مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى تاربيەلەۋ قاعيدالارى مەن تاربيە ادىستەرى
اقتوبە وڭىرلىك مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى
بيسەنعالييەۆا البينا تيمۋر قىزى
تاربيە قاعيدالارى (پرينسيپتەرى) دەگەنىمىز نورما، ەرەجەلەر، ازىرلەۋ بويىنشا ۇسىنىستار، تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ مەن جۇرگىزۋ ارقىلى تاربيە پروسەسىن بەلگىلەيتىن، جالپى تالاپتار.
جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەرمەن بىردەي تاربيە پرينسيپتەرى.
- تاربيەنىڭ ومىرمەن، پراكتيكامەن بايلانىس ءپرينسيپى.
- تاربيەنىڭ قوعامدىق باعىتتىلىعى.
- بالا تۇلعاسىنداعى جاعىمدى جاقتارىنا سۇيەنۋ.
- تاربيەنىڭ گۋمانيزاسياسى.
- تۇلعالىق ىڭعاي جاساۋ.
- تاربيە پروسەسىنىڭ بارلىق كومپونەنتتەرىنىڭ كەشەندىلىگى، تۇتاستىعى، بىرلىگى.
- پەداگوگيكالىق باسشىلىق پەن وقۋشىلاردىڭ دەربەستىك ءىس- ارەكەتى، بەلسەندىلىگى.
- ۇجىمدا جانە ۇجىم ارقىلى تاربيەلەۋ.
- مەكتەپ، جانۇيا مەن قوعامنىڭ ارەكەتتەرى مەن تالاپتارىنىڭ بىرلىگى.
تاربيەنىڭ سپەسيفيكالىق پرينسيپتەرى.
· تاربيە پروسەسىنىڭ تۇزەتۋگە ارنالعان باعىتتىلىعى.
ءبىلىم الۋدا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردىڭ پسيحيكالىق-فيزيكالىق دامۋ كەمشىلىكتەرىن ارنايى ادىستەمەلىك تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ تۇزەتۋ پروسەسىندە وقىتۋ مەن تاربيەنىڭ ءوزارا بايلانىسىن جانە بىرلىگىن قاراستىرادى.
· تاربيەنىڭ تۇسىنىكتىلىگى. تاربيە پروسەسىن وقۋشىلاردىڭ شىنايى مۇمكىنشىلىكتەرىنىڭ دەڭگەيىندە شىنايى سيتۋاسيالارعا جاقىنداپ ۇيىمداستىرۋدى كوزدەيدى.
· ەڭبەكپەن تاربيەلەۋ. ارنايى مەكتەپتىڭ نەگىزگى باعىتتىلىعى – ەڭبەككە باۋلۋ. ءتۇرلى ىس-ارەكەتتەردى ۇيىمداستىرۋ پروسەسىندە بالانىڭ كەلەسى قاسيەتتەرى قالىپتاسادى: ەڭبەككە دەگەن ىنتا، ادەپتىلىك، بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋ، ەڭبەك تاپسىرمالارىن ورىنداۋ پروسەسىندە بىر-بىرىنە كومەك بەرۋ، ءوزارا قۇرمەتتەۋ، ولاردىڭ ەڭبەك ىسكەرلىكتەرى جەتىلەدى.
· تاربيەدەگى جەكە جانە ديففەرەنسيالدى ىقپال ەتۋ. بالا تۇلعاسىن جان-جاقتى زەرتتەۋ جانە انىقتالعان جەكە جانە تيپولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسەپكە الىپ ءتيىستى تاربيەلىك اسەر ەتۋ شارالارىن بەلگىلەۋ.
· تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىندا تاربيەشىنىڭ شەشۋشى ءرولى. ءبىلىم الۋدا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالانىڭ ساقتالعان مۇمكىنشىلىكتەرىنە سۇيەنۋدى، جەكە جانە تيپولوگيالىق ەرەكشەلىكتەردى ەسەپكە الۋدى، سونىمەن قوسا ناقتى وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن، قاجەتتىلىكتەرىن كوزدەيدى. تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىندا شەشۋشى ءرولدى تاربيەشى الادى.
· بالا تۇلعاسىن قۇرمەتتەۋ جانە ونى وعان قويىلاتىن تالاپپەن، كۇن تارتىبىمەن ۇشتاستىرۋ. بالالانىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسەپكە الۋدى، ساقتالىنعان فاكتورلارعا سۇيەنۋدى، تۇلعانىڭ جاعىمدى جاقتارىنا سۇيەنۋدى، سونىمەن قوسا پەداگوگيكالىق كۇن-تارتىبىن ساقتاۋ، ەڭبەك پەن دەم الۋۋدى كوزدەيتىن، مەديسينالىق پروسەدۋرالاردى قاراستىرادى.
تاربيە ادىستەرى – وقۋشىلاردىڭ قاجەتتى-موتيۆاسيالىق اۋماعىنىڭ جانە ساناسىنىڭ دامۋىنا، مىنەز-قۇلىقتىڭ قالىپتاسۋىنا، ونىڭ تۇزەلۋىنە باعىتتالعان تاربيەشىلەر مەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ءوزارا بايلانىس ىس-ارەكەتتەرىنىڭ تاسىلدەرى، جولدارى.
تاربيەنىڭ جالپى ادىستەرىنىڭ جىكتەلۋى
تاربيەشى مەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ سيپاتتاماسى
- تۇسىندىرمەلى-رەپرودۋكتيۆتى،
- پروبلەمالىق-سيتۋاتيۆتى،
- ۇيرەتۋ مەن جاتتىقتىرۋ ادىستەرى،
- ىنتالاندىرۋ مەن تەجەۋ،
- جەتەكشىلەندىرۋ ادىستەرى،
- وزدىك تاربيە ادىستەرى.
تاربيە پروسەسىندە الاتىن ورنى
- تۇلعا ساناسىن قالىپتاستىرۋ ادىستەرى،
- ىس-ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ ادىستەرى جانە
قوعامدىق مىنەز-قۇلىقتىڭ تاجىريبەسىن
قالىپتاستىرۋ،
- ىس-ارەكەت پەن مىنەز-قۇلقىسىن ىنتالاندىرۋ
ادىستەرى.
پەداگوگيكالىق جىكتەۋ
- ماقساتتالعان كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناس ادىستەرى، ءىس جۇزىندە، دوس-جاران رەتىندە، سەنىمدى ءوزارا ارەكەتتەسۋ: سەندىرۋ، پەداگوگيكالىق تالاپ، قۇرمەتتەۋ، تالداۋ، پىكىرتالاس، ۇعىنۋ، سەنىم، ىنتالاندىرۋ، جان اشۋ، قورعاۋ، سىناۋ،
- پەداگوگيكالىق اسەر ەتۋ ادىستەرى، ىس-ارەكەتتى، بالالاردىڭ مىنەز-قۇلىقتارىن تۇزەتۋ، ىنتالاندىرۋ جانە تەجەۋ، ولاردىڭ تۇلعاسىنا جاقىنداۋ، ولاردى وزدىك رەتتەۋگە جانە وزدىك تاربيەگە ىنتالاندىرۋ.
ىس-ارەكەت كونسەپسياسى - تۇلعا ساناسىن قالىپتاستىرۋ ادىستەرى (سەندىرۋ
ادىستەرى)،
- ىس-ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ مەن مىنەز-قۇلىق
تاجىريبەسىن قالىپتاستىرۋ ادىستەرى،
- ىس-ارەكەت پەن مىنەز-قۇلىقتى ىنتالاندىرۋ
ادىستەرى.
دەنساۋلىعىنىڭ مۇمكىنشىلىكتەرى شەكتەلگەن بالالاردىڭnدامۋ ەرەكشەلىكتەرىن جانە جالپى مەن ارنايى پەداگوگيكادا قابىلدانعان تاربيە ادىستەرىن ەسپكە الا وتىرىپ (ەسكەرە وتىرىپ)، ارنايى ءبىلىم بەرۋدە ءتۇرلى دارەجەدە جانە ءتۇرلى ۇشتاسۋدا قولدانىلاتىن ولاردىڭ ءۇش نەگىزگى توپتارىنا توقتالايىق.
اقپاراتتىق ادىستەر: اڭگىمە، كەڭەس بەرۋ، جالپى اقپارات قۇرالدارىن قولدانۋ، ادەبيەت پەن ونەردى، قورشاعان ومىردەن كەلتىرىلگەن مىسالداردى، ونىڭ ىشىندە پەداگوگتىڭ وزدىك مىسالى، توپسەرۋەندەردى، كەزدەسۋلەردى جانە ت.ب. قولدانۋ. ارنايى ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندەگى اڭگىمە، اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، كوركەم ادەبيەتىن وقۋدىڭ تاربيەلىك مۇمكىنشىلىگى جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگىدەن كوپ تومەن. سويلەۋ ءتىلىنىڭ جەتىلمەۋى، اقىل-ويىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، تۇرمىستىق جانە الەۋمەتتىك تاجىريبەنىڭ
كەدەيلىگى دامۋىندا اۋىتقۋى بار بالالاردىڭ كوبىسىنە تولىق مولشەردە حالىق ەرتەگىلەرىنىڭ ادامگەرشىلىك-ەتيكالىق (قۇلىق) پوتەنسيالىن يگەرۋگە مۇمكىنشىلىك بەرمەيدى، ولەن-ماتىندەردىڭ مازمۇنىڭ تۇسىنۋگە جانە ءمانىڭ ءبولىپ شىعارۋعا كەدەرگى جاسايدى. وسىعان بايلانىستى ۇلكەن تاربيەلىك مانىزدى بولىپ ءۆيزۋالدى (كورىپ تۇراتىن) اقپاراتقا سۇيەنۋگە كومەكتەسەتىن ادىستەر سانالادى. ولار كوممەنتاريي، پەداگوگتىڭ تۇسىندىرمەسىمەن ۇشتاسادى، سونىمەن قوسا بالانى قورشاعان ومىرىنەن مىسالداردى، پەداگوگتىڭ ءوز تاجىريبەسىن ناتيجەلى قولدانۋدى كوزدەيدى. ايتا كەتەتىن جاي، دامۋىندا اۋىتقۋى بار مەكتەپكە دەيىنگى جانە باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ءۇشىن پەداگوگتىڭ، تاربيەشىنىڭ ارەكەتتەرى، قىلىقتارى، كوزقاراستارى، پىكىرلەرى، كوپتەگەن ۋاقىتقا دەيىن ەلىكتەۋ ۇلگىسى بولىپ سانالادى، بالالاردىڭ الدىندا بەدەلى ارتادى.
پراكتيكالىق (تاجىريبەلىك)-ارەكەتتى ادىستەر – ۇيرەتۋ، جاتتىقتىرۋ، تاربيەلىك سيتۋاسيالار، ويىن، قول ەڭبەگى، بەينەلەۋ مەن كوركەمدىك ءىس-ارەكەت، ءداستۇرلى ەمەس ادىستەر-ارتتەراپيا (ونەر قۇرالدارى ارقىلى تۇزەتۋ-پەداگوگيكالىق كومەك)، يپپوتەراپيا (اتتىڭ ۇستىندە شابۋ قۇرالدارى ارقىلى تۇزەتۋ-پەداگوگيكالىق كومەك)، كينوستەراپيا (يتپەن ويناۋ قۇرالدارى ارقىلى تۇزەتۋ-پەداگوگيكالىق كومەك) جانە ت.ب.
دامۋىندا اۋىتقۋى بار بالالار ءۇشىن وسى ادىستەر توبى ەڭ قولايلى، تۇسىنىكتى بولىپ سانالادى. ولار مەكتەپكە دەيىنگى جانە باستاۋىش مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا ناتيجەلى، سونىمەن قوسا زياتىندا اۋىتقۋى بار، پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالارعا، سويلەۋ ءتىلى مەن ەستۋ قابىلەتى بۇزىلعان بالالارعا قولدانۋ بارىسىندا دا ناتيجەلى بولىپ سانالادى. تاربيەنىڭ پراكتيكالىق-ارەكەتتى «دىستەرى الەۋمەتتىك مىنەز-قۇلىقتىڭ تۇراقتى داعدىلارىنىڭ، تازالىق-گيگيەنالىق جانە شارۋاشىلىق-تۇرمىستىق ىسكەرلىكتەرىنىڭ، وزدىك ۇيىمداستىرۋشى داعدىلارىنىڭ قالىپتاسۋىندا قولدانىلادى. پراكتيكالىق-ارەكەتتى ادىستەر ءتۇرلى اقپاراتتى ادىستەرمەن بىرگە قولدانىلادى.
ىنتالاندىرۋ-باعالاۋ ادىستەرى (پەداگوگيكالىق تالاپ،ماداقتاۋ، تالقىلاۋ، جازالاۋ) پراكتيكالىق-ارەكەتتى ۆاريانتا جۇزەگە اسىرىلادى. ولار بالاعا تۇسىنىكتى سوزدەرمەن («جاقسى»،«دۇرىس»، «جارايسىن») جانە ماتەريالدى ماداقتاۋمەن ۇشتاسادى. ماداقتاۋدىڭ ماتەريالدىق قۇندىلىق دارەجەسى ەپتەپ تومەندەي تۇسەدى: ءتاتتى سىيلىق، ويىنشىق – ولاردىڭ بەينەلى الماستىرۋشىسى (ءتاتتى سىيلىعى، ويىنشىقتىڭ بەينەلەرى بار سۋرەتتەرگە الماسادى) – ابستراكتىلى الماستىرۋشى (فيشكا باسقادا ماداقتاۋ سيمۆولى-جۇلدىزشا، «+» بەلگىسى جانە ت.ب.) – تەك ءسوز ارقىلى ماداقتاۋ قولدانادى. جازالاۋ ادىستەرى دە پراكتيكالىق- ارەكەتتىك سيپاتتاماعا يە، ويتكەنى ءسوز ارقىلى ۇرىسۋدى قولدانۋعا بولمايدى. جەتكىلىكتى تاجىريبەسى مەن مورال مولشەرى تۋرالى
بىلىمدەرى جوق، ءوزارا ارەكەتتەسۋ، الەۋمەتتىك مىنەز-قۇلىقتىڭ مولشەرىن بىلمەيتىن، ءوز ارەكەتتەرىن، ەموسيالارىن، قىلىقتارىن رەتتەي جانە باقىلاي المايتىندىقتان جاسالىنعان قىلىق-ارەكەتتەر ءۇشىن كوبىنە جاۋاپ بەرە المايدى. سوندىقتان دا
پەداگوگ، تاربيەشى بالاعا ۇرىسپاي، دۇرىس ىستەمەگەندىگىن ءوزىنىڭ كوز-قاراسىمەن، باسىن شايقاۋمەن، «جامان»، «ادەمى ەمەس»، «ۇيات»، «جاعىمسىز»، «مەنى اشۋلاندىردىڭ، رەڭجىتتىن» دەگەن سوزدەرمەن دە بىلدىرۋگە بولادى. بالانىڭ دامۋىنا بايلانىستى جازالاۋدا ءسوز ارقىلى. دۇرىس جاساماعاندىعىن رەڭجىپ ايتۋعا بولادى. جازالاۋ ءادىسى ناتيجەلى بولىپ ەگەر دە بالا جامان قىلىق جاساعانىن تۇسىنسە عانا سانالاد؛ ەگەر دە جازالاۋ بالانىڭ ەنسەسىن تۇسىرمەسە جانە فيزيكالىق اۋىرتپالىق كەلتىرمەسە، ەگەر دە جازالاۋ ءجيى قولدانىلماسا جانە وعان ۇيرەنىپ الۋ قالىپتاسپاسا. بالانى ونى قىزىقتىراتىن ەڭبەك، ىس-ارەكەت تۇرىمەن جازالاۋعا بولمايدى، ويتكەنى ولاردىڭ قۇندىلىقتارى جويىلىپ كەتەدى. كوبىنە ىس-ارەكەتكە، ويىەعا، قارىم-قاتىناسقا قاتىستىرماۋ-ارەكەتتى بولىپ سانالادى. بالاعا دۇرىس جاساماعاندىعى تۋرالى ايتقاندا دا پەداگوگ، تاربيەشى داۋىسىن كوتەرمەۋ كەرەك. تەك بالا دەنساۋلىعىنا ءقاۋىپ تۋعان سيتۋاسيالاردا عانا كوتەرۋگە بولادى. پەlاگوگ، تاربيەشىنىڭ قالىپتان تىس قاتتى داۋىسى بالا ءۇشىن ءقاۋىپتى جاعدايدى، ودان قورعانۋدى بىلدىرەدى. وقىتۋ ادىستەرى سياقتى، دامۋىندا اۋىتقۋى بار بالالاردى تاربيەلەۋ ادىستەرى، بىرىنشىدەن، جۇزەگە اسىرىلۋدا وزدىك سپەسيفيكاعا يە، ەكىنشىدەن، بىرلەسىپ قولدانىلادى ءوزارا جانە وقىتۋ ادىستەرىمەن. تاربيە ادىستەرىن ىرىكتەۋ جانە جىكتەۋ (كومپوزيسيا-ۇشتاستىرۋ) بالالاردىڭ جاس جانە جەكە ەرەكشەلىكتەرىمەن بەلگىلەنەدى، سونىمەن قوسا دامۋ بۇزىلىسىنىڭ سيپاتتاماسى مەن دارەجەسىمەن، دامۋىنداعى قوسىمشا اۋىتقۋلاردىڭ ەرەكشەلىكتەرمەن، جانۇيانىڭ تاربيەلىك پروسەسىنە قاتىسۋىمەن بەلگىلەنەدى.
You Might Also Like
-
نەيەنكيرحتىڭ ماڭىندا، قالىڭ ورماننىڭ ورتاسىندا جاسىرىنعان جالعىز اشىق جەر بار؛ وندا كىشكەنتاي عانا قول بار؛ ول اراعا جان بالاسى اياعىن سيرەك باسادى، ول ارانى ءتىپتى اركىم بىلە دە بەرمەيدى. كوگال مەن ...
-
ءتىل ءبىلۋ – باسقا ادامداردان ەرەكشەلىگىڭ، ءوز ورتاڭداعى ارتىقشىلىعىڭ. ءتىل ءبىلۋ – ونەر. ونى ءبىلۋ ءۇشىن ادامدا، ەڭ الدىمەن، قىزىعۋشىلىق، الدىنا قويىلعان ايقىن ماقسات كەرەك. كەز كەلگەن ءىس ادا...
