مۇقاعالي ماقاتايەۆ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇقاعالي ماقاتايەۆ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا».
ساباقتىڭ ماقساتى: اقيىق اقىن م. ماقاتايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن
تانىتۋ.
بىلىمدىلىگى: م. ماقاتايەۆ پوەزياسىنىڭ ومىرشەڭدىگىن تانىتۋ، پوەما يدەياسىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ولەڭگە دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ. كوركەمسوز وقۋ شەبەرلىگىن، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىگى: وقۋشىلاردى وتاندى سۇيۋگە، ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، ولەڭدى، ونەردى، سەزىمدى باعالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو تەحنولوگياسى
كورنەكىلىگى: م. ماقاتايەۆ فوتوسۋرەتتەرىنەن سلايد
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ
ءۇي تاپسىرماسى
شەرحان مۇرتازا قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟
(1932 جىلى 28 قىركۇيەكتە قازىرگى جامبىل وبلىسى جۋالى اۋدانى مىڭبۇلاق اۋىلى)
اكەسىنىڭ ەسىمى؟ ول كىسى قاي جىلى ستاليندىك قۋعىن - سۇرگىننىڭ قۇربانى بولىپ كەتتى؟ (1937جىلى)
شەرحان مۇرتازا كىمنىڭ پوۆەست، روماندارىن ورىسشادان اۋدارعان؟ (شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «بوراندى بەكەت»، «جان پيدا»، «تەڭىز جاعالاي جۇگىرگەن تارعىل توبەت»، «قوش، گۇلسارى»)
تۇرار رىسقۇلوۆقا ارنالعان قانداي شىعارماسى بار؟ (5 كىتاپتىق «قىزىل جەبە» ەپوپەياسى)
شەرحان مۇرتازا كىم؟ (قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى)
جازۋشى اتامىز بيىل نەشە جاسقا شىعىپ وتىر؟ (81)
جاڭا ساباق
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
ءى توپ «العىرلار» « مۇقاعالي كىم؟»
ءىى توپ «تاپقىرلار» « ەگەر مەن اقىن بولسام...»
ءىىى توپ «ويشىلدار» «كولدىڭ ءسانى - اققۋلار»
(جاۋاپتارىن بىرىكتىرىپ، قورىتىندىلاۋ)
ءىى ماعىنانى تانۋ
قازىنام بار،
قيساپسىز شەكتەلەدى.
قىزعانادى بىرەۋلەر، جەك كورەدى.
بەرمەيمىن دە، ساتپايمىن، كورسەتپەيمىن،
الام دەسەڭ، الدىمەن، زەرتتە مەنى - دەپ جىرلاپ كەتكەن مۇقاعالي سۇلەيمەن ۇلى ماقاتايەۆ 13 ناۋرىزدا (كۋالىكتە 9 اقپان دەپ جازىلعان) الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى، قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ازان شاقىرىپ قويىلعان اتى - مۇحامەتقالي. ءبىراق «پايعامبار اتىن الىپ ءجۇرۋ جاس بالاعا اۋىرلىق ەتەدى» دەپ ەسەپتەگەن اتا - اناسى ونى كىشكەنتاي كۇنىنەن «مۇقاعالي» دەپ ەركەلەتىپ اتاپ كەتكەن. ءۇيدىڭ تۇڭعىشى بولعاسىن با، مۇقاعالي تيىن اجەسىنە تابيعي بولىپ، اناسىن جەڭگە ەسەبىندە ساناعان.
اجە، سەن بىرگە ءجۇرسىڭ مەنىمەنەن،
ولىگە مەن ءوزىڭدى تەلىمەگەم.
اق كيمەشەك كورىنسە، سەنى كورەم،
اق كيمەشەك جوعالسا... نەنى كورەم؟- دەپ ءوزى جىرلاعانداي، ءور مىنەزدى، ايبىندى اجەسىن ەرەكشە قۇرمەتتەگەن. مۇقاعالي ءۇشىن ولەڭ جازۋدان ارتىق باقىت بولماعان. ول ولەڭ بوپ ءومىر ءسۇردى، ولەڭ بوپ ومىردەن ءوتتى. 10 جاسىنان باستاپ سوعىسقا كەتكەن اكەسىن ساعىنىپ ولەڭدەر جازعان.
جالىنعان عازيز انام، سۇراپ قالعان
جوعالدى سول بەتىمەن ءبىراق تا ارمان.
سەنبەيمىن اكەڭ ءولدى دەگەنگە مەن،
سەبەبى ول ۇيىمىزدەن ءتىرى اتتانعان -
دەپ جىرلاعان. (اناسىنىڭ سۋرەتى كورسەتىلەدى)
«شەشەم مەنىڭ – يىلگەن سۇراۋ بەلگى،
ءسال عانا شاتتىق كوردى، جىلاۋ كوردى.
قالاي عانا قالپىنا كەلتىرەرسىڭ،
داۋىلدار مايىستىرعان مىناۋ بەلدى...»
قارشادايىنان بەلى قايىسىپ، اۋىر بەينەت تاۋقىمەتىن تارتقان.
ەسىمدە جوق،
بالا بولىپ ءوسىپ پە ەدىم؟!
بولسام نەگە جىلى ءسوز ەسىتپەدىم؟!
ەسىمە تەك،
بىلەمىن جەڭىس - قۇستىڭ
ءبىزدىڭ جاققا ءبىر اپتا كەشىككەنىن.
وسىلاي وسكەنمىن
مەن - سولداتتىڭ جاندىرىپ كەتكەن جالىنى،
سونبەدىم دە وشپەدىم،
مەن وتىز بەستەمىن - دەگەن ەكەن اقىن ءبىر ولەڭىندە.(اقىن تۋىپ وسكەن قورجىن تام ماكەتى كورسەتىلەدى)
نازارىمىزدى اقىن تۋرالى ايتقان توپتاۋ پىكىرلەرگە اۋدارايىق.
«عاجايىپ دانالىقتىڭ ءبىر كوزى - مۇقاعالي پوەزياسى» ءابدىلدا تاجىبايەۆ
«مۇقاعالي اسىپ - تاسىپ، ارناسىنان توگىلىپ جۇرمەسە، ارتىندا قالىڭ جۇرت ءسۇيىپ وقيتىن ولەڭدەرى قالماس پا ەدى... اقىندى ءتۇسىنۋ قيىن»
بيبىگۇل تولەگەنوۆا
«مۇقاعالي جالعاندىقتى، ءمۇلايىم جاعىمپازدىقتى، ادەبيەتتەگى ساۋداگەرلىكتى، جالاقورلىقتى، بالەقورلىقتى جان - تانىمەن جەك كورگەن اقىن»
شەرحان مۇرتازا
«مۇقاعالي پوەزياسى – تاڭعى شىقتاي ءمولدىر، سىرلى، مۇڭلى پوەزيا»
فاريزا وڭعارسىنوۆا
«مۇقاعالي پوەزياسى تالاي جۇرەككە وت بەردى، بوزبالانىڭ جىرى، بويجەتكەننىڭ سىرى بولدى»
مۇحتار قۇل - مۇحاممەد
(سلايدتان فوتوسۋرەتتەر كورسەتىلەدى)
اقىننىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان جازىلعان. مىسالى: «داريعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان»، «ءسابي بولعىم كەلەدى»، «باقىت دەگەن»، «اڭسا جانىم»، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ»، «كۇرەڭ كۇز» ت. ب. پوەمالارى:
رايىمبەك! رايىمبەك!
بالا شاقتان – بولاشاققا
اققۋلار ۇيىقتاعاندا
التاي – اتىراۋ
مۇزبالاق
دوسىما حات
ارۋ انا
«اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسى حالىقتىڭ نانىم - سەنىمىن، ادەت - عۇرپىن جانىڭمەن ۇعىپ، ساناڭا ءسىڭىرۋدى كوزدەگەن تۋىندى. اقىن بۇل پوەماسىن ءبىر تۇندە جازىپ، ەرتەڭىنە عابيت مۇسىرەپوۆكە كەلىپ، وقىپ بەرىپتى. عابيت مۇسىرەپوۆ پوەمانى مۇقيات تىڭداپ، مۇقاعاليدىڭ ارقاسىنان قاعىپ: «وتە جاقسى»،- دەپ باعاسىن بەرىپتى، اقىنعا التىن قالام سىيلاپتى. ەندەشە وسى قاسيەت پەن قاسىرەتتىڭ بەلگىسىنە اينالعان پوەمامەن تانىسايىق! (قىسقاشا مازمۇنى تۇسىندىرىلەدى)
ءىىى «وي تولعانىس»
پوەمانىڭ وزىڭە ۇناعان تۇسى.
اققۋدىڭ رەڭ اسەمدىگىن بەينەلەيتىن جولدار؛
اققۋدى اتقان انا قانداي قاسىرەتكە دۋشار بولدى؟
اققۋدىڭ جاراسىمدى قىلىقتارىن بەينەلەيتىن جولدار؛
قازىرگى زاماندا جىلقىشى قارت سياقتى تابيعات جاناشىرلارى بار ما؟
جارالانعان اققۋدىڭ مۇشكىل ءحالىن سۋرەتتەيتىن جولدار
ءىۇ ۆەنن دياگرامماسى
م. جۇمابايەۆتىڭ «باتىر بايان» پوەماسى مەن م. ماقاتايەۆتىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىن سالىستىرۋ.
پوەما - ازاماتتىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتى
بالا، انا ماحابباتى
ماحاببات - سۇيگەن جارى ءۇشىن، بالا ءۇشىن
ءۇ پوەزيا مينۋتى. پوەمادان ءۇزىندى وقۋ مانەرلەپ.
«ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ءانى ورىندالادى.
ءۇى ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ساباقتى قورىتا كەلگەندە، «ءولدى دەۋگە بولا ما ايتىڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىندا ءىز قالدىرعان»- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، مۇقاعالي ولگەن جوق، ول بىزبەن ماڭگىلىك بىرگە، جىرلارى دا ماڭگى جاساي بەرمەك. ناعىز تۋما تالانتتىڭ ەكى ءومىرى بار. ءبىرى - شەكتەۋلى ءومىر. ەكىنشىسى - ماڭگىلىك ءومىر. مۇقاعاليدىڭ شەكتەۋلى ءومىرىنىڭ كۇنى باتقانىمەن، ونىڭ ماڭگىلىك شىعارماشىلىق ءومىرىنىڭ تاڭى اتىپ، كۇنى شىقتى.
ءۇىى باعالاۋ.
ءۇىىى ءۇي تاپسىرماسى
1. «مۇقاعالي الەمى» شىعارما
2. پوەمادان ءۇزىندى جاتتاۋ
3. پوەما جەلىسى بويىنشا سۋرەت سالۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: اقيىق اقىن م. ماقاتايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن
تانىتۋ.
بىلىمدىلىگى: م. ماقاتايەۆ پوەزياسىنىڭ ومىرشەڭدىگىن تانىتۋ، پوەما يدەياسىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ولەڭگە دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ. كوركەمسوز وقۋ شەبەرلىگىن، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىگى: وقۋشىلاردى وتاندى سۇيۋگە، ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، ولەڭدى، ونەردى، سەزىمدى باعالاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو تەحنولوگياسى
كورنەكىلىگى: م. ماقاتايەۆ فوتوسۋرەتتەرىنەن سلايد
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ
ءۇي تاپسىرماسى
شەرحان مۇرتازا قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟
(1932 جىلى 28 قىركۇيەكتە قازىرگى جامبىل وبلىسى جۋالى اۋدانى مىڭبۇلاق اۋىلى)
اكەسىنىڭ ەسىمى؟ ول كىسى قاي جىلى ستاليندىك قۋعىن - سۇرگىننىڭ قۇربانى بولىپ كەتتى؟ (1937جىلى)
شەرحان مۇرتازا كىمنىڭ پوۆەست، روماندارىن ورىسشادان اۋدارعان؟ (شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «بوراندى بەكەت»، «جان پيدا»، «تەڭىز جاعالاي جۇگىرگەن تارعىل توبەت»، «قوش، گۇلسارى»)
تۇرار رىسقۇلوۆقا ارنالعان قانداي شىعارماسى بار؟ (5 كىتاپتىق «قىزىل جەبە» ەپوپەياسى)
شەرحان مۇرتازا كىم؟ (قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى)
جازۋشى اتامىز بيىل نەشە جاسقا شىعىپ وتىر؟ (81)
جاڭا ساباق
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
ءى توپ «العىرلار» « مۇقاعالي كىم؟»
ءىى توپ «تاپقىرلار» « ەگەر مەن اقىن بولسام...»
ءىىى توپ «ويشىلدار» «كولدىڭ ءسانى - اققۋلار»
(جاۋاپتارىن بىرىكتىرىپ، قورىتىندىلاۋ)
ءىى ماعىنانى تانۋ
قازىنام بار،
قيساپسىز شەكتەلەدى.
قىزعانادى بىرەۋلەر، جەك كورەدى.
بەرمەيمىن دە، ساتپايمىن، كورسەتپەيمىن،
الام دەسەڭ، الدىمەن، زەرتتە مەنى - دەپ جىرلاپ كەتكەن مۇقاعالي سۇلەيمەن ۇلى ماقاتايەۆ 13 ناۋرىزدا (كۋالىكتە 9 اقپان دەپ جازىلعان) الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانى، قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ازان شاقىرىپ قويىلعان اتى - مۇحامەتقالي. ءبىراق «پايعامبار اتىن الىپ ءجۇرۋ جاس بالاعا اۋىرلىق ەتەدى» دەپ ەسەپتەگەن اتا - اناسى ونى كىشكەنتاي كۇنىنەن «مۇقاعالي» دەپ ەركەلەتىپ اتاپ كەتكەن. ءۇيدىڭ تۇڭعىشى بولعاسىن با، مۇقاعالي تيىن اجەسىنە تابيعي بولىپ، اناسىن جەڭگە ەسەبىندە ساناعان.
اجە، سەن بىرگە ءجۇرسىڭ مەنىمەنەن،
ولىگە مەن ءوزىڭدى تەلىمەگەم.
اق كيمەشەك كورىنسە، سەنى كورەم،
اق كيمەشەك جوعالسا... نەنى كورەم؟- دەپ ءوزى جىرلاعانداي، ءور مىنەزدى، ايبىندى اجەسىن ەرەكشە قۇرمەتتەگەن. مۇقاعالي ءۇشىن ولەڭ جازۋدان ارتىق باقىت بولماعان. ول ولەڭ بوپ ءومىر ءسۇردى، ولەڭ بوپ ومىردەن ءوتتى. 10 جاسىنان باستاپ سوعىسقا كەتكەن اكەسىن ساعىنىپ ولەڭدەر جازعان.
جالىنعان عازيز انام، سۇراپ قالعان
جوعالدى سول بەتىمەن ءبىراق تا ارمان.
سەنبەيمىن اكەڭ ءولدى دەگەنگە مەن،
سەبەبى ول ۇيىمىزدەن ءتىرى اتتانعان -
دەپ جىرلاعان. (اناسىنىڭ سۋرەتى كورسەتىلەدى)
«شەشەم مەنىڭ – يىلگەن سۇراۋ بەلگى،
ءسال عانا شاتتىق كوردى، جىلاۋ كوردى.
قالاي عانا قالپىنا كەلتىرەرسىڭ،
داۋىلدار مايىستىرعان مىناۋ بەلدى...»
قارشادايىنان بەلى قايىسىپ، اۋىر بەينەت تاۋقىمەتىن تارتقان.
ەسىمدە جوق،
بالا بولىپ ءوسىپ پە ەدىم؟!
بولسام نەگە جىلى ءسوز ەسىتپەدىم؟!
ەسىمە تەك،
بىلەمىن جەڭىس - قۇستىڭ
ءبىزدىڭ جاققا ءبىر اپتا كەشىككەنىن.
وسىلاي وسكەنمىن
مەن - سولداتتىڭ جاندىرىپ كەتكەن جالىنى،
سونبەدىم دە وشپەدىم،
مەن وتىز بەستەمىن - دەگەن ەكەن اقىن ءبىر ولەڭىندە.(اقىن تۋىپ وسكەن قورجىن تام ماكەتى كورسەتىلەدى)
نازارىمىزدى اقىن تۋرالى ايتقان توپتاۋ پىكىرلەرگە اۋدارايىق.
«عاجايىپ دانالىقتىڭ ءبىر كوزى - مۇقاعالي پوەزياسى» ءابدىلدا تاجىبايەۆ
«مۇقاعالي اسىپ - تاسىپ، ارناسىنان توگىلىپ جۇرمەسە، ارتىندا قالىڭ جۇرت ءسۇيىپ وقيتىن ولەڭدەرى قالماس پا ەدى... اقىندى ءتۇسىنۋ قيىن»
بيبىگۇل تولەگەنوۆا
«مۇقاعالي جالعاندىقتى، ءمۇلايىم جاعىمپازدىقتى، ادەبيەتتەگى ساۋداگەرلىكتى، جالاقورلىقتى، بالەقورلىقتى جان - تانىمەن جەك كورگەن اقىن»
شەرحان مۇرتازا
«مۇقاعالي پوەزياسى – تاڭعى شىقتاي ءمولدىر، سىرلى، مۇڭلى پوەزيا»
فاريزا وڭعارسىنوۆا
«مۇقاعالي پوەزياسى تالاي جۇرەككە وت بەردى، بوزبالانىڭ جىرى، بويجەتكەننىڭ سىرى بولدى»
مۇحتار قۇل - مۇحاممەد
(سلايدتان فوتوسۋرەتتەر كورسەتىلەدى)
اقىننىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان جازىلعان. مىسالى: «داريعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان»، «ءسابي بولعىم كەلەدى»، «باقىت دەگەن»، «اڭسا جانىم»، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ»، «كۇرەڭ كۇز» ت. ب. پوەمالارى:
رايىمبەك! رايىمبەك!
بالا شاقتان – بولاشاققا
اققۋلار ۇيىقتاعاندا
التاي – اتىراۋ
مۇزبالاق
دوسىما حات
ارۋ انا
«اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسى حالىقتىڭ نانىم - سەنىمىن، ادەت - عۇرپىن جانىڭمەن ۇعىپ، ساناڭا ءسىڭىرۋدى كوزدەگەن تۋىندى. اقىن بۇل پوەماسىن ءبىر تۇندە جازىپ، ەرتەڭىنە عابيت مۇسىرەپوۆكە كەلىپ، وقىپ بەرىپتى. عابيت مۇسىرەپوۆ پوەمانى مۇقيات تىڭداپ، مۇقاعاليدىڭ ارقاسىنان قاعىپ: «وتە جاقسى»،- دەپ باعاسىن بەرىپتى، اقىنعا التىن قالام سىيلاپتى. ەندەشە وسى قاسيەت پەن قاسىرەتتىڭ بەلگىسىنە اينالعان پوەمامەن تانىسايىق! (قىسقاشا مازمۇنى تۇسىندىرىلەدى)
ءىىى «وي تولعانىس»
پوەمانىڭ وزىڭە ۇناعان تۇسى.
اققۋدىڭ رەڭ اسەمدىگىن بەينەلەيتىن جولدار؛
اققۋدى اتقان انا قانداي قاسىرەتكە دۋشار بولدى؟
اققۋدىڭ جاراسىمدى قىلىقتارىن بەينەلەيتىن جولدار؛
قازىرگى زاماندا جىلقىشى قارت سياقتى تابيعات جاناشىرلارى بار ما؟
جارالانعان اققۋدىڭ مۇشكىل ءحالىن سۋرەتتەيتىن جولدار
ءىۇ ۆەنن دياگرامماسى
م. جۇمابايەۆتىڭ «باتىر بايان» پوەماسى مەن م. ماقاتايەۆتىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىن سالىستىرۋ.
پوەما - ازاماتتىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتى
بالا، انا ماحابباتى
ماحاببات - سۇيگەن جارى ءۇشىن، بالا ءۇشىن
ءۇ پوەزيا مينۋتى. پوەمادان ءۇزىندى وقۋ مانەرلەپ.
«ەسىڭە مەنى العايسىڭ» ءانى ورىندالادى.
ءۇى ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ساباقتى قورىتا كەلگەندە، «ءولدى دەۋگە بولا ما ايتىڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىندا ءىز قالدىرعان»- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، مۇقاعالي ولگەن جوق، ول بىزبەن ماڭگىلىك بىرگە، جىرلارى دا ماڭگى جاساي بەرمەك. ناعىز تۋما تالانتتىڭ ەكى ءومىرى بار. ءبىرى - شەكتەۋلى ءومىر. ەكىنشىسى - ماڭگىلىك ءومىر. مۇقاعاليدىڭ شەكتەۋلى ءومىرىنىڭ كۇنى باتقانىمەن، ونىڭ ماڭگىلىك شىعارماشىلىق ءومىرىنىڭ تاڭى اتىپ، كۇنى شىقتى.
ءۇىى باعالاۋ.
ءۇىىى ءۇي تاپسىرماسى
1. «مۇقاعالي الەمى» شىعارما
2. پوەمادان ءۇزىندى جاتتاۋ
3. پوەما جەلىسى بويىنشا سۋرەت سالۋ.
You Might Also Like
-
ويىننىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ينفورماتيكا پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، وي - ءورىسىن جانە تانىمدىق قابىلەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە ءبىلۋ جانە وتكەندى جىلدام ەسكە ءتۇسىرۋ د...
