ەمەس، سوعىستىڭ جالىنىنا شارپىلعان» اياۋلى ءاليا مەن مانشۇكتەر جايىندا «تابىسىنا اناسىنداي قۋانىپ» وتىراتىن ءماريام حاكiمجانوۆا مەن «الەمدi انمەن ارباپ تاستاي الاتىن» قۇدiرەتكە يە بيبiگۇل تولەگەنوۆالار تۋرالى، دالاسىنىڭ «تاعدىرىن، تاۋقىمەتiن كوتەرiپ بارا جاتقان» كامشات پەن اناسىمەن سىرلاسىپ وتىرعان اقىن ايەل حاقىندا جازعان ولەڭدەرiندە وسى بiر كرەدونى تەمiرقازىق ەتiپ ۇستانادى.
بۇل جەردە تاعى بiر ايتا كەتەتiن نارسە، فاريزا وڭعارسىنوۆا قازاق ولەڭiنiڭ تۇر-ۇلگiلەرiن بارىنشا كەڭ قولدانعان اقىن. جالپى، فاريزا جىرلارىنىڭ و باستا كiندiك قانى ءداستۇر توپىراعىنا تامىپ، سول ءداستۇر توپىراعىنىڭ قىزۋى مەن قۇنارىن بويىنا مولىنان سiڭiرiپ ەرجەتكەنiنە بۇگiندە كوز جەتكiزۋ قيىن ەمەس. قاسيەتتi جەرiمiزدiڭ قارا توپىراعىندا ارمانسىز اۋناپ-قۋناپ وسكەن تۇلا بويى قازاقى قاجىر مەن قايراتتان تۇراتىن ول كۇنسiندi قىزۋ ولەڭدەر بۇگiندە ءوزiنiڭ ەل الدىندا الەۋمەتتiك، مادەني، رۋحاني مiندەتتەرiن اتقارۋدا.
قازiر دە فاريزا وڭعارسىنوۆا — ءداستۇرلi پوەزيامىزدى ودان ءارi جالعاستىرۋشى iرگەلi اقىندارىمىزدىڭ بiرi. بۇل جەردە ورايى كەلiپ تۇرعاندا بiر ماسەلەنiڭ باسىن اشىپ العانىمىز دۇرىس. بiرەۋلەر ءداستۇر جالعاستىرۋشى دەگەن ءسوزدi تىم ۇشقارى ءتۇسiنەدi. ولاردىڭ ءتۇسiنiگiنشە ءداستۇر جالعاستىرۋشى اقىن — ولەڭدi بەلگiلi بiر داستۇرلەردە، ۇلتتىق كولوريتپەن جازاتىن اقىن دەپ بiلەدi. بۇل — تىم ساياز ءتۇسiنiك.
بiزدiڭ ءتۇسiنiگiمiزدە ءداستۇرلi اقىن — ءداستۇردi جاڭا مازمۇنمەن، تىڭ وبراز، تەرەڭ فيلوسوفيامەن، توسىن تەڭەۋ، جاڭا ساز ورالىمدارىمەن بايىتۋشى اقىن. ولاي بولمادى ما، وندا ول — دايىن اسقا تiك قاسىق! وندا ول — ءداستۇر توپىراعىنىڭ بار قۇنارىن بويىنا قۇنىعا سورىپ، وبىپ جاتقان، بiراق ءوزiنiڭ بەرەرi جوق، بارىپ تۇرعان اسىراندى جاتىپiشەر. ال مۇندايلار، ساق بولماسا، قۇنارلى ءداستۇر توپىراعىن ازدىرىپ-توزدىرىپ، تۇياقكەشتi ەتiپ، اقشاڭداققا اينالدىرىپ جiبەرەرi ءسوزسiز. شىنىن ايتۋ كەرەك، قازiر قازاق پوەزياسىندا جۇرتتى ەلەڭ ەتكiزەرلiكتەي الىپ كەلگەن بiر وبراز، بiر تەڭەۋi جوق، بiراق ءداستۇردiڭ ەڭ قۇنارلى شۇيگiن جەرلەرiنە قوسىن تiگiپ اپ شالقاقتاعان اسىراندى جاتىپiشەرلەر كوبەيiپ كەتتi. ءجا، مۇنى تاعى بiردە كەڭ كوسiلiپ وتىرىپ ءسوز ەتەرمiز. بiز نەگiزگi اڭگiمەمiزگە ورالايىق...
جەتپiسiنشi جىلداردىڭ سوڭى مەن سەكسەنiنشi جىلداردىڭ باسىندا فاريزا وڭعارسىنوۆا تۆورچەستۆوسى جاڭا بiر كەزەڭگە كوتەرiلدi دەي الامىز. ال شىن اقىن كوتەرiلگەن جاڭا كەزەڭ — قاي ۋاقتا دا، قاي جاعدايدا دا — ادەبيەتتiڭ دە ايتۋلى ءساتi بوپ سانالىر حاق. ولاي بولسا، ول كەزەڭدi اينالىپ ءوتۋ، كورە تۇرا كورمەگەنسۋ تەك اقىن الدىندا عانا ەمەس، ادەبيەت الدىندا دا كۇنا بولار ەدi. ءدال وسى كەزەڭدە اقىن دا ءوزiنiڭ بويىنداعى سول دۇلەي قۋاتتى، تىڭ كۇشتi سەزiپ، ءومiرگە، تiرشiلiككە باسقاشا قاراي باستادى.
ەندi ءۇڭiلسەم:
جەر باسقا، اسپان دا ەرەك،
كۇشتەر دە وزگە جۇرەتiن جاسقاپ، جەبەپ.
تەگi، ماعان ازابىن، اقiرەتiن —
ءبارiن، ءبارiن قايتادان باستاۋ كەرەك.
وسى تۇستاعى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ ولەڭدەرi جارق ەتiپ تۇتانىپ كەتۋگە، لاپ ەتiپ ورتەنۋگە، بۇرق ەتiپ قوپارىلۋعا دايىن تۇرعان قاسيەتتەرگە يە. بەينەبiر اقىن سوزدەردi iشكi دۇنيەسiنە سالىپ قورىتقاندا، ولارعا تەز تۇتانعىش، تەز قوپارىلعىش بiر ەلەمەنتتەردi قوسىپ جiبەرەتiندەي. سودان با ەكەن، فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ ءاربiر ولەڭ جولى قوپارىلىستار مەن جارىلىستار تۋدىراتىن بيكفورت شنۋرلارىن ەسكە ءتۇسiرەدi. بۇل جەردە زاڭدى سۇراق تۋۋى مۇمكiن. اقىن سوندا كۇيرەتۋشi، قيراتۋشى كۇشكە يە بولعانى ما؟ ءدال سولاي. بiراق ونىڭ قيراتۋ، كۇيرەتۋ كۇشi ادام جانىنىڭ تۇپكiر- تۇپكiرiنە، جىقپىل-قۋىستارىنا ەندەپ كiرiپ، ونى رۋحاني جاعىنان iرiتiپ-شiرiتە باستاعان الەۋمەتتiك دەرتتەرگە — مەنمەندiككە، وپاسىزدىققا، نەمقۇرايدىلىققا، نەمكەتتiلiككە، ءازازiلدiككە، جاعىمپازدىققا، جارامساقتىققا قارسى باعىتتالعان، ءدالiرەك ايتساق، اقىن ءسوزi — الگiندەي الەۋمەتتiك دەرتتەردiڭ ادام جانىنىڭ جىقپىل-قۋىستارىنداعى ۇيالار مەن كۇركەلەرiن ورتەپ. قوپارارداي قۇدiرەتتi قۋاتقا يە. تاعى دا، اقىن ول ءورت پەن قوپىرىلىستى وزگەدەن ەمەس، ءوزiنەن باستايدى.
و باستان بەرگi شەتiن iستەرiم،
ەلەمەي كوزدiڭ ەتi دە iسكەنiن،
تويعانىم تاسىپ...
سولاردان بۇگiن
بويىما سiڭبەي وتىر iشكەنiم.
كەۋدەڭدi قىسقان مەنمەندiكتەردiڭ
تالقانداپ قۇرساۋ-بەكiنiستەرiن،
ورتەڭدەر مەنi، وكiنiشتەرiم!
مiنە، اقىن ءوز بويىنداعى قۇرساۋ-بەكiنiستەرiن تالقانداپ. ولاردى ورتكە بەرiپ وتىر.
بiز كەيiنگi كەزدە ازاماتتىق دەگەن ءسوزدiڭ دە قۇنىن ءتۇسiرiپ، قۋاتىن ءالسiرەتiپ الىپ جۇرگەندەيمiز. بiز ءقوبiنە-كوپ ازاماتتىق دەگەن ءسوزدi مiنبەگە شىعىپ الىپ جۇرتتىڭ ءبارiن جاقسى بولۋعا ۇگiتتەپ، دۇرىس ءجۇرiپ-تۇرۋعا شاقىرىپ، جاپىرىپ جۇمىس iستەۋگە ۇندەيتiندەرگە قولدانامىز. ءسويتiپ، بiز ازاماتتىق دەگەن ۇعىمعا تىم جەڭiل مiندەت جۇكتەپ قويعاندايمىز. قازiر بiزدiڭ الەۋمەتتiك ءومiرiمiزدە «اركiم ءوزiنەن باستاۋ كەرەك» دەگەن ءسوز جيi اتىلادى. ۇلكەن ماعىناعا يە ءسوز. بiراق ءوزiنەن باستاپ جۇرگەن ادامدى كورiپ ءجۇرمiز بە؟ ولار كوپ پە، از با؟ «ءوزiنەن باستاۋ» دەگەن ءسوز تەك جۇمىس iستەۋ عانا ما؟ مۇمكiن، سولايدا شىعار. بiراق مەن ءوز باسىم «اركiم ءوزiنەن باستاۋ كەرەك» دەگەن ءسوزدi، ەڭ الدىمەن، ءاربiر ادام ءوزiنiڭ بويىنداعى كەمشiلiكتەرمەن، ءوزiنiڭ بويىنداعى الەۋمەتتiك دەرتتەرمەن اياۋسىز كۇرەسە بiلۋ دەپ بiلەم. ال بiز ءوز بويىمىزداعى كەمشiلiكتەرمەن، كەلەڭسiز قۇبىلىستارمەن كۇرەسiپ ءجۇرمiز بە؟ ءوز بويىمىزداعى سول كەمشiلiكتەر مەن كەلەڭسiز قۇبىلىستاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەپ، ايداي الەمگە جاريا ەتۋگە بiزدiڭ باتىلىمىز جەتە مە؟ جەتسە، سەن ناعىز ازاماتسىڭ! ويتكەنi بiرەۋدiڭ بويىنداعى كەمشiلiكتi، تiپتi، زامان مەن قوعام بويىنداعى كەلەڭسiز قۇبىلىستاردى ايتۋ بۇگiنگi تاڭدا سونشالىقتى قيىن ەمەس. مىقتى بولساڭ، سەن ءوز بويىڭداعى كەمشiلiكتi ايتىپ كور. سوندا عانا سەن ناعىز باتىلسىڭ، سوندا عانا سەن ناعىز ازاماتسىڭ.
فاريز وڭعارىسنوۆا ءدال وسىنداي باتىل دا، ازاممات اقىن.
ولەڭ جازام ءوزiمشە دانىشپانسىپ،
جانداي مەنەن باسقاعا نامىس تاڭسىق.
جارامايمىن سويتسەم دە قۇلاپ جاتقان
ساز بالشىقتان الۋعا تانىستى ارشىپ.
جۇرسەم دەيمiن جۇرت جەتپەس باعانى الىپ،
قارسى كەلمەس ءومiردە ماعان انىق، —
بiرەۋلەردi جيىپ اپ اينالاما،
كوسەم بولىپ وتىرام دارالانىپ.
كورە تۇرا جانداردى ەڭبەگi شىن،
كەردەڭدەيمiن ەرەكتەي ەلدەن iسiم.
قالۋ ءۇشiن ادام بوپ، ءوز كەۋدەمنiڭ
مەنمەندiگiن باسا السام — سول جەڭiسiم!
شىنىن ايتۋ كەرەك، ءوزiن ءوزi جۇرت الدىنا شىعارىپ ءدال وسىلاي ايىتپاۋ كەزiندە كوبiمiزدiڭ قولىمىزدان كەلگەن جوق، ءالi دە كەلە قويۋى ەكiتالاي. ويتكەنi بiز ۇزاق جىلدار بويى تابيعي مiنەز قۇبىلىستارىن ەمەس، الەۋمەتتiك دەرتتi قۇبىلىستاردى اقتاۋ ءۇشiن قولدانىلىپ كەلگەن «كەمشiلiك كiمدە جوق دەيسiڭ» دەگەن توعىشار پرينسيپتiڭ تاساسىنا تىعىلىپ، سونى پانالاپ ۇيرەنiپ العانبىز... ياعني وسى بiر شiرiك پرينسيپ ارقىلى ءوزiمiزدiڭ بويىمىزداعى كەمشiلiكپەن كەلiسiمگە كەلiپ، ول كەمشiلiكتi سىرت كوزدەن بۇركەپ جاسىرىپ، تiپتi، كەرەك كەزiندە ونى قىزمەتكە جەگiپ قوياتىن دارەجەگە جەتتiك. ال ءوز بويىنداعى كەمشiلiك، كەلەڭسiز قۇبىلىستارمەن كەلiسiمگە كەلگەن، ولاردى تۇمشالاپ، جاسىرىپ باققان جان باسقا ادام مەن زامان بويىنداعى كەمشiلiكتەرگە دە كەلەڭسiز قۇبىلىستارعا دا كوز جۇمىپ قارايدى. مiنە اقىننىڭ الماستاي وتكiر اقيقاتتى ايتقان ولەڭiنەن الار ءتالiم بiز ءۇشiن وسى.
ءوزiن كوپشiلiكتiڭ الدىنا شىعارىپ، شىندىقتيىڭ اپتابىنا كۇيدiرiپ، ايازىنا توڭدىرىپ شىڭداپ، شىنىقتىرىپ العان اقىن ەندi ادام مەن زاماننىڭ تۇلا بويىن جايلاپ بارا جاتقان الەۋمەتتiك كەلەڭسiزدiكتەرمەن انىق كۇرەسكە شىقتى:
قىزىقتىرماي وزگەنiڭ اتاق، ءانi
جۇرگەنiمنەن كوپ ۋدى تاتام ءالi.
دوسىن ساتقان جانداردان جيرەنەمiن،
وتانىن دا وندايلار ساتا الادى، —
دەپ كەسiپ تاستايدى دا:
كەي ادامدا قىلىق جوق ايار اسا،
بويى بيiك باقانداي، ويى الاسى.
بولمىسىمەن تۇرۋ جوق، جۇرە المايدى
بەتتەرiن دە، ءمانiن دە بوياماسا.
بiراق ولار كەڭەيتiپ جيi ءورiسiن،
تاۋىپ الا قويادى سۇيەنiشiن.
ولار سولاي. ولارعا قول سوعاتىن
جاندار ءۇشiن ورتەنiپ كۇيەدi iشiم، —
دەپ كۇيزەلەدi.
ءادiلiنە جۇگiنسەك، ءار سوزدەن سەزiكتەنiپ، ءار ءۇتiردەن كۇدiكتەنiپ، ءار بiر ءارiپتi ەجiكتەپ وقىعان توسقاۋىلى كوپ كەشەگi توقىراۋ زامانىندا فاريزا وڭعارسىنوۆا سىندى اقيقاتتى ايقايلاپ، شىندىقتى شىرىلداپ ايتقان اقىن كەمدە-كەم. بۇل رەتتە ول تايماس تاباندىلىق كورسەتتi. بۇل جولدان ول:
جىلاپ جاتام، توسەكتەن تۇرام جىلاپ،
جەڭiلدiك جوق جانىما مۇنان بiراق، —
دەپ كۇيiنسە دە قايتقان جوق. قايتا، بۇرىنعىدان دا شيرىعىپ، بۇرىنعىدان دا وجەتتەنە ءتۇستi. سولاي بولا تۇرا، اقىننىڭ اۋزىن اشقىزباعان ءۇنسiزدiك كەزەڭگە دەگەن، بۇرىن ايتىلماي كەلگەن ويلارىنا دەگەن وكiنiشi قانداي دەمەڭiزشi! اقىن قاسiرەتiنە قابىرعاڭ قايىسادى:
پەرiشتەسiپ، ادالسىپ جۇرگەنiممەن،
سوزعان بولام قولىمدى كۇلگەن بولىپ.
وي-بالامنىڭ تالايىن تۇنشىقتىرىپ،
ءبۇرiسەمiن تىشقانداي iنگە كiرگەن.
تۋعىزۋعا ويىمنىڭ جالقىلارىن
ۇياتسىندىم، قورىقتىم، قالتىرادىم.
سابيلەرiن جەرلەگەن انا سىندى
جەر بەتiنەن جاي تاپپاي شارق ۇرامىن.
قانشا ويى مەن ءسوزiن جەرگە بەرiپ، «جەر بەتiنەن جاي تاپپاي شارق ۇرعان» انانى، رۋحاني انانى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتiڭiزشi. ءسوزi مەن ويىن ءسابيiندەي كورەتiن اقىندى رۋحاني انا دەمەي، نە دەرسiڭ! ولاي بولسا، ونىڭ قاسiرەتiن بار ءجان-تانiڭمەن ەگiلiپ، ەزiلiپ سەزiنبەۋ مۇمكiن بە؟
جالپى فاريزا وڭعارسىنوۆا جىرلارىندا قايعى-قاسiرەتتiڭ سۋىق لەبi سەزiلiپ تۇرادى. ايدىڭ كۇننiڭ امانىندا اقىندى الىپ بارا جاتقان ول نە قاسiرەت دەيسiز عوي. ول — مانادان بەرi ايتىپ وتىرعان ادام مەن زامان بويىنان مەرەز بوپ جابىسقان الەۋمەتتiك دەرتتەر. ءازiر ول دەرتتەر بار بوپ تۇرعاندا اقىن ءوزiن قايعىسىزبەن، قاسiرەتسiزبەن دەپ ايتا الماق ەمەس. تiپتi، ول ءوزiنiڭ باقىتىنا دا وسىنداي قايعى-قاسiرەت ارقالاپ ءجۇرiپ قول جەتكiزگەن. ەندi ول ءوز باقىتىن قايعى-قاسiرەتتەن ءبولiپ الا الماس حالدە.
مەنiڭ باقىتتىلىعىم سول جالعاندا — قاسiرەتتەن تۇرادى باقىتىم دا!
حالىقتىڭ، ادامنىڭ، زاماننىڭ رۋحاني تازالىعى ءۇشiن بiتiسپەس كۇرەسكە شىققان ناعىز ازامات اقىن عانا وسىلاي سويلەي السا كەرەك.
You Might Also Like
-
بۇلتىق-بۇرىلىستارى دا، كەدىر-بۇدىرى دا، اسۋ-بەلى دە كوپ مىنا ءومىردىڭ ءبىرشاما كەزەڭىن بىرگە وتكىزگەن ساكەڭنىڭ، سايىمجان اعامنىڭ ەڭ ءجيى قولداناتىن ماتەلدەرىنىڭ ءبىرى “جاقتىرماساڭ — قويىڭدى...
-
ادەبيەتىمىزدى تۇلەتىپ-جاڭعىرتقان، ءورىسىن كەڭەيتكەن، وركەشىن بيىكتەتكەن التىن كەزەڭدەردىڭ ءبىرى — الپىسىنشى جىلدار ەكەنىن، بۇگىندە ەشكىم دە جوققا شىعارا المايدى. ول جىلدارى تاۋ سۋىنداي ەكپىندى،...
