مۇز ۇستىندەگى قىزعالداق
— قۇداي-اۋ، ماسقارا بولدىق! تەلەارنا قىزمەتكەرلەرى كورسەتكەن ابايدىڭ سۋرەتىن «تانىمايمىن» دەپ انا داستان ءبىزدى تىرىدەي جەرگە تىقتى!
— ءيا، ماسقارا بولعانىمىز ايدان انىق! ەندى تولاسسىز تەكسەرىپ كەلەر كوميسسيادا شەك بولمايدى دەڭىز.
جاس ۇستاز جاينا كەشەگى بولعان جايدىڭ بۇگىن ءالى ءورتى وشە قويماعانىن اسا اۋىر وقيعاعا بالاماسا دا، وزگەلەرمەن بىردەي كۇيگەلەكتەنىپ ءجۇر. داستاننىڭ سىنىپ جەتەكشىسى بولعاندىقتان، كوتەرىلگەن شۋدىڭ ءوزىن اينالىپ وتپەيتىنىن دە بىلەدى. قارت ۇستاز تەرەڭ كۇرسىندى. وعان تەكسەرىس تە، ءتىپتى دۇلەي داۋىل دا تۇك ەمەس-تىن. ول بولاشاق الدىندا ءوزىن ايىپتى ساناپ وتىرعان بولاتىن. قاي جەردەن جاڭىلدى؟ نەدەن جازا باستى؟ جىلدار بويى جۇيەلى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانداي-اق ەدى، ەندى، مىنە، ويلاماعان جەردەن وقۋشىلارى ايدى اسپانعا شىعاردى.
— كوميسسيانى قويشى. باسىمىزدى الار دەيمىسىڭ؟ بۇگىنگى تاۋەلسىز كۇندى امانات ەتكەن بابالار الدىندا سول قادىرلىسىنە قيانات جاساعانداي ءىشىم كۇيىپ بارادى. «ابايدى تانىمايمىن» دەپ بەزەرگەن ءدال مەنىڭ شاكىرتتەرىم! كۇللى ادامزات باس يگەن قازاقتىڭ ابايىن بۇگىنگى قازاق بالاسى تانىماسا، وندا مەنىڭ ۇستاز بولعانىم قايسى؟ء-وزىن اقتار ءسوز تاپپاعان ايعانىم مەن جاينانى ديرەكتور شاقىرىپ اكەتتى. ەندىگى جيىن سوندا بولماق.
جومارت باسشى بۇگىن سۇلق وتىر. ايىپتى وقۋشىلاردى دا تەگىس جيناتتى. ۇلىلاردى جىعا تانىمايتىنداردى قالاي جازالارىن بىلمەي داعدارىپ وتىرعان كۇيى بۇل.
— ءيا، ايعانىم اپاي، كەشەگى وقيعانى ەستىدىڭىز. بۇكىل الماتىعا وقۋشىلارىمىز مەكتەپتى ەسەككە تەرىس مىنگىزگەندەي ەتتى.
وسى تۇستا داستان شيق ەتىپ كۇلىپ جىبەردى. بالانىڭ تىم-تىم جۇيرىك قيالىندا قىمبات كولىكپەن عانا جۇرەتىن ديرەكتور اعاي ەسەككە تەرىس ءمىنىپ كەتىپ بارا جاتقان ەدى. كۇلكىلى عوي، ارينە!
— ءاي، تەمىر ۇلى، نە كۇلكى؟ قازاق اتام «كۇلكى ارسىز» دەگەن. سەن سوندا كىم بولدىڭ؟
ديرەكتور ەڭ باستى كىنالى داستانعا قىرعيدان بەتەر شۇيلىكتى.
— قازاق اتام تاماقتى دا ارسىز دەپ ايتقان. ءبارىمىز دە اس-اۋقات ىشەمىز. ءسىز دە ىشىپ-جەيسىز عوي. سوندا ءسىز كىمسىز؟
ادۋىندى ديرەكتور توعىزىنشى سىنىپقا ەندى اياق باسقان بالادان مىناداي ءسوز كۇتپەپ ەدى. توسىلىپ قالدى. امالسىزدىعىن ايعانىم ۇستازعا قاباعىمەن تانىتتى. ءقازىر بالاعا قاتتى سويلەۋ دە قيىن بولىپ كەتتى عوي. شىركىن، كەشەگى كەڭەس كەزى بولساشى. وندا مىنا ءتىلازار داستاندى دۇرەنىڭ استىنا الاتىن ەدى.
— داستان، بالام، ارتىق ءسوزدى قويايىق تا، كەشەگى جايدى تالقىلايىق. ءتۇسىندىرشى. نەگە تەلەارنا قىزمەتكەرلەرى كوشەدە سەندەردى توقتاتىپ، حالقىمىزدىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ پورترەتتەرىن كورسەتىپ، «بۇلار كىمدەر؟» دەگەندە، «تانىمايمىن» دەدىڭ؟ سەگىز جىل، بيىل توعىزىنشى جىل وقىپ كەلەسىڭ. ەشتەڭەگە دە ۇيرەنە الماعانىڭ با؟
— اپاي، داستاننىڭ ەش كىناسى جوق، — دەپ ونىڭ سىنىپتاسى، شاكارىمنىڭ سۋرەتىنەن شاتاسقان شالقار سوزگە ارالاسپاق بولىپ ەدى، ديرەكتور تىيىپ تاستادى.
— جوق، اعاي! ءتىل تيگىزبەڭىز!ءبىز ماڭگۇرت ەمەسپىز!
— وندا نەگە كوز الدىڭدا كۇندە ءىلىنىپ تۇراتىن ۇلىلاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ بەرمەدىڭ؟-ديرەكتور جاعدايدى شيەلەنىستىرىپ، ءوزى «ماڭگۇرتتىك» دەپ اتاعان مىنا قۇبىلىستىڭ استارىن اڭداۋعا تىرىستى.بالا دەگەن شامشىل كەلمەي مە؟ ەگەر ول شامدانىپ، بۋىرقانسا، ويىنداعىنىڭ ءبارىن اقتارا سالماي ما؟ جومارت ۇستازدىڭ كۇتكەنى دە وسىنداي ۇرىمتال تۇس بولاتىن.
— ادام ويلى سۇراق قويا ءبىلۋ كەرەك دەپ ايعانىم اپاي العاشقى ساباقتا-اق ايتىپ ەدى. مەن تەك ويلى سۇراققا عانا ويلى جاۋاپ بەرەمىن. ال انا تىلشىلەر شالقار شابىتپەن كەلە جاتقان شالقار، ايبار ۇشەۋمىزدى توقتاتىپ، ابايدىڭ ۇلكەن پورترەتىن كورسەتىپ، «مىناۋ كىم؟» دەپ ساناسىز سۇراق قويدى.
— ساناسىز دەپ تىلشىلەرگە ءتىل تيگىزبە، داستان! سانالى بولساڭ، دۇرىس جاۋاپ بەرمەدىڭ بە؟
قارت ۇستاز دا جومارتتىڭ ءتاسىلىن قولداپ، تۇتانعان شالانى ۇرلەي ءتۇستى. جاس ۇستاز جاينا بۇل استارلى ايقاستان حابارسىز، ول كورگەنىنىڭ ءبارىن تەك تۋرا ماعىنادا عانا قابىلداپ، بالالارعا ۇرسىپ-ۇرسىپ الدى.
— قازاق بولىپ ابايدى تانىمايسىڭدار. بىزدەن بايروندى، پۋشكيندى سۇراسا دا، ايتىپ بەرەتىنبىز.
— اپاي، بايرون دەگەن فۋتبولشى ما؟
داستاننىڭ قاعىتپاسىنا شالقار ەكى يىعى دىرىلدەي كۇلىپ، ءماز بولىپ قالدى.
— داستان، سونىمەن ماڭگۇرتتىگىڭنىڭ ارعى استارىن ءوزىڭ دە ءتۇسىندىرىپ بەرە المادىڭ عوي.
— جومارت اعاي، انام-قازاق، اكەم-قازاق، ءتىلىم-قازاق، تۇرسام دا پاتەر جالداپ، ءسۇرىپ جاتقان ەلىم-عاجاپ! مەن قالاي ماڭگۇرت بولامىن؟ ون بەس جىل ومىرىمدە ون ءتۇرلى مەكتەپتە وقىسام، بەرگەن بىلىمدەرىن ءبىر شوقىپ، ءبىر شوقىماسام، مەن قالاي ماڭگۇرت بولامىن؟!
— از مەكتەپتە وقىماپسىڭ. كوشىپ-قونىپ جۇرگەنشە، سول اۋلىڭنان قوزعالماي-اق وتىرمادىڭ با؟-شاكىرتتەرىنىڭ ءبارىن جىعا تاني بەرمەيتىن مەكتەپ باسشىسى ءسوز تالاستىرىپ، داستاننان كوپ جايعا قانىعىپ قالدى. قۇجاتتا كوپ سويلەمەيتىن شىندىقتىڭ ءوزى الدىنا كەلىپ اتىلارداي بولىپ اعىندانىپ تۇرعانى ءبىر جاعى جومارتقا ۇناپ كەتتى.
— اۋىل مەكتەبىنىڭ توبەسى وپىرىلىپ قۇلادى. سوندا مەن ءۇيىندىنىڭ ۇستىندە وتىرىپ تا وقي بەرۋىم كەرەك پە ەدى؟ مەنىڭ قامىمدى جەگەن اكەم مەن انام «جاقسى مەكتەپتەن وقى» دەپ الماتىعا ارنايى كوشىپ كەلدى.
— اۋىلدىڭ بالاسى ەكەنسىڭ عوي. اۋىلدا تۋىپ، اۋىلدا وسكەن قازاقتىڭ قازاقتىعى دا ەرەكشە بولۋشى ەدى!
— اعاي، نامىسىما تيە بەرمەڭىز! ءبىر اقىماق سىزگە ايدى كورسەتىپ، «بۇل نە؟ بىلەسىز بە؟» دەسە، قايتەر ەدىڭىز؟ —بۇل سوزگە قارت ۇستاز بەن باسشى ىشتەي قۋانىپ كەتتى. دەمەك، بۇلار ابايدى بىلەدى ەكەن. بىلە تۇرا بىلمەيمىنگە باسقان. نامىسشىلدارىن قاراي گور وزدەرىنىڭ! ءبىراق وسى ۇشەۋدىڭ قىلىقتارى تاڭنان بەرگى جوعارىدان زىلدەنە جەتكەن سۋىق قوڭىراۋلاردىڭ سەبەپكەرى بولماپ پا ەدى؟ ءجا، ءزىل كورمەگەن جومارت پا بۇل؟ ودان دا مىنا بالالاردىڭ ساعىن سىندىرماي، باعىن تايدىرماي، ومىردەن ەنشىسىن الىپ بەرۋگە باۋلۋلارى كەرەك. سوندا دا وقۋشىلارىنا ءبىر ۇرسىپ الۋدى ءجون كوردى.
— جارايدى، داستان نامىسقا باسىپ ەرەگەسىپ كەرى جاۋاپ بەرىپتى. ال شالقار، ايبار، سەندەر قايدا قالدىڭدار؟
— اعاي، مەن ساباق ۇستىندە ءبىراز سويلەگەنىمدە، جاينا اپاي «ۇندەمەگەن ۇيدەي پالەدەن قۇتىلادى» دەگەن ماقالدى جاتتاتقان. جاۋاپ بەرۋگە وقتالدىم دا، ۇندەمەي-اق قويعانىم ءجون بولار دەپ قويا سالدىم.
— سويلەيتىن جەر بولادى، سويلەمەيتىن جەر بولادى. سونى دا ۇيرەتەيىن بە مەن ساعان؟-جاس ۇستاز بىج ەتە قالدى.
— ءيا، ۇيرەتەسىڭ، جاينا. ۇيرەتە ءجۇرىپ، ءوزىڭ دە كوپتى ۇيرەنەرسىڭ. جاي عانا ساۋاتتى وقۋشى تاربيەلەۋ باستى ماقسات ەمەس. ەڭ نۇرلى بەتالىس-ۇلتتىق پاتريوتتى تاربيەلەۋ. مىنا بالالار كەشە ەسەرلىكپەن ابايدى «تانىمايمىز» دەسە، ەندى قاي كۇنى تەنتەكتىكپەن ءشامشىنى «بىلمەيمىن» دەپ شالقاسىنان تۇسەرىن كىم ءبىلسىن؟ سوندىقتان بارىڭىزدار دا، بالالارمەن جۇمىس جاساڭىزدار.
بار جاعدايعا جالعىز كىنالىدەي قيبىجىقتاعان جاينا اپايىنا كوزى تۇسكەن داستان باسشىنىڭ الدىندا ونى قورعاپ سويلەي جونەلدى. اۋىل قازاعى سوزدەن توسىلعان با؟
— اعاي، بىلمەستىك ءبىر وزىمنەن بولدى. شامىرقانىپ، ىشتەي الدەنەگە شيرىققان ءبىر ءساتىم ەدى. كەيدە ءوزىمدى-وزىم تۇسىنبەيمىن. كەۋدەمدەگى سول كۇشتى قالاي اتارىمدى بىلمەي، ونىڭ قايدان شىققانىن اڭعارا الماي الاس ۇرىپ كەلە جاتقانمىن. ءوز سۇراقتارىما ءوزىم جاۋاپ تاپپاي جۇرگەنىمدە، انا سوراقى ساۋال شولت ەتە قالدى. اپىراۋ، ابايدى تانىماسام نەسىنە قازاقپىن دەپ جەر باسىپ ءجۇرمىن؟!ابايدى بىلمەسەم ادامدىعىم قايسى؟ ىشتەگى الگى اتى جوق كۇش ماعان «جوق» دەگەن جاۋاپ ايتقىزدى. سولاي ايتسام ءجون بولا ما، الدە ءشول بولا ما، ول جاعىن ءتىپتى ويلاپ تا جاتپادىم. سول ءۇشىن مەنى كەشىرىڭىزشى. —تەبىرەنە اعىنان جارىلا سويلەگەن شاكىرتىنە قوس ۇستازى سۇيسىنە قاراپ قالىستى. تەك جاينا ءوزىن باسشىنىڭ الدىندا پالەگە قالدىرعان وقۋشىلارىنا ءالى دە ىزالى ەدى.
— اسىقپا، داستان، ول كۇشتىڭ دە اتىن تابامىز. ورىندى-ورىنسىز القىنا بەرمە. ساباقتارىڭا بارىڭدار.-جومارتتىڭ سوڭعى سوزىنەن سوڭ جاينا ءۇش تەنتەكتى سىنىپقا ەرتىپ اكەلدى دە، ديرەكتور ايتقانداي «جۇمىس جاسادى،» جاينا جازا رەتىندە داستانعا ەدەن جۋعىزىپ، شالقارعا گۇل باپتاتتى. ال ايبارعا ونىڭ ءوزى جانى سۇيمەيتىن ءىسى-جاتتاۋعا جاڭا ماقال-ماتەلدەر بەردى. ايباردىڭ جۇرەگىمەن ەمەس، جاي كوزىمەن عانا جاتتاعان ماقال-ماتەلدەرى وعان ومىرلىك قاعيدا بولىپ جارىتپايتىنىن جاينا بىلگەن جوق. داستان كوستيۋمىن شەشىپ تاستاپ، ەدەن جۋىپ ءجۇر. كادىمگىدەي بار ىنتاسىمەن كىرىسىپ كەتكەن. سىنىپ باعبانىنا اينالعان شالقار ارا-تۇرا سىبىرلاپ سويلەپ قويادى.
— داستان، سەن ىشىمدە اتى جوق ءبىر كۇش بار دەدىڭ عوي. سول شايتان ەمەس پە؟ مەن اجەمنەن ەستىگەم، ادامنىڭ ىشىنە شايتان كىرىپ كەتەتىن كەزدەرى بولادى ەكەن. سەن جاققا قارايىن دەسەم، سودان قورقىپ تۇرمىن.
شالقاردىڭ سىبىرىن ەكى دوسىنىڭ كۇلكىسى باسىپ كەتتى. ايبار ماقال وقۋىن ۇزبەي كۇلىپ وتىر. داستان ەدەن جۋاتىن شۇبەرەكتى سىعىمداي ۇستاپ، بالاڭ، رياسىز كۇلكىسىن ەركىنە جىبەردى.
— توقتاشى، شايتان دوس، مىنا ماقال نە دەيدى؟ تاعى دا سويلەمە دەي مە؟ «كوپ ءبىل، از سويلە» دەلىنىپتى. حالقىمىزدىڭ ءوزى سوزگە قارسى ما، قالاي؟
ايباردىڭ بۇل سوزىنەن سوڭ داستاننىڭ ورىندىققا وتىرىپ تۇرىپ كۇلمەسىنە لاجى قالمادى.
— شالقار، قورىقپا، جاقىن كەل. داستاننىڭ ىشكى كۇشىنىڭ اتىن مەن تاپتىم. ول-ماحاببات كۇشى. اتىن بىلمەيمىن دەدى عوي، كىمگە عاشىق ەكەنىن بىلمەي شيرىعىپ ءجۇر دوسىمىز. ءبىسسىمىللا دەمەي-اق قولىنان ۇستاي بەر. شايتان ەمەس ول!
ءوزىنىڭ يمانداي ەتىپ ايتقان سىرىن ءاجۋاعا اينالدىرسا دا، شامدانار داستان كورىنبەدى. دوستارى بۇنىڭ ىشكى كۇشىنە تاعار ايدار تاپپاي كەڭەس قۇرىپ جاتسا، قايدان شامدانسىن! كۇلكىمەن ءجۇرىپ ەدەن دە جۋىلدى، گۇل دە بابىنا كەلدى. تەك ماقالدار عانا ايباردىڭ ساناسىنىڭ ءار قيىرىندا بولشەك-بولشەك بولىپ قالا بەردى.
ال جومارت پەن ايعانىم داستاندى ەركىنەن تىس شامىرقاندىرىپ، شەگىنە جەتە شيرىقتىراتىن كۇشتىڭ اتىن تاۋىپ تا قويعان ەدى. ۇستازدار ەندى سول ىشكى كۇشتى قۇندى قاسيەتتەرگە عانا بۇرىپ، ورەلى ارەكەت ەتۋدى جوسپارلاپ وتىردى.
***
كۇزگى الماتى قىزعىلت، سارى تۇستەرگە كومكەرىلگەن. جايدارى جازىنان كوز جازىپ قالعانىن مويىنداعىسى كەلمەيتىن تاكاپپارداي شاھار كۇزگە راي بەرمەي، ءالى دە جىلىلىعىن ساقتاۋدا. قازان ايى ورتالانعانىمەن، كۇن كوزى ءالى دە بولسا قۋاتتى. مەكتەپكە جاياۋ كەلەتىن داستان ويعا باتقان. «كۇزدىڭ الدامشى جىلى كۇنىن جاز دەپ سەنىپ، جەڭىل كيىنبە»، — دەگەن اناسىنىڭ ءسوزى ەسىنە ءتۇستى. نەگە اناسى كۇزدى الدامشى دەدى؟ وي تۇبىنە جەتە المادى. سول وزىنە تانىس، وزگەگە ءتىپتى ءتۇسىندىرىپ جەتكىزە الماس بەلگىسىز كۇش كەۋدەسىن تاعى قىستى. عايىپتان پايدا بولعان بۇل قۇبىلىستى داستان ءوزى ءبىرازدان بەرى اڭدىپ ءجۇر. ءبىراق تولىق بايىبىنا بارا الماي-اق قويدى.اناسىمەن سىرلاسۋشى ەدى. سوڭعى كۇندەرى قاۋىرت تىرلىكتىڭ قامىمەن ونىڭ دا مۇرنىنا سۋ جەتپەي ءجۇر. اكەسىمەن سەزىمگە بەرىلىپ سىرالعى بولعىسى-اق كەلەدى. ءبىراق اكەسى «كوڭىلشەك بولما، ول جىگىتتىك ەمەس» دەپ بۇنىڭ قاي سەزىمىن بولسىن كوڭىلشەكتىككە تەڭەي بەردى. سول سەبەپتەن دە اناسىمەن اشىق-جارقىن سىر اقتارىسار كۇندى كۇتۋدەن وزگە امالى قالماعان.
شۋعا تولى مەكتەپ اۋلاسىنا كىرە سالا داستان دوستارىن جولىقتىردى.
— داستان، كەڭەسۋ كەرەك دەپ ەدىڭ. نە جونىندە اقىلداسامىز؟
ايبار مەن شالقار داستاننىڭ اۋزىن باعىپ، قاتارلاسىپ تۇرا قالىپتى.
— بيىل ەل تاۋەلسىزدىگىنە جيىرما التى جىل تولادى عوي.
— ونى ءبارىمىز بىلەمىز عوي.
شالقار تۇككە تۇسىنبەي شۇقشيىپ قالدى.
— پاي، اكىمنىڭ جينالىسىنا كىرىپ كەتىپپىز عوي. سەن ايتپاساڭ بوداندىقتىڭ قىل قامىتىن شەشكەنىمىزگە نەشە جىل تولاتىنىن مەن جازعان بىلمەي دە قالار ەدىم.
ايبار دوسىن كەلەمەجدەي جونەلدى. جاينا مۇعاليمانىڭ جاتتاتقان ماقالدارى وعان دارىماپتى.
— تىڭداماساڭدار ايتپايمىن، — دەپ داستان كەتۋگە ىڭعايلاندى.
— ايت، ىشتەگى كۇشىڭ ايت دەسە ايت!
قوس دوسى بىردەي قولداعان سوڭ داستان شەشىلدى. ءبىراق ول شەشىلىپ سويلەيمىن دەپ، ساباققا كەشىگىپ كىرۋلەرىنە سەبەپشى بولدى. ءتۇنى بويى قۇراستىرعان جوسپارىن باياندايمىن دەپ، ءوزى سىرتتاي كۇلمەسحان دەپ ات قويعان فيزيك اسىلبەك اعايدىڭ ءدارىسى العاشقى ساباق ەكەنىن دە ۇمىتىپتى. كەشىككەندى جانى سۇيمەيتىن اسىلبەك ۇشەۋىن تاقتا الدىنا تۇرعىزىپ قويدى.ءسويتتى دە كەنەتتەن سۇراق قويدى:
— ۋاقىتتى نەمەن ولشەيدى؟
— فيزيكادا ما، الدە حالىق ۇعىمىندا ما؟
داستاننىڭ سوزىنە وقۋشىلار دۇركىرەي كۇلدى. اسىرەسە ەكى بەتى نارتتاي جانىپ جۇرەتىن ناريماننىڭ ىشەگى ءۇزىلىپ قالا جازدادى. الايدا قاتال اعاي كۇلكىنى تەز تىيدى.
— ءيا، حالىق ۇعىمىندا نەمەن ولشەيدى؟
ايبار مەن شالقار داستانعا ىمدادى. داستان سياقتى ولاردىڭ ىشتەن سويلەيتىن كۇشتەرى جوق قوي.
— التىنمەن دە ولشەمەيدى. «ۋاقىت التىننان دا قىمبات» دەگەن ۇعىم بار.-«داستاننىڭ شايتانى جاقسى، ىشىندە وتىرىپ الىپ، ۇنەمى كەرەك كەزىندە اقىل ايتىپ، سويلەتىپ وتىرادى،» — دەپ ويلادى شالقار. «عاشىق دوسىم ماحاببات كۇشىنىڭ اتىن تاپپاي ءجۇر ەدى، ءداۋ دە بولسا سول التىن شىعار»، — دەپ توپشىلادى ايبار.
— ال سەندەر سوندا قانشا مىسقال التىندارىڭنان ايرىلدىڭدار؟ — اسىلبەك ۇستاز نىعارلاي سويلەپ، كەشىككەندەرىن ۇمىتىلماستاي ەتتى. قانشا مىسقال التىن جوعالتقاندارىن انىقتاۋ ءۇشىن داستان ەسەپ شىعارىپ تاقتادا قالدى. ەكەۋى پارتالارىنا جايعاستى. ناريمان ارتىنا بۇرىلىپ، ايبارعا تيىسە سويلەدى:
— التىن دەمەكشى، سەندەردە جالپى التىن بۇيىم بولىپ كورىپ پە ەدى؟
— ءاي، اياز اتا، ساۋىسقانعا ۇقساپ التىن اشەكەيدى ارمانداماي، الدىڭا قارا!-ايباردىڭ مىسقىلىنا ناريمان جۇدىرىقپەن جاۋاپ بەردى. ونىڭ جۇدىرىعى ايباردىڭ جۇدىرىعىمەن تىرەسىپ قالدى. ورنىنان اتىپ تۇرعان ناريماندى ادىمداي جەتكەن اسىلبەك ۇستاز توقتاتتى.
— ءبىر سىنىپتا وقىپ ءجۇرىپ، ءبىر-بىرىڭدى ءتۇتىپ جەۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرسىڭدار. شەشە الماي جاتقاندارىڭ نەنىڭ داۋى؟
— اياز اتانىڭ قورجىنىنا تالاسىپ قالدىق، — دەدى ايبار تىستەنىپ. سىنىپتا كۇلكى كوتەرىلدى. سەگىزىنشى سىنىپقا دەيىن ناريماننىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولاتىن. سىنىپتىڭ ماڭدايالدى ۇزدىگى بولعاندىقتان، مۇعالىمدەر وعان قۇرمەتپەن قارايتىن. ال ناريمان سول قۇرمەتكە قاتتى ماستاناتىن. ناشار وقيتىن وزگە وقۋشىلاردى ءوز دەگەنىمەن جۇرگىزەتىن. سەگىزىنشى سىنىپتىڭ سوڭىنا قاراي بۇنىڭ سورىنا مىنا ۇشەۋى الباستىداي ساپ ەتىپ ءدال وسى سىنىپقا كەلدى. باسقا سەگىزىنشى سىنىپتار بولسا دا، وقۋشى سانى از دەپ بۇلارعا جىبەرمەسى بار ما؟سودان بەرى ناريمانعا اياز اتا دەگەن مازاق ات جابىستى.ونى مىنا ءتىلى اششى ايبار ويلاپ تاپقانىن ناريمان ىشتەي سەزەتىن. سول ەسەسىن ءۇش اقىماق ساباققا كەشىىككەندە قايتارماق بولىپ ەدى، ونىسىنان تۇك شىقپادى.ۇلگەرىمى ناشار ايباردىڭ جۇدىرىعى ءتيدى. وسى وقيعانىڭ بارىنە ءتۇيىلىپ تۇرعان ناريمان ءوزىن ءپان وليمپياداسىنا دايىنداپ جۇرگەن ۇستازىنا ەركىن سويلەدى:
— اسىلبەك ارىنوۆيچ، ول مەنى اياز اتا دەپ ايدار تاعىپ وتىر. سول نامىسىما ءتيىپ، وعان قول كوتەردىم.
— ادامعا ەتتەن ءوتىپ، سۇيەككە جەتەتىن ات تاعۋ جاقسى ءىس ەمەس، ايبار. كەشىرىم سۇرا تاپ ءقازىر!-ۇستازدىڭ ءزىلدى داۋسىنان جاسقانعان وقۋشىلار سىلتىدەي تىندى.
— اعاي، مەن ايتايىنشى، ناريمان ءوزى باستادى. ارتىنا قاراپ، ايباردى «التىنىڭ جوق» دەپ كۇلكى ەتتى.
التىن اسىعىپ-اپتىعىپ، ءمۇعالىمنىڭ رۇقساتىن دا كۇتپەستەن جاي-جاپساردى باياندادى.
— التىن، التىن دەگەنگە ءسوز ءوزىڭ جايلى دەپ ويلاپ قالدىڭ با؟ سەنىڭ ولاردى جاقتايتىن ءجونىڭ جوق قوي مۇلدە. كەشە كەلگەن...
دوسىنا تۇيىلگەن قاباقتى بايقاسا، جانى تىزىلداي قالاتىن داستان تاقتانى تاستاپ ايباردىڭ قاسىنا جەتىپ كەلىپ سوزگە كيلىكتى.
— كەشە كەلسە قايتەدى؟ ەرتە تۋىپ، كەش قالعاندار بار ەمەس پە؟ نيۋتوننىڭ ءۇش زاڭىن جاتقا بىلەم دەپ باتىرسىنبا. سول بىلگەنىڭدى ومىردە كادەگە جاراتۋ-باتىرلىق.-
وقۋشىلاردىڭ كوزىنە قاتال بولىپ كورىنىپ، ولاردى تەز باسقارىپ كەتۋدى ويلايتىن، نەگىزى مىنەزى قاتالدىقتان اۋلاق اسىلبەك وسى ءسات ىشتەي كۇلكىگە قارىق بولىپ تۇر ەدى. دەسە دە سىرت كوزگە سىر بەرمەي، ساباعىن جالعاستىرىپ اكەتتى. داۋدى دا ۇزاتپادى. بالالاردى ءوزارا تاتۋلاستىرعان سىڭايمەن فيزيكانىڭ تاعى ءبىر زاڭىمەن وقۋشىلاردى تانىستىردى.
— وم زاڭىنىڭ ومىردە ماعان نە كەرەگى بار؟-دەپ تىنىسى تارىلدى داستان.
— اتام زاماندا سۇيەگى قۋراپ قالعان ومنىڭ زاڭىن وقىپ ميىم اشىپ وتىرعانىمدى سول وم جارىقتىق بىلە مە ەكەن؟-دەپ تىپىرشىدى ايبار.
— وم زاڭىنىڭ نەگىزگى وزەگى... — دەپ جاعىمدى قوڭىر داۋسىمەن كۇمبىرلەي سويلەدى التىن.
ۋاقىت شىركىندە كىدىرىس بولسىن با؟ ادامنىڭ قالاۋىنان تىس جىلجىعان قۇمداي بولىپ، ەشكىمگە بايقاۋسىز سىرعيتىن ۇلى كوش ەمەس پە بۇل؟ بىرەۋگە باقىت، ەندى بىرەۋگە مۇڭ سىيلاپ كەتە بەرەتىن ءبىر ءساتتىڭ ءوزى نەگە تۇرارلىق! ءيا، ءومىرىنىڭ قىرىق بەس مينۋتى جانى قالامايتىن ۇعىمدارمەن ارپالىستا وتكەن داستان ۇزىلىستە ەشكىممەن شۇيىركەلەسپەدى.ۇيقىدان ويانعاندا جۇرەگىن قىتىقتاعان بەلگىسىز نازىك سەزىمىنە الدەقايدان سىزات ءتۇسىرىپ الارداي الابۇرتىپ وتىر. نەگە جادىراي الماي وتىرعانىن ءوزى دە تۇسىنبەستەن، كەلەسى ساباققا كىردى. ورىس تىلىندە داستان ەركىن كوسىلە المايتىن. قالا بالالارىنداي ويىن جاتىق جەتكىزىپ، سۋ توگىلمەس جورعاداي تايپالمايتىن. تۇساۋلى اتتاي كىبىرتىكتەپ، وقىعانى دا، مازمۇنىن ايتقانى دا اۋرەشىلىك بولاتىن. بۇگىن دە سونداي ءبىر ورىس ءتىلى ساباعىن باسىنان وتكەرىپ وتىر. جاينا اپايى وقۋشىلارعا تاپسىرمالاردى باستىرمالاتا بەرىپ، ويلانىپ-تولعانۋعا مۇرشا قالدىرمادى. داستانعا بۇل ساباق اسىعىپ-ۇسىگىپ بەلگىسىز باعىتقا جۇگىرىپ بارا جاتقان ءبىر بەيباقتى ەسكە ءتۇسىردى. سونشا كوپ تاپسىرمادان باسى اينالارداي بولىپ، ولاردان نە قورىتىندى شىعارارىن بىلمەي دال ۇرىپ وتىرعاندا، جاينا ءدال مۇنىڭ اتىن اتاپ، تاقتاعا شاقىرماسى بار ما؟ داستاننىڭ بەتى دۋ ەتە قالدى. ءبىرىنشى ساباقتا ءوزىن جاقتاي ءتىل قاتقان التىنعا بۇيرەگى بۇرىپ قالعان ەدى. ۇزدىك وقيتىن قالالىق قىزدىڭ الدىندا ورىسشا شوقىراقتاپ ۇياتقا قالۋدان قورقىپ كەتتى. تاپسىرمانىڭ ءتۇرى مىناۋ: «قازاقشا ماقالدى ورىس تىلىنە اۋدار» دەپ ەسىنەن تاندىردى. نامىستى قولدان بەرمەي، وزىندە بار ورىسشا تىلدىك قورىن جۇمساپ اۋدارىپ باقتى. ءبىراق ونىسى بۇكىل سىنىپتى كۇلكىگە باتىردى. «ەر جىگىتكە سەيىل دە سەيىل، سەرگەلدەڭ دە سەيىل» دەگەن ماقال داستاننىڭ ءتارجىماسىندا وزگەشە ورەكپىدى. جاينا تاقتاعا كوز قيىعىن سالدى دا، دەرەۋ باسىن شايقادى. جوققا شىعارعان بەلگىسى بۇل.
— جازعانىڭدى داۋىستاپ وقى،-دەپ قاتۋلاندى ۇستاز.
— دليا باتىرا ي پروگۋلكا پروگۋلكا، ي حلوپوتى پروگۋلكا،-دەپ تاناۋىنىڭ استىنان ەستىلەر-ەستىلمەستەي ەتىپ ەلەۋسىز وقىپ شىققان داستاننىڭ ءۇنىن جامىراعان كۇلكى كومىپ جىبەردى. التىن بەتىن باسىپ كۇلىپ وتىر. ونىسى بۇل ءۇشىن ۇيالعانى ما؟ ناريماننىڭ ونسىز دا شيقان قىزىل بەتى تىپتەن ادام كورگىسىز بولىپ كەتىپتى. ايبار پارتانى قولىمەن ۇرعىلاپ ءماز. قاتتى كۇلسە، دىبىستان قالاتىن ادەتى. قىران-توپان كۇلكىنىڭ اراسىندا شالقار عانا الدەنەنى ىمداپ، بۇعان كومەكتەسكەنسىپ وتىر. قايران دوسىنىڭ مۇنى نوسەر كۇلكىدەن قۇتقارعىسى-اق كەلگەنى بايقالادى. داستان اركىمنىڭ جۇزىنەن سان ءتۇرلى ەمەۋرىن بايقاپ، ارپالىس حالگە ءتۇستى. كەنەت جاينا اپايىنا قاراپ ەدى، ول دا ەزۋىن ەركىنە جىبەرىپتى. مىنا توردان قاشىپ شىققان مايمىل كورگەندەي دۋىلداسقان وقۋشىلارعا قوي دەۋدىڭ ورنىنا ءوزى قوسىلا كۇلىپ تۇرعانى قايتكەنى؟ كۇلكى... ءبىر ءسات داستاننىڭ قۇلاعى ءبىتىپ قالدى. شىڭىلداعان ءبىر عانا دىبىس قالدى. كوز الدىنا ءوزىن اڭساتقان قاراپايىم، ءبىراق تىم ىستىق اۋىلى ەلەستەدى. ەشكىم ول جەردە شالا قازاقشا شۇلدىرلەمەيتىن. بارلىعى قازاقتىڭ قاسيەتتى تىلىندە سىيلاسا سويلەسەتىن. ۇلكەندەردىڭ اراسىندا ءجۇرىپ نەبىر ناقىل سوزدەردى جاتتاپ وسكەن تۋعان اۋىلىنا وكسىپ جەتىپ، مۇڭىن شاققىسى كەلدى. وزىنە اجەپتاۋىر بالاما بولىپ كورىنگەن «حلوپوتى» ءسوزى قۇلاعىندا تۇرىپ قالدى.
— ەي، اقىماق، حلوپوتى دەگەن ءسوزدى كىمنەن ۇيرەنىپ العانسىڭ؟ — دەپ ازۋى اقسيا ىرجيعان ناريمانعا داستان ويلاماعان جەردەن تاپ بەردى. نايزاعايداي جارق ەتە قالعان لەبىزدەن سىنىپتى ەمىن-ەركىن جايلاپ العان كۇلكى شىركىن توقتادى.
— ەي، ناريمان، نەگە كۇلەسىڭ؟ سەن اسىلبەك ارىنوۆيچ دەگەندە مەن كۇلدىم بە؟ اسىلبەك اعا ارىنو ۆيچ ەمەس، ارىن ۇلى عوي. ايبار سەنى اياز اتاعا تەڭەگەندە، مەن كۇلمەپ ەدىم. مەن ساعان وم زاڭىنىڭ ومىردە نە قاجەتى بولادى دەپ سۇراق قويعانىمدا، سەن جاۋابىن تاپپاي جەر شۇقىعاندا، مەن تيتتەي دە تابالاعان جوقپىن. ال سەن نەگە مەنى جەرگە قاراتۋعا دايىن تۇراسىڭ؟ نەگە مەنىمەن جۇلدىزىڭ قارسى؟
— ھم، تەمىر ۇلى، ورنىڭا وتىر،-دەپ تاماعىن كەنەگەن جاينا سىنىپتاعى شۋدى باسپاققا بەكەر تىرىستى. ونى تىڭداعان ءتىرى جان بولمادى.
— سەن ءوزىڭدى جۇلدىز سانايسىڭ با؟ اقىماقتىڭ ءسوزىن تىڭداپ قايتەمىز، بالالار. ودان دا كەلەسى سويلەمدەردى اۋدارا بەرەيىك،-دەپ ناريمان تاكاپپارلانا سويلەپ ورنىنان كوتەرىلدى.
— كەلەسى ماتەل— «تىرنادان قاراۋىل قويساڭ، باسىڭنان قيقۋ كەتپەس.» بالكىم، داستان، سەن اۋدارارسىڭ. سەن قازاق اۋدارما تاريحىنداعى جۇلدىزسىڭ عوي!-ناريماننىڭ ءسوزى ءالى دە تارقاماعان ءاجۋاعا تولى كۇلكىنىڭ سەمسەرىن قايتا سۋىردى. ەندىگى كۇلكىگە داستان شىداپ تۇرمادى. ارتىنا ءبىر قارادى دا، سىنىپ بولمەسىنەن اتا جونەلدى. كوز الدىندا قۇلاققا جەتە جازداپ تەرىس اينالعان ەزۋلەر عانا قالدى. ءتىپتى ايبار دا كۇلدى-اۋ. ەكپىندەپ بارىپ جۇمىس بولمەسىنەن شىعىپ، كوريدورمەن اقىرىن كەلە جاتقان جومارت اعايىن قاعىپ كەتتى. وقۋشىسىنىڭ جۇزىنەن قورلانۋ، نامىستانۋ، كۇيىنۋ سەزىمدەرىنىڭ ابدەن ارالاسقان سيقىن كورىپ، ديرەكتور ونىڭ قولىنان ۇستاپ توقتاتتتى. داستان شۋ اساۋداي بوي بەرەر ەمەس. جەردەن باسىن الماعان شاكىرتىنىڭ يەگىنەن ۇستاپ، وزىنە قاراتقان جومارت ونىڭ ءمولدىر، نۇرلى كوزىنەن جاس تامشىسىن كورىپ، اڭتارىلىپ قالدى. وزىنە العاش جۇزدەسكەندە بەرگەن ۇتىمدى جاۋاپتارىنان سوڭ، ۇستاز بالانى جىگەرلىلەر ساناتىنا قوسقان ەدى. ال سول جىگەرلىسى بۇگىن باۋرىنا كىرىپ كەتەردەي بولىپ جاسىپ تۇر.
— اعاي، مەنى ورىسشا بىلمەگەنىم ءۇشىن جازعىردى، — دەپ قىستىقتى داستان.
— ءجۇر، سىنىپ بولمەڭە،-دەپ جومارت ونى جەتەكتەي جونەلدى. نە بولسا دا بالانىڭ كوز جاسىن توكتىرگەن احۋالدى انىقتاماق. سىنىپقا ديرەكتور كىرىپ كەلگەندە، بەي-بەرەكەت شۋ ساپ تىيىلدى.
— ءماسساعان، شايتان دوسىم جومارت اعايعا شاعىمدانىپ، ونى ەرتىپ كەلىپتى،-دەپ ءىشىن تارتا تاڭ قالدى شالقار.
— «پروگۋلكاسىن» جاسايمىن دەپ كوزى قىزارىپ كەتكەن بە عاشىق دوسىمنىڭ،-دەپ ايبار بارلاۋشىداي داستاننىڭ ءون-بويىن سۇزە قارادى.
— بۇل نە شۋ؟ جاينا ۇستاز، بالالاردى سونشا بەتىمەن جىبەرگەنىڭىز نە؟ بۇكىل مەكتەپتى باستارىڭا كوتەردىڭدەر عوي. ەندى بايانداڭىز، ساباعىڭىزدا داستانعا قاتىستى نە جاعداي ورىن الدى؟
— داستاننىڭ قازاقشادان ورىسشا جاساعان اۋدارماسى ءساتسىز ءارى كۇلكىلى شىقتى. بالالار كۇلىپ ەدى، ول سىنىپتان شىعىپ كەتتى. سودان سوڭ...
— سول ءساتسىز اۋدارمانى كورسەتىڭىزشى ماعان.
— مەن ونداي ۇلى ءسوزدى قۇر جىبەرمەيىن دەپ وزىمە ءتۇرتىپ الدىم. اعاي، وقىپ بەرەيىن، تىڭداڭىز. داستانشا ايتقاندا، ءتارجىما بىلاي!-ناريمان داۋسىن ناقىشتاپ وقي باستادى.
— وتە ءساتتى اۋدارما. ناعىز قازاق بالاسىنىڭ اۋدارعانىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. مەن ءسۇيسىنىپ تۇرمىن!
ديرەكتوردىڭ مىنا سوزىنە بارلىعى بىردەي تاڭدانا قالىستى. داستان ەڭسەسىن تىكتەپ، جومارت ۇستازدىڭ كوزىنە كوزىن قادادى. «كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن جاي سۇيەيسالدى ايتىپ تۇر ما، الدە شىن نيەتى مە؟» ءومىر كورگەن ويلى جانار مەن ءجاسوسپىرىمنىڭ وتتى كوزدەرى توقايلاسىپ تۇردى دا، ءبىرىن-بىرى ءسوزسىز-اق ءتۇسىندى. سول ساتتە جانى جاي تاپقان داستان كۇلىم قاقتى.
سىنىپتا تىنىشتىق ورناپ، ساباق ارى قاراي جالعاستى. جومارت جايناعا قىرسىققانداي سىنىپتىڭ ارتقى جاعىنا بارىپ وتىرىپ الدى. جاينا ساسقالاقتاپ جالما-جان اۋدارماعا جارماستى. «مىنا كوزسىز باتىر كىم؟» سويلەمىن ناريمانعا تاپسىردى. كوستيۋمىنەن قارنى شىعارداي بولىپ تۇرعان ناريماننىڭ اۋدارماسى ديرەكتورعا تىپتەن ۇنامادى:
— كتو ەتوت بەزگلازىي بوگاتىر؟-دەپ ءتارجىماسىن سەنىمدى وقىعان ناريمان وزىنە ەشكىمنىڭ شابۋىلىن كۇتپەپ ەدى. ونىڭ ويىنشا، اۋدارماسى وتە ماعىنالى بولاتىن.
— ناريمان، دالمە-دال اۋدارمادان جاڭىلىس كەتۋگە ابدەن بولادى. ماعىنالىق ءتارجىماعا جۇگىنۋىڭ كەرەك،-دەپ جومارت ەسكەرتۋ بەرسە دە ناريمان ءوز قاتەسىن تاپپاي پۇشايمان بولدى. ءبىراق ءبىر تاڭ قالعانى-داستاننىڭ جۇزىندە كۇلكىنىڭ كولەڭكەسى دە جوق. كەمشىلىك كورسەتكەن وقۋشىعا كۇلىپ ءماز بولىپ قالۋدى ءتاۋىر كورەتىن ناريماننىڭ جۇرەگىندە داستانعا بۇگىن قاتتى كۇلگەنىنە وكىنگەن ءتارىزدى ءبىر سەزىم قىلت ەتتى. الايدا باس كوتەرمەي جاتىپ ول ءالسىز سەزىمى بىردەن ءوشتى. ويتكەنى جومارت اعاي داستانعا ەرەكشە سۇيسىنىسپەن قاراپ وتىر ەكەن. ناريماننىڭ كوڭىلىندەگى ماناعى ۇيالۋ، وكىنۋ سەزىمدەرىن قىزعانىش دەگەن كۇنشىل ءيتتىڭ قىڭسىلى جانشىپ تاستادى...
كۇن ارتىنان كۇن جۇردەكتەگەن سايىن مەكتەپ ءومىرى قىزا ءتۇستى. بارلىق قوعامدىق شارانىڭ تاقىرىبى بىرەۋ-تاۋەلسىزدىك كۇنى. داستان سوناۋ كۇزدەگى ۇشەۋارا كەڭەسىن ەندى ۇلعايتقان. كەڭەسكە التىن مەن ونىڭ قۇربىسى نۇراي دا مۇشە بولعان. ءوزارا قيمىلدارى تىم ساق، ەشكىمگە سىر الدىرار ەمەس. ناريماننىڭ اشۋىنا تيگەنى دە وسى. بەسەۋىنىڭ نە تىندىرىپ جۇرگەنىن بىلۋگە قانشا ىنتىقسا دا، ونىڭ ءساتى تۇسپەدى.
— سەنىڭ اتىڭدى ارلان دەپ بەكەر قويعان. ارلاندىعىڭ شامالى. تۇك كادەگە جارامادىڭ،-دەپ ناريمان وڭ قولى ارلاندى ءبىر سوگىپ الدى. سىنىپتان بارلىق وقۋشىنى شىعارىپ، بەسەۋىنىڭ سومكەلەرىن تىنتكەندە ەشقانداي ەرەكشە دەرەك شىقپادى. تاعى دا ولاردىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىنەن حابارسىز قالا بەرەتىن بولدى.
— ايعانىم اپاي كەلە جاتىر!-دەپ ارلان جىلانشا ىسىلدادى. ەكەۋى دەرەۋ تەرەزەنى اشقانسىپ، گۇلگە سۋ قۇيعانسىپ تۇرا قالدى. ايعانىم اپاي بۇل كورىنىسكە ريزا بولىپ، جادىراعان جۇزبەن:
— بالالار، داستان مەن التىندى مەنىڭ بولمەمە شاقىرىپ جىبەرىڭدەرشى. ولار ماعان كەرەك ەدى،-دەپ قايتا شىعىپ كەتتى.
— تاعى دا داستان با؟ نەگە داستان مەن التىن؟ التىننىڭ جانىندا ول كىم ەدى؟
— ول تاقپاقتاپ سويلەپ، ايعانىم اپايعا ابدەن ۇناعان سياقتى عوي.
— مەيلى، كىمگە ۇناسا وعان ۇناسىن. التىنعا ۇناۋىنا جول بەرمەيمىن. جوسپارىم بار. تەك سەن كومەكتەسسەڭ جەتىپ جاتىر.-ەكەۋارا سىبىر ۇزاققا سوزىلمادى. اۋاسى جەلدەتىلگەن سىنىپقا كىرگەن قىزدار جاعى تاڭدايلارىن قاعا تاڭداندى. كەۋدەمسوق ناريمان تازالىقتى دا ءوز قولىنا الىپتى. ۇزىلىستە ايتىلىپ بىتپەس اڭگىمەلەر قىزۋىنا كىرىپ كەتكەن ءدۇيىم وقۋشىنى ارلاننىڭ داۋسى تىك تۇرعىزدى:
— بالالار، قاراڭدار، داستاننىڭ جەلكەسىندە بيت كەتىپ بارادى!
— بيت؟
— داستان؟
— بيت تۋرالى ماقال-ماتەل ايتارسىڭ، بيتەكە؟-دەپ ناريمان داستانعا تاياپ كەلىپ، اشىق سوقتىقتى. ۇياتتان ورتەنەردەي بولىپ ءجۇزى جانعان داستان پارتاسىنان تۇرام دەگەنشە ناريمان جەلكەسىنەن باسا قويدى. داستان كەرى بۇرىلىپ، ونىڭ قولىن بوساتۋعا تىرىسىپ ەدى، شيقان سارى قاۋقارلى ەكەن، جىبەرەر ەمەس. قىزدار قورقىپ كەتىپ، جاينا اپايدى شاقىرۋعا ۇمتىلدى. داستان اشۋمەن جۇلقىنعاندا، الدىندا تۇرعان پارتانىڭ قىرىنا ماڭدايىن سوعىپ الدى. قىزىل قان دۋىلداپ شىعا كەلدى. قاندى كورگەن وقۋشىلاردا ەس قالمادى. كوز الدى تۇنىپ كەتكەن داستاندى شالقار سۇيەي بەردى. ايبار جارانى ۇرلەپ، «ۇستاماڭدار، تيمەڭدەر، ۆيرۋس ءتۇسۋى مۇمكىن» دەپ قاۋىپسىزدىكتى قاداعالاپ تۇر. داستاننىڭ قۇلاعىنا اكەسىنىڭ «تاياق جەدىم دەگەنشە شيە جەدىم دە» دەگەن داۋسى جەتتى. نامىستى اكەسى ۇلىنىڭ شاعىم ايتىپ، كوز جاسىن كولدەتكەنىن استە كورگىسى كەلمەيتىن. ال اناسى بالاسىنىڭ ماڭدايىنا سالقىن جەل تيسە دە، اۋىرسىنىپ، الاڭعا بەرىلەتىن. سوندىقتان داستان جايناعا دا، تاربيە ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كۇنايعا دا «بايقاۋسىزدا ءوزىم قۇلاپ قالدىم» دەگەننەن تانبادى. بۇنىڭ ارعى توركىنىن تۇسىنبەگەن ناريمان جەڭىمپاز رايمان كەۋدەسىنە نان ءپىسىپ، كەلەسى جوسپارىن ىسكە اسىرماق بولدى.ۇستازداردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ جانە جومارت اعايدىڭ داستانعا ەرەكشە ىقىلاس تانىتقاندارى ناريماننىڭ جۇرەگىندەگى قىزعانىش سەزىمىنىڭ وشپەندىلىككە اينالۋىنا تۇرتكى بولدى.
ساباق سوڭىندا وقۋشىلاردىڭ بارلىعىنىڭ قالتا تەلەفوندارىنا داستاننىڭ جەلكەسىن ۇستاپ تىرجيعان سۋرەتى مەن ءبىر اۋىز مازاق ءسوز كەلىپ ءتۇستى. سۋرەتتىڭ استىندا:
اكەمدە كرەديت،
شەشەمدە كرەدي،
ال مەنىڭ باسىمدا بيت، دەگەن ءسوز جازىلىپتى. وقىعانداردىڭ ءبىرى كۇلدى، ءبىرى باس شايقاپ قويا سالدى. ەندى ءبىرى وتقا ماي قۇيىپ، وزگەلەرگە تاراتا باستادى. تاعى ءبىر توڭكەرىستەي توبەلەستى كۇتكەندەرى دە بار-تىن. ءبىراق داستان تاقتاعا شىعىپ، ەلدى اۋزىنا قاراتتى. جۇدىرىق جۇمسامادى. قارىمتاسىن كوركەم سوزبەن قايتاردى:
بيت ەمەس ب ا ق باسىمدا،
دلستارىم، قۇربىم قاسىمدا،
باقتى بيت دەپ بىلەتىن،
اقىلىڭ بار ما باسىڭدا؟!
ارلانىڭدى ەرتىپ جانىڭا،
قارايىپسىڭ ابدەن قانىڭا،
بىزدەن توسىن سىي كۇتىپ ال،
تاۋەلسىزدىكتىڭ التىن تاڭىندا!
تاقتاعا يرەك جازۋىمەن شيمايلاعان داستانعا قوشەمەت بىلدىرۋشىلەر كوبەيدى:
— پاي دە! اقىن ەكەن!
— دوستىم، ماقتامەن باۋىزدادىڭ. جارايسىڭ! مىنە، ناعىز جىگىت!-دەپ التىن داستاننىڭ اتاعىن ايعا اسىردى.
— سۋىرىپ سالما اقىن ەكەنسىڭ عوي. بۇرىنعى زامانعا كەتىپ قالعانداي بولدىق قوي، — دەسىپ اۋىزدارىن اشىپ، كوزدەرىن جۇمدى. ءبىراق بۇل كوپشىلىكتىڭ تەگىس تاڭدانۋىنىڭ تەك باسى عانا بولاتىن.
— وتىرىكتىڭ قۇيرىعى قىسقا دەگەن. ناريماننىڭ ساعان نەگە شۇيلىگىپ العانىن مەن سەزەتىندەيمىن. ونىكى جاي ۇساق كۇنشىلدىك قوي.-قاتارلاسا اياڭداعان التىن مەن داستان ءتامام بولعان كۇننىڭ قورىتىندىسىن ءوزارا ايشىقتاپ كەلەدى.
— مەنىڭ وعان دۇشپان ەمەس ەكەنىمدى جاقىندا تۇسىنەر دەپ ويلايمىن! مۇمكىن ءبىزدىڭ بىرلەسە كورسەتەر توسىن سىيىمىز وعان وي سالار؟
داستان داۋلاسۋ نيەتىنەن ادا ەكەنىن ايتىپ، اق پەيىلىمەن التىندى قۋانتىپ تاستادى.
— ءوز ءىسىنىڭ بايىبىنا جەتۋى ابدەن ىقتيمال. ءوزى ساباقتا العىر، ۇعىمتال. ءبىراق وزىنەن اسىپ وقيتىنداردى ۇناتپايدى. بۇل قاسيەتى وزگەرە قويار ما ەكەن؟-التىن ويلانا سويلەدى.
— الاڭداما، قۇربىم. قىزعانىش دەگەن اركىمدە بولادى. كەشە شالقار ەكەۋىڭ قالتا تەوەفوندارىڭا سۋرەتكە تۇسكەندە مەن قىزعانبادى دەيمىسىڭ؟-داستاننىڭ ازىلىنە التىن جادىراي كۇلدى.ءبىر اۋىز جىلى سوزدەن باستاۋ الاتىن دوستىق اتتى ۇلى سەزىم اركىمگە قوناقتاي بەرمەيدى. دوستىقتىڭ ادالدىعىن ساقتاي بىلگەندەر عانا، ءومىر سىنىنان ءوتىپ سۇرىپتالعاندار عانا وسى سەزىمدى تەمىرقازىقتاي نىق نىسانعا اينالدىرادى.. كەۋدەلەرىنە تۇمار ەتىپ قادايدى. بۇل بەسەۋدىڭ ىشىندە التىن مەن داستاننىڭ دوستىعى سونداي رياسىز ءمولدىر ەدى. ال وسى تىم كىرشىكسىز سەزىمنىڭ الاۋلاعان ماحابباتقا اينالار كۇنى دە الىس ەمەس-تىن...
كۇلە جەتكەن دوستاردى ايبار مەن شالقار تىپىرشىپ كۇتىپ تۇردى.
— ءبىز مۇندا الماتىنىڭ ايازىنا توڭىپ تۇرساق، سەندەر ءبىزدى ۇمىتىپ، كۇلىپ مازسىڭدەر. انە، ءتامپىش تاناۋى قىزارىپ، نۇراي كەلە جاتىر! —ايبار داستاندى سوزبەن ءبىر سىلكىپ الدى دا، جول باستاي جونەلدى. داستاننىڭ جالداپ تۇرىپ جاتقان پاتەرىنە وزىمسىنە كىرگەن ايبار قۇپيا كەڭەستىڭ كەزەكتى وتىرىسىن باستاپ كەتتى. شالقار جاساعان سلايدتار دوستاردىڭ باي يدەياسىمەن قۇلپىرىپ، جاندى بوياۋلارعا مالىندى. اكەسى مەن شەشەسى جۇمىسقا كەتكەندىكتەن، دوستار جوسپارلارىن تولىق ىسكە اسىرۋمەن شۇعىلداندى. ءارى داستاننىڭ اتا-اناسى ولار ءۇشىن كەدەرگى ەمەس ەدى، كەرىسىنشە ۇلكەن قولداۋ، كۇش بەرەر قىمباتتىلارىنا اينالعانى قاشان!
تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى جاقىنداي بەردى. دوستار مەكتەپ ۇجىمىنا وزدەرىنىڭ ازىرلەپ جۇرگەن توسىن سىيىن تاڭعاجايىپ ەتىپ ۇسىنۋعا جاندارىن سالدى. جەلتوقسانشى باتىرلارمەن كەزدەسۋلەر ءجيى ءوتتى. تاريح بولىپ قاتتالعان ەگەمەندىكتىڭ ەڭسەلى تارلاندارى تۋرالى سان جەردە تاقىرىپتار تولعانىپ، ءبۇتىن ءبىر قوعام تولعاقتى تەبىرەنىس ۇستىندە جۇرگەندەي اسا قاستەرلى شاق بولاتىن. قوعامنىڭ ءبىر جاندى بولشەگى مەكتەپ بولسا، وقۋشىلار مۇنداي ۇلى جاڭالىقتاردان قالاي قۇر قالسىن!ولار ەل باستاعاندى قوستاپ اكەتىپ، جالىندى مازداعان ورتكە اينالدىرۋعا قۇلشىنىپ تۇردى. بەسەۋدىڭ سىيى تۋرالى ءتىرى جان بىلمەسە دە، ولار دايىندىقتارىن ارتتىرا ءتۇستى. ساباقتارىنا تياناقتى دايىندالىپ، ۇلگەرىمى جاقسى وقۋشىلاردىڭ قاتارىنا قوسىلعان ايبار مەن شالقار داستاندى تەك ەسەپ ساباقتارىنان قولتىعىنان دەمەيدى. وزگە پاندەردە داستان سىنىپتاستارىنان قالىسار ەمەس. اسىرەسە قازاقستان تاريحى، قازاق ءتىلى مەن قازاق ادەبيەتى ساباقتارى داستاننىڭ جۇلدىزدى ءساتىن تۋعىزاتىن تاماشا مۇمكىندىكتەرگە تولى سۇيىكتى ساباقتارى-تىن. ارىنى باسىلعان ناريمان ەندى الىستان ءسوز قاعىسۋدان ارىعا بارمادى. داستاندى كەكەتۋگە قولايلى ءساتتىڭ تۋۋىن كۇتكەن سىڭايى بار...
— ات ءنوپىر قاعازدىڭ تاساسىنان كورىنبەي قالىپسىڭ-اۋ، جايناش!
قارت ۇستاز جاينانى ەركەلەتە سويلەپ، ونىڭ جۇزىندەگى شارشاڭقىلىقتىڭ ءىزىن سەيىلتكىسى كەلگەندەي.
— بۇلاي جالعاسا بەرسە، وقۋشى جايىنا قالىپ، كادىمگى قاعاز كەمىرگەن تىشقاندارعا اينالامىز با دەپ قورقامىن.- جاس ۇستاز ءوز قورقىنىشىن اشىق اڭعارتتى.
— سەن جاسسىڭ عوي. جاستىعىڭنىڭ جالىنىن كوپىرگەن قاعازعا جاسىتىپ الماي، ۇلت پاتريوتتارىن تاربيەلەۋگە جۇمساۋىڭ كەرەك. ءولىارا تۇس پا دەپ كەيدە ويعا قالام. وتەر بۇل قاعازعا تابىندىرعان تىربىڭ تۇس. ال قازاق ەلى وتپەك ەمەس. سوندىقتان تاۋسىلا بەرمەي، ەرتەڭگى مەرەكەلىك ءىس-شارانىڭ بارىسىن پىسىقتاپ الايىق!
قارت ۇستاز ءسوزى كوڭىلىنە دەم بەرىپ، ەل بولاشاعىنا ءوزىن جالعىز جاۋاپتىداي سەزىنىپ، كوڭىلىندەگى كەلەشەككە دەگەن ءقاۋىپ مۇزى ەرىگەندەي بولىپ، جاينا كۇلىمدەپ سالا بەردى. بالالارمەن شىعارماشىلىق جۇمىستا جانى كىرەتىن ول مۇقيات دايىندىقتى باستاپ كەتتى. شەشۋىشى ءسات جاقىنداپ كەلەدى. بۇكىل قالادان قۇرمەتتى قوناقتار كەلىپ، وسى مەرەكەلىك شارانى تاماشالاماق. ءساتتى شىعارىنا سەنىمى مول. ويتكەنى جاينا بۇل ىستە جالعىز ەمەس. جانىندا ايعانىمداي اقىلشى تالىمگەرى تۇرعاندا، جاس ۇستاز نەدەن تايسالسىن!
وسىدان وتىز ءبىر جىل بۇرىنعى قاندى قىرعىندى ەسكە الىپ كۇرسىنگەندەردىڭ جانىن اق ۇلپاعا بوكتىرىپ، ۇلىنان، قىزىنان قاپىدا ايرىلعان اكەلەر مەن انالاردىڭ قايعىسىن تەرەڭ شوكتىرىپ الماتىنى كوبىك قار باستى. دامىلسىز جاۋىپ،تىزەدەن استى. ءۇش كۇن تىنباي قاپالاقتاعان قاردى تازالاپ ۇلگەرمەي، قالا بيلىگى ابدەن ساستى. ال قاردىڭ بۇلايشا قالىڭ جاۋۋى بالالارعا قۋانىش اكەلدى. مەكتەپتەن شىعا سالا جەرگە ەمەس، قۇس توسەككە اۋناي كەتكەندەي ءبىر-بىرىن قارلى جەرگە لاقتىرا سالادى. اۋىرسىنىپ جاتقان ەشقايسىسى جوق.تۋعان جەردىڭ قوينىندا قارىن جاستانىپ، الاڭسىز اسىر سالعان تاۋەلسىز ەلدىڭ بالالارى باقىتتى عوي، شىركىن! ولاردىڭ تاپ-تازا جاندارى وسىدان تۋرا وتىز ءبىر جىل بۇرىن الماتىنى قانداي قاسىرەتكە تولى قاسيەت ءدۇر سىلكىنتىپ وتكەنىنەن بەيحابار. ءبىراق قازىرگى باقىتتى بالالىق شاقتارىنا ريزا. كىشكەنتاي بالالار ءبىر-بىرىن قار ۇستىندەگى جەكپە-جەككە شاقىرىپ جاتقاندا، داستان ويعا قالدى. بۇگىن قار اتىسقان مىنا ەكى بالا ەرتەڭ شىن قىرعيقاباق قاستارعا اينالماسا ەكەن. ءقازىر دوسىن توبىقتان شالىپ قۇلاتقان انا ءبىر بالا ەسەيە كەلە كادىمگى اياقتان الار كۇنشىل بولماسىن!
— ۋا، باس اقىن، نە تۇرىس بۇل؟ بولاشاقتى بولجاعانسىپ تۇرعان ءتۇرىن!-ساڭق ەتكەن ايباردىڭ داۋسى داستاننىڭ وي جەلىسىن ءۇزىپ جىبەردى.
— ءبىز سەنى مەكتەپتىڭ ىشىنەن تاپپاي الەكتەنىپ جۇرسەك، سەنىڭ مۇندا تۇرعانىڭا جول بولسىن! شالقار سەنى شايتان كۇشى بار دەپ شىن ايتا ما دەيمىن. شايتانىڭا ەرىپ، اۋلاعا شىعىپ كەتىپسىڭ. ءتىپتى دوسىڭا سىر قىلىپ ايتارىڭ بولسا، بىرگە شىعار ەدىك قوي!
— ايبار، سەنەن جاسىرار سىرىم جوق. اتا-انامدى كۇتىپ تۇرمىن. كەلە جاتىرمىز دەپ ەدى.
— و، جىگىتتەر، مەرەكەگە ەش قاتىستارىڭ جوقتاي وقشاۋ تۇرسىڭدار عوي. بۇلارىڭ جارامايدى. بۇگىن ونەر مەن عيبراتتى تاريحتىڭ كەشى بولماق. كانە، ات سالىسىڭدار!
— اعاي، سىزگە ايتار ماڭىزدى ءسوزىم بار!-داستان تۇيەدەن تۇسكەندەي ەتىپ بۇيىمتايىن دۇڭك ەتكىزدى. شالقار مەن التىننىڭ دا كەلگەنىن كورىپ، داستان وجەتتەنىپ ءسوزىن جالعادى.-رۇقسات ەتىڭىز، بۇگىنگى مەرەكەگە ارناعان توسىن سىيىمىز بار ەدى. سونى جالپى سەنارييدىڭ ارنايى ءبىر جەرىنە ورنالاستىرىپ بەرىڭىزشى!
— ول نە توسىن سىي؟ بالالار، سەندەر قالجىڭداپ تۇرسىڭدار ما؟ بۇگىن بۇكىل قالا دەڭگەيىندە مەرەكەلىك شارا ۇيىمداستىرىپ جاتىرمىز. ول باستى سەنارييگە بەلگىسىز ءبىر توسىن سىيدى قالاي ەنگىزەمىن؟
— مەن بىلگەنمىن اعايدىڭ كەلىسپەيتىنىن، — دەپ شالقار جىلامسىراپ قويا بەردى. وسى ءسات التىن مەن نۇراي دا جىلاۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر ەدى. ايبار تۇرعان ورنىندا كوككە ءۇش رەت ۇمتىلدى. ءبىراق قاناتى جوق، ۇشا المادى. داستان ءتۇرى بۇزىلىپ، وتىنە قيىلدى:
— اعاي، ءبىر مۇمكىندىكتى جاۋعا دا بەرگەن قازاقپىز عوي. ونىڭ جانىگدا ءوز شاكىرتتەرىڭىزگە سەنىم ارتپايسىز با؟ ءسىز سەنىم ارتپاساڭىز، ءبىز بولاشاققا قالاي بەت الامىز؟
— جاقسى! سەندىم! ايعانىم اپايلارىڭا ايتىڭدار. توسىن سىيلارىڭنىڭ رەتىن سول كىسى ايتادى،-دەپ ديرەكتور سىيلى قوناقتاردى قارسى الۋعا شىعىپ كەتتى.
ايعانىم «جومارت تەنتەكتەرگە سەنىم ارتقانمەن، ولار بالالىقپەن بۇلدىرمەسە جارار ەدى» دەپ قاۋىپتەنگەن كۇيى، توسىن سىيدىڭ كەزەگىن كەشتىڭ سوڭىنا بەلگىلەدى.
مەكتەپتىڭ ءماجىلىس زالىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان سالتاناتتى كەش باستالدى. كەش جۇرگىزۋشىلەرى- وقۋشىلاردىڭ بالا قىرانداي ساڭقىلداعان داۋىستارى جۇرەكتەرگە جەتتى. نەشە عاسىرلىق تاريح قوپارىلىپ، ۋاقىت كوشى كەيىن قاراي شەگىنە بەردى. ريزا بولىپ سۇيسىنگەن كورەرمەندەر الاقان قىزعانشا قول سوعۋمەن بولدى. قانشا قازاق قىزىن قىرشىنىنان قيعان، قانشاما قازاق جىگىتىن جاستىعىنان ايىرعان جەلتوقسان اقيقاتى كەڭ زالدى الداسپانداي ءتىلىپ وتپەسە دە، تولعانىسقا ەرىك بەرىپ تەربەتىپ تۇردى. كەش سوڭىنا تايانعاندا، بەسەۋدىڭ تىنىسى تارىلدى. شالقار بوزاردى. ايبار «ىستىقتادىم» دەپ كوستيۋمىن شەشتى. قىزدار ارى-بەرى ءجۇرىپ، دەمدەرىن زورعا الدى. قوسالقى بولمەدەگى بۇل كۇيگەلەك كۇيدى كەشتى تىزگىندەگەن ناريماننىڭ داۋسى تىپتەن اسقىندىردى:
— مەكتەبىمىزدىڭ 9-سىنىپ وقۋشىلارى دايىنداعان «تاۋەلسىزدىكە تارتۋ» اتتى توسىن سىيدى قابىل الىڭىزدار!
بيىك رۋح بەرەر كۇي اۋەنى اياقتالماي، ساحناعا لاپ قويعان بەسەۋدىڭ ارەكەتى ا دەگەننەن-اق بارشانىڭ نازارىن اۋداردى. بەسەۋ وزدەرى دە سەزبەستەن تولقۋدان ارىلىپ، ءتىرى وبرازعا ەنە بەردى.
— ەل تاعدىرى قىل ۇستىندە!
— ەل تاعدىرى نىساناعا تىگىلسە، ەر تاعدىرىن قاقپاقىلعا سالىپ قاراپ تۇرساق، قازاقتىعىمىزعا سىن!
— جىگىتتەر، بۇگىن بۇعىپ قالساق، تاريح كەشىرمەيدى!
— جان بەرسەك بەرەرمىز! وزگەگە ءوز ەلىمىزدى وزەكتەن تەۋىپ، قۇل ەتۋگە بەرمەيمىز! اتتان!
ساحنادا سول جىلدارداعى ستۋدەنت جاستارشا كيىنگەن وقۋشىلار الماتىنىڭ ورتالىق الاڭىنا اتتانىپ بارا جاتقان كورىنىستى ءتىرىلتتى. قالىڭ كورەرمەن دۇركىرەتە قول سوعىپ، زال جاڭعىرىعىپ كەتتى. جومارت ءوزىنىڭ قاسىندا وتىرعان قارت ۇستازعا ماسايراي قارادى. ونىسى «قاتەلەسپەدىك. داستاننىڭ تالانت كۇشى ءبىزدى الدامادى» دەگەنى. ايعانىم باسىن يزەپ، نازارىن ساحناعا اۋداردى.
مۋزىكا اۋەنى كىلت وزگەرگەندە، الاڭداعى كورىنىس كوزگە ۇردى. «ەلىم» دەپ جان ۇشىرعان جاستار اسقاق رۋحىن جاۋىنا الدىرمادى. قول ۇستاسا شەڭبەر جاساعان جاستاردى پوليسيا كيىمىندەگى بىرنەشە بالا تارقاتپاق نيەتتە. دەس بەرەر بەسەۋ جوق.
— قازاقتى شەتتەن كەلگەن شىركىندەر بيلەمەيدى!
— قازاقتىڭ جەرى-قازاقتىكى!
— ءبىز تۇرعاندا قازاق جەرىن ەشكىم بولشەكتەپ، توناي المايدى!
— تاراڭدار! تاراڭدار!-دەپ ايعايعا باسقان ساقشىلار وقيعانى شيەلەنىستىرە ءتۇستى. ءبىرى كەلىپ التىننىڭ ۇزىن شاشىنا جارماستى. بۇرىمدى قىز ۇشىپ ءتۇستى.
— جىگىتتەرىن شەتىنەن جايپاڭدار! قىزدارىن مۇزعا وتىرعىزىڭدار! ەشقاشان تۋمايتىنداي ەتىڭدەر!-دەپ ساقشى بالا قىرىلداي داۋىستاعاندا، زال كۇڭىرەنىپ كەتتى. كەشەگى جەلتوقساننىڭ جاڭعىرىعى تۋرا سول كۇنگىدەي جان ءبىتىپ، بار بولمىسىمەن بوي كوتەرگەندەي بولدى. قوناققا كەلگەن جەلتوقسانشى باتىر اتا-اجەلەر جاستى كوزدەرىن جاسىرماي-اق جىلاپ وتىردى.
— قىزدارعا تيمەڭدەر! قازاق قىزى-ۇلتىمىزدىڭ ارى! ونى تاپتاۋعا جول بەرمەيمىز!-دەپ ۇمتىلعان داستاندى ساقشى ۇرىپ قۇلاتتى. داستان التىننىڭ جانىنا توپ ەتە قالىپ، ەڭسەسىن تىكتەي سويلەي جونەلدى. بالانىڭ داۋسى قارلىقپاي، بار بوياۋىمەن بەكەم شىقتى.
— قازاقتىڭ قىزى، قىزعالداعىم، كوتەر باسىڭدى! مۇز ءۇستى ەمەس بۇل! تۋعان جەردىڭ توڭى دا بىزگە قورعان! ءبىز جەڭەمىز! اقيقات ءبىز جاقتا! اقيقات- قازاق ۇلتى ءومىر سۇرەدى! اقيقات-قازاق ۇلتى جويىلمايدى!
— باتىرىم، اتامەكەنىمنىڭ ارداقتى توپىراعىندا بىزگە سۋىق وتپەيدى! ءبىز كوتەرگەن بۇل ءۇن عاسىرلارعا تاۋەلسىزدىك بولىپ جەتەدى!
— قازاعىمنىڭ ارۋى، سەن مۇز ۇستىندە دە كوكتەيتىن قىزعالداعىمسىڭ، سەن باردا قازاق ولمەيدى!
— قازاق ەرى، سەن سۇيگەن قازاق ەلى وشپەيدى!
بالالاردىڭ ءوز جۇرەكتەرىنەن وتكىزە ايتقان سوزدەرىنەن زال سىلتىدەي تىندى. دەمىن ىشتەرىنە تارتقان كورەرمەندەر تىك تۇرىپ، ساحناعا انتالاي كوز تاستادى.
ءارقايسىسى ۇراندى سوزبەن ءتىل قاتقان ساحناداعى وقۋشىلاردان ساقشىلار تايسالىپ قاشىپ، كورىنىس اياقتالعاندا، جەلتوقسانشى ارداگەر ساحناعا جىلدام كوتەرىلدى. ريزاشىلىق بەلگىسى رەتىندە ۇزاق سوعىلعان شاپالاق ءۇنىنىڭ باسەڭدەۋىن كۇتىپ تۇرىپ، ول سالدەن سوڭ ءسوز باستادى:
— بۇل سول قىرعىندى كوزىمەن كورگەن باتىرلاردىڭ بەرگەن باتاسىنداي عالامات كورىنىس بولدى. بالالار، كانە، بەرى كەلىڭدەر! مىناداي جاستارى بار قازاقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن ەش قورىقپاۋعا ابدەن بولادى!-ارداگەر كوز جاسىن ءسۇرتىپ تۇرىپ، بالالاردى كەزەك-كەزەك ءسۇيدى.
— تاۋەلسىزدىككە ءوز تاراپىمىزدان سىيىمىز بولسىن دەپ وي تۇتاتقان- داستان دوسىمىز! — دەپ ايبار ءۇش اي بۇككەن شىندىقتارىن جايىپ سالدى.
— ءبىزدى بىرىكتىرگەن، دوستاستىرعان تاۋەلسىزدىك دەگەن ۇلى مەرەكەنىڭ قۇرمەتىنە دايىنداعان تارتۋىمىز!-دەپ داستان سالتاناتتى تۇردە پاش ەتتى.
— عالامتوردىڭ حانزاداسى، كوركەمدىك ارلەۋشى — شالقار دوسىم، — دەدى نۇراي .
— ال بىزدەردى قالانىڭ كەلەسى ءبىر شەتىندەگى مەكتەپتىڭ ساقشى بولىپ ويناعان شاكىرتتەرىمەن دوس، باۋىرعا اينالدىرعان داستاننىڭ اناسى ايكۇمىس اپاي مەن تەمىر اكە! قوشەمەت سول قوس جەلتوقسانشى باتىرلارعا!
التىننىڭ مىنا سوزىنەن سوڭ زال تەگىس شاقىرۋسىز كەلگەن ەكى باتىردىڭ ساحناعا شىعۋىن سابىرسىزدانا كۇتتى.
وسى كورىنىستى بالانىڭ ويىنىنا بالاماي، بار نيەتتەرىمەن جابدىقتارىن دايىنداپ، اۋەنىمەن ارلەپ، سازىمەن سىرلاعان داستاننىڭ اناسى مەن اكەسى ساحنادا تۇر. مانەرلى ءسوزدى انا باستادى:
— ءبىز — جەلتوقسانشى جانۇيامىز. جاڭاعى كورىنىس-تازا شىندىق! مۇز ۇستىنە جۇرەلەپ وتىرعىزىپ، «تۋماي قال» دەپ قارعاعاندارى دا راس. الايدا كەڭەستىك كەسىرلى قارعىس قازاق ەلىنە دارىمادى. مۇز ۇستىندەگى سول قىزعالداق بۇگىندە كوكتەدى. ول — ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز. ال قۇداي ءبىزدى پەرزەنتسىز قالدىرمادى! ! — ايكۇمىس تولقىپ كەتىپ، كوز جاسىن ءسۇرتىپ دامىلدادى.
— تاۋەلسىزدىكتىڭ جىرلاسا ءبىتىپ بەرمەس داستانى بولسىن دەپ ەسىمىن داستان قويعان ەدىك! سول داستانداي بالالار قازاقتاي ماڭگىلىك ەلدىڭ ەڭسەسىن ءاماندا تىك ۇستاۋعا جارايتىنىنا سەنەمىن!
ءار ءسوزىن نىق ايتقان تەمىردىڭ لەبىزىن سارت-سۇرت شاپالاق جۇلىپ اكەتتى. بۇل كەزدە زالدا بارلىق جان تىك تۇرعان ەدى. داستان وزىمەن يىقتاس كەلگەن ناريمانمەن جانار ءتۇيىستىرىپ قالدى. ءبىراق بۇل جولى كوزدەرى جىلى ۇشقىن اتىپ، ەكەۋى دە جىميىستى.
You Might Also Like
-
البەتتە، قۇدايعا قۇلشىلىق نەعۇرلىم تازا بولسا،مونىڭ ناتيجەسى دە سوعۇرلىم جوعارى بولادى. سوندىقتان اباي تازا قۇلشىلىققا شاقىرادى. ءوزىنىڭ ون ءۇشىنشى قارا سوزىندە يماندىلىقتى تازا ساقتامايتىن ادامداردى...
-
تۇنجىرaپ بaرلىعىنa مaقۇل دەپ بaس يزەپ تۇرعaن aۋىل جaنسىز مۇلگيدى، قوي ۇستىنە بوزتورعaي جۇمىرتقaلaعaن مaمىرaجaي تىرشىلىك.
