ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسى جانە وقۋشىلارعا بەرىلەتىن ۇلتتىق تاربيەنىڭ ەرەكشەلىگى
ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسى جانە وقۋشىلارعا بەرىلەتىن ۇلتتىق تاربيەنىڭ ەرەكشەلىگى
بۇگىنگى تاڭدا ءمۇعالىم تۇلعاسى دەگەن ماسەلە وتە وزەكتى بولىپ وتىر. ول تۋرالى ويشىلدارىمىز دا، عالىمدارىمىز دا، قوعام قايراتكەرلەرى دە ەرەكشە ءمان بەرىپ، ءتۇرلى تۇجىرىمدار مەن پايىمداۋلار جاساعان. سولاردىڭ ءبىرى – ۇلتىمىزدىڭ ۇلى تۇلعاسى، الاشتىڭ ءبىرتۋار قوعام قايراتكەرى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ. جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ۇستاز تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولاتىن وي–تۇجىرىمدارىنا نازار اۋدارساق: «مۇعالىمدىككە ارنالعان ادام جاقسى وقىتۋشى بولۋ ءۇشىن وزىنە ءتيىستى نارسەلەردى مىنا رەتپەن ۇيرەنسە كەرەك. اۋەلى وقىتۋدىڭ ماعلۇمات جاعىمەن، ياعني ديداكتيكامەن، ماتەماتيكامەن جاقسى تانىس بولادى. سونان سوڭ ءاربىر ساباق بەرۋشىلەردىڭ وقىتۋ ىڭعايلارىن، ادىستەرىن باقىلاپ، قاراپ جۇرەدى. ودان كەيىن جاقسى ىسىلعان وقىتۋشىلارىنىڭ جەتەگىمەن، سولاردىڭ الدىندا ءوزى ساباق بەرىپ، كۇشىن شامالايدى. /بۇنى ۇلگى ساباعى دەيدى، سودان سوڭ ءوز بەتىمەن بالا وقىتۋعا كىرىسەدى/. ءبىراق وقىتۋ – بالانى عانا وقىتۋ ەمەس، بالامەن بىرگە ءوزى دە وقۋ ەكەنىن استە ەستەن شىعارماۋ كەرەك.
ءمۇعالىم ءوزىن قالاي، نەمەن وقىتپاقشى؟ ۇنەمى ءوزىنىڭ ءىسىن بايىپتاۋ، باقىلاۋمەن، تاربيە تۋرالى ادەبيەتتەردى كوبىرەك قاراستىرۋمەن، باسقا وقىتۋشىلارمەن كەڭەسۋ، پىكىر اۋىسۋمەن ءوزىن – ءوزى وقىتپاقشى» دەيدى ج.ايماۋىتوۆ. ءارى قاراي باياندامامىزدى ساباقتايتىن بولساق، ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسى ەڭ الدىمەن ماماندىقتى دۇرىس تاڭداۋ. ەكىنشىدەن، مۇعالىمدىك ماماندىققا ءوزى تاڭداعان سالاسىنىڭ تەوريالىق نەگىزىمەن قاتار اسا قاجەتتى پەداگوگيكا، پسيحولوگيا، ادىستەمە عىلىمدارىمەن تەرەڭ قارۋلانۋ. ۇشىنشىدەن، ءار ساباققا جان –جاقتى مۇقيات دايىندالۋ. تورتىنشىدەن، مەكتەپتەگى تاجىريبەلى مۇعالىمدەردىڭ ساباقتارىنا قاتىسىپ، وزىنە قاجەتتى ءادىس – تاسىلدەردى مەڭگەرۋ. بەسىنشىدەن، ۇنەمى ىزدەنىستە بولۋ. التىنشىدان، ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالاردىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرىن مەڭگەرىپ، پراكتيكادا قولدانۋ. جەتىنشىدەن، زاماناۋي اقپاراتتىق تەحنولوگيالارمەن جۇمىس جاساۋعا ماشىقتانۋ. وسى تالاپتاردى بۇلجىتپاي ورىنداعاندا عانا ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسى تولىق قالىپتاسادى.
كەز كەلگەن ءمۇعالىم ءوز ماماندىعىن شىنايى ءسۇيىپ تاڭدايتىن بولسا، جوعارىداعى تالاپتاردى ورىنداۋ قيىنعا سوقپايدى. مۇعالىمدىك ماماندىقتى تاڭداپ، تەوريالىق بىلىممەن شىنايى قارۋلانعان مامان قالعان تالاپتاردى تاجىريبە ارقىلى تولىقتىرادى. سوندىقتان دا ەڭ الدىمەن، اتا – انا بالاسىنىڭ بويىندا قانداي قاسيەت بار، بولاشاقتا قاي ماماندىققا يكەمدى، سول ماماندىققا وراي العان ءبىلىمى تياناقتى ما،تاڭداپ وتىرعان ماماندىعىنىڭ ەرەكشەلىگىن، قيىندىعىن سەزىنە مە دەگەن ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، بالاسىنىڭ بولاشاق ماماندىعىن دۇرىس تاڭداۋىنا ىقپال ەتۋى قاجەت. وقىتۋشى شاكىرتتەرىنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن، قابىلەتىن، وي توپشىلاۋىن، جەكە تۇلعا رەتىندەگى بەينەسىن كورە، تاني الۋى كەرەك.
وقىتۋشىلار شاكىرتتەرىنىڭ ءبىلىمىن سىناعاندا، يا ەمتيحان العاندا بۇرىنعى نارسەلەرىن قايتا ايتىپ بەرگەنىن ۇناتامىز: سوزبەن كورىنبەگەن قابىلەتتى تومەن دەپ سانايمىز. «ءبىلىپ تۇرمىن، ءبىراق ايتا المايمىن» دەگەن بالا مەن تۇك جاۋاپ بەرە الماعان بالانى جەك كورەمىز. بۇل – زور قاتە. ومىردە باسىمىزدان نەنى كەشىرمەيمىز؟ سونىڭ ءبارى جادىمىزدا تۇگەل ساقتالا بەرمەيدى. جادى ءجىتى بولۋ – يگى قاسيەتى، وعان تالاس جوق. ءبىراق ول قابىلەت جۇرتتىڭ كوبىندە بولا بەرمەيدى. سوندىقتان ەمتيحاندا سىناق العان كەزدە قىسىلىپ تۇرعان وقۋشىلارعا جانىمىز اشۋى كەرەك، شىدامدى قاراۋىمىز كەرەك. وقۋداعى سىننان ناشار وتكەن بالا ومىردەگى تالاي سىننان جاقسى ءوتۋى مۇمكىن. ءوز جادىمىزدا نە شاكىرتتەرىمىزدىڭ جادىندا ءبىر نارسەنى بەرىك ورناتۋ ءۇشىن، سانالى كۇشىمىزدى ءىز قالدىرۋعا، جاڭانى بۇرىنعى تانىس نارسەلەرمەن بايلانىستىرۋعا جۇمساۋىمىز كەرەك» دەپ ۇستازدىڭ قاشاندا بالانى ادام رەتىندە باعالاپ جاقسى كورۋى، ونىڭ جەكە باسىنىڭ سىيلاۋى كەرەكتىگىن ايتۋىمىز كەرەك.
وكىنىشكە وراي، كەي كەزدەردە ارىپتەستەرىمىزدىڭ اراسىندا ءمۇعالىمنىڭ ەتيكەتىنە جات قىلىق كورسەتەتىندەر دە كەزدەسىپ جاتادى. بالانى تەك ساباققا دايىندىعىنا قاراي عانا باعالاۋ، جاقسى دايىندالىپ كەلسە جىلى قاباق تانىتىپ، وزگەلەردىڭ الدىندا ماقتاپ، ال دايىندىعى ناشار نەمەسە مۇلدەم ساباق وقىماي كەلگەن بالانى جولداستارىنىڭ الدىندا كەمسىتۋ – ءمۇعالىمنىڭ ۇلكەن قاتەلىگى. مۇنداي جاعداي بالانىڭ جۇيكەسىنە، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىنا، ادامدارعا دەگەن سەنىمىنە كەلەڭسىز كىربىڭ ءتۇسىرىپ، سول پانگە دەگەن قىزىعۋىن جويادى. مۇعالىمگە دەگەن سەنىمى جوعالىپ، جەك كورۋشىلىك سەزىمى پايدا بولادى. بۇل – ءوسىپ كەلە جاتقان جاس بۇتاقتىڭ تامىرىن قولمەن جارالاۋ دەگەن ءسوز. جارالانعان تامىردان جاقسى اعاش ءوسىپ شىقپايتىندىعى سياقتى مۇنداي شاكىرتتەن بۇگىنگى قوعام تالاپ ەتىپ وتىرعان جەكە تۇلعا قالىپتاسا المايدى.
بالا قانداي نارسەگە ىنتالى بولماق. بۇرىن تانىس ەمەس، تىڭ نارسەگە ىنتاسى بولمايدى. بۇرىن بىلەتىن ەسكى نارسەگە دە ىنتاسى بولمايدى. ىنتانى قوزدىراتىن جاڭا مەن ەسكىسى ارالاس نارسە. بالانىڭ ىنتاسىن تارتۋ ءۇشىن وقىلاتىن نارسەلەردە ءبىر جاڭالىق بولۋى كەرەك. ول جاڭالىق بۇرىنعى ويدا بار نارسەنى نە تولىقتىرعانداي، نە دالەلمەن بەكىتكەندەي، نە بۇرىنعىنى بەكەرگە شىعارعانداي، بولماسا كۇشەيتكەندەي ءبىر وزگەرىس كىرگىزەتىن بولۋى كەرەك. وقىتۋ ناعىز بەرىك بولسىن. بالانىڭ ناقتى بىلگەنى قويىلعان بىرنەشە سۇراۋلارعا جاۋاپ قايىرا العانىنان كورىنەدى. شاكىرتكە ءبىر نارسە ۇقتىرعاندا ءمۇعالىم انىق ايقىن ايتۋى كەرەك. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزىن بالا ىنتامەن تىڭداسا، ايقىندىق سوندا تابىلادى. ءوز ماماندىعىن سۇيگەن ۇستاز – قاشاندا ادىسكەر.
بالامەن جۇمىس ىستەۋ – ونىڭ ويىمەن ويلاۋ، ونىڭ سەزىنگەنىن سەزۋ. سوندا عانا ءمۇعالىم بالامەن ءتىل تابىسىپ، ونىڭ جۇرەگىنەن جول تابادى. ىنتاسىزدىڭ ىنتاسىن وياتىپ، جالقاۋدى جۇمىس جاساۋعا جۇمىلدىرا الادى. اقىلدى كۇشەيتۋگە ءبىلىمنىڭ سانىنان ساپاسى، ياعني سىمباتتى جۇيەلى بولىپ ميعا قونۋى ارتىعىراق اسەر بەرەدى، ماڭىزدى بولادى. شاكىرتتىڭ العان بىلىمدەرىنىڭ اراسىندا بايلانىس جۇيە بولسا، جاڭا ماعلۇماتتاردى سوعان جالعاستىرىپ، ميعا توقۋ دا جەڭىل تيەدى. ەسكىگە سۇيەنىپ، جاڭا ماعلۇماتتى ءسىڭىرىپ الۋ – اقىل كۇشەيتكەندىكتىڭ بەلگىسى. مەكتەپتىڭ بەرەتىن ءبىلىمىنىڭ ماعىناسى بالانىڭ زاۋقىن تارقانداي، وي جۇمىسىنا قۇلشىندىرعانداي، عىلىمعا قىزىقتىرعانداي بولۋى كەرەك. سوندا عانا بالا مەكتەپتەن شىققان سوڭ العان بىلىمىنەن ايىرىلىپ قالماي، تىڭنان ءبىلىم جاماۋعا، اقىل شاراسىن كەڭەيتۋگە ارەكەت ەتپەك. مەكتەپ بالا العان ءبىلىمىن ومىردە پايدالانا بىلۋگە ۇيرەتۋ كەرەك.
قازاق حالقى ۇرپاق تاربيەسىندە شەشەندىك، ونەرپازدىق تاربيەگە باسا نازار اۋداردى. قىتايدا اتا-انا مەن مەكتەپ بالانى توزىمدىلىككە، ىسكەرلىككە، ەپتىلىككە تاربيەلەيدى ەكەن. ال قازاقتاردا بالالارىن ءتوزىمدى، ەپتى، سەزىمتالدىققا باۋلىعان. ءسوز ونەرى مەن ساز ونەرىن ەرەكشە قۇرال رەتىندە پايدالانعان. مۋزىكانىڭ ادام تاربيەسىندەگى ورنىنا ەجەلدەن ءمان بەرىپ كەلگەن. عۇلاما ءال – فارابي «مۋزىكالىق اۋەندەر جاقسى مىنەز – قۇلىق ماشىقتارىن، ادامنىڭ قوعامدىق مۇراتتارىن قالىپتاستىرۋدا ەلەۋلى ءرول اتقارادى... مۋزىكا مەن ءان ادامدى ەستەتيكالىق سەزىمدەر تۋعىزۋ ارقىلى كىسىنىڭ ءوزىن – ءوزى تاربيەلەنۋىنە، بويداعى ناشار قاسيەتتەردەن ارىلۋىنا ىقپال ەتەدى دەگەن ءمالىم». اتا – بابالاردان قالعان جاقسى ونەگەنىڭ بارلىعى ونەرمەن بايلانىستى بولعان. ءبىر ادام بىرنەشە ونەردى مەڭگەرۋ ارقىلى ونىڭ كۇش-قۋاتىمەن اقىل-ويىنىڭ كۇشى ارتتى. ءار ونەردىڭ بولەك-بولەك ەنەرگياسى ادامعا قۇياتىن نۇر سەكىلدى. سول سەبەپتى كەز كەلگەن قازاق مۋزىكالىق اسپاپتاردا ورىنداۋعا، مەڭگەرۋگە تىرىستى. ونەرلى ۇرپاق تاربيەگە يكەمدى كەلەدى، ونەرسىز ۇرپاقتى تاربيەلەۋ اساۋ ات سەكىلدى.
مۋزىكامەن اينالىسۋ بالانىڭ ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىنە ۇڭىلۋگە كومەكتەسەدى. ادام جانى دۇرىس قالىپتاسپاي قوعام جوندەلمەيدى. ادامنىڭ ىشكى الەمىنە اسەر ەتەتىن نارسەلەر، ءبىرىنشى تاماقتانۋى، ەكىنشى ەستىگەن ءسوزى مەن اۋكەنى، ءۇشىنشى كورگەنى، ءتورتىنشى ۇيرەنگەنىن جاساۋى، بەسىنشى وقۋ، جازۋ ت.ب.سياقتى ارەكەتتەرى جاتادى. ال قوعامنىڭ ىشكى الەمىنە جاتاتىندار:ءبىرىنشى ونىڭ جەرى، ەكىنشى ءتىلى، ءۇشىنشى تاريحى، تۇرمىس – تىرشىلىگى، ءتورتىنشى ونەر ادامدارى، بەسىنشى دانا اقىلدى ويشىلدار جاتادى. وسىنداي بابالاردىڭ بىلىممەن ايتقان وسيەتى بۇگىنگى جاستارىمىزدى، وقۋشىلارىمىزدى تاربيەلەۋگە ابدەن مۇمكىن.
بۇگىنگى تاڭدا ءمۇعالىم تۇلعاسى دەگەن ماسەلە وتە وزەكتى بولىپ وتىر. ول تۋرالى ويشىلدارىمىز دا، عالىمدارىمىز دا، قوعام قايراتكەرلەرى دە ەرەكشە ءمان بەرىپ، ءتۇرلى تۇجىرىمدار مەن پايىمداۋلار جاساعان. سولاردىڭ ءبىرى – ۇلتىمىزدىڭ ۇلى تۇلعاسى، الاشتىڭ ءبىرتۋار قوعام قايراتكەرى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ. جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ۇستاز تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولاتىن وي–تۇجىرىمدارىنا نازار اۋدارساق: «مۇعالىمدىككە ارنالعان ادام جاقسى وقىتۋشى بولۋ ءۇشىن وزىنە ءتيىستى نارسەلەردى مىنا رەتپەن ۇيرەنسە كەرەك. اۋەلى وقىتۋدىڭ ماعلۇمات جاعىمەن، ياعني ديداكتيكامەن، ماتەماتيكامەن جاقسى تانىس بولادى. سونان سوڭ ءاربىر ساباق بەرۋشىلەردىڭ وقىتۋ ىڭعايلارىن، ادىستەرىن باقىلاپ، قاراپ جۇرەدى. ودان كەيىن جاقسى ىسىلعان وقىتۋشىلارىنىڭ جەتەگىمەن، سولاردىڭ الدىندا ءوزى ساباق بەرىپ، كۇشىن شامالايدى. /بۇنى ۇلگى ساباعى دەيدى، سودان سوڭ ءوز بەتىمەن بالا وقىتۋعا كىرىسەدى/. ءبىراق وقىتۋ – بالانى عانا وقىتۋ ەمەس، بالامەن بىرگە ءوزى دە وقۋ ەكەنىن استە ەستەن شىعارماۋ كەرەك.
ءمۇعالىم ءوزىن قالاي، نەمەن وقىتپاقشى؟ ۇنەمى ءوزىنىڭ ءىسىن بايىپتاۋ، باقىلاۋمەن، تاربيە تۋرالى ادەبيەتتەردى كوبىرەك قاراستىرۋمەن، باسقا وقىتۋشىلارمەن كەڭەسۋ، پىكىر اۋىسۋمەن ءوزىن – ءوزى وقىتپاقشى» دەيدى ج.ايماۋىتوۆ. ءارى قاراي باياندامامىزدى ساباقتايتىن بولساق، ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسى ەڭ الدىمەن ماماندىقتى دۇرىس تاڭداۋ. ەكىنشىدەن، مۇعالىمدىك ماماندىققا ءوزى تاڭداعان سالاسىنىڭ تەوريالىق نەگىزىمەن قاتار اسا قاجەتتى پەداگوگيكا، پسيحولوگيا، ادىستەمە عىلىمدارىمەن تەرەڭ قارۋلانۋ. ۇشىنشىدەن، ءار ساباققا جان –جاقتى مۇقيات دايىندالۋ. تورتىنشىدەن، مەكتەپتەگى تاجىريبەلى مۇعالىمدەردىڭ ساباقتارىنا قاتىسىپ، وزىنە قاجەتتى ءادىس – تاسىلدەردى مەڭگەرۋ. بەسىنشىدەن، ۇنەمى ىزدەنىستە بولۋ. التىنشىدان، ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالاردىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرىن مەڭگەرىپ، پراكتيكادا قولدانۋ. جەتىنشىدەن، زاماناۋي اقپاراتتىق تەحنولوگيالارمەن جۇمىس جاساۋعا ماشىقتانۋ. وسى تالاپتاردى بۇلجىتپاي ورىنداعاندا عانا ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسى تولىق قالىپتاسادى.
كەز كەلگەن ءمۇعالىم ءوز ماماندىعىن شىنايى ءسۇيىپ تاڭدايتىن بولسا، جوعارىداعى تالاپتاردى ورىنداۋ قيىنعا سوقپايدى. مۇعالىمدىك ماماندىقتى تاڭداپ، تەوريالىق بىلىممەن شىنايى قارۋلانعان مامان قالعان تالاپتاردى تاجىريبە ارقىلى تولىقتىرادى. سوندىقتان دا ەڭ الدىمەن، اتا – انا بالاسىنىڭ بويىندا قانداي قاسيەت بار، بولاشاقتا قاي ماماندىققا يكەمدى، سول ماماندىققا وراي العان ءبىلىمى تياناقتى ما،تاڭداپ وتىرعان ماماندىعىنىڭ ەرەكشەلىگىن، قيىندىعىن سەزىنە مە دەگەن ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، بالاسىنىڭ بولاشاق ماماندىعىن دۇرىس تاڭداۋىنا ىقپال ەتۋى قاجەت. وقىتۋشى شاكىرتتەرىنىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن، قابىلەتىن، وي توپشىلاۋىن، جەكە تۇلعا رەتىندەگى بەينەسىن كورە، تاني الۋى كەرەك.
وقىتۋشىلار شاكىرتتەرىنىڭ ءبىلىمىن سىناعاندا، يا ەمتيحان العاندا بۇرىنعى نارسەلەرىن قايتا ايتىپ بەرگەنىن ۇناتامىز: سوزبەن كورىنبەگەن قابىلەتتى تومەن دەپ سانايمىز. «ءبىلىپ تۇرمىن، ءبىراق ايتا المايمىن» دەگەن بالا مەن تۇك جاۋاپ بەرە الماعان بالانى جەك كورەمىز. بۇل – زور قاتە. ومىردە باسىمىزدان نەنى كەشىرمەيمىز؟ سونىڭ ءبارى جادىمىزدا تۇگەل ساقتالا بەرمەيدى. جادى ءجىتى بولۋ – يگى قاسيەتى، وعان تالاس جوق. ءبىراق ول قابىلەت جۇرتتىڭ كوبىندە بولا بەرمەيدى. سوندىقتان ەمتيحاندا سىناق العان كەزدە قىسىلىپ تۇرعان وقۋشىلارعا جانىمىز اشۋى كەرەك، شىدامدى قاراۋىمىز كەرەك. وقۋداعى سىننان ناشار وتكەن بالا ومىردەگى تالاي سىننان جاقسى ءوتۋى مۇمكىن. ءوز جادىمىزدا نە شاكىرتتەرىمىزدىڭ جادىندا ءبىر نارسەنى بەرىك ورناتۋ ءۇشىن، سانالى كۇشىمىزدى ءىز قالدىرۋعا، جاڭانى بۇرىنعى تانىس نارسەلەرمەن بايلانىستىرۋعا جۇمساۋىمىز كەرەك» دەپ ۇستازدىڭ قاشاندا بالانى ادام رەتىندە باعالاپ جاقسى كورۋى، ونىڭ جەكە باسىنىڭ سىيلاۋى كەرەكتىگىن ايتۋىمىز كەرەك.
وكىنىشكە وراي، كەي كەزدەردە ارىپتەستەرىمىزدىڭ اراسىندا ءمۇعالىمنىڭ ەتيكەتىنە جات قىلىق كورسەتەتىندەر دە كەزدەسىپ جاتادى. بالانى تەك ساباققا دايىندىعىنا قاراي عانا باعالاۋ، جاقسى دايىندالىپ كەلسە جىلى قاباق تانىتىپ، وزگەلەردىڭ الدىندا ماقتاپ، ال دايىندىعى ناشار نەمەسە مۇلدەم ساباق وقىماي كەلگەن بالانى جولداستارىنىڭ الدىندا كەمسىتۋ – ءمۇعالىمنىڭ ۇلكەن قاتەلىگى. مۇنداي جاعداي بالانىڭ جۇيكەسىنە، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىنا، ادامدارعا دەگەن سەنىمىنە كەلەڭسىز كىربىڭ ءتۇسىرىپ، سول پانگە دەگەن قىزىعۋىن جويادى. مۇعالىمگە دەگەن سەنىمى جوعالىپ، جەك كورۋشىلىك سەزىمى پايدا بولادى. بۇل – ءوسىپ كەلە جاتقان جاس بۇتاقتىڭ تامىرىن قولمەن جارالاۋ دەگەن ءسوز. جارالانعان تامىردان جاقسى اعاش ءوسىپ شىقپايتىندىعى سياقتى مۇنداي شاكىرتتەن بۇگىنگى قوعام تالاپ ەتىپ وتىرعان جەكە تۇلعا قالىپتاسا المايدى.
بالا قانداي نارسەگە ىنتالى بولماق. بۇرىن تانىس ەمەس، تىڭ نارسەگە ىنتاسى بولمايدى. بۇرىن بىلەتىن ەسكى نارسەگە دە ىنتاسى بولمايدى. ىنتانى قوزدىراتىن جاڭا مەن ەسكىسى ارالاس نارسە. بالانىڭ ىنتاسىن تارتۋ ءۇشىن وقىلاتىن نارسەلەردە ءبىر جاڭالىق بولۋى كەرەك. ول جاڭالىق بۇرىنعى ويدا بار نارسەنى نە تولىقتىرعانداي، نە دالەلمەن بەكىتكەندەي، نە بۇرىنعىنى بەكەرگە شىعارعانداي، بولماسا كۇشەيتكەندەي ءبىر وزگەرىس كىرگىزەتىن بولۋى كەرەك. وقىتۋ ناعىز بەرىك بولسىن. بالانىڭ ناقتى بىلگەنى قويىلعان بىرنەشە سۇراۋلارعا جاۋاپ قايىرا العانىنان كورىنەدى. شاكىرتكە ءبىر نارسە ۇقتىرعاندا ءمۇعالىم انىق ايقىن ايتۋى كەرەك. ءمۇعالىمنىڭ ءسوزىن بالا ىنتامەن تىڭداسا، ايقىندىق سوندا تابىلادى. ءوز ماماندىعىن سۇيگەن ۇستاز – قاشاندا ادىسكەر.
بالامەن جۇمىس ىستەۋ – ونىڭ ويىمەن ويلاۋ، ونىڭ سەزىنگەنىن سەزۋ. سوندا عانا ءمۇعالىم بالامەن ءتىل تابىسىپ، ونىڭ جۇرەگىنەن جول تابادى. ىنتاسىزدىڭ ىنتاسىن وياتىپ، جالقاۋدى جۇمىس جاساۋعا جۇمىلدىرا الادى. اقىلدى كۇشەيتۋگە ءبىلىمنىڭ سانىنان ساپاسى، ياعني سىمباتتى جۇيەلى بولىپ ميعا قونۋى ارتىعىراق اسەر بەرەدى، ماڭىزدى بولادى. شاكىرتتىڭ العان بىلىمدەرىنىڭ اراسىندا بايلانىس جۇيە بولسا، جاڭا ماعلۇماتتاردى سوعان جالعاستىرىپ، ميعا توقۋ دا جەڭىل تيەدى. ەسكىگە سۇيەنىپ، جاڭا ماعلۇماتتى ءسىڭىرىپ الۋ – اقىل كۇشەيتكەندىكتىڭ بەلگىسى. مەكتەپتىڭ بەرەتىن ءبىلىمىنىڭ ماعىناسى بالانىڭ زاۋقىن تارقانداي، وي جۇمىسىنا قۇلشىندىرعانداي، عىلىمعا قىزىقتىرعانداي بولۋى كەرەك. سوندا عانا بالا مەكتەپتەن شىققان سوڭ العان بىلىمىنەن ايىرىلىپ قالماي، تىڭنان ءبىلىم جاماۋعا، اقىل شاراسىن كەڭەيتۋگە ارەكەت ەتپەك. مەكتەپ بالا العان ءبىلىمىن ومىردە پايدالانا بىلۋگە ۇيرەتۋ كەرەك.
قازاق حالقى ۇرپاق تاربيەسىندە شەشەندىك، ونەرپازدىق تاربيەگە باسا نازار اۋداردى. قىتايدا اتا-انا مەن مەكتەپ بالانى توزىمدىلىككە، ىسكەرلىككە، ەپتىلىككە تاربيەلەيدى ەكەن. ال قازاقتاردا بالالارىن ءتوزىمدى، ەپتى، سەزىمتالدىققا باۋلىعان. ءسوز ونەرى مەن ساز ونەرىن ەرەكشە قۇرال رەتىندە پايدالانعان. مۋزىكانىڭ ادام تاربيەسىندەگى ورنىنا ەجەلدەن ءمان بەرىپ كەلگەن. عۇلاما ءال – فارابي «مۋزىكالىق اۋەندەر جاقسى مىنەز – قۇلىق ماشىقتارىن، ادامنىڭ قوعامدىق مۇراتتارىن قالىپتاستىرۋدا ەلەۋلى ءرول اتقارادى... مۋزىكا مەن ءان ادامدى ەستەتيكالىق سەزىمدەر تۋعىزۋ ارقىلى كىسىنىڭ ءوزىن – ءوزى تاربيەلەنۋىنە، بويداعى ناشار قاسيەتتەردەن ارىلۋىنا ىقپال ەتەدى دەگەن ءمالىم». اتا – بابالاردان قالعان جاقسى ونەگەنىڭ بارلىعى ونەرمەن بايلانىستى بولعان. ءبىر ادام بىرنەشە ونەردى مەڭگەرۋ ارقىلى ونىڭ كۇش-قۋاتىمەن اقىل-ويىنىڭ كۇشى ارتتى. ءار ونەردىڭ بولەك-بولەك ەنەرگياسى ادامعا قۇياتىن نۇر سەكىلدى. سول سەبەپتى كەز كەلگەن قازاق مۋزىكالىق اسپاپتاردا ورىنداۋعا، مەڭگەرۋگە تىرىستى. ونەرلى ۇرپاق تاربيەگە يكەمدى كەلەدى، ونەرسىز ۇرپاقتى تاربيەلەۋ اساۋ ات سەكىلدى.
مۋزىكامەن اينالىسۋ بالانىڭ ءوزىنىڭ ىشكى دۇنيەسىنە ۇڭىلۋگە كومەكتەسەدى. ادام جانى دۇرىس قالىپتاسپاي قوعام جوندەلمەيدى. ادامنىڭ ىشكى الەمىنە اسەر ەتەتىن نارسەلەر، ءبىرىنشى تاماقتانۋى، ەكىنشى ەستىگەن ءسوزى مەن اۋكەنى، ءۇشىنشى كورگەنى، ءتورتىنشى ۇيرەنگەنىن جاساۋى، بەسىنشى وقۋ، جازۋ ت.ب.سياقتى ارەكەتتەرى جاتادى. ال قوعامنىڭ ىشكى الەمىنە جاتاتىندار:ءبىرىنشى ونىڭ جەرى، ەكىنشى ءتىلى، ءۇشىنشى تاريحى، تۇرمىس – تىرشىلىگى، ءتورتىنشى ونەر ادامدارى، بەسىنشى دانا اقىلدى ويشىلدار جاتادى. وسىنداي بابالاردىڭ بىلىممەن ايتقان وسيەتى بۇگىنگى جاستارىمىزدى، وقۋشىلارىمىزدى تاربيەلەۋگە ابدەن مۇمكىن.
You Might Also Like
-
قۇستار — ومىرتقالى جانۋارلار تيپ تارماعىنىڭ ءبىر كلاسى. قۇس – دەنە تۇرقى ءارتۇرi، مامىقتى، قاناتتى، ۇشىپ ءجۇرiپ تiرشiلiك ەتەتiن، ەتi، ءجۇنى پايدالى جاندىك. سۋلى جەرلەردى، ورمان-توعايدى، دالالىقتى، تاۋ ...
