InfoHub Logo

بيولوگيا 9 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۋتاسيالاردى ەكسپەريمەنتالدىق جولمەن الۋ. ادامنىڭ تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىگى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىكتىڭ تيپتەرى، مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىكتىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ءبىلىم قالىپتاستىرۋ
2. دامىتۋشىلىق: وزگەرگىشتىكتىڭ تۇرلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭ دامىتۋ
3. تاربيەلىك: وقۋشىلارعا سالت - ءداستۇردى ساقتاي بىلۋگە، ءوزىن - ءوزى باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: توپتىق، جەك جۇمىس
ساباقتىڭ ءادىسى: ىنتانى دامىتۋ، اڭگىمەلەۋ، تىرەك سىزبا، تۇسىندىرمەلى، سالىستىرۋ.
وقىتۋ تەحنولوگياسى: اقپاراتتى كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيا.
ءپانارالىق بايلانىس: گەنەتيكا
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ارنايى قۇراستىرىلعان سلايدتار، تىرەك – سىزبا

ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. وتكەنگە شولۋ
III. ءۇيتاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ا) توپتىق جۇمىس
IV. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
V. جاڭا ساباق
VI. بەكىتۋ
VII. قورىتىندىلاۋ
VIII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
IX. باعالاۋ

ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
• سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى ساباققا ازىرلەۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي تىلەك ايتۋ
II. وتكەنگە شولۋ: ۇلەستىرمە قاعازدار تاراتۋ
III. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: ەكى توپقا ءبولى. 1 - توپ گەنوتيپ، 2 - توپ فەنوتيپ
ا) توپتىق جۇمىس
1 - تاپسىرما. مەنەن سۇراق، سەنەن جاۋاپ
2 - تاپسىرما: «مەنى تانى» تەرميندەرگە انىقتاما
3 - تاپسىرما: كەستە تولتىرۋ

IV. ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ:
وزگەرگىشتىكتىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
تۇقىم قۋالامايتىن وزگەرگىشتىك نە دەپ اتالادى؟
تۇقىم قۋالايتىن وزگەرگىشتىك نە دەپ اتالادى؟

V. جاڭا ساباق:
مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
گەندەر مەن حروموسوماداعى تۇراقتى وزگەرىستەر ناتيجەسىندە قالىپتاسقان وزگەرىستى ايتادى. مۋتاسيا» تەرمينىن العاش گ. دە فريز ءوزىنىڭ «مۋتاسيالىق تەوريا» اتتى كلاسسيكالىق ەڭبەگىندە پايدالانىپ، عىلىمي ادەبيەتكە ەنگىزگەن.
مۋتاسيا
 گەندىك
دنق مولەكۋلاسىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىندە نۋكلەوتيدتەردىڭ قاتار تىزبەگىنىڭ وزگەرۋى. دنق - داعى نۋكلەوتيدتەردىڭ ورىن الماسۋى كود شەكاراسى «وقىلۋىنىڭ»وزگەرۋى.
گەندىك اۋرۋلار
ا) اۋتوسومدا دومينانتتى
ب) اۋتوسومدى رەسەسسيۆتى
س) جىنىسپەن تىركەسكەن رەسەسسيۆتى
 حروموسومالىق: حروموسومالار قۇرامىنداعى ءبۇتىن حروموسومانىڭ مولشەرىندەگى جانە پىشىنىندەگى وزگەرىسى.
 گەنومدىق
پوليپلويديا كەزىندە حروموسومالار سانى گاپپلويدتى جيىنتىققا ەسەلەنىپ ارتادى. مىسالى: پوليداكتيليا – التىساۋساقتىلىق. سيداكتيليا – ساۋساقتاردىڭ بىرىگۋى
گەتەروپلويديا دەپ حروموسومالار سانىنىڭ ەسەلەنبەي ارتۋىن نەمەسە كەمۋىن ايتادى. مىسالى: داۋن اۋرۋى. حروموسومانىڭ 21 - ءشى جۇبىندا 1 حروموسومانىڭ ارتىق بولۋى
بەلگىلەرى:
جالپاق بەت
اشىق اۋىز
ۇلكيگەن ءتىل
كىشىريگەن مۇرىن ت. ب

پوليپلويديا مەن گەتەروپلويديا گەنومدى مۋتاسيانى قۇرايدى.
ادام گەنەتيكاسىن زەرتتەۋ ادىستەرى.
ادام گەنەتيكاسى – ادامنىڭ تۇقىمقۋالاۋشىلىعى مەن وزگەرگىشتىگىن زەرتتەيدى.
ادام گەنەتيكاسىنىڭ الدىنا قويعان ماقساتى – تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلاردى دەر كەزىندە انىقتاپ، ولاردىڭ الدىن الۋ جانە بولاشاق ۇرپاقتا بولدىرماۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ
ادامنىڭ تۇقىم قۋالاۋشىلىعىن زەرتتەۋ ادىستەرى.
 گەنەولوگيالىق ءادىس.
 سيتوگەنەتيكالىق ءادىس.
 ەگىزدىك ءادىس.
 بيوحيميالىق ءادىس.
1. گەنيولوگيالىق ءادىس. بۇل ءادىستىڭ ەرەكشەلىگى – ادامنىڭ اتاتەگىنە شەشرەلىك سىزبانۇسقا قۇرىلىپ، وعان تالداۋ جاسالادى. تالداۋ ناتيجەسى سول ادامعا قانداي دا ءبىر ايرىقشا بەلگىنىڭ نەمەسە اۋرۋدىڭ بىرنەشە ۇرپاق بويى تۋىستارى اراسىندا تۇقىم قۋالاۋ ەرەكشەلىگى انىقتالادى. بۇل ءادىس زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە وتە قولايلى. مىسالى. گەموفيليا اۋرۋى.
2. سيتوگەنەتيكالىق ءادىس.
بۇل ادىسپەن ساۋ نەمەسە اۋرۋ ادامنىڭ كاريوتيپىنە (حروموسوما جيىنتىعىنا) سيتوگەنەتيكالىق تالداۋ جاسالادى. سيتوگەنەتيكالىق ءادىستى پايدالانىپ، تۇڭعىش رەت 1956 جىلى دج. تييو مەن ا. ليەۆان قالىپتى جاعدايدا ادامنىڭ دەنە
جاسۋشالارىندا 22 جۇپ اۋتوسومالار جانە ءبىر جۇپ - جىنىستىق حروموسومالار بولعاندىعىن انىقتادى.
3. ەگىزدەردى سالىستىرۋ ءادىسى ارقىلى ەگىزدەردىڭ دامۋىن زەرتتەيدى. ەگىزدەر ءبىر جۇمىرتقالى كلەتكاسىنان جانە ەكى جۇمىرتقالى كلەتكاسىنان داميدى.
4. بيوحيميالىق ءادىس. بۇل ءادىستىڭ كومەگىمەن گەندىك مۋتاسيالار ناتيجەسىندە پايدا بولعان گەندىك اۋرۋلاردى، ياعني زات الماسۋ بۇزىلۋىنىڭ اۋرۋلارىن انىقتايدى. ءجيى كەزدەسەتىن اۋرۋلارعا قانت ديابەتى، ت. ب جاتادى. ارتىقشىلىعى: دنق - عا تالداۋ جاساۋ ارقىلى بالانىڭ اتا - اناسىن ءدال انىقتاۋعا بولادى. (شىعىس قازاقستانداعى التاي تاۋىنان تابىلعان «التىن ادام»)

VI. بەكىتۋ:
مۋتاسياىلىق وزگەرگىشتىك دەگەنىمىز نە؟
مۋتاسيا تەرمينىڭ عىلىمعى كىم ەنگىزدى؟
ادامنىڭ تۋقىمقۋالاۋشىلىعىن زەرتتەۋدىڭ نەشە ءادىسى بار؟

VII. قورىتىندىلاۋ:
مۋتاسيالىق وزگەرگىشتىك
گەندەر مەن حروموسوماداعى تۇراقتى وزگەرىستەر ناتيجەسىندە قالىپتاسقان وزگەرىستى ايتادى
مۋتاسيا تەرمينىن عىلىمعا ەڭ العاش گ. دە. فريز ەنگىزدى
مۋتاسيانىڭ گەندىك، حروموسومالىق، گەنومدىق دەگەن تۇرلەرى بار
VIII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
§29، 30، 44 سۋرەت
IX. باعالاۋ: جيناعان تۋلارى ارقىلى باعالاۋ