InfoHub Logo

اباي تۇپكى ماقساتقا جەتۋدەگى كەدەرگىلەردى دە ەسكەرتەدى. ولار – پايدا، ماقتان، اۋەسقويلىق. پايدا – ادامدى ءپاني ءومىردىڭ شىرعالاڭىنا بايلاپ، ءومىرىن اللا ءۇشىن ەمەس، ءوزىنىڭ پايداسى ءۇشىن قۇربان ەتۋگە ءماجبۇر ەتەدى. پايدا ادامدى اللا تاعالانىڭ شاپاعاتىنا بولەنەتىن ماڭگىلىكتى رۋحاني جولدان شىعارىپ، سوقتىقپالى سوقپاعى كوپ، كۇناعا بەلشەسىنەن باتىراتىن، زارداپتى ءفاني ءومىر جولىنا تۇسىرەتىن سەبەپتەردىڭ ءبىرى. اباي بۇل تۋرالى ءوزىنىڭ وتىز ءتورتىنشى قارا سوزىندە بىلاي دەپ جازادى:

«ەگەردە ەكى نارسە بولسا، ءبىرى احيرەتكە كەرەكتى، ءبىرى وسى دۇنيەدە كەرەكتى، ءبىرىن السا، ءبىرى تيمەيتۇعىن بولسا، سوندا بىرەۋ احيرەتكە كەرەكتىنى الماي، ەكىنشى كەز كەلگەندە الارمىن دەپ، جوق، ەگەر كەز كلمەيتۇعىن بولسا، كەڭ قۇداي ءوزى كەڭشىلىكپەن كەشىرەدى-داعى، مىنا كەزى كەلىپ تۇرعاندا مۇنى جىبەرىپ بولماس دەپ، دۇنيەگە كەرەكتىنى السا، ەندى ول كىسى جانىن بەرسە، احيرەتتى دۇنيەگە ساتقانىم جوق دەپ، نانۋعا بولا ما؟» ويشىل يمانى ءالسىز، پايدا كۇنەم ادامدى وسىلاي اشكەرەلەپ كورسەتىپ، وعان قارسىلىعىن بىلدىرەدى. سەبەبى بۇل اللا تاعالانى ءسۇيۋ جولى ەمەس.

اباي ماقتان جونىندە جيىرما التىنشى، وتىزىنشى قارا سوزدەرىندە جازادى. ماقتان – ادامنىڭ وركوكىرەكتىگىن وسىرەتىن، سونىڭ زاردابىنان ءوزىن عانا كورىپ، اللا تاعالانى ۇمىتتىراتىن قاسيەت. ول ادامداردىڭ جۇرەگىن كىر باسىپ، سونىڭ سالدارىنان جارامسىز قىلىقتاردىڭ پايدا بولۋىنان تۋادى. اباي وتىزىنشى قارا سوزىندە بۇل تۋرالى بىلاي دەپ جازادى:

«قىرقىن مىنسە قىر ارتىلمايتۇعىن وسى ءبىر «قىرت ماقتان» دەگەن ءبىر ماقتان بار، سول نەگە كەرەك، نەگە جارايدى؟ ول ار، ەستى بىلمەيدى، نامىستى بىلمەيدى، كەڭ تولعاۋ، ۇلكەن وي جوق، نە بالۋاندىعى جوق، نە باتىرلىعى جوق، نە ادامدىعى جوق، نە اقىلدىلىعى، ارلىلىعى جوق». بۇنداي قاسيەتتەر، ارينە، ادامنىڭ كەمەلدەنۋىنە بوگەت جاسايدى. سوندىقتان ماقتاننان اۋلاق بولۋ كەرەك.

اۋەسقويلىق ءبىر نارسەگە بەرىلىپ ىستەيتىن تۇراقتىلىقتى بەرمەيدى. سوندىقتان ونداي ادامعا ءومىردىڭ ءبىر ماقساتىنا تولىق جەتۋ وتە قيىن بولادى. اسىرەسە رۋحاني جەتىلۋ جولىندا تۇراقتىلىق كەرەك.

اباي ءوزى دە حالقىنا رۋحاني ءبىلىم بەرۋ ارقىلى نەگىزگى مىندەتتى ورىنداۋعا بارلىق ءومىرىن باعىشتاپ، وسى ادىلەتتى جولعا قۇربان ەتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە ابايدىڭ ءوزى رۋحاني جوعارى دەڭگەيگە جەتتى. ونىڭ جوعارى رۋحاني دارەجەسىن مىنا ولەڭ جولدارىنان بىلەمىز:

وزگەنى اقىل ويعا قوندىرادى،

بىلە الماي ءبىر ءتاڭىرىنى بودىرادى.

تالىپ ۇيىقتاپ، كوزىڭدى اشىسىمەن،

تالپىنىپ تاعى دا ويلاپ زور قىلادى.

 

كوڭىلگە شەك، ءشۇبالى وي المايمىن،

سوندا دا ونى ويلاماي قويا المايمىن.

اقىلدىڭ جەتپەگەنى ارمان ەمەس،

قۇمارسىز قۇر مۇلگۋگە تويا المايمىن.

(«لاي سۋعا ماي بىتپەس، قوي وتكەنگە»، 1895 ج.)

وسى جولداردان دانىشپاننىڭ اللا تاعالاعا دەگەن قۇشتارلىعىن كورەمىز. ونى ويلاماي قويا الماۋ جانە وعان قۇمارسىز قۇر مۇلگۋگە تويا الماۋ ادامنىڭ ونىمەن ۇنەمى بايلانىسىن بىلدىرەدى. بۇل – ۇزدىكسىز قۇلشىلىق ارقىلى جەتەتىن دەڭگەي. ابايدىڭ ءاربىر اڭگىمەسىن قۇداي تاعالانىڭ ماڭىنا اينالدىرىپ اكەلىپ وتىراتىنىن ايتىپ، كوكباي اقىن دا ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە وسىنى بىلدىرەدى.

اباي قايتىس بولارىنىڭ الدىندا ۇيىقتاماي، تاماق تا ىشپەي قوزعالماستان ءۇش كۇن وتىرعان. بۇل ۋاقىتتا ول اللا تاعالامەن بايلانىستا وتىرعان بولۋى كەرەك. تاريحتا ونداي مىسالدار بار. ايتالىق، سوپىلاردىڭ ءىرى وكىلى، الەمگە ايگىلى ۇلى جالەل-اد-دين رۋمي قايتىس بولارىنىڭ الدىندا اللا تاعالامەن بايلانىستا قىرىق كۇن وتىرعان. سونىمەن ابايدىڭ ءسوزى مەن ىسىنە قاراساق، ول ءوزى كورسەتكەن ادام ءومىرىنىڭ ماقساتىنا جەتىپ، ءتۇپ يەگە قايتقان ءتارىزدى.

سونىمەن، قورىتا ايتقاندا، بۇكىل بولمىس جاراتۋشىنىڭ قالاۋىن ورىنداۋعا، ياعني جان يەلەرىن ءتۇپ يەگە قايتارۋعا ارنالعان. ال ادام ءومىرىنىڭ ماقساتى – وسىنى دۇرىس ءتۇسىنىپ، قولدانا ءبىلۋ. اباي ايتىپ وتىرعان «ءتۇپ يەگە قايتۋ» دەگەن ادام ءومىرى ماقساتىنىڭ ءتۇپ قازىعى وسىنداي. ال ءتۇپ يەگە قايتۋ جولى بىرەۋ – ول قۇدايعا قۇلشىلىق. سوندىقتان جان يەلەرىنىڭ ماقساتى – تولىق قالاۋىمەن ءومىر ءسۇرۋ، ياعني ونى قاناعاتتاندىرۋ. ءبىراق بۇل اقيقاتتى اركىم مويىنداي بەرمەيدى، سەبەبى ولاردىڭ كوكىرەك كوزدەرى شەلمەن، ياعني ءابسوليۋتتىڭ تومەنگى قۋاتىمەن جابىلعان. ابايدىڭ «ماقسۇتىم - ... ناداننىڭ كوزىن قويىپ، كوڭىلىن اشپاق» دەيتىنى وسىدان بولسا كەرەك. ماقسات كوكىرەك كوزدى باسقان شەلدەن ارىلىپ، اركىمنىڭ ابسوليۋتپەن قاتىناسىن قالپىنا كەلتىرىپ، سول قاتىناستاعى ءوز ورنىن تابۋ. بۇل ارادا دانىشپاننىڭ «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تاپ تا، بار، قالان» دەگەن ايگىلى ۇندەۋ ءسوزى ەرەكشە ءمان الىپ، «كەتىگىن تاپ تا، بار، قالان» دەگەن ءسوز ىس-ارەكەتسىز بەيبەرەكەت جاعداي ەمەس، بولمىس ءومىرى ۇنەمى قوزعالىستا جانە وزگەرىستە بولعاندىقتان، ونىڭ بارلىعىن قۇدايعا قۇلشىلىق جولىندا جاساۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.

وسى ايتىلعانداردان دەنساۋلىق ارقاسىندا سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ، تىرشىلىكتىڭ راقاتىن كورۋدىڭ رۋحاني جولدان الىستامايتىنىن كورەمىز. رۋحاني جول ادامعا ناعىز باقىت اكەلىپ، بۇكىل ءومىرىن بارلىق كەلەڭسىزدىكتەردەن قورعايدى. ونىڭ قالاي بولاتىنىن، رۋحاني ءومىردىڭ ءمان-مانىسىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى رۋحاني ءبىلىم كەرەك.

ازىرلەگەن

بەگىمحان كەرىمحان ۇلى

م.اۋەزوۆ اتىنداعى جوبب مەكتەبىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى

پاۆلودار قالاسى

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

---