مىنەز – ادام ايناسى
مىنەز – ادام ايناسى
ماقساتتارى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: مىنەزدەگى جەتىستىكتەر مەن مىندەردى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
تاربيەلىك: جاقسىلىققا، سىپايىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، قاناتتى سوزدەر، ترەنينگتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: ءوزىن - ءوزى تانۋ، پسيحولوگيا
بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ. سەرگىتۋ ءساتى:
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
1. كىرىسپە. ادام بويىنداعى جاقسى - جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. مىنە، وسىنداعى اقىلدىلىقتى، ادالدىقتى، قاراپايىمدىلىقتى، كىشىپەيىلدىلىكتى، يناباتتىلىقتى، شىنشىلدىقتى اتا - انالارىمىز، اتا - بابالارىمىز، ۇستازدارىمىز ۇيرەتەدى. ال وسىنداي جاقسى قاسيەتتەردى انانىڭ اق سۇتىمەن، بال تىلىنەن بويىمىزعا سىڭىرەمىز. جاقسى بالا وسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، ادەتتەردەن، ۇنامسىز قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تىرىسادى.
ادام مىنەزى سان الۋان. بۇل ادامنىڭ ءىس - ارەكەتىنەن ايقىن كورىنەدى: بىرەۋدىڭ قيمىلى - شاپشاڭ، ەكىنشىسى اسىقپايدى، ءۇشىنشىسى – ىسكە ويلانباستان كىرىسە سالادى. ادام بويىندا كورىنەتىن مۇنداي ەرەكشەلىكتەر مىنەز دەپ اتالادى.
«ادامنىڭ جەتى جەتەكشىسى بار: باسشىسى – اقىل، جەتەكشىسى – تالاپ،
جولاۋشىسى – وي، جولداسى – كاسىپ، قورعانى – سابىر، قورعاۋشىسى - مىنەز، سىناۋشىسى – حالىق» (ساققۇلىق بي).
ولاي بولسا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيە ساعاتىمىز تاقىرىبى «مىنەز – ادام ايناسى»
2. مىنەز تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ءار ادامنىڭ پسيحيكاسى مەن تۇلعاسىنا قايتالانباستىق ءتان. بۇل ادامنىڭ دارالىعى كورسەتەدى. مىنەز دارالىقتىڭ نەگىزگى قۇراۋشى بولىگى.
«مىنەز» ءسوزى ومىردە جانە كوركەم ادەبيەتتە كەڭىنەن قولدانىلادى. باسقا ادامدارمەن قاتىناسا وتىرىپ، ءار ادام ءوز مىنەزىن تانىتادى جانە وزگەنىكىن باعالايدى.
ارا قاتىناسىمىز بۇزىلعان جاعدايدا، ادەتتە «مىنەزىمىز كەلىسپەدى» - دەپ جاۋاپ بەرەمىز. تۇرلىشە مىنەز يەلەرى ۇقساس جاعدايلاردا ءار ءتۇرلى ارەكەت ەتەدى، كۇيزەلەدى. ەگەر ءبىز كەلەسى ادامنىڭ مىنەزىن جەتىك بىلەتىن بولساق، وندا بىزگە ونىڭ ارەكەتتەرىن ءتۇسىنۋ دە وڭايعا سوعادى، ەندەشە ول اداممەن قاتىناسۋدىڭ ءتيىمدى ءستيلىن تاڭداپ، بەلگىلى جاعدايلارداعى ارەكەت قىلىقتارىن بولجاي الامىز.
مىنەز تۋرالى العاشقى عىلىمي تۇسىنىكتەر ەرتە زاماننان كەلەدى، ول ءار ادامنىڭ وزىندىك ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى مەن ويلارىنىڭ بولارىن سيپاتتاعان اريستوتەلدىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى. ونىڭ شاكىرتى، ەجەلگى گرەك فيلوسوفى تەوفراست (ب. ە. د. 372 - 287) ادامي ەرەكشەلىكتەردى جۇيەلەپ، ونىڭ 30قاسيەتىن كورسەتكەن، مىسالى: سايقال، جاسامپاز، سوزشەڭ ت. ب. تەوفراست ءوزىنىڭ «ەتيچەسكيە حاراكتەرى» تراكتى ارقىلى عىلىمعا «مىنەز» (گرەك chapaستەر - قاسيەت، ساپا) تەرمينىن ەنگىزگەن. ك. ك. پلاتونوۆ مىنەز ساپالارىنىڭ ءۇش باستى ەرەكشەلىگىن انىقتاعان: ولار ايقىن كورىنۋى كەرەك، باسقا قاسيەتتەرىمەن تىعىز بايلانىستا بولۋى ءتيىس جانە ارەكەتتىڭ ءار تۇرىندە جۇيەلى كورىنىپ وتىرۋى قاجەت.
ۇقساس جاعدايلاردا، ءبىر ورتادا ءومىر سۇرەتىن ادامدار ءۇشىن تيپتىك مىنەز بىتىستەرى ءتان. ماسەلەن، بۇرىنىراقتا ەلىمىزدەگى ادامدارعا نۇسقاۋمەن ءجۇرۋ، ەنجارلىق، تارتىپتىلىك ءتان بولسا، قازىردە وزبەتتى، تاۋەلسىز باستاماشىل ادامدار ءجيى كەزىگەدى. وسىعان قوسا، قوعامنىڭ ءار مۇشەسى باسقا ناقتى ءبىر توپتىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلادى، ول: وتباسى، وقۋ توبى، ءوندىرىس ۇجىمى، تۇرلىشە رەسمي ەمەس توپتار. ولاردىڭ ءارقايسىسى ادامنىڭ مىنەزىندە وزىندىك رەڭ قالدىرادى. مىنەزدىڭ ءمانى – دارالىق جانە تيپتىك ەرەكشەلىكتەردىڭ بىرلىگىندە. كەز - كەلگەن قاتىناس مىنەز قالىپتاستىرۋشى بولا المايدى.
قوعامعا جانە وزگە ادامدارعا قاتىناس ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرادى. ىزگىلىكتىلىك، شىنشىلدىق، ادىلەتتىلىك - ادامگەرشىلىك دامۋدىڭ جوعارى ساتىسىن سيپاتتايدى. وزىمشىلدىك، قاتىگەزدىك، جالعاندىق، كەرىسىنشە، مىنەزدەگى ادامگەرشىلىكتىڭ تايازدىعىنا كورسەتكىش. باسقا ادامدارمەن قاتىناستا كوممۋنيكاتيۆتى قاتىناستار ەرەكشە ورىن الادى: مەيىرباندىلىق، ەلگەزەكتىك، سەزىمتالدىق، اشىقتىق، شىنشىلدىق، سىپايىلىق. مۇنداي مىنەز ساپالارىنىڭ يەگەرى تۇرلىشە جاعدايلاردا ءتيىمدى قارىم - قاتىناستا بولا الادى: وتباسىندا، جۇمىستا، ارىپتەستەرىمەن، دوستارىمەن. ولار الەۋمەتتىك - مادەني ايىرماشىلىقتارعا قاتىستى تۋىندايتىن پسيحولوگيالىق بوگەتتەردى، نە قارىم – قاتىناس بارىسىندا پايدا بولعان
نەگاتيۆتى سەزىمدەردى
قىزعانىش،
سەنىمسىزدىك
جاراتپاۋشىلىقتى
وڭاي جەڭەدى.
مىنەز - سانالى ءومىر جۇيەسىندە نازىك بولمىسپەن قاباتتاس دارىعان، ادامنىڭ تابيعي قالپى، وي جەتە بەرمەيتىن، سانالىلىعىنىڭ، دانالىعىنىڭ، قابىلەتتىلىگىنىڭ شەگى، تەڭى مەن تەلىسى جوق. كيەلى دە اسا كەڭىستىكتە جاسامپاز تىرشىلىك يەسى – ادامزات، بيوالەۋمەتتىك شەڭبەردە جەكە تۇلعا. سەزىمتال، پايىمدى، بولجامدى. امالى مەن ءتاسىلى مىڭ سان. بۇگىنگىسىن ەرتەڭ تاڭداي بىلەتىن، جوعىن تابا، بارىن جاڭارتا، جاساندىرا، جەتىلدىرە بەرەتىن جاھانداعى بالاماسىز، ىشكى جان - دۇنيەسىنىڭ تىلسىمدى رۋحاني كۇشى مەن سىرى جەر تانىمدىق قۋات كوزى، ناعىز ادامدىقتىڭ نەگىزى نازىك بولمىس - اقىل، ەس وي - ءورىس، جاد، تۇيسىك جانە سەزىم ومىردە قاباتتاس دارىعان، ادامنىڭ تابيعي قالپى، سىر - سيپات، ءىس - ارەكەت، بەت - باعدار ەرەكشەلىكتەرىنىڭ پسيحولوگيالىق جيىنتىعى. اقىل مەن مىنەز كىسىلىكتىڭ پارقىنى مەن قابىلەتتىلىگىن انىقتاۋشى، سونداي - اق ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرۋشى، جەتىلدىرۋشى سانالىق كاتەگوريا.
بەتى بۇلك ەتپەي كوز ويناتۋ، سىرت اينالا بەرىپ مىسقىلدى كەيىپتە مىرس - مىرس كۇلۋ. بۇل جالعان، ناداندىق ۇياتتىڭ جىمىسقىلانىپ، اشىقتان اشىق ومىرىندەگى رەتتەۋشى كۇش. اعاتتىقتان قورعان، ىزەتتىككە پانا. وعاشتىققا جول بەرمەس تەجەۋ. وپىقتى ءىس - ارەكەتكە بوگەۋ.
«مىنەز – قۇلىق – اركىم ءوزىنىڭ كەيىپىن كورسەتەتىن اينا» (ي. گەتە)
3.«مىنەز» بەينەروليگى
ادامنىڭ مىنەزىنە نەلەر جاتادى:
ەسەر، وكتەم، ايار، جالتاق، كونبىس، تاباندى، ۇياڭ.
1. ەسەر: ورىنسىز لەپىرەتىن نەمەسە اياق استىنان اشۋلاناتىن شاپشاڭ، شودىر مىنەزدى، باسقالارعا ۇقسامايتىن وزگەشە قىلىقتى ادام. ونىڭ كۇتپەگەن جەردەن لىپ شىعا كەلەتىن شايپاۋ مىنەزى جۇرتشىلىقتى تاڭ قالدىرادى. ول كەيدە قوجاناسىرعا دا ۇقساپ كەتەدى. بويىنداعى وعاش مىنەزدەن تۋعان ءىس - ارەكەتتەرى قيسىنسىز، رەتسىز ءارى اقىلعا قونىمسىز. بولمىسى: شابارمان.
2. وكتەم: قايمىقپايتىن دا تىل، تاۋەكەلشىل، دەگەنىنە جەتپەي تىنبايتىن ادۋىڭدى جان، ونىڭ اشىق مىنەزى، تەز ءتىل تابىسا الۋ قاسيەتى، قولى اشىق جومارتتىعى كوبىنەسە وكتەمدىك پەن بيلىكقۇمارلىقتىڭ قۇرالىنا اينالادى. ول سونداي - اق توپ جاراتىن شەشەن، كوڭىلدى، جۇرتتىڭ ىستىق ىقىلاسىن تەك وزىنە اۋدارۋ ماقساتىندا قوعامنىڭ ۇيتقىسى بولا ءجۇرىپ، باسقالاردىڭ مىسىن باسۋعا ۇمتىلادى. نەگىزىنەن قىزىل سوزگە بەيىم، ونىسىمەن قويماي ىسكە ارالاسا كەتەتىن قىزبالاۋ ادام. ول «قۇلاسا ناردان قۇلايتىن» ۇلكەن ارەكەتكە قۇمار. ۋىسىنا تۇسكەندى ۇرشىقشا ۇيىرەدى. كوشباسشى بولۋعا دەگەن ۇمتىلىس ونىڭ تابيعاتىندا بار قاسيەت. ويتكەنى ونىڭ بويىنا ۇيىمداستىرۋ مەن باسقالاردى سوڭىنان ەرتە جونەلەتىن قابىلەتى دارىعان. دەگەنمەن، ولاردىڭ باستى ەرەكشەلىگى پارسى پوەزياسىندا كورسەتىلگەندەي «مەنمەنسىگەن جەزتىرناق، ازۋلى ارىستان، جاپىراعى ۇلبىرەگەن گۇلدەي وكپەشىل». وكتەم تۇلعالاردىڭ ماڭايىن ۇنەمى جابىرلەپ ءجۇرۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا. بولمىسى - قولباسشى.
4. ادامداردىڭ كوپ مىنەز - قۇلىعى ءوز بويىنداعى تەمپەرامەنتىنە دە قاتىستى.
ەرتە زاماننان - اق ونى مىناداي ءتورت تۇرگە بولگەن:
1. حولەريك
2. سانگۆينيگ
3. مەلانحوليك
4. فلەگماتيك
وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقى تۋرالى تەست.
«مىنەز - ادام ايناسى» ولەڭى وقىلادى
مىنەز ءمور دەپ اتالادى. مىنەزى جامان ادامنىڭ بويىندا جاقسى قاسيەت بولا ما؟ / وقۋشى پىكىرى/
ابايدىڭ سوزىمەن ايتقاندا نيەت بولسا، مىنەزدى وزگەرتۋگە بولادى. بىزگە دەيىن عۇلامالاردىڭ ايتۋى بويىنشا ەكىنشى قاسيەتتەرى كەرەمەت دامىعان. مىسالى: ءبىلىمدى، ونەرلى، شەبەر........
«وزگەرمەيتىن، تۇزەلمەيتىن مىنەز بولمايدى. سوندىقتان ءبىر جارامسىز قىلىقتى اقتاپ، ارشىپ الۋ ءۇشىن مىنەزدەگى كەمىستىكتى سىلتاۋ ەتۋ بوس ءسوز. ادام ءوز مىنەزىنە ءوزى جاۋاپتى». ب. م. تەپلوۆ.
ادامنىڭ ءقادىر - قاسيەتى، كوپشىلىك جاعدايدا، مىنەز-قۇلقىنا قاراي باعالانادى. تالاي تاعدىرعا دا وڭدى – سولدى اسەر ەتەدى. كەلىستى مىنەز ءومىر كەڭىستىگىنىڭ تورىنە شىعارادى، تەرىسكەيلىگى قازان - وشاق باسىنان اسىرامايدى. دەمەك، مىنەزدى ەركىنسىتپەي، ءاماندا اقىلعا جۇگىندىرۋ كەرەك.
5. ەندەشە، بالالار، ادام بويىنداعى كوركەمدىك، ادەپتىلىك، ۇياتتىلىق دەگەن سوزدەردى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار،
نامىس ءبىر سىرلى، كوپ قىرلى
جەكە باستىق نامىس، قۇقىقتىق، كاسىپتىك، ازاماتتىق، ۇلتتىق
اتالۋى ءار ءتۇرلى بولاعانىمەن ءار ادامنىڭ قاسيەتى مەن مىنەز - قۇلقىنا بايلانىستى ايتىلىپ، ابىروي مەن بەدەلدى قورعايدى.
6.«مەنىڭ بەينەم» ترەنينگ
7.«دۇكەن» ويىنى / گۇلدەر مۋزىكاسى/
ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ءوز بويىڭداعى جاقسى مىنەز - قۇلىق، ادەپ، ادەتتەن قۇرالادى. ول انانىڭ اق سۇتىمەن، اكەنىڭ ۇلگى ونەگەسىمەن، اتا - اجەنىڭ ۇلكەندىك، اق ساقالدىق تاربيەلەرىمەن بويىڭا سىڭەدى.
/بۇل ادام بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەر. ال، بالالار، اشۋلانعاندا وزدەرىڭە قالاي توقتاۋ قوياسىڭدار؟/
8.«سىزات» بەينەروليگى
9. «مەن قاندايمىن؟» ترەنينگ
«ابۋ حۋرايرا (اللا وعان رازى بولسىن) ايتادى: پايعامبارىمىز:
/اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن/ جانناتقا كىرگىزەتىن امال جايىندا سۇرالعاندا «تاقۋالىق جانە كوركەم مىنەز» - دەپ جاۋاپ بەردى. كوركەم سويلەۋ، ادامدارمەن جاقسى قارىم قاتىناستا بولۋ، ادامدارعا سابىرلى بولىپ، ولارعا جاردەم بەرۋ سياقتى ۇنامدى بولعان مىنەز - قۇلىقتاردىڭ يسلامدا ۇلكەن ورىن بار.
ەندەشە، بالالار، ەشكىمگە جانىندا ماڭگىلىك جاتتالىپ، سىزات بولىپ قالاتىنداي اۋىر، قاتتى سوزدەر ايتۋدان اۋلاق بولايىق!
وسىناۋ كەڭ بايتاق جەرىمىزدە ءبىر - ءبىرىمىزدى رەنجىتپەي، كوركەم سوزبەن، كوركەم مىنەزىمىزبەن جانىمىزداعى ادامداردى جادىراتىپ جۇرەيىك!
اقتوبە وبلىسى، بايعانين اۋدانى،
بارشاقۇم ورتا مەكتەبىنىڭ 9 - سىنىپ جەتەكشىسى
شامبايەۆا ەلميرا بورانباي قىزى
ماقساتتارى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: مىنەزدەگى جەتىستىكتەر مەن مىندەردى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
تاربيەلىك: جاقسىلىققا، سىپايىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، قاناتتى سوزدەر، ترەنينگتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: ءوزىن - ءوزى تانۋ، پسيحولوگيا
بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ. سەرگىتۋ ءساتى:
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
1. كىرىسپە. ادام بويىنداعى جاقسى - جامان قاسيەتتەر بولادى ەكەن. مىنە، وسىنداعى اقىلدىلىقتى، ادالدىقتى، قاراپايىمدىلىقتى، كىشىپەيىلدىلىكتى، يناباتتىلىقتى، شىنشىلدىقتى اتا - انالارىمىز، اتا - بابالارىمىز، ۇستازدارىمىز ۇيرەتەدى. ال وسىنداي جاقسى قاسيەتتەردى انانىڭ اق سۇتىمەن، بال تىلىنەن بويىمىزعا سىڭىرەمىز. جاقسى بالا وسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، ادەتتەردەن، ۇنامسىز قىلىقتاردان اۋلاق بولۋعا تىرىسادى.
ادام مىنەزى سان الۋان. بۇل ادامنىڭ ءىس - ارەكەتىنەن ايقىن كورىنەدى: بىرەۋدىڭ قيمىلى - شاپشاڭ، ەكىنشىسى اسىقپايدى، ءۇشىنشىسى – ىسكە ويلانباستان كىرىسە سالادى. ادام بويىندا كورىنەتىن مۇنداي ەرەكشەلىكتەر مىنەز دەپ اتالادى.
«ادامنىڭ جەتى جەتەكشىسى بار: باسشىسى – اقىل، جەتەكشىسى – تالاپ،
جولاۋشىسى – وي، جولداسى – كاسىپ، قورعانى – سابىر، قورعاۋشىسى - مىنەز، سىناۋشىسى – حالىق» (ساققۇلىق بي).
ولاي بولسا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاربيە ساعاتىمىز تاقىرىبى «مىنەز – ادام ايناسى»
2. مىنەز تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ءار ادامنىڭ پسيحيكاسى مەن تۇلعاسىنا قايتالانباستىق ءتان. بۇل ادامنىڭ دارالىعى كورسەتەدى. مىنەز دارالىقتىڭ نەگىزگى قۇراۋشى بولىگى.
«مىنەز» ءسوزى ومىردە جانە كوركەم ادەبيەتتە كەڭىنەن قولدانىلادى. باسقا ادامدارمەن قاتىناسا وتىرىپ، ءار ادام ءوز مىنەزىن تانىتادى جانە وزگەنىكىن باعالايدى.
ارا قاتىناسىمىز بۇزىلعان جاعدايدا، ادەتتە «مىنەزىمىز كەلىسپەدى» - دەپ جاۋاپ بەرەمىز. تۇرلىشە مىنەز يەلەرى ۇقساس جاعدايلاردا ءار ءتۇرلى ارەكەت ەتەدى، كۇيزەلەدى. ەگەر ءبىز كەلەسى ادامنىڭ مىنەزىن جەتىك بىلەتىن بولساق، وندا بىزگە ونىڭ ارەكەتتەرىن ءتۇسىنۋ دە وڭايعا سوعادى، ەندەشە ول اداممەن قاتىناسۋدىڭ ءتيىمدى ءستيلىن تاڭداپ، بەلگىلى جاعدايلارداعى ارەكەت قىلىقتارىن بولجاي الامىز.
مىنەز تۋرالى العاشقى عىلىمي تۇسىنىكتەر ەرتە زاماننان كەلەدى، ول ءار ادامنىڭ وزىندىك ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى مەن ويلارىنىڭ بولارىن سيپاتتاعان اريستوتەلدىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى. ونىڭ شاكىرتى، ەجەلگى گرەك فيلوسوفى تەوفراست (ب. ە. د. 372 - 287) ادامي ەرەكشەلىكتەردى جۇيەلەپ، ونىڭ 30قاسيەتىن كورسەتكەن، مىسالى: سايقال، جاسامپاز، سوزشەڭ ت. ب. تەوفراست ءوزىنىڭ «ەتيچەسكيە حاراكتەرى» تراكتى ارقىلى عىلىمعا «مىنەز» (گرەك chapaستەر - قاسيەت، ساپا) تەرمينىن ەنگىزگەن. ك. ك. پلاتونوۆ مىنەز ساپالارىنىڭ ءۇش باستى ەرەكشەلىگىن انىقتاعان: ولار ايقىن كورىنۋى كەرەك، باسقا قاسيەتتەرىمەن تىعىز بايلانىستا بولۋى ءتيىس جانە ارەكەتتىڭ ءار تۇرىندە جۇيەلى كورىنىپ وتىرۋى قاجەت.
ۇقساس جاعدايلاردا، ءبىر ورتادا ءومىر سۇرەتىن ادامدار ءۇشىن تيپتىك مىنەز بىتىستەرى ءتان. ماسەلەن، بۇرىنىراقتا ەلىمىزدەگى ادامدارعا نۇسقاۋمەن ءجۇرۋ، ەنجارلىق، تارتىپتىلىك ءتان بولسا، قازىردە وزبەتتى، تاۋەلسىز باستاماشىل ادامدار ءجيى كەزىگەدى. وسىعان قوسا، قوعامنىڭ ءار مۇشەسى باسقا ناقتى ءبىر توپتىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلادى، ول: وتباسى، وقۋ توبى، ءوندىرىس ۇجىمى، تۇرلىشە رەسمي ەمەس توپتار. ولاردىڭ ءارقايسىسى ادامنىڭ مىنەزىندە وزىندىك رەڭ قالدىرادى. مىنەزدىڭ ءمانى – دارالىق جانە تيپتىك ەرەكشەلىكتەردىڭ بىرلىگىندە. كەز - كەلگەن قاتىناس مىنەز قالىپتاستىرۋشى بولا المايدى.
قوعامعا جانە وزگە ادامدارعا قاتىناس ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرادى. ىزگىلىكتىلىك، شىنشىلدىق، ادىلەتتىلىك - ادامگەرشىلىك دامۋدىڭ جوعارى ساتىسىن سيپاتتايدى. وزىمشىلدىك، قاتىگەزدىك، جالعاندىق، كەرىسىنشە، مىنەزدەگى ادامگەرشىلىكتىڭ تايازدىعىنا كورسەتكىش. باسقا ادامدارمەن قاتىناستا كوممۋنيكاتيۆتى قاتىناستار ەرەكشە ورىن الادى: مەيىرباندىلىق، ەلگەزەكتىك، سەزىمتالدىق، اشىقتىق، شىنشىلدىق، سىپايىلىق. مۇنداي مىنەز ساپالارىنىڭ يەگەرى تۇرلىشە جاعدايلاردا ءتيىمدى قارىم - قاتىناستا بولا الادى: وتباسىندا، جۇمىستا، ارىپتەستەرىمەن، دوستارىمەن. ولار الەۋمەتتىك - مادەني ايىرماشىلىقتارعا قاتىستى تۋىندايتىن پسيحولوگيالىق بوگەتتەردى، نە قارىم – قاتىناس بارىسىندا پايدا بولعان
نەگاتيۆتى سەزىمدەردى
قىزعانىش،
سەنىمسىزدىك
جاراتپاۋشىلىقتى
وڭاي جەڭەدى.
مىنەز - سانالى ءومىر جۇيەسىندە نازىك بولمىسپەن قاباتتاس دارىعان، ادامنىڭ تابيعي قالپى، وي جەتە بەرمەيتىن، سانالىلىعىنىڭ، دانالىعىنىڭ، قابىلەتتىلىگىنىڭ شەگى، تەڭى مەن تەلىسى جوق. كيەلى دە اسا كەڭىستىكتە جاسامپاز تىرشىلىك يەسى – ادامزات، بيوالەۋمەتتىك شەڭبەردە جەكە تۇلعا. سەزىمتال، پايىمدى، بولجامدى. امالى مەن ءتاسىلى مىڭ سان. بۇگىنگىسىن ەرتەڭ تاڭداي بىلەتىن، جوعىن تابا، بارىن جاڭارتا، جاساندىرا، جەتىلدىرە بەرەتىن جاھانداعى بالاماسىز، ىشكى جان - دۇنيەسىنىڭ تىلسىمدى رۋحاني كۇشى مەن سىرى جەر تانىمدىق قۋات كوزى، ناعىز ادامدىقتىڭ نەگىزى نازىك بولمىس - اقىل، ەس وي - ءورىس، جاد، تۇيسىك جانە سەزىم ومىردە قاباتتاس دارىعان، ادامنىڭ تابيعي قالپى، سىر - سيپات، ءىس - ارەكەت، بەت - باعدار ەرەكشەلىكتەرىنىڭ پسيحولوگيالىق جيىنتىعى. اقىل مەن مىنەز كىسىلىكتىڭ پارقىنى مەن قابىلەتتىلىگىن انىقتاۋشى، سونداي - اق ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرۋشى، جەتىلدىرۋشى سانالىق كاتەگوريا.
بەتى بۇلك ەتپەي كوز ويناتۋ، سىرت اينالا بەرىپ مىسقىلدى كەيىپتە مىرس - مىرس كۇلۋ. بۇل جالعان، ناداندىق ۇياتتىڭ جىمىسقىلانىپ، اشىقتان اشىق ومىرىندەگى رەتتەۋشى كۇش. اعاتتىقتان قورعان، ىزەتتىككە پانا. وعاشتىققا جول بەرمەس تەجەۋ. وپىقتى ءىس - ارەكەتكە بوگەۋ.
«مىنەز – قۇلىق – اركىم ءوزىنىڭ كەيىپىن كورسەتەتىن اينا» (ي. گەتە)
3.«مىنەز» بەينەروليگى
ادامنىڭ مىنەزىنە نەلەر جاتادى:
ەسەر، وكتەم، ايار، جالتاق، كونبىس، تاباندى، ۇياڭ.
1. ەسەر: ورىنسىز لەپىرەتىن نەمەسە اياق استىنان اشۋلاناتىن شاپشاڭ، شودىر مىنەزدى، باسقالارعا ۇقسامايتىن وزگەشە قىلىقتى ادام. ونىڭ كۇتپەگەن جەردەن لىپ شىعا كەلەتىن شايپاۋ مىنەزى جۇرتشىلىقتى تاڭ قالدىرادى. ول كەيدە قوجاناسىرعا دا ۇقساپ كەتەدى. بويىنداعى وعاش مىنەزدەن تۋعان ءىس - ارەكەتتەرى قيسىنسىز، رەتسىز ءارى اقىلعا قونىمسىز. بولمىسى: شابارمان.
2. وكتەم: قايمىقپايتىن دا تىل، تاۋەكەلشىل، دەگەنىنە جەتپەي تىنبايتىن ادۋىڭدى جان، ونىڭ اشىق مىنەزى، تەز ءتىل تابىسا الۋ قاسيەتى، قولى اشىق جومارتتىعى كوبىنەسە وكتەمدىك پەن بيلىكقۇمارلىقتىڭ قۇرالىنا اينالادى. ول سونداي - اق توپ جاراتىن شەشەن، كوڭىلدى، جۇرتتىڭ ىستىق ىقىلاسىن تەك وزىنە اۋدارۋ ماقساتىندا قوعامنىڭ ۇيتقىسى بولا ءجۇرىپ، باسقالاردىڭ مىسىن باسۋعا ۇمتىلادى. نەگىزىنەن قىزىل سوزگە بەيىم، ونىسىمەن قويماي ىسكە ارالاسا كەتەتىن قىزبالاۋ ادام. ول «قۇلاسا ناردان قۇلايتىن» ۇلكەن ارەكەتكە قۇمار. ۋىسىنا تۇسكەندى ۇرشىقشا ۇيىرەدى. كوشباسشى بولۋعا دەگەن ۇمتىلىس ونىڭ تابيعاتىندا بار قاسيەت. ويتكەنى ونىڭ بويىنا ۇيىمداستىرۋ مەن باسقالاردى سوڭىنان ەرتە جونەلەتىن قابىلەتى دارىعان. دەگەنمەن، ولاردىڭ باستى ەرەكشەلىگى پارسى پوەزياسىندا كورسەتىلگەندەي «مەنمەنسىگەن جەزتىرناق، ازۋلى ارىستان، جاپىراعى ۇلبىرەگەن گۇلدەي وكپەشىل». وكتەم تۇلعالاردىڭ ماڭايىن ۇنەمى جابىرلەپ ءجۇرۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا. بولمىسى - قولباسشى.
4. ادامداردىڭ كوپ مىنەز - قۇلىعى ءوز بويىنداعى تەمپەرامەنتىنە دە قاتىستى.
ەرتە زاماننان - اق ونى مىناداي ءتورت تۇرگە بولگەن:
1. حولەريك
2. سانگۆينيگ
3. مەلانحوليك
4. فلەگماتيك
وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقى تۋرالى تەست.
«مىنەز - ادام ايناسى» ولەڭى وقىلادى
مىنەز ءمور دەپ اتالادى. مىنەزى جامان ادامنىڭ بويىندا جاقسى قاسيەت بولا ما؟ / وقۋشى پىكىرى/
ابايدىڭ سوزىمەن ايتقاندا نيەت بولسا، مىنەزدى وزگەرتۋگە بولادى. بىزگە دەيىن عۇلامالاردىڭ ايتۋى بويىنشا ەكىنشى قاسيەتتەرى كەرەمەت دامىعان. مىسالى: ءبىلىمدى، ونەرلى، شەبەر........
«وزگەرمەيتىن، تۇزەلمەيتىن مىنەز بولمايدى. سوندىقتان ءبىر جارامسىز قىلىقتى اقتاپ، ارشىپ الۋ ءۇشىن مىنەزدەگى كەمىستىكتى سىلتاۋ ەتۋ بوس ءسوز. ادام ءوز مىنەزىنە ءوزى جاۋاپتى». ب. م. تەپلوۆ.
ادامنىڭ ءقادىر - قاسيەتى، كوپشىلىك جاعدايدا، مىنەز-قۇلقىنا قاراي باعالانادى. تالاي تاعدىرعا دا وڭدى – سولدى اسەر ەتەدى. كەلىستى مىنەز ءومىر كەڭىستىگىنىڭ تورىنە شىعارادى، تەرىسكەيلىگى قازان - وشاق باسىنان اسىرامايدى. دەمەك، مىنەزدى ەركىنسىتپەي، ءاماندا اقىلعا جۇگىندىرۋ كەرەك.
5. ەندەشە، بالالار، ادام بويىنداعى كوركەمدىك، ادەپتىلىك، ۇياتتىلىق دەگەن سوزدەردى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار،
نامىس ءبىر سىرلى، كوپ قىرلى
جەكە باستىق نامىس، قۇقىقتىق، كاسىپتىك، ازاماتتىق، ۇلتتىق
اتالۋى ءار ءتۇرلى بولاعانىمەن ءار ادامنىڭ قاسيەتى مەن مىنەز - قۇلقىنا بايلانىستى ايتىلىپ، ابىروي مەن بەدەلدى قورعايدى.
6.«مەنىڭ بەينەم» ترەنينگ
7.«دۇكەن» ويىنى / گۇلدەر مۋزىكاسى/
ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ءوز بويىڭداعى جاقسى مىنەز - قۇلىق، ادەپ، ادەتتەن قۇرالادى. ول انانىڭ اق سۇتىمەن، اكەنىڭ ۇلگى ونەگەسىمەن، اتا - اجەنىڭ ۇلكەندىك، اق ساقالدىق تاربيەلەرىمەن بويىڭا سىڭەدى.
/بۇل ادام بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەر. ال، بالالار، اشۋلانعاندا وزدەرىڭە قالاي توقتاۋ قوياسىڭدار؟/
8.«سىزات» بەينەروليگى
9. «مەن قاندايمىن؟» ترەنينگ
«ابۋ حۋرايرا (اللا وعان رازى بولسىن) ايتادى: پايعامبارىمىز:
/اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن/ جانناتقا كىرگىزەتىن امال جايىندا سۇرالعاندا «تاقۋالىق جانە كوركەم مىنەز» - دەپ جاۋاپ بەردى. كوركەم سويلەۋ، ادامدارمەن جاقسى قارىم قاتىناستا بولۋ، ادامدارعا سابىرلى بولىپ، ولارعا جاردەم بەرۋ سياقتى ۇنامدى بولعان مىنەز - قۇلىقتاردىڭ يسلامدا ۇلكەن ورىن بار.
ەندەشە، بالالار، ەشكىمگە جانىندا ماڭگىلىك جاتتالىپ، سىزات بولىپ قالاتىنداي اۋىر، قاتتى سوزدەر ايتۋدان اۋلاق بولايىق!
وسىناۋ كەڭ بايتاق جەرىمىزدە ءبىر - ءبىرىمىزدى رەنجىتپەي، كوركەم سوزبەن، كوركەم مىنەزىمىزبەن جانىمىزداعى ادامداردى جادىراتىپ جۇرەيىك!
اقتوبە وبلىسى، بايعانين اۋدانى،
بارشاقۇم ورتا مەكتەبىنىڭ 9 - سىنىپ جەتەكشىسى
شامبايەۆا ەلميرا بورانباي قىزى
You Might Also Like
-
اينىمالىسى مودۋل تاڭباسىنىڭ ىشىندە بەرىلگەن ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭسىزدىكتەرگە ەسەپتەر شىعارۋ.
-
رابعۋزي «قارلىعاشتىڭ ادامعا دوستىعى»، «لۇقمان حاكىم» قيسسالارى
