مۇراگەر
— ەڭ باستىسى جوقتان وزگەگە رەنجىپ، ابىرجۋشى بولماڭىز، — دەدى دارىگەر مەينەلل ءوز ارىپتەستەرىنە ءتان سابىرلىلىقپەن.
كوڭىلدىڭ حوشى ءۇشىن ايتا سالعان دارىگەردىڭ جاڭاعى سوزدەرىنە گارتەر حانىم قۇلاي سەنىپ، يلانا قالعان جوق، كايتا كەز كەلگەن ناۋقاستىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن ايتىلاتىن جاتتاندى اڭگىمەگە جۇرەگى سەنبەي، ەكى ويلى بولىپ وتىرىپ قالدى.
— ءسوز جوق، جۇرەگىڭىزدە اقاۋ بار، — دەدى دارىگەر ءسوزىن قايتا ساباقتاپ، — ءبىراق سونشالىقتى ابىرجيتىنداي ەشتەڭە جوق. بۇعان كامىل سەنىڭىز. ايتكەنمەن ۇيىڭىزگە ليفت قوندىرىپ العانىڭىز ارتىق بولمايدى. بۇعان قالاي قارايسىز؟
گارتەر حانىم دارىگەرگە مازاسىزدانا قارادى.
دارىگەر مەينەلل وزىنە ءدان ريزا سياقتى. ول قالتاسى جۇقا كەدەيلەردەن گورى اۋقاتتى ادامداردى كوبىرەك جاعالايتىن. سەبەبى، قالتاسى قالىڭدار ونىڭ اۋزىنان شىققانىن ەكى ەتپەي، نە ايتسا سوعان كونە كەتەتىن.
— ءيا، ليفت قوندىرىپ الىڭىز، — دەدى ول بۇدان باسقا لايىقتى ەش نارسەنىڭ ورايىن كەلتىرە الماي، — ونى ورناتتىرىپ الساڭىز، شامادان تىس قيمىل جاساپ قينالمايسىز. كۇن سايىن جازىق جەردە عانا سەرۋەندەپ، ويلى-قىرلى جەردەن اۋلاق بولعانىڭىز ءجون. بارىنەن بۇرىن — كوڭىل-كۇيدىڭ تىنىشتىعى كەرەك، الايدا دەنساۋلىعىڭىزدى كوپ ويلاپ سارىلا بەرمەڭىز.
چارلز ريدجۋەيگە جاسى ۇلعايعان ناعاشى اپاسى تۋرالى دارىگەر تىم مىلجىڭداپ كەتكەن سياقتى كورىندى.
— مەنى تەرىس تۇسىنە كورمەڭىز، — دەدى دارىگەر چارلزعا قاراپ.— ناعاشى اپاڭىز ءالى ءجۇز جاسايدى اماندىق بولسا. دەگەنمەن، اياق استى رەنىش، قوبالجۋ نەمەسە شامادان تىس وقىس قيمىلدىڭ قاتتى اسەر ەتۋى دە عاجاپ ەمەس.
وسى تۇستا دارىگەر ساۋساعىن ءبىر رەت شىرت ەتكىزدى.
— ءيا، ول كىسىگە اشۋلانۋعا، قاتتى شارشاۋعا نەمەسە ارتىق قوزعالۋعا مۇلدە بولمايدى. ءبىراق سولاي ەكەن دەپ، ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن تەك سىرقاتىن ويلاپ سارى ۋايىمعا سالىنىپ كەتپەۋىن دە قاداعالاعان ءجون. قولدان كەلگەنشە كوڭىلىن اۋلاپ، سەيىلتۋ جاعىن ەستەن شىعارماعان ابزال.
«كوڭىلىن اۋلاۋ كەرەك دەيدى»، — دەدى ىشىنەن چارلز ريدجۋەي ويعا شومىپ.
چارلز كوپ ويلاناتىن جىگىت بولاتىن. سونىمەن كاتار ول ىڭعايى كەلىپ تۇرسا، ءوز كوكەيىندەگىسىن ىسكە اسىرۋدىڭ مۇمكىندىگىن دە قالت جىبەرمەيتىن.
سول كۇنى كەشكە قاراي ول ناعاشى اپاسىنا راديو قابىلداعىش ساتىپ الايىق دەپ ءوتىنىش جاسادى. گارتەر حانىم ونسىز دا ارزانعا تۇسپەيتىن ءليفتىنىڭ جايىن ويلاپ باسى قاتىپ وتىر ەدى، جيەنىنىڭ مىنا قالاۋىن قۇپتاي قويمادى. ءبىراق چارلز ۇندەمەي قالعان جوق، كايتا ۇگىتىن ودان بەرەر ۇدەتە ءتۇستى.
— جاڭا پايدا بولعان دۇنيەلەرگە كوڭىلىم ونشا سوقپايدى، ولارعا اۋەستىگىم دە جوق، — دەدى گارتەر حانىم جاقتىرىڭقىراماي. — تولقىنداردى بىلەسىڭ عوي، ءوزىڭ، الگى ەلەكتر تولقىنىن ايتامىن. ول دەنساۋلىعىما جاقپاۋى مۇمكىن.
چارلز ناعاشى اپاسىنىڭ بۇل پىكىرىنىڭ مۇلدەم دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن شىدامدىلىقپەن بيپازداپ تۇسىندىرە باستادى.
عىلىمنىڭ بۇل سالاسىنان بەيحابار بولا تۇرسا دا، گارتەر حانىم ءوز دەگەنىنەن قايتپاي، چارلزدىڭ سوزىنە بىردەن قۇلاق اسىپ، يلانا قويمادى.
— ەلەكتر دەگەنىڭ، — دەدى ول قورقاقتاپ، — سەن نە دەسەڭ و دە، چارلز، كەيبىرەۋلەردىڭ دەنساۋلىعىنا شىنىمەن جاقپايدى. مىسالى كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي ويناردا باسىم اينالادى. ءوزىمنىڭ سىرىم وزىمە بەلگىلى، — دەپ گارتەر حانىم باسىن ماڭعازدانا شۇلعىدى.
ءتوزىمدى جىگىت بولعانىمەن، چارلزدىڭ بىربەتكەيلىگى دە ءوز باسىنا جەتەرلىك بولاتىن. «قىمباتتى مەري اپا، مەن سىزگە ءبارىن دە تۇسىندىرەمىن»، — دەپ ويىن قايتا جالعاستىردى.
چارلز راديونىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن جەتىك بىلەتىن. وسى تاقىرىپقا لەكسيا وقىپ تۇرعانداي، ول ءوز ماقساتىنا قالايدا جەتۋ ءۇشىن، راديو تەتىكتەرىن بىرتىندەپ سيپاتتاي باستادى.
گارتەر حانىم ۇشى-قيىرى جوق كوپ ءسوزدىڭ تاسقىنىنا كومىلدى دە، تۇگىنە تۇسىنبەيتىن بولعان سوڭ جيەنىنە ريزاشىلىعىن بەرىپ قۇتىلدى.
— ارينە، چارلز، — دەپ مىڭگىرلەدى ول، — ءوزىڭ لايىق دەپ تاپساڭ...
— اپاتاي-اۋ! — دەدى چارلز كەمپىردىڭ شاشباۋىن ودان ارى كوتەرە ءتۇسىپ، — راديو دەگەن بىلە-بىلسەڭىز، مىنا ءسىز ءۇشىن تاپتىرمايتىن نارسە عوي. كەشكە دەيىن سارى ۋايىمعا سالىنا بەرگەنشە، ءبىر مەزگىل سونى ەرمەك قىلمايسىز با؟
كوپ ۇزاماي دارىگەر ايتقان ليفت تە ورناتىلا باستادى. ءبىراق مۇنىڭ گارتەر حانىمعا پايداسىنان زيانى كوپ بولدى. ۇنگە كەلگەن ءليفتى قوياتىن بەيتانىس ەركەكتەردەن زارەسى كەتىپ، جان تاپسىرا جازدادى. جاسى ۇلعايعان ادامنىڭ ادەتى ەمەس پە، دۇنيەسىنە كوز تىگىپ، تورىپ جۇرگەن بىرەۋلەر شىعار دەپ جانىن قويارعا جەر تاپپادى.
ءليفتىڭ ارتىن الا راديو قابىلداعىش تا كەلىپ جەتتى. گارتەر حانىم العاشىندا اباجاداي، كوپ تەتىكتى بۇل ساندىققا كۇدىكتەنە قاراپ، كوپ ويلاندى. ال چارلز بولسا، ناعاشى اپاسىنىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن تاعى ءبىراز ارەكەت جاسادى. راديونى دامىلسىز ماقتاپ، تەتىكتەرىن بۇراپ، ەلپەك قاعىپ تۇسىندىرۋمەن بولدى. مۇندايدا گارتەر حانىم ارقاسى بيىك ورىندىعىنا جايعاسىپ وتىرىپ الىپ، وسى بەرتىندە عانا پايدا بولعان ليفت، راديو سياقتى زاتتاردىڭ تۇككە تۇرعىسىز دۇنيە ەكەنىن قايتا-قايتا ايتا بەرەتىن.
— تىڭداپ كورىڭىزشى، مەري اپا، سويلەپ تۇرعان بەرلين! تاماشا ەمەس پە؟ ديكتوردىڭ داۋسىن ەستىپ وتىرسىز با؟
— ىزىڭ مەن قيقۋدان باسقا ەش نارسە دە ەستىپ وتىرعان جوقپىن.
چارلز راديو قابىلداعىشتىڭ تەتىگىن ودان ارى بۇراي ءتۇسىپ، ءبىر كەزدە «بريۋسسەل!» دەپ قۋانا ايقايلاپ جىبەردى.
— شىن با؟ — دەپ گارتەر حانىم ەندى راسىندا دا قىزىعا باستاپ.
چارلز راديو تولقىنىنىڭ تەتىگىن تاعى ءبىر قوزعاپ جىبەرىپ ەدى، ءۇيدىڭ ءىشى بەينە ءبىر يت قورا سەكىلدى بەيمازا شۋعا تولدى دا كەتتى.
— ەندى ءبىز يت قورانىڭ تولقىنىنا تاپ بولدىق بىلەم، — دەپ گارتەر حانىم قۋلانا كۇلىمسىرەدى.
— حا-حا! — دەدى ءماز بولعان چارلز قۋانىشى قويىنىنا سىيماي، — ەندى ءسىز قالجىڭداۋعا كىرىستىڭىز بە، مەري اپا؟ مىنە، مۇنىڭىز تاماشا!
گارتەر حانىم ەرىكسىز ەزۋ تارتتى. ول چارلزدى شىنىمەن جاقسى كەرەتىن. كوپ جىلدار بويى قولىندا ميريام گارتەر دەيتىن جيەن قىزى تۇرىپ كەلگەن. مۇراگەرىم سول بولار دەپ نيەت قىلىپ جۇرگەندە، ميريام ءۇمىتىن اقتاماي كەتتى. شىدامى تاۋسىلدى ما، الدە ناعاشى اپاسىنان مەزى بولدى ما، ايتەۋىر ءبىر سەبەپ بولدى. گارتەر حانىم ىزدەگەندە ۇيدەن تابىلماي، ەسىل-دەرتى سىرتتا بولىپ، دالا بەزەر قىزعا اينالدى. ءسويتىپ جۇرگەندە ناعاشى اپاسىنىڭ قالاۋىنان شىقپاعان ءبىر جاس جىگىتكە تاپ بولدى. مۇنى بىلگەن گارتەر حانىم ءبىر پاراق قاعاز جازدى دا، ميريامدى اناسىنىڭ قولىنا قايتارىپ جىبەردى. كوپ ۇزاماي-اق ميريام جاڭاعى جىگىتكە تۇرمىسقا شىعىپ الدى. ناعاشى اپاسى ەندى وعان ىلعي جاڭا جىل مەيرامىنىڭ الدىندا سىيلىق جىبەرىپ تۇردى.
جيەن قىزىنان كوڭىلى ابدەن قالعان گارتەر حانىم پەيىلىن ەندى جيەن بالاسىنا سالا باستادى. چارلز وعان ءبىرىنشى كۇننەن باستاپ-اق قاتتى ۇناعان. ايتقانىن ەكى ەتپەي ەلپىلدەپ تۇرادى. جاستىق كەزدە ءوز باسىنان وتكەن بىردەمەلەرىن ايتا باستاسا قۇلشىنا تىڭدايدى. بۇل جاعىنان ميريام چارلزدىڭ تىرناعىنا دا تۇرمايتىن. ميريام سونداي شىدامسىز، تۇيىق بولسا، چارلز سالماقتى، ەلگەزەك ءارى وتە كوڭىلدى جۇرەتىن. كۇنىنە ناعاشى اپاسىن ءجۇز رەت ماقتاپ ءماز قىلىپ، ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ كەتەتىن.
جيەن بالاسىنا كوڭىلىنىڭ اۋعاندىعى سونداي، گارتەر حانىم ءبىر كۇنى ادۆوكاتىنا حات جولداپ، مۇرا جونىندەگى وسيەت قاعازداردى چارلزدىڭ اتىنا اۋدارىپ جازۋدى ءوتىندى. كوپ ۇزاماي ول قاعازدار كەلىپ ەدى، گارتەر حانىم قاراپ شىقتى دا، قۇپتاپ قولىن قويىپ جىبەردى.
ەندى، مىنە، چارلز راديوسىمەن دە ناعاشى اپاسىن تەز ءۇيىرىپ اكەتتى. باسىندا ونشا ۇناتپاعان گارتەر حانىم، كەلە-كەلە بويى ۇيرەندى مە، ەندى راديو قابىلداعىشتان ءبىر ەلى اجىرامايتىن بولدى. اسىرەسە ۇيدە چارلز جوقتا راديومەن قاتتى اۋەستەنەدى ويتكەنى جيەنى ۇيدە بولسا، راديونىڭ قۇلاعىنان تۇسپەي وتىرىپ الاتىن. گارتەر حانىم جۇمساق ورىندىعىنا جايعاسىپ الىپ، سيمفونيالىق؛ كونسەرت، اتاقتى ادامدار جايلى لەكسيا نەمەسە تاعى بىردەمەنى قىزىقتاپ، دۇنيەنىڭ جان راحاتىنا باتاتىن. ال چارلز راديوعا تىنىم تاپتىرمايتىن. شەت ەلدەردىڭ راديو ستانسيالارىن ۇستايمىن دەپ، ابىگەرگە ءتۇسىپ، قۇلاقتان قيقۋ كەتىرمەي، ءار تولقىندى ءبىر ۇلىتىپ قوياتىن. ول جولداستارىمەن بىرگە سىرتتا تاماقتانىپ، ۇيگە كەش ورالعان كۇندەرى راديو قابىلداعىش تۇگەلدەي گارتەر حانىمنىڭ ەنشىسىنە تيەتىن. بەلگىلى ءبىر تولقىنداعى كەشكى پروگراممانى جالعىز ءوزى قىزىقتايتىن.
راديو قابىلداعىش ساتىپ العاننان ءۇش ايدان سوڭ گارتەر حانىم بۇرىن-سوڭدى قۇلاق ەستىپ كورمەگەن ءبىر سۇمدىققا تاپ بولدى. بۇل كۇنى چارلز كارتا ويناۋعا ءبىر جاققا كەتكەن بولاتىن.
بۇل كەشتىڭ پروگرامماسى بويىنشا باللادالاردان كونسەرت بەرىلىپ جاتقان. سوپرانو داۋىستى، ايگىلى ءانشى شوتلاندىقتاردىڭ «انني لوري» دەيتىن ماحاببات جايلى باللاداسىن ناقىشىنا كەلتىرە قۇيقىلجىتىپ تۇر ەدى، ءاننىڭ قاق ورتاسىنا كەلگەندە راديو كەنەتتەن تىنا قالدى. مەلوديا وقىس ءۇزىلدى دە، ىلە-شالا بىجىلداعان ءبىر شۋ پايدا بولدى. ەندىگى ساتتە ول شۋ دا تىيىلا قالىپ، ءسال ۇزىلىستەن كەيىن ءالسىز ىزىڭداعان داۋىس ەستىلدى.
گارتەر حانىم راديونىڭ باسقا تولقىنعا قوسىلىپ كەتكەنىن قالايشا بايقاماي قالدىم دەپ تاڭدانىپ قالىپ ەدى، اپ-انىق ەركەك داۋسى بولماشى عانا يرلاندىق اكسەنتپەن سويلەي جونەلدى.
«مەري، مەنى ەستىپ تۇرسىڭ با؟ مەري، بۇل پاتريك قوي وزىڭمەن تىلدەسىپ تۇرعان... كوپ ۇزاماي سەنى الىپ كەتۋگە كەلەمىن... دايىن بول، مەري-جان، جاراي ما، قالقام؟»
ارتىنشا بولمە ءىشى «انني لوري» ءانىنىڭ تامىلجىعان ىرعاعىنا قايتا تولدى.
گارتەر حانىم وتىرعان ورنىندا مەلشيىپ قاتىپ قالدى. ەكى قولى ورىندىقتىڭ جاقتاۋىنا جابىسىپ قالعان.
بۇل نە، ءتۇس پە؟ پاتريك؟ اۋماعان پاتريكتىڭ داۋسى! ءدال وسى بولمەدەن وزىنە ءتىل قاتتى عوي. جوق، بۇل ءتۇس بولار. ءسال عانا قالعىپ كەتكەن بولۋى كەرەك. تۇسكە دە نەشە ءتۇرلى سۇمدىق كىرەدى ەكەن-اۋ؟ ەفيردەن مارقۇم بولىپ كەتكەن كۇيەۋى ءتىل قاتتى عوي.
گارتەر حانىم شوشىپ كەتتى. نە دەدى ءوزى؟ «سەنى الىپ كەتۋگە كەلەمىن. دايىن بول، مەري قالقام» دەگەندەي بولدى عوي؟ بۇل نە، اجالدان كەلگەن حابار ما؟
جۇرەك اۋرۋى ەسىنە ءتۇستى. ءيا، ونىڭ جۇرەگىنىڭ اۋىرعانىنا دا كوپ ۋاقىت بولدى.
— بۇل اجالدىڭ حابارى، ءيا، ءدال سونىڭ ءوزى، — دەدى گارتەر حانىم ورنىنان ارەڭ دەگەندە تۇرىپ، سالى سۋعا كەتكەندەي: «ليفتىگە تەككە كەتكەن قايران اقشا!» — دەپ اۋىر كۇرسىندى.
بۇل جونىندە ول ءتىس جارىپ ەشكىمگە سىر اشقان جوق. ءبىراق ەكى-ۇش كۇن بويى كوكەيىنەن كەتپەي، تىنىشى كەتىپ الاڭداۋمەن بولدى.
كوپ ۇزاماي الگى سۇمدىق ەكىنشى رەت قايتالاندى. بۇل جولى دا گارتەر حانىم جالعىز ءوزى وتىرعان بولاتىن. وركەستردىڭ ورىنداۋىندا تاڭدامالى شىعارمالاردان بەرىلىپ جاتقان كونسەرت وتكەندەگىدەي اياق استىنان ءۇزىلىپ قالدى دا، ىزىنشە قايداعى ءبىر الىستان سويلەپ تۇرعانداي، پاتريكتىڭ ءۇنى ەستىلدى. داۋسى ءتىرى كەزىندەگىدەي ەمەس، ءبىر ءتۇرلى عارىشتان، جەر استىنان شىعىپ تۇرعان ءتارىزدى.
«پاتريك سويلەپ تۇر ساعان، مەري. سەنى الىپ كەتۋگە كەشىكپەي كەلەمىن...»
ىلە-شالا ءبىر نارسە شىرت ەتە ءتۇسىپ، زىڭ-زىڭ ەتتى دە، وركەستردىڭ ءۇنى قايتا جالعاستى.
گارتەر حانىم ساعاتقا قارادى. جوق، بۇل ۋاقىتتا ول ۇيىقتاپ وتىرعان جوق بولاتىن. وپ-وياۋ، وڭىندە، ساپ-ساۋ وتىرىپ پاتريكتىڭ ءۇنىن ەستىدى ول. بۇل ەلەس ەمەس. وعان تيتتەي دە كۇمان جوق. بەي-جاي بولىپ، راديو تولقىندارىنىڭ ەفيردە تارالۋى جايىنداعى چارلزدىڭ ايتقاندارىن ەسىنە تۇسىرمەكشى بولدى.
شىنىمەن-اق پاتريكتىڭ بۇعان ءتىل قاتقانى ما؟ داۋسىنىڭ ەفيردەن بەرىلگەنى مە؟ كەيدە ەكى تولقىننىڭ ورتاسىندا ارالىق تولقىن بولادى دەۋشى ەدى. راديو قابىلداعىشتىڭ شكالاسىندا كورسەتىلمەگەن ارالىق تولقىندار جايلى چارزلدىڭ ايتقاندارى ەسىنە تۇسە باستادى. مۇمكىن سول تولقىندار شىعار جاڭاعى سۇمدىقتى جەتكىزىپ تۇرعان. ءيا، ءبارى دە ىقتيمال. پاتريكتىڭ ءتىل قاتقانىنا قاراعاندا، ول عىلىمنىڭ قول جەتكەن تابىسىن پايدالانىپ تۇر-اۋ، شاماسى.
قونىراۋدى شىلدىرلاتىپ، گارتەر حانىم قىزمەتشى ەليزابەتتى شاقىرىپ الدى.
ەليزابەت جاسى الپىستارعا كەلگەن، ۇزىن بويلى، قامىستاي قاتىپ قالعان ارىق ايەل بولاتىن. سىرتتاي يلىكپەيتىن سالقىن ادام سياقتى كورىنگەنمەن، گارتەر حانىمدى اسا قۇرمەت تۇتىپ، قاتتى قادىرلەيتىن.
— ەليزابەت،—دەدى گارتەر حانىم وزىنە شىن بەرىلگەن سەنىمدى قىزمەتكەرىن كورگەندە، — ايتقانىم ەسىڭدە مە؟ سول جاقتاعى ەڭ جوعارعى تارتپا. اۋزى كىلتتەۋلى. اق شۇبەرەككە تۇيىلگەن ۇزىن كىلت. بارلىعى دا رەتتەۋلى تۇر.
— رەتتەۋلى تۇر دەگەنىڭىز نەمەنە، حانىم؟
— مەنى جەرلەۋگە قاجەت اقيرەت بۇيىمدارىن ايتامىن دا، — دەدى گارتەر حانىم اشۋلانىڭقىراپ، — قالايشا ەسىڭنەن شىعا قالدى، ەليزابەت؟ ول دۇنيەلەردى ءوزىڭ جوندەسىپ ەدىڭ عوي.
ەليزابەتتىڭ ءوڭى قۇبىلىپ كەتتى.
جىلامسىراعان ءۇنى قاتتىراق شىعىپ: «حانىم-اۋ،. مۇنداي نارسەگە ءمان بەرمەسەڭىزشى. ءقازىر اجەپتەۋىر جاقسىسىز عوي»، — دەدى.
— ەرتە مە، كەش پە، بۇل دۇنيەدەن ءبارىمىز دە كەتەمىز عوي،—دەدى گارتەر حانىم اجالعا مويىنسۇنىپ، — جاسىم بولسا مىنە، جەتپىسكە كەلدى، ەليزابەت. و نەسى جىلاعانى. ەگەر جىلايتىن بولساڭ، كوز جاسىڭدى ماعان كورسەتپەي اۋلاق بارىپ جىلا.
ەليزابەت وكسىگىن باسا الماي شىعىپ كەتتى.
گارتەر حانىم ءىشى جىلىپ، ريزا بولىپ ونىڭ ارتىنان ءبىراز قاراپ تۇردى.
— بيشارا-اي، ەندى ءقايتسىن. مەن دەگەندە جانىن بەرۋگە دە دايىن. اۋەلى كورەيىنشى، مەن بۇعان ءجۇز فۋنت قالدىردىم با، الدە ەلۋ-اق فۋنت پا ەكەن؟ جۇزدەن كەم بولماۋعا ءتيىستى،—دەپ ەكى ويلى بوپ قالدى گارتەر حانىم.
ەليزابەتتىڭ جايىن ويلاپ ءبىراز وتىرعان سوڭ ادۆوكاتىنا جانە ءبىر حات جولداپ، مۇرا جونىندەگى دوكۋمەنتتەردى تاعى ءبىر قاراپ شىعاتىنىن ايتىپ، قاعازداردى قايتا جىبەرۋدى ءوتىندى.
ءدال سول كۇنى اس ۇستىندە چارلز ايتقان ءبىر اڭگىمەدەن گارتەر حانىمنىڭ زارەسى تاعى ءبىر ۇشتى.
— ايتپاقشى، مەري اپا، — دەدى چارلز، — وسى جوعارىداعى بوس بولمەدە ءىلۋلى تۇرعان انا ءبىر سۋرەت كىمدىكى؟ كاميننىڭ ۇستىڭگى جاعىندا تۇرعان سۋرەتتى ايتامىن. تەرى قالپاق كيگەن، سامايعا جەتكىزە ساقال قويا بەرگەن ءساندى جىگىتتىڭ سۋرەتى شە؟
گارتەر حانىم جيەنىنە قاتۋلانا قارادى.
— ول سەنىڭ ناعاشى اتاڭ پاتريكتىڭ جاس كەزىندەگى سۋرەتى.
— ءا، سولاي ما، مەري اپا؟ بىلمەستىك جاساعانىمدى كەشىرىڭىز.
گارتەر حانىم ءسال عانا باس يزەدى.
چارلز كۇمىلجىپ: «مەن... جاي... انشەيىن سىزگە...» — دەپ ەكى ۇشتى قىلىپ كىبىرتىكتەي باستاپ ەدى، گارتەر حانىم جۇلىپ العانداي: «ءيا، نە ايتايىن دەپ ەدىڭ ماعان؟» — دەدى.
— تۇك تە ەمەس، — دەدى چارلز، ەندى جەدەلدەتە سويلەپ، — ادامنىڭ ميىنا كىرمەيتىن ءبىر نارسە ايتەۋىر.
ازىرشە گارتەر حانىم جيەنىنە باسقا ەشتەمە دەگەن جوق. ءبىراق كەشكە قاراي ەكەۋى وڭاشا قالعاندا الگى اڭگىمەگە قايتا ورالدى.
— چارلز، شىنىڭدى ايتشى. باعانا ناعاشىڭنىڭ سۋرەتى جايلى سەن مەنەن جاي سۇرادىڭ با، الدە؟...
چارلز تاعى دا كۇمىلجىپ قالدى.
— باعانا ايتتىم عوي، مەري اپا، تۇسىنىكسىز ءبىر نارسە دەپ.
— چارلز، — دەدى گارتەر حانىم قاھارىنا ءمىنىپ، — مەن ەندى ءبارىبىر بىلمەي تىنبايمىن.
— جارايدى ەندەشە، قىمباتتى اپاتاي، ايت دەسەڭىز ايتىپ-اق بەرەيىن. كەشە كەشكە قاراي ۇيگە كايتىپ كەلە جاتىر ەدىم، انا سۋرەتتەگى ادام شەتكى بولمەنىڭ تەرەزەسىنەن سىرتقا ءۇڭىلىپ تۇرعان سەكىلدى بولىپ كورىندى ماعان. جارىقتىڭ اسەرى شىعار دەپ ونشا كوڭىل بولمەدىم، ءبىراق ۆيكتوريا زامانىنىڭ ادامىنا ۇقساعان بۇل كىم بولۋى مۇمكىن دەپ دال بولدىم. ۇيگە كەلگەن سوڭ ەليزابەتتەن سۇراستىرىپ ەدىم، ۇيگە قوناق تا، بوتەن ادام دا كەلگەن جوق دەدى. كەشىرەك بوس تۇرعان بولمەگە باس سۇعىپ ەدىم، كاميننىڭ ۇستىڭگى جاعىندا ءىلۋلى تۇرعان الگى سۋرەت كوزىمە ءتۇستى. ءدال تەرەزەدەن ۇڭىلگەن ادامنىڭ سۋرەتى. مەنىڭشە، ءبارىن دە وپ-وڭاي تۇسىندىرۋگە بولاتىن سياقتى. ادام كەيدە ءوزىنىن نە ىستەپ نە قويعانىن بىلمەيتىن كەزدەرى بولادى عوي. سول سياقتى مەن دە جاڭاعى سۋرەتتى بۇرىن ءبىر رەت كورىپ، ءبىراق كورگەنىمدى ۇمىتىپ قالعان بولۋىم كەرەك. سوندىقتان دا مەنىڭ ادام كوردىم دەگەنىم جاي ەلەس بولۋى ابدەن ىقتيمال.
— شەتكى تەرەزەدەن دەيسىڭ بە؟ — دەدى گارتەر حانىم جۇلىپ العانداي.
— ءيا، وندا تۇرعان نە بار؟
— جاي انشەيىن، — دەدى گارتەر حانىم.
سولاي دەگەنمەن دە ول قاتتى شوشىنعان بولاتىن. ويتكەنى شەتكى بولمە پاتريكتىڭ كيىنەتىن، قىرىنىپ-تاراناتىن ورنى ەدى.
جيەنىمەن اڭگىمەلەسكەن ءتۇنى راديونى مازاسى كەتىپ، ەلەگىزىپ تىڭدادى. چارلز تاعى دا ۇيدە جوق بولاتىن. ەگەر بۇگىن الگى سۇمدىق ءۇشىنشى رەت قايتالاناتىن بولسا، وڭدا ءسوز جوق، ونىڭ و دۇنيەمەن تىلدەسكەنى.
جۇرەگى دۇرسىلدەپ، اتتاي تۋلاپ تۇرسا دا، ءدال وتكەندەگى سياقتى راديو حابارى وقىس ءۇزىلىپ كەتىپ، ىزىنشە يرلاندىق كۇيەۋىنىڭ ءۇنى ساڭق ەتە قالعاندا، گارتەر حانىم ونشا ساسا قويمادى.
«مەري، سەن قامدانىپ بولدىڭ... مەن ساعان جۇما كۇنى كەلەمىن... جۇما كۇنى كەشكى ساعات توعىز جارىمدا... قورىقپا، جانىڭ قينالمايدى... دايىن بول...»
سوڭعى ءسوزى بىتەر-بىتپەستەن وركەستردىڭ قاڭعىرلاعان داۋسى قۇلاق جارا قايتا جالعاستى.
گارتەر حانىم بىر-ەكى مينۋتتاي قيمىلسىز وتىرىپ قالدى. ءوڭى قۋارىپ، ءاجىم-اجىم بولعان ەرىندەرىنىڭ توڭىرەگى كوگەرىپ كەتتى.
سالدەن سوڭ ورنىنان اۋىر قوزعالىپ تۇردى دا، جازۋ ستولىنا كەلىپ وتىردى. دارمەنى كەتىپ قالعان ءالسىز قولىمەن مىنا جولداردى جازدى: «بۇگىن كەشكى ساعات توعىزدان ون بەس مينۋت وتكەندە، مەن قازا بولعان كۇيەۋىمنىڭ داۋسىن اپ-انىق ەستىدىم. ول ماعان جۇما كۇنى كەشكى ساعات توعىز جارىمدا كەلەتىنىن ايتتى. ەگەر مەن سول كۇنى سول ساعاتتا جان تاپسىراتىن بولسام، وندا و دۇنيەمەن حابار الىسۋدىڭ ابدەن مۇمكىن بولعانى. سونىڭ دالەلى رەتىندە وسى جولداردى جازىپ، قالدىرىپ وتىرمىن»
مەري گارتەر.
گارتەر حانىم جازعانىن ءبىر قايتالاپ وقىپ شىقتى دا، كونۆەرتكە سالىپ سىرتىنا ادرەسىن كورسەتتى. سودان سوڭ قوڭىراۋدى سىلدىرلاتىپ ەدى، كىدىرمەي ەليزابەت كەلدى. گارتەر حانىم جازۋ ستولىنان تۇرىپ، جاڭاعى حاتتى قىزمەتشى ايەلدىڭ قولىنا تابىس ەتتى.
— ەليزابەت،—دەدى، — ەگەر مەن جۇما كۇنى تۇندە دۇنيە سالسام، قولىڭداعى حاتتى دارىگەر مەينەللگە بەرەرسىڭ.
ەليزابەت بىردەمە دەيىن دەپ ەدى، «جوق مەنىمەن ايتىسپا»، — دەپ بەتىن قايىرىپ تاستادى.
— قۇدىرەتتىڭ كۇشىنە سەنەمىن دەپ، ماعان سان رەت ايتقانىڭ ەسىڭدە بولار، ەليزابەت. مىنە، سول قۇدىرەتتەن ماعان جاڭا عانا حابار كەلدى. ودان سوڭ ايتارىم، مەن ساعان 50 فۋنت اقشا ارناعان بولاتىنمىن. ەندى ونى جانە 50 فۋنتقا كوبەيتەمىن. و، دۇنيەگە اتتانباس بۇرىن بانكىگە بارىپ ۇلگەرمەسەم، بۇل شارۋانى چارلزدىڭ ءوزى-اق جوندەيدى.
ەليزابەتكە گارتەر حانىم بۇرىنعىشا اۋىز اشتىرمادى. ءوزىنىڭ قالدىرعان وسيەتىن ورىنداۋدى جيەنىنە كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ايتتى.
— ەسىڭدە بولسىن، چارلز، ەگەر مەن ولاي-بۇلاي بوپ كەتسەم، ەليزابەتتىڭ ەنشىسىن 50 فۋنتقا كوبەيتىپ بەر.
— كەيىنگى كەزدە قاباعىڭىز سالىڭقى عوي، مەري اپا، — دەدى چارلز كوزى كۇلىمدەپ، — سىزگە نە بولعان؟ دارىگەر مەينەللدىڭ ايتقانى راس بولسا، جيىرما-وتىز جىلدان سوڭ ءجۇز جىلدىعىڭىزدى تويلايمىز ءالى!
گارتەر حانىم جيەنىنە ريزا بولىپ جىميعانمەن قايتارىپ ەش نارسە ايتپادى. سالدەن كەيىن: «جۇما كۇنى كەشكە قاراي نە ىستەيسىڭ، چارلز؟» — دەدى.
چارلز ەپتەپ تاڭدانىپ قالعان ءتارىزدى كورىندى.
— ايتپاقشى، ەۆينگتەر بريدج1 وينايىق دەپ قولقالاپ ەدى. ەگەر ءسىز قالاساڭىز ۇيدە-اق بولايىن...
— جو-جوق، قاجەت ەمەس، — دەپ كەسىپ ايتتى گارتەر حانىم، — ءتىپتى دە قاجەت ەمەس. راس ايتامىن، چارلز، ول كۇنى كەشتە مەنىڭ وڭاشا قالعىم كەلەدى.
چارلز تۇككە تۇسىنبەگەن ادامشا، ناعاشى اپاسىنا قاراپ ەدى، گارتەر حانىم ودان ءارى ەش نارسەنىڭ شەتىن شىعارىپ ايتپادى. ول باتىل ايەل بولاتىن. كورەتىن سۇمدىعىمدى جالعىز ءوزىم كورەيىن دەگەن ويدا سياقتى.
جۇما كۇنى كەشكە قاراي ءۇيدىڭ ءىشى تىم-تىرىس بولاتىن. گارتەر حانىم بيىك ارقالى ورىندىعىن وتقا تاياۋ قويىپ وتىرعان. بارلىق جاساۋ-جابدىعىن دايارلاپ قويعان. سول كۇنى بانكىگە بارىپ، 50 فۋنت اقشا الىپ، المايمىن دەپ جىلاپ-سىقتاعانىنا قاراماستان ەليزابەتتىڭ قولىنا ۇستاتقان. ءوز بۇيىمدارىن رەتتەپ، بىردى-ەكىلى اسىل تاستارىن جولداستارى مەن تۋىستارىنا اتاپ، چارلزعا قالدىراتىن وسيەتتەرىن دە جازىپ قويعان. ۆۋستەرشير شاي سەرۆيزىنىڭ جابدىعىن جيەن قىزى ەمماعا، فرانسۋز قۇمىرالارىن كىشى ۆيليامعا، تاعىسىن تاعىلارعا جەكە-جەكە ارناپ قالدىردى.
ەندى ول قولىنا ۇستاعان ۇزىنشاق كونۆەرتكە قارادى دا، ىشىنەن ەكى بۇكتەلگەن ءبىر قاعازدى سۋىرىپ الدى. بۇل ادۆوكات حوپكينسون مىرزا رەتتەپ جىبەرگەن مۇرا جونىندەگى دوكۋمەنت بولاتىن. ونى ءوزى بۇدان بۇرىن زەر سالىپ ءبىر رەت وقىپ تا شىققان. ال ءقازىر بارلىعىن قايتا ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن قاعازدى جانە ءبىر شولىپ ەتتى.
«50 فۋنت اقشا جان تانىمەن بەرىلىپ، ادال قىزمەت ەتكەن ەليزابەت مارشالعا، ءسىڭلىم مەن نەمەرەلەس ىنىمە 500 فۋنتتان، قالعان اقشانى تۇگەلدەي ەڭ سۇيىكتى جيەنىم چارلز ريدجۋەيدىڭ ەنشىسىنە ارنايمىن».
گارتەر حانىم باسىن يزەپ، ويعا كەتتى. ول انا دۇنيەگە اتتانعاندا چارلز ۇلان-عايىر مۇراعا يە بولىپ قالادى. ءيا، ول ناعاشى اپاسىن جانىنداي جاقسى كورەدى. ءارقاشان ادال پەيىلى مەن قۇرمەتىن، كوڭىلىن اۋلاعان جىلى ءسوزىن ءبىر دە ءبىر اياپ كورگەن جوق.
گارتەر حانىم ساعاتقا قارادى. ءۇش مينۋتى كەم ءتورت جارىم. ءيا، ۋاقىتى جەتسە، ول دايىن. وڭىنەن قورقۋ، مازاسىزدانۋ دەگەننىڭ نىشانى دا بايقالمايدى.
«قورىقپايمىن» دەگەندى بىرنەشە رەت قايتالاپ ايتسا دا، جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلى جيىلەي ءتۇسىپ، القىمىنا تىعىلا باستادى. مۇنى ءوزى دە سەزبەي قالعان. ءبىراق جۇيكەلەرى ابدەن توزىپ، شەگىنە جەتىپ ۇزىلۋگە از قالعان ەدى.
مەزگىل كەشكى توعىز جارىم دا بوپ قالعان. گارتەر حانىم راديونى قوسىپ قويىپ، نە بولار ەكەن دەپ كۇتىپ وتىر. قايسىسى بۇرىن ەستىلەر ەكەن؟ اۋا-رايىن حابارلايتىن ديكتوردىڭ ءۇنى مە، جوق الدە وسىدان 25 جىل بۇرىن قايتىس بولعان كۇيەۋىنىڭ جەر استى داۋسى ما؟
ءبىراق ءدال گارتەر حانىم مولشەرلەگەندەي بولىپ شىقپادى. كەرىسىنشە، قۇلاعىنا ءوزى كۇندە ەستىپ جۇرگەن تانىس دىبىس ەستىلدى. ءبىراق بۇل دىبىس بۇگىن ونىڭ جانىن الۋعا كەلگەن سۋىق اجالداي بوپ ەستىلدى. قۇلاققا جەتكەن سىرتقى ەسىكتىڭ سىقىرلاپ اشىلعان دىبىسى بولاتىن.
جاڭاعى دىبىس قايتا ەستىلدى. وسى كەزدە ءۇيدىڭ ءىشىن ءبىر سۋىق جەل ارالاپ وتكەندەي بولدى. گارتەر حانىم ولشەۋلى ۋاقىتىنىڭ جەتكەنىنە تيتتەي دە كۇماندانعان جوق. قورقا باستادى... قورقىپ ەمەس، ۇرەيى ۇشىپ، توبە شاشى تىك تۇرا باستاعان بولاتىن.
كەنەتتەن وعان مىناداي ءبىر وي كەلدى: «25 جىل دەگەن از ۋاقىت ەمەس. پاتريكتى تانىماي دا قالارمىن».
و، سۇمدىق! ۇرەيى ودان ارمان ۇشىپ بارادى.
ەسىك جاقتان ابايلاپ باسقان اياقتىڭ دىبىسى ەستىلدى. توقتاپ-توقتاپ اقىرىن جىلجيتىن سياقتى. ءسال عانا كىدىرىستەن كەيىن ىشكى ەسىك ەشبىر دىبىسسىز ايقارا اشىلىپ كەتتى.
گارتەر حانىم قۇلاپ قالا جازداپ، ورنىنان ارەڭ كوتەرىلدى. شاراسىنان شىققان كوزدەرى ۇڭىرەيگەن ەسىك جاقتا. ءدال وسى ساتتە ونىڭ قالتىراعان ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان تومەن قاراي ءبىر نارسە سۋسىپ ءتۇسىپ كەتتى.
تۇنشىعا شىققان ايقايى تاماعىنا كەپتەلىپ، بەرى شىقپاي ءۇزىلىپ قالدى. اشىق تۇرعان ەسىكتىڭ بوساعاسىندا جيرەن قابا ساقالدى، ۇستىندە ۆيكتوريا زامانىنىڭ ۇلگىسىمەن تىگىلگەن پالتوسى بار ءبىر ءتىرى ارۋاق تۇر ەدى.
پاتريك كەلىپ جەتكەن ەكەن!
گارتەر حانىمنىڭ جۇرەگى كەۋدەسىنەن شىعىپ كەتە جازداپ سوڭعى رەت تۋلادى دا، تىنا قالدى. جانسىز دەنەسى ءۇش بۇكتەلىپ، ەدەنگە سىلق ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى.
ەليزابەت گارتەر حانىمنىڭ قاسىنا كەلىپ جەتكەندە، ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت ەتىپ كەتكەن ەدى. دەرەۋ دارىگەر مەينەللگە حابار بەرىپ، كارتا ويناپ وتىرعان جەرىنەن چارلز ريدجۋەيدى دە شاقىرتىپ الدى. ءبىراق بۇل كەزدە گارتەر حانىمعا ارا تۇسەتىن ەشبىر كۇش جوق بولاتىن.
گارتەر حانىم قالدىرعان حاتتى ەليزابەت ەكى كۇننەن كەيىن عانا ەسىنە الدى. دارىگەر مەينەلل وزىنە ارنالعان حاتتى زەر سالىپ وقىپ شىقتى دا، چارلز ريدجۋەيگە كورسەتتى.
— كەرەمەتتەي ساي كەلۋىن قاراشى،—دەدى دارىگەر ويىن سوزبەن جالعاستىرىپ، — ناعاشى اپاڭا مارقۇم كۇيەۋىنىڭ داۋسى ەلەس بولىپ ەستىلگەن. بۇعان داۋ جوق. پۋل ونىڭ جانىن جەگىدەي جەپ، ونسىز دا ناشار جۇرەكتى جەتەر جەرىنە ءبىر-اق جەتكىزگەن. ءوزى دە ۇزىلەيىن دەپ تۇرعان ادام قانشا شىداسىن، زارەسى كەتىپ قورقىپ ۇرەيدەن جان تاپسىرعان.
— وزىنەن-وزى دەيسىز عوي، سوندا؟ — دەدى چارلز.
— ءيا، سولاي بولۋى كەرەك. مەن ساعان مەديسينالىق ەكسپەرتيزانىڭ قورىتىندىسىن مۇمكىن بولعانىنشا تەزدەتىپ حابارلارمىن، ءبىراق ونىڭ ءدال مەن ايتقانداي بولارىنا ەشبىر كۇمانىم جوق. دەگەنمەن مۇنداي جاعدايدا رەسمي ءتارتىپ بويىنشا ەكسپەرتيزادان وتكىزىپ العان ءجون.
چارلز دارىگەردى ماقۇلداعانداي باسىن يزەدى.
وتكەن ءتۇنى ەلدىڭ كوزى ۇيقىعا كەتكەن كەزدە، چارلز راديو قابىلداعىش تۇرعان بولمەنىڭ سىرتقى جاعىمەن ۇستىڭگى قاباتتاعى ءوز بولمەسىنە جاسىرىن تارتىلعان سىمدى سۋىرىپ الىپ تاستادى. سول كۇنى كەشكە قاراي كۇن سۋىتىپ كەتكەندىكتەن، ەليزابەتكە ايتىپ، بولمەسىنە وت جاقتىرىپ قويعان بولاتىن. مىنە، سول وتقا يەگى مەن جاقتارىنا جاپسىرعان جيرەن ساقالدى ورتەپ جىبەردى. ۆيكتوريا زامانىنىڭ ۇلگىسىمەن تىگىلگەن ناعاشى اتاسىنىڭ كيىمىن ءۇيدىڭ شاتىرىنداعى قالامپىر ءيىسى بۇرقىراعان ساندىققا قايتا اپارىپ سالىپ قويدى.
ازىرگە ونىڭ باسىنا تونگەن ءقاۋىپ بۇلتى جوق سياقتى. «كۇتىمى جاقسى بولسا ناعاشى اپاڭ ءالى تالاي جىل ءومىر سۇرەدى» دەپ دارىگەر مەينەللدىڭ العاشقىدا ايتقان كورىپكەل سوزىنەن كەيىن-اق كوكەيىنەن ورىن تەپكەن بۇلىڭعىر ويى، ەندى مىنە ىسكە اسىپ وتىر دەۋگە بولادى. ماراتى اپاسىنىڭ سۇيىكتى ەركەبۇلانى، سۇيكىمدى جىگىت چارلزدىڭ جۇزىنە ماسايراعان كۇلكى ءۇيىرىلدى.
دارىگەر كەتىسىمەن چارلز ءوز مىندەتىنە كىرىسىپ كەتتى. ەندى ونى مارقۇمدى جەرلەۋگە بايلانىستى كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋالار توسىپ تۇرعان بولاتىن. الىستان پوەزبەن كەلەتىن تۋىستارىن قارسى الۋى كەرەك. ولاردىڭ بىر-ەكەۋى — ءبىر تۇنەپ قايتاتىن ادامدار. ءوز ويىمەن ىشتەي ارپالىسىپ جۇرسە دە، بۇل شارۋالاردى چارلز تىڭعىلىقتى تىندىردى.
«جولى بولار جىگىتتىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان» دەپ وسىنى ايت! ەندى مىنە ەڭسەسىن باسقان اۋىر ويدان ارىلىپ، كوڭىلى جاي تاپتى. ويتكەنى قىل كوپىردىڭ ۇستىندە تۇرعان ونىڭ مۇشكىل ءحالىن ەشكىم دە، ءتىپتى انا مارقۇم بوپ كەتكەن ناعاشى اپاسى دا بىلمەيتىن. جان ادامعا سەزدىرمەي كەلگەن ءومىرىنىڭ كولەڭكە جاعى بىلىنە باستاپ، ەندى ونىڭ موينىنا اباقتىنىڭ تۇزاعى ءتونىپ تۇرعان ەدى.
بىر-ەكى ايدىڭ ىشىندە مول اقشانىڭ كوزىن تاپپاسا، ونىڭ سىرى اشىلىپ، ابىرويى ايرانداي توگىلەرى ءسوزسىز ەدى. مىنە ەندى الگى قارا بۇلت سەيىلىپ، جاعدايى تۇزەلگەن سياقتى.
چارلز مۇرتىنان كۇلدى. كۇلمەگەندە ءقايتسىن. ول قىلمىسقا بارعان جوق. بار بولعانى ەپتەپ قانا قالجىڭدادى. سونىڭ ارقاسىندا ءبىر كۇندە بايىپ شىعا كەلدى. بۇل جەردە مي قاتىراتىن ەشتەڭە دە جوق. ناعاشى اپاسى ءوزىنىڭ مۇراگەرى چارلز بولاتىنىن ودان جاسىرعان جوق قوي.
وسى ويمەن وتىرعاندا ەليزابەت ەسىكتەن باس سۇعىپ، حوپكينسون مىرزانىڭ كەلگەنىن جانە ونىڭ چارلزبەن كەزدەسكىسى كەلەتىنىن حابارلادى.
«بۇل دا ناعىز دەر كەزىندە كەلدى»،—دەپ چارلز ىشىنەن قۋانىپ كەتتى. ىسقىرىپ اندەتىپ جىبەرۋگە ىڭعايلانىپ قالىپ ەدى، ءوزىن تەجەي قويىپ، قايعىلى ادامنىڭ كەيپىن كيىپ، كىتاپ تۇرعان بولمەگە قاراي بەتتەدى. سول ارادا مارقۇم اپاسىنىڭ شيرەك عاسىر بويى رەسمي كەڭەسشىسى بولىپ كەلگەن قارت ادۆوكاتپەن كەزدەستى.
ادۆوكات چارلزدىڭ وتىنۋىمەن ورىندىققا جايعاستى دا، قۇرعاقتاۋ ءبىر جوتەلىپ الىپ، كەلگەن شارۋاسىن ايتا باستادى.
— ماعان جازعان حاتىڭىزدى ونشا تۇسىنە المادىم، ريدجۋەي مىرزا. حاتقا قاراعاندا مارقۇم گارتەر حانىمنىڭ مۇرا جونىندە قالدىرعان وسيەت قاعازىن ءبىزدىڭ قولدا دەپ ويلايتىن سياقتىسىز.
چارلز جالت قارادى.
— ناعاشى اپامنىڭ سولاي دەگەنىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەنمىن.
— كەزىندە ول دوكۋمەنتتىڭ بىزدە بولعانى راس.
— بولعانى قالاي؟
— جاڭا ايتتىم عوي، كەزىندە دەپ. گارتەر حانىم ماعان حات جولداپ، قاعازدى وتكەن سارسەنبىگە جىبەرۋدى وتىنگەن بولاتىن.
چارلزدىڭ دەگبىرى قاشا باستادى. وسىنداي ءبىر پالەنىڭ بولارىن ءىشى كۇنى بۇرىن سەزگەندەي.
— قاعازداردىڭ ءبىر جەرىندە جۇرگەن بولار، — دەدى ادۆوكات ءسوزىن قايتا جالعاپ.
چارلزدىڭ ءۇنى شىقپاي وتىرىپ قالدى. ءتىل قاتۋعا دارمەنى جوق. ول گارتەر حانىمنىڭ ستولىنداعى قاعازداردى تۇگەل ءسۇزىپ شىققان. ولاردىڭ اراسىندا الگى دوكۋمەنتتىڭ جوق ەكەنىن ايدان-انىق بىلەتىن. مۇنى ول ادۆوكاتقا سالدەن كەيىن، وزىنە-وزى كەلگەن سوڭ عانا ايتتى. ءوز داۋسى وزىنە جات كورىنىپ، ارقاسىنان سۋىق تەر بۇرق ەتە قالدى.
— ول كىسىنىڭ زاتتارىنا باسقا ەشكىم قول تيگىزىپ پە ەدى؟
چارلز ادۆوكاتقا قىزمەتشى ايەل ەليزابەتتىڭ ارالاسقانىن ايتتى. حوپكينسون مىرزانىڭ اقىلىمەن دەرەۋ ەليزابەتتى شاقىرىپ الدى. قىزمەتشى ايەل قاباعى قاتۋلى، قاقيعان كۇيى وزىنە قويىلعان ساۋالدارعا جاۋاپ بەرىپ جاتىر.
ەليزابەت گارتەر حانىمنىڭ كيىم-كەشەگى مەن ۇساق-تۇيەك زاتتارىنىڭ ءبارىن دە ءوز .قولىنان وتكىزىپ رەتتەپتى. الايدا ولاردىڭ ىشىنەن وسيەت قاعازعا ۇقسايتىن رەسمي دوكۋمەنت كورە الماپتى. ايتكەنمەن ول قاعازدى ەليزابەت جاقسى بىلەتىن بوپ شىقتى، سەبەبى بەيشارا گارتەر حانىم قايتىس بولاتىن كۇنى تاڭەرتەڭ مارقۇمنىڭ الگى قاعازدى ۇستاپ تۇرعانىن ءوز كوزىمەن كورىپتى.
— بۇعان سەنىمىڭىز مول ما؟ — دەدى ادۆوكات جۇلىپ العانداي.
— ءيا، مىرزا، ماعان حانىمنىڭ ءوزى ايتقان. سودان سوڭ ول كىسى المايمىن دەگەنىمە قويماي، قولىما 50 فۋنت اقشا ۇستاتتى. ال وسيەت قاعازى ۇزىنشاقتاۋ كوك كونۆەرتتىڭ ىشىندە بولاتىن.
— راس ايتادى، — دەدى حوپكينسون مىرزا.
— ەسىمە ەندى ءتۇستى، — دەپ ەليزابەت ءسوزىن قايتا ساباقتادى، — كەلەسى كۇنى جاڭاعى كوك كونۆەرت مىنا ستولدىڭ ۇستىندە جاتقان. ءبىراق ىشىندە ەش نارسە جوق بولاتىن. ستولعا كونۆەرتتى مەن ءوزىم قويعانمىن.
— ستولداعى كونۆەرتتى مەن دە كورگەنمىن،—دەدى چارلز.
ول ورنىنان تۇردى دا، جازۋ ستولىنىڭ قاسىنا باردى، كەلەسى ساتتە كەرى بۇرىلىپ قولىنداعى كونۆەرتتى حوپكينسون مىرزاعا ۇسىندى. ادۆوكات كونۆەرتكە ءۇڭىلدى دە باسىن يزەدى.
— ءيا، بۇل وتكەن سارسەنبىدە مەن وسيەت قاعازدى سالىپ جىبەرگەن كونۆەرتتىڭ ءدال ءوزى.
ەندى ەكى ەركەك تە اڭىرايىپ ەليزابەتكە قارادى.
— ماعان ايتار باسقا ەش نارسەلەرىڭىز | بار ما؟ — دەدى ەليزابەت.
— ازىرشە، جوق، راحمەت.
ەليزابەت ەسىككە قاراي بەتتەدى.
— ءسال كىدىرە تۇرىڭىزشى،—دەدى ادۆوكات، سول كۇنى ۇيگە وت جاعىلىپ پا ەدى؟
— ءيا، وت كەشكە دەيىن مازداپ تۇردى.
— راحمەت سىزگە، ەندى جۇرە بەرىڭىز.
ەليزابەت شىعىپ كەتتى. چارلز ەڭكەيگەن كۇيى دىرىلدەگەن قولدارىمەن ستولدى تايانىپ تۇرىپ قالدى.
— حوپكينسون مىرزا، ءسىز مۇنىمەن نە ايتپاقسىز؟ نەگە مەڭزەپ تۇرسىز، ءوزىڭىز؟
ادۆوكات باسىن شايقادى.
— ءۇمىت ۇزبەيىك، مۇمكىن ءالى دە بولسا تابىلىپ قالار...
— ال تابىلماسا شە؟
— ون دا جالعىز-اق قورىتىندى جاساۋعا بولادى ناعاشى اپاڭىز مۇرا جونىندەگى وسيەت قاعازدى جويۋ ءۇشىن ادەيى الدىرعان با دەپ قورقامىن. ولاي دەيتىنىم ەليزابەت ءبىر تيىنسىز قالماسىن دەپ 50 فۋنت اقشانى وعان ءوز قولىمەن تاپسىرعان.
— قالايشا؟ نە ءۇشىن؟ — دەپ چارلز ەڭىرەپ قويا بەردى.
حوپكينسون مىرزا تاماعىن قىرناپ ءبىر جوتەلىپ قويدى. تاعى دا قۇرعاق جوتەل.
— ناعاشى اپاڭىزبەن ءبىر نارسەگە كەلىسپەي قالعان نەمەسە ءتۇس شايىسقان جەرىڭىز جوق پا ەدى، ريدجۋەي مىرزا؟
چارلز جاسقا بۋلىعىپ: «جوق، ارينە»،—دەدى. وكسىگىن باسا الماي: «ءبىز ەڭ سوڭعى كۇنگە دەيىن بىر-بىرىمىزگە دەگەن شىنايى ىقىلىستان ايىرىلىپ كورگەن جوقپىز»، — دەپ يەگى كەمسەڭدەپ كەتتى.
— ە-ە-ە! — دەدى حوپكينسون مىرزا چارلزعا تۋرا قاراماي.
ادۆوكاتتىڭ كۇدىكتەنىپ تۇرعانىن سەزگەندە، چارلزدىڭ جۇرەگى زۋ ەتە قالدى. كىم بىلەدى، مىنا كارى قاقپاستىڭ بىلمەيتىن، ەستىمەيتىن پالەسى جوق. بالكىم چارلز تۋرالى بوتەن اڭگىمە مۇنىڭ قۇلاعىنا دا جەتكەن شىعار. ءبىراق ونداي وسەك-اياڭنىڭ ۇشى شىقسا، بۇل ەڭ الدىمەن گارتەر حانىمنىڭ قۇلاعىنا جەتسە كەرەك ەدى دە، ناعاشى مەن جيەن بۇل جونىندە قايتسە دە ءجۇز شايىسىپ ءيا بولماسا ەسەپ ايىرىسقان بولماس پا ەدى؟ ءبىراق ولاي بولعان جوق قوي!
چارلز ءوز ءومىرىنىڭ اششى ساتىنە تاپ كەلدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن سان ساققا جۇگىرتىپ ايتقان وتىرىگى ورگە باسىپ وتە بەرەتىن. ال ءقازىر شىن ءسوزى زايا بولىپ، وعان سەنبەي وتىر. تاعدىردىڭ تالكەگى عوي، بۇل! ناعاشى اپاسىنىڭ وسيەت قاعازدى جاعىپ جىبەرۋى ميعا سىيمايتىن نارسە عوي. جوق، مۇمكىن ەمەس...
كەنەت ول تىعىرىققا تىرەلدى. كوز الدىنان وتكەن الگى سۇمدىق سۋرەت قالاي ەدى؟ كەمپىردىڭ ءبىر قولى جۇرەگىندە... ال ەكىنشى قولىنان ءبىر نارسە... قاعاز بولۋى كەرەك... سۋسىپ قىپ-قىزىل شوقتىڭ ۇستىنە قۇلاپ ءتۇسىپ ەدى عوي...
چارلزدىڭ قانى قاشىپ، ەنى كۇلدەي بوپ كەتتى. كەلەسى ساتتە ول ءوزىنىڭ «ەگەر ول قاعاز تابىلماسا قايتەمىز؟» دەگەن ۇرەيلى ءۇنىن ەستىدى.
— بىزدە گارتەر حانىمنىڭ بۇدان كوپ بۇرىنعى جازىپ قالدىرعان مۇرا جونىندەگى وسيەت قاعازى ساقتاۋلى تۇر. 1920 جىلدىڭ سەنتيابر ايىندا تاپسىرىلعان دوكۋمەنت. بۇل دوكۋمەنت بويىنشا، گارتەر حانىمنىڭ بۇكىل مۇراسى جيەن قىزى ميريام گارتەرگە، ياعني قازىرگى ميريام روبينسونعا تاپسىرىلۋى ءتيىس.
مىنا قاقپاس نە وتتاپ كەتتى؟ ميريامى نەسى؟ سوندا ۇلان-اسىر اقشانىڭ ميريامعا، ونىڭ انا ادام سياعى جوق كۇيەۋسىماعى مەن قىڭسىلاعان ءتورت كۇشىگىنە تيەتىن بولعانى ما؟ ميريامعا دەيدى!
ءدال وسى كەزدە چارلزدىڭ شىنتاعىنىڭ تۇبىندە تۇرعان تەلەفون شار ەتە قالدى. ول ترۋبكانى كوتەرىپ ەدى، ار جاعىنان دارىگەردىڭ دوس كوڭىل داۋسى ەستىلدى.
— ريدجۋەي، سەن بە تىڭداپ تۇرعان؟ ساعان قاجەتى بولار دەپ سوعىپ تۇرعانىم عوي. مەديسينالىق ەكسپەرتيزانىڭ قورىتىندىسى وسى ءقازىر عانا دايىن بولدى. سول باياعى مەن ايتقانداي بولىپ شىقتى، تەك جۇرەگىنىڭ اۋرۋى ءتىرى كەزىندە مەن مولشەرلەگەننەن الدە قايدا ءقاۋىپتى ەكەنى انىقتالدى. قانداي شارا قولدانساق تا، ەڭ ءارى دەگەندە ەكى ايدان اسپاعانداي ەكەن. سەن مازاسىزدانىپ جاتىر ما دەپ حابارلاسىپ تۇرعانىم عوي. قونىلىڭە مەدەۋ عوي، قانشا ايتقانمەن.
— عاپۋ ەتىڭىز، — دەدى چارلز دارىگەرگە،— نەمەنە دەدىڭىز؟
— ارى كەتسە ەكى-اق اي ءومىرى قالعان ەكەن دەيمىن، — دەدى دارىگەر، ەندى داۋسىن ءسال قاتتىراق شىعارىپ، — سىنبايتىن تەمىر، توزبايتىن ءومىر جوق، جىگىتىم، مۇنى ءوزىڭ دە جاقسى تۇسىنەسىڭ عوي...
چارلز ترۋبكانى ورنىنا سىلق ەتكىزىپ تاستاي سالدى. قۇلاعىنا ەندى ادۆوكاتتىڭ داۋسى شالىندى.
— ويپىرماي، سىرقاتتانىپ قالعاننان ساۋسىز با، ريدجۋەي مىرزا؟
— ...ءبارى دە قۇرىسىن! مۇرنىن كوتەرگەن ادۆوكات تا، انا ءتىلى ۋداي، كارى ەسەك — مەينەلل دە قۇرىپ كەتسىن!
قول ۇشىن بەرەتىن ەندى ەشكىم جوق. بارار جەر، باسار تاۋى بىرەۋ-اق، ول — اباقتى.
چارلزعا وسى ۋاقىتقا دەيىن بىرەۋ وزىمەن جاسىرىنباق ويناپ كەلگەن ءتارىزدى بولىپ كورىندى. شوق-شوق دەپ، مازاق قىلىپ كۇلىپ تۇرعان سەكىلدى…
You Might Also Like
-
جاڭا عانا كۋرس ءبىتىرىپ شىققان جاس ينستيتۋتقا ماشەنكا پاۆلەسكايا، ءوزى گۋۆەرنانتكا ەسەبىندە تۇراتىن. كۋشكيندەردىڭ ۇيىنە سەرۋەننەن قايتىپ كەلگەندە، توسىن ءبىر ابىگەردىڭ ۇستىنەن شىقتى. وعان ەسىك اشقان ش...
-
جازدىڭ باسى. كۇن ىسسى. دەمالىس كۇن. تاۋداعى داچادا تۇسكە دەيىن كۇرەكپەن جۇمىس جاسادىم دا، جۋىنىپ - شايىنباققا تومەنگە، وزەن بويىنا ءتۇستىم.
