InfoHub Logo

قولىنان ءىس كەلمەسە، جىگىتكە كورىكتى كەلبەت پەن سىمباتتى ءتۇر-تۇلعانىڭ پايداسى شامالى. ءومىر وسى قاعيدانى حۋگي ەرزكاينعا جاقسىلاپ ۇقتىردى. شاشى قوڭىر، كوزى سۇر، كەلبەتى كەلىستى حۋگي قانداي كاسىپتى قولعا السا دا، شارۋاسىن دوڭگەلەتە الماي-اق قويدى. ساۋدانىڭ تۇر-تۇرىمەن اينالىسىپ كورسە دە، تاجىربيەلى كاسىپكەرلەرمەن باسەكەلەسە المادى. مارقۇم اكەسى وعان مۇراعا ەكى-اق نارسە قالدىرعان ەدى: قىلىشى جانە «شىعاناق سوعىسىنىڭ تاريحى» اتتى كىتابى. ءبىرىنشىسىن حۋگي بولمەسىنە قابىرعاعا ءىلىپ قويسا، ال ەكىنشىسىن كىتاپ سورەسىنە ورنالاستىرعان بولاتىن. اكەدەن مۇراعا باسقا ەشتەڭە قالعان جوق. ءسويتىپ، حۋگي كارى اپاسى ءبىر جىلعا بەرەتىن 200 فۋنتپەن* ەپتەپ كۇنەلتىپ ءجۇردى.

اقشا تابۋعا ەبى جوق سىمباتتى ءارى سەرى جىگىت حۋگي لاۋرا مەرتون ەسىمدى ءبىر ارۋعا ولەردەي عاشىق ەدى. لاۋرا دا ونى سۇيەتىن. ەكەۋى لوندونداعى جۇرت قىزىعا دا قىزعانا قارايتىن جاراسىمدى جۇپ بولاتىن. ءبىراق قىزدىڭ ءۇندىستاندا اسكەري قىزمەتتە بولعان قارت اكەسى ەكەۋىنىڭ ۇيلەنۋى ءۇشىن حۋگيعا ءبىر شارت قويدى. «بالام، ون مىڭ فۋنت اقشا تاۋىپ، لاۋرانى اسىراي الاتىنىڭدى دالەلدە. قىزىمدى ساعان سودان كەيىن عانا بەرەمىن»، — دەگەن ەدى قارت وفيسەر.

حۋگي ءبىر كۇنى تاڭەرتەن الون تريەۆور اتتى سۋرەتشى دوسىنىڭ ۇيىنە باردى. حۋگي الاندى سۋرەت ونەرىنىڭ مايتالمان شەبەرى بولعانى ءۇشىن سىيلاسا، ال سۋرەتشى حۋگيدى ەكىجۇزدىلىك پەن جاساندىلىقتان ادا، اقكوڭىل بولمىسى ءۇشىن قۇرمەتتەيتىن. ەكى دوس بىر-بىرىمەن تۋعان باۋىرلارداي ەتەنە جاقىن ارالاسىپ كەتكەن-دى. حۋگي سۋرەتشىنىڭ ۇيىنە كىرىپ كەلگەندە، ول جۇمىس ۇستىندە ەدى. قايىرشىنىڭ بەينەسىن سالىپ جاتقان الان سۋرەتىن ءتامامداۋعا تاياپ قالعان-دى. بولمەنىڭ بۇرىشىندا تۇرعان كارى قايىرشىنىڭ ءاجىمدى ءجۇزى حۋگيعا شارشاڭقى ءارى سولعىن كورىندى. ءبىر يىعىنا قىرىق جاماۋ شەكپەنى ىلىنگەن، اياق كيىمى جىرتىق، ءۇستى-باسى البا-جۇلبا باقىتسىز قايىرشىنى حۋگي اياپ كەتتى. ءمۇساپىر تىلەنشى ءبىر قولىمەن تاياعىنا سۇيەنىپ، ەكىنشى قولىمەن جۇرت اقشا سالسىن دەپ توزىعى جەتكەن قالپاعىن ۇستاپ تۇر ەكەن.

— سۋرەت سالۋعا تاماشا كەيىپكەر تاۋىپسىڭ! — دەدى حۋگي دوسىمەن قول بەرىسىپ امانداسىپ جاتىپ، تاڭدانىسىن جاسىرا الماي.

— تاماشا كەيىپكەر؟! — دەپ بار داۋسىمەن ىشقىنا ايقايلاپ جىبەردى الان تريەۆور، — مەن دە سولاي ويلايمىن. مۇنداي قايىرشىنى كۇندە كەزدەستىرە بەرمەيسىڭ. بۇگىن جولىم بولدى! شىركىن، بۇدان رەمبروندت قانداي تۋىندى جاسار ەدى!

— بايعۇس قاريا! تۇرپاتى نەتكەن ايانىشتى. الايدا تىلەنشىنىڭ ايانىشتى ءتۇرى ونىڭ تابىسى ەمەس پە؟ — دەپ سۇرادى حۋگي.

— البەتتە، — دەپ جاۋاپ بەردى سۋرەتشى، — سەن ءجۇزى بال-بۇل جايناعان قايىرشىعا ساداقا بەرەر مە ەدىڭ؟!

— وسىلاي سۋرەتىن سالعىزعان ادامعا قانشا تولەيسىڭ؟ — دەدى حۋگي ءبىر ىڭعايلى ورىنعا جايعاسقان سوڭ.

— ساعاتىنا ءبىر شيللينگ.**

— ال سۋرەتىڭ ءۇشىن ءوزىڭ قانشا تاباسىڭ؟

— و-و، مۇنداي سۋرەت ءۇشىن 2000 فۋنت الامىن.

— تابىسىڭ جاقسى ەكەن. مەنىڭشە، كەيىپكەرىڭمەن دە ءبولىسۋ كەرەكسىڭ. ويتكەنى، ول دا سەن سياقتى اۋىر جۇمىس ىستەيدى عوي، — دەدى حۋگي كۇلىپ.

— ءاي، قايدام. ءبىر ورىندا تۇرۋدىڭ نەسى قيىن؟! ال سۋرەتشى تۋىندىسى ويىنداعىداي شىعۋ ءۇشىن سابىرىن تۇگەسىپ، جۇيكەسىن جۇقارتىپ بىتەدى. حۋگي، مەن نەگىزى جۇمىسىمدى ءالى بىتىرگەن جوقپىن. سوندىقتان ويىمدى بولمەي، تىنىش وتىر.

ءۇنسىز وتكەن از عانا ۋاقىتتان سوڭ، بولمەگە قىزمەتشى كىرىپ، الان تريەۆورعا جولىعۋعا راما جاساۋشى كەلىپ تۇرعانىن ايتتى.

سۋرەتشى بولمەدەن شىعىپ بارا جاتىپ:

— حۋگي، كەتىپ قالما. مەن كوپ بوگەلمەيمىن، — دەدى.

الان شىعىپ كەتكەن سوڭ، قايىرشى ءسال دە بولسا وتىرىپ دەمالۋعا مۇمكىندىك الدى. ونىڭ تىم ايانىشتى ءتۇرى حۋگيدى قانشا اقشاسى بار ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن، ءاميانىن قاراۋعا ءماجبۇر ەتتى. ءبىر فۋنت، بىرنەشە پەننيى عانا بار ەكەن. «ەگەر بۇنى بەرسەم، الداعى 1-2 اپتا اقشاسىز جۇرەمىن. ءبىراق اقشاعا مەنەن گورى ول الدە-قايدا مۇقتاج سياقتى» دەپ ويلاعان حۋگي تيىن-تەبەنىن تىلەنشىنىڭ قالپاعىنا سالدى. قاريا ورنىنان ىرشىپ ءتۇستى. ءسال عانا كۇلىمسىرەپ: «راحمەت سىزگە، مىرزا! ۇلكەن راحمەت» — دەدى. وسى ۋاقىتتا بولمەگە الان كىرىپ كەلدى دە، ىستەگەن ىسىنەن ىڭعايسىزدانىپ قالعان حۋگي دوسىمەن قوش ايتىسىپ، شىعىپ كەتتى.

سوڭعى اقشاسىن قايىرشىعا بەرىپ، قوعامدىق كولىككە تولەيتىن تيىن-تەبەنى بولماي، ۇيىنە جاياۋ قايتقان حۋگي سول كۇندى لاۋرامەن بىرگە وتكىزدى. بولعان جايدى ەستىگەن لاۋرا بۇرقان-تالقان بوپ اشۋلاندى.

كەشقۇرىم حۋگي سۋرەتشى دوسىمەن تاعى جولىقتى.

— سۋرەتىڭ ويداعىداي شىقتى ما؟ — دەپ سۇرادى حۋگي.

— ءيا، ويداعىداي شىقتى، راماعا دا سالىپ قويدىم. ايتپاقشى، الگى قاريا سەن تۋرالى جاقسى ويدا قالىپتى. مەنەن سەن جايلى مالىمەت سۇرادى. مەن وعان سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى، قايدا تۇراتىنىڭدى، قانداي ارماندارىڭ بار ەكەنىن تۇگەل ايتىپ بەردىم.

— الان-اۋ، شىن ايتىپ تۇرسىڭ با؟ بايعۇس قاريا ەندى مەنىڭ جولىمدى توساتىن بولدى عوي. وعان مەن قانداي جاقسىلىق ىستەي الامىن؟ ۇيدە كونەتوز كيىمدەرىم بار ەدى. سولاردى بەرسەم، الار ما ەكەن؟

— ماعان ءوزىنىڭ البا-جۇلبا كيىمدەرىن كيگەن كەزدەگى بەينەسى ۇنايدى. ەگەر كيىمى ءبۇتىن بولسا، مەن ونىڭ سۋرەتىن ەشقاشان سالماس ەدىم. ايتسە دە، سەنىڭ ۇسىنىسىندى وعان جەتكىزەيىن.

— الان، — دەدى حۋگي سالماقتى ۇنمەن، — سەنى مۇنشا مەيىرىمسىز دەپ ويلاماپ ەدىم.

— سۋرەتشىنىڭ جۇمىسى — كورگەنىن بەينەلەۋ. كورگەنىن جاقسارتۋ ونىڭ مىندەتى ەمەس. سەن ودان دا ماعان لاۋرانىڭ جاعدايىن ايت. الگى قاريا لاۋرا جونىندە كوپ قىزىعۋشىلىق تانىتتى.

— وعان لاۋرا جونىندە دە ايتتىڭ با؟

— ءيا، لاۋرا جونىندە دە، قاتال اكەسىنىڭ شارتى تۋرالى دا، ون مىڭ فۋنت جايلى دا ايتتىم.

— سەن كارى قايىرشىعا مەنىڭ جەكە ءومىرىم تۋرالى بۇكىل مالىمەتتى ايتقانىڭ نە؟! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى حۋگي.

— قايران دوسىم-اۋ، — دەدى الان تريەۆور جىميىپ، — سەن كارى قايىرشى دەپ تۇرعان ادام شىندىعىندا ەۋروپاداعى ەڭ باي ادامداردىڭ ءبىرى. ول بۇكىل لوندوندى ساتىپ السا دا، بانكتەگى اقشاسى تاۋسىلماس ەدى. الەمدەگى بارلىق استانالاردا ءۇيى بار، التىن ىدىسپەن تاماق ىشەتىن ادام عوي ول.

— سەن نە ايتىپ كەتتىڭ؟! — دەدى حۋگي تۇككە تۇسىنبەي.

— راس ايتامىن. بۇگىن مەنىڭ ۇيىمنەن كورگەن قاريا بارون حاۋزبەرگ بولاتىن. ەكەۋمىز جاقسى دوسپىز. ول ۇنەمى مەنىڭ سۋرەتتەرىمدى ساتىپ الىپ جۇرەدى. ءبىر اي بۇرىن «مەنىڭ قايىرشى بەينەسىندەگى سۋرەتىمدى سالىپ بەر» دەپ ءوتىنىش جاسادى. مەن كەلىستىم. قايىرشىنىڭ كيىمىندە ول ادەتتەگىدەن ەرەكشە كورىندى ماعان.

— بارون حاۋزبەرگ! و، قۇدايىم-اۋ! مەن وعان بۇگىن ساداقا بەردىم عوي! — دەدى حۋگي قاتتى تاڭدانىپ.

— ساداقا بەردىم دەيدى! — الان ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلدى.

— ونىڭ كىم ەكەنىن ماعان بىردەن ايتقانىڭدا، مەن مۇنداي اقىماقتىق جاساماس ەدىم، — دەدى حۋگي رەنىشىن جاسىرا الماي.

— سەندەي كەربەز دە سەرى جىگىتتى قايىرشىلارعا ساداقا بەرەدى دەپ ويلاماپ ەدىم. ونىڭ ۇستىنە، حاۋزبەرگ مىرزا قايىرشى كيىمىندە بولعاندىقتان، ەسىمى اتالعاندىعىن قالاماس دەپ ويلادىم، — دەدى الان.

— مەنى اقىماق دەپ ويلاپ قالعان شىعار، — دەدى حۋگي كۇيىنىپ.

— جوق، ولاي ەمەس. ول ساعان ريزا بولىپ قالدى. ءارى ۇزاق ۋاقىت وز-وزىنە كۇلۋمەن بولدى. سەن تۋرالى سونشا سۇراۋىنىڭ ءمانىسىن ەندى ۇقتىم. اقشاڭدى كەلەسى جولىققانعا دەيىن وزىڭە ارناپ ساقتاپ قويماقشى. سونىمەن قاتار، بۇل جايدى قىزىقتى وقيعاسى رەتىندە ءاردايىم ايتىپ جۇرمەك.

— مەن جولى بولمايتىن ءبىر سورلىمىن. قولىمنان كەلەتىنى — توسەككە جاتىپ ۇيىقتاۋ عانا. سەنەن سۇرايتىنىم، الان، بۇل جاعدايدى ەشكىمگە ايتا كورمە. ايتپەسە، ۇياتتان جۇرت كوزىنە كورىنە المايمىن.

— جوعا، بۇل سەنىڭ جانىڭنىڭ جايساندىعى مەن جومارتتىعىڭدى كورسەتەدى.

وسىنداي اڭگىمەدەن سوڭ كوڭىلسىز حۋگي ۇيىنە قايتتى.

كەلەسى كۇنى تاڭەرتەن تاڭعى اسىن ءىشىپ وتىرعان حۋگيدىڭ ۇيىنە گۋستاۆ ناۋدين ەسىمدى ادام كەلدى. ونى بارون حاۋزبەرگ جىبەرىپتى. «كەشەگى قىلىعىم ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋىمدى تالاپ ەتەتىن شىعار» دەپ ويلادى حۋگي. التىن كوزىلدىرىكتى، شاشى سۇر مىرزا:

— ماعان ەرزكاين مىرزامەن سويلەسۋ مارتەبەسى بۇيىرار ما ەكەن؟ — دەپ سۇرادى.

حۋگي ىزدەگەن ادامى الدىندا تۇرعانىن ايتتى.

— مەنى بارون حاۋزبەرگ جىبەردى، — دەي بەرىپ ەدى، حۋگي قوناعىنىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەرىپ:

— كەشەگى ىسىمە قاتتى قىنجىلاتىنىمدى حاۋزبەرگ مىرزاعا ايتا بارىڭىز، — دەدى جۇلىپ العانداي.

— حاۋزبەرگ مىرزا مىنا حاتتى سىزگە اكەلىپ بەرۋىمدى تاپسىردى، — دەدى گۋستاۆ ناۋدين كۇلىمسىرەپ.

حاتتىڭ سىرتىندا بىلاي جازىلىپتى: «حۋگي ەرزكاين مەن لاۋرا مەرتوننىڭ ۇيلەنۋ تويىنا كارى قايىرشىدان سىيلىق». ال ىشىندە ون مىڭ فۋنتقا چەك بار ەدى...

*بريتانيا اقشاسى

** ەسكى بريتانيا اقشاسى، ءبىر فۋنتتا 20 شيللينگ بار

---