ميتيانىڭ ماحابباتى
I
توعىزىنشى ناۋرىز ميتيانىڭ ماسكەۋدەگى ەڭ سوڭعى باقىتتى كۇنى بولدى. ايتەۋىر ءوزى وسىلاي دەپ جورىعان.
كاتيا ەكەۋى كۇندىزگى ساعات ون ەكىدە تۆەر بۋلۆارىمەن ورلەپ كەلە جاتقان. قىس اياق استىنان كوكتەمگە جول بەردى دە كۇن كوزى ىسىپ كەتتى. راسىندا بوزتورعاي مەكەنىنە قايتىپ، جىلۋ مەن قۋانىشتى وزىمەن بىرگە الا كەلگەندەي. قار ەرىپ، دۇنيە ەلجىرەپ قويا بەردى، توبەدەن سۋ سورعالاپ، كوشە سىپىرۋشىلار جاياۋ جولدىڭ مۇزىن ويا باستادى، شاتىرلاردىڭ جىلبىراعان قارىن ءتۇسىردى، قايدا قاراساڭ دا قاپتاعان ادام، جۇرت كوڭىلدى. بيىكتەگى شاربى بۇلتتار تۇتىندەپ بارىپ سەيىلىپ، كوك اسپانعا ءسىڭىپ كەتتى. الىستا، ءبارىنىڭ توبەسىنەن قاراپ، ويلانىپ پۋشكين تۇر، ستراستنىي ءموناستىرى جارقىرايدى. ميتياعا قاتتى ۇناعانى، سول كۇنى كاتيا ەرەكشە كورىكتى ەدى، قاياۋسىز اق كوڭىلمەن جاقىندىعىن تانىتىپ، بالالىق سەنىممەن ونىڭ قولتىعىنان الىپ، ەڭكەيىپ ونىڭ باقىتتى دا سول تاكاپپار جۇزىنە قاراي بەرگەن، ادىمىن الشاڭداي باسقان ميتيانىڭ قاتارىنا ارەڭ ىلەستى. پۋشكيننىڭ قاسىنا جەتكەندە كۇتپەگەن جەردەن:
— سەن بالاشا اڭعالدىقپەن كۇلگەن كەزدە اۋزىڭدى ارانداي اشىپ، ەرنىڭدى قايىستاي سوزاتىنىڭ نە؟ — دەپ سالعانى. — تەك رەنجي كورمە، مەن سەنى سول كۇلكىڭ ءۇشىن جاقسى كورەمىن. ونىڭ ۇستىنە ۆيزانتيالىققا ۇقسايتىن كوزىڭ قانداي عاجاپ!
ميتيا كۇلمەۋگە تىرىستى، ىشتەگى ماقتانىشى مەن بولار-بولماس رەنىشىن جاسىرىپ، توبەسىنەن ءتونىپ تۇرعان پۋشكينگە قاراپ:
— بالالىق اڭقاۋلىققا كەلسەك ەكەۋمىز بىر-بىرىمىزدەن ونشا الشاقتىقكا كەتكەنىمىز جوق، -دەپ جىلى جاۋاپ بەردى. — ال مەنىڭ ۆيزانتيالىققا ۇقساستىعىم سەنىڭ جۇڭگو پاتشايىمىنا ۇقساستىعىڭداي-اق. سەندەر قىمس ەتسە ۆيزانتيا، ۆوزروجدەنيە دەپ شىعا كەلەسىڭدەر... سەنىڭ اناڭدى تۇسىنسەم بۇيىرماسىن!
— وندا تۇرعان نە بار، ونىڭ ورنىندا سەن بولساڭ مەنى ۇڭگىرگە قاماپ ۇستار ما ەدىڭ؟
— قاماماسپىن، ءبىراق الگى جالعان ءارتىس دانىشپاندارىڭدى، ستۋديا مەن كونسەرۆاتوريانىڭ، تەاتر مەكتەبىنىڭ بولاشاق اتاقتىلارىن بوساعادان اتتاتپاس ەدىم! — دەپ ميتيا دوس كوڭىلمەن سىپايى جاۋاپ بەردى. — ءوزىڭ ايتىپ ەدىڭ عوي، بۋكوۆەسكيي كەشكى اسقا سترەلناعا شاقىردى، ەگوروۆ جالاڭاش كۇيىڭدە تەڭىزدىڭ مايدا تولقىنىنا ۇقساتىپ ءمۇسىنىڭدى سالماق بولدى دەپ، ارينە، مۇنداي قۇرمەتتەن سوڭ ەس-اقىلدان ايىرىلىپ قالدىڭ.
— ءبارىبىر، مەن ءتىپتى سەن ءۇشىن دە ونەردى تالاق قىلمايمىن، — دەدى كاتيا. — مۇمكىن مەن سەن ايتقانداي سۇرقيا جان شىعارمىن، — دەدى، ءبىراق مۇنداي ءسوزدى ميتيا ايتقان ەمەس. — مۇمكىن مەن بۇلىنگەن پەندە شىعارمىن، ءبىراق سەن مەنى ءدال وسى قالپىمدا ءسۇي، وسى قالپىمدا قابىلدا. جوقتان وزگەگە رەنجىسپەلىك، تىم قۇرىسا مىناۋ تاماشا كۇندە قىزعانباشى مەنى! قالاي دەسەڭ دە سەن ماعان جۇرتتىڭ بارىنەن قىمبات جالعىز جان ەكەنىڭدى نەگە تۇسىنبەيسىڭ؟ — كاتيا سىبىرلاپ قانا قادالىپ سۇرادى دا جامپوزدانىپ ونىڭ كوزىنە قاراپ ءبىر شۋماك ولەڭ وقىدى:
ارامىزدا ءبىر قۇپيا ءجۇرىپتى،
كيگىزىپتى سول قۇپيا جۇزىكتى...
وسى سوڭعى ولەڭ ميتيانىڭ جۇرەگىنە ينەدەي قادالدى. جالپى كوپ نارسە سول كۇنى دس ونىڭ جانىنا جاققان جوق. بالالىق اڭعالدىق دەگەنى دە تىم ەرسى كورىندى:مۇنداي ءازىلدى كاتيادان ءبىرىنشى ەستىپ تۇرعان جوق، جانە مۇنىسى كەزدەيسوق تا ەمەس، كاتيا قاي جاعىنان بولماسىن بۇدان گورى ەرەسەك ەكەنىن تانىتىپ، ميتيا سودان جاعىمسىز ءتىسقاقتى قىلىعىن سەزگەندەي بولاتىن. "قالاي دەسەڭ دە" دەيتىن سۇرقيا ءسوزى قۇلاعىنا تۇرپىدەي ءتيىپ، قوڭىر داۋىسپەن ادەيى مانەرلەپ وقىعان ولەڭى دە جانىنا قاتتى باتتى. دەگەنمەن سول ولەڭنەن، سونى وقىعانداعى مانەردەن كاتيانى وزىنەن الىستاتىپ، قىزعانىش پەن وشپەندىلىگىن قوزدىراتىن ورتانى سەزسە دە پالەندەي ءمان بەرە قويمادى، كوڭىلىنە الماۋعا تىرىسقان، كەيىننەن ەسىنە الىپ وتىرىپ، توعىزىنشى ناۋرىز ماسكەۋدەگى ەڭ سوڭعى باقىتتى كۇنى ەكەن.
سول كۇنى كايتىپ كەلە جاتىپ كاتيا سيممەرماننان سكريابيننىڭ بىرنەشە شىعارماسىن ساتىپ الدى دا انشەيىن ءسوز اراسى قىلىپ، كۇلە ءجۇرىپ ميتيانىڭ اناسىن تىلگە تيەك ەتتى: - سەن بىلەمىسىڭ، مەن ول كىسىدەن كۇنى بۇرىن قورقىپ ءجۇرمىن.
ەكەۋى العاش تانىسقاننان بەرگى ۋاقىتتا بولاشاق جايلى، بۇل ماحابباتتىڭ نەمەن بىتەرى تۋرالى ءسوز قوزعاماعان بولاتىن. ەندى مىنە، كاتيا اياق استىنان ميتيانىڭ اناسىن اۋىزعا الىپ، ەرتەڭ ءوزىنىڭ ەنەسى بولارىنا نىق سەنگەندەي اڭگىمە باستادى.
II
بۇدان كەيىنگى كۇندەر باياعىسىنداي كورىنىپ ەدى. ميتيا كاتيانى كوركەم تەاتردىڭ ستۋدياسىنا شىعارىپ سالىپ، كونسەرتتەرگە، ادەبي كەشتەرگە اپارىپ تۇردى، كەيدە ونىڭ كيسلوۆكاداعى ۇيىندە تۇنگى ساعات ەكىگە دەيىن وتىرىپ الاتىن، ءبىر تاڭعالاتىنى - شەشەسى ونى ەش نارسەدەن تىيعان ەمەس، قاشاندا تەمەكىسى اۋزىنان تۇسپەيتىن، بويانىپ-سىلانۋدى ۇناتاتىن قىزىل-كۇرەڭ شاشتى، سۇيكىمدى دە قايىرىمى مول ايەل (ەكىنشى ايەل الىپ كەتكەن كۇيەۋىنەن كوپتەن بەرى بولەك تۇراتىن). ارا-تۇرا كاتيا دا ميتيانىڭ مولچانوۆكاداعى ستۋدەنتتىك بولمەسىنە كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن، ەكەۋىنىڭ كەزدەسۋى ىلعي دا ءسۇيىسۋدىڭ ماستىعىمەن ءوتىپ جاتتى. ءبىراق ويدا جوقتا كۇتپەگەن ءبىر سۇمدىق بولعان سياقتى، تىرلىك جوق جەردەن بوجىپ، كاتيا ميتياعا وزگەرىپ كەتكەندەي كورىندى.
العاش كەزدەسىپ، دۇرىستاپ تانىسپاي جاتىپ-اق تەك ەكەۋى عانا وڭاشا اڭگىمەلەسكەندى جاقسى كورەتىن ءتاتتى شاقتار كورگەن تۇستەي زۋ ەتىپ وتە شىقتى، سول كەزدە ميتيا سوناۋ بالالىق، بوزبالا شاعىندا اڭساعان ماحاببات ەرتەگىسىنە سۇڭگىپ كەتكەندەي بولىپ ەدى-اۋ! ول ۋاقىت جەلتوقسان ايى ەدى - قىراۋلى قىس، كوكجيەكتەن وزباي جاتىپ الاتىن كۇننىڭ قىپ-قىزىل شار تاباعى ماسكەۋدى تۇرلەندىرىپ، اجارىن قۇلپىرتىپ تۇراتىن. قاڭتار مەن اقپاندا ميتيانىڭ عاشىقتىق سەزىمى قۇيىنداي قىرىق شيراتىلىپ، باقىتىما جەتتىم بە دەگەن، انە-مىنە جەتەم بە دەگەن ۇمىتپەن وتكەن. ءبىراق سول ساتتە دە ءبىر نارسە كوڭىلدى بۇزىپ، باقىتىن لايلاعانداي بولعان. سول كەزدە دە وعان ءبىر ەمەس، ەكى كاتيا بار سياقتى كورىنگەن: ءبىرى - تانىسقان ساتتەن ميتيانى ىنتىق قىلعان، قۇمار قىلعان قىز، ەكىنشىسى - كادىمگى پەندە، بىرىنشىسىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن ۇرعاشى. دەگەنمەن ءدال بۇگىنگىدەي ودان كوڭىلى قالماعان.
ءبارىن دە تۇسىنۋگە بولاتىن ەدى. ايەلدەردىڭ كوكتەمگى كۇيبەڭى باستالدى، كويلەك-كونشەك ساتىپ الۋ، كيىمگە تاپسىرىس بەرۋ، ءوڭىن اينالدىرىپ ءبىر نارسەنى قايتا تىگۋ، كاتيانىڭ كوپ ۋاقىتى شەشەسىمەن تىگىنشىگە بارۋمەن كەتتى. وسىنىڭ ءبارى ونىڭ نازارىن ءبولىپ، ءار نەمەگە نەمقۇرايلى قاراۋى زاڭدى بولاتىن. ميتيا دا سولاي شىعار دەپ جورامالداعان. ءبىراق بۇل دا انشەيىن ءوزىن-وزى جۇباتۋ ەكەن، سەكەمشىل جۇرەك ءبارىنىڭ دە ىستىعىن باسىپ، بارعان سايىن كوڭىلىن سۋىتا بەردى، وعان سەبەپ كاتيانىڭ بۇعان دەگەن نەمكەتتى قىلىعى، سوعان وراي مۇنىڭ دا كۇدىگى مەن قىزعانىشى ۇدەي ءتۇستى. تەاتر مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ماقتاۋمەن كاتيانىڭ باسىن ايلاندىرىپ جىبەردى، ماقتانىش كىمنىڭ ءتوزىمىن تاۋىسپاعان، سونىڭ ءبارىن ول ميتياعا ايتىپ كەلەتىن. بىردە ديرەكتور: "سەن مەنىڭ مەكتەبىمنىڭ ماقتانىشىسىڭ" - دەپتى، قىزداردىڭ بارىمەن "سەن" دەپ سويلەسەتىن ادەتى ەكەن، جالپى ساباققا قوسا كاتيامەن جەكە دايىندىق جۇرگىزىپ، ەمتيحاندا اتىن داستەردەي قىلۋعا بارىن سالسا كەرەك. ونىڭ قىزداردى ارام جولعا يتەرمەلەيتىنىن جۇرت بىلەتىن، جاز بويى تاڭداعانىن كاۆكازعا، فينلياندياعا، شەتەلگە الىپ كەتەتىن كورىنەدى. سونان سوڭ دا ميتيانىڭ باسىنا ءار ءتۇرلى جامان ويلار كەلدى: ديرەكتور كاتيامەن امپەي-جامپەي شىعار، وعان كىنالى كاتيا بولماسا دا ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بىلاپىت، قىلمىستىق قاتىستان جانى تۇرشىكتى. بۇل كۇدىگىن راستاعانداي كاتيا بۇدان مۇلدەم سۋىنىپ، كوزىنە ىلگەندى قويعان سياقتاندى.
جالپى، ءبىر جاعداي ونى ميتيادان ءبىرجولا ءبولىپ تاستاعانداي. ديرەكتوردى ويلاسا تىنىش وتىرا المايدى. ءتايىرى، ديرەكتور دەگەن ءسوز بە ەكەن! كاتيانىڭ وعان دەگەن ماحابباتىندا باسقا ءبىر ماقسات بار ما دەپ قالدى. كىمگە؟ نەگە؟ ونى ميتيا بىلمەيدى، ايتەۋىر كاتيانى جۇرتتىڭ بارىنەن قىزعانادى، ەڭ باستىسى، ءوزىنىڭ ويىنا العان، كۇدىكتەن تۋعان باسقا ءبىر جاسىرىن تىرلىگىنەن قىزعانادى. الدەبىر تۇسىنىكسىز كۇش ونى ميتيادان الىستاتىپ بارا جاتقانداي، قايدا، قانداي سەزىم، قانداي كۇش، مۇنى ويلاسا ارتىندا قورقىنىشتى ۇرەي تۇرادى.
بىردە كاتيا شەشەسىنىڭ كوزىنشە بۇعان ايتىپ قالعانى بار:
— ميتيا، ءسىز ايەلدى تەك ءۇي شارۋاسىمەن عانا باعالايسىز. سىزدەن ناعىز وتەللو شىعادى. ءسىزدى ەشقاشان سۇيمەگەن دە، سىزگە ەشقاشان تيمەگەن دە بولار ەدىم!
— مەن قىزعانىشسىز ماحابباتتى مويىندامايمىن، - دەپ شەشەسى بۇعان قارسى داۋ ايتتى. — قىزعانباعان ادامدا سۇيىسپەنشىلىك تە جوق.
— جوق، ماما، قىزعانىش سۇيگەنىڭدى سىيلاماۋ دەگەن ءسوز، - دەپ كاتيا بىرەۋدىڭ ءانىن جاتتاپ ۇيرەنگەن ادەتىنە باستى. — ەگەر ماعان سەنبەسە، مەنى سۇيمەگەنى، - دەدى ادەيى ميتياعا نازار سالماستان.
— مەنىشە، قىزعانىش دەگەنىمىز ماحاببات، - دەپ شەشەسى تاعى دا قارسى شىقتى. — مەن مۇنى ءبىر جەردەن وقىدىم دا. سونى تاماشا دالەلدەپ تە بەرگەن، ۇمىتپاسام بيبليادان مىسال كەلتىرىپ، قۇدايدىڭ ءوزى دە قىزعانشاق، كەكشىل بولعان دەپ ەدى.
ال ميتيانىڭ ماحابباتىنا كەلسەك، ول تەك قىزعانىشتان عانا تۋعان. قىزعانىشىن جۇرتتان الا-بوتەن، ەرەكشە دەپ ويلايتىن. كاتيا ەكەۋى ءالى جاناسۋدىڭ شەكاراسىنان وتكەن جوق، وڭاشا قالعان سوتتەردە وعان تالاي-تالاي مۇمكىندىكتەر بولعان ەدى. ونداي ساتتەردە كاتيانىڭ قۇمارلىق سەزىمى ادەتتەگىدەن دە اسىپ تۇسەتىن. ميتياعا بۇل دا كۇدىكتى كورىنىپ، كوڭىل كۇيى بۇلقىنىپ شىعا كەلەدى. ونىڭ قىزعانىشىن قوزدىراتىن بۇكىل سەزىمى جامان ويدان تۋعان، سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ماسقاراسىن ءوزى دە انىقتاي العان جوق، تۇيسىنگەن دە جوق. دۇنيەدەگى ەڭ ءبىر ءتاتتى دە عاجايىپ سەزىمنىڭ ۇستىندە كاتيانىڭ قاسىنان باسقا ءبىر ەركەكتى ەلەستەتەدى دە قازىرگى قىلىقتارى سونشالىقتى جەركەنىشتى، ادام تابيعاتىنا سىيمايتىن ەرسى بولىپ كورىنىپ كەتەدى. سول ساتتە كاتياعا دەگەن قايناعان وشپەندىلىك پايدا بولادى. ال ءوزى كوزبە-كوز نە ىستەپ، نە قويسا دا جۇماقتىڭ راحاتى مەن دانالىعىنا بالايدى. ەندى ءوزىنىڭ ورنىندا باسقا بىرەۋدى ەلەستەتكەن كەزدە تابان استىندا ءبارى قۇبىلىپ شىعا كەلەدى -ماسقارا ۇياتسىزدىق دەپ قابىلداپ، كاتيانى ولتىرە سالسام دەپ تە ويلايدى، الگى مۇنىمەن تالاس الدەبىرەۋدى ەمەس، تەك كاتيانى تۇنشىقتىرا سالسام دەيدى.
III
كاتيانىڭ كوپتەن كۇتكەن ەمتيحانى باستالعان كۇنى (ورازانىڭ التىنشى كۇنى) ميتيانى قيناعان كۇدىك اقىرى راسقا شىققان سياقتى.
كاتيا بۇل كۇنى ميتيانى كورگەن دە جوك، كوزىنە ىلگىسى دە كەلمەدى، مۇلدە بوتەن، تەك كوپتىڭ قىزىعىنا اينالدى. جۇرتتى وزىنە تابىندىرىپ، مەيماناسى تاسىدى. ۇزاتىلاتىن قالىڭدىقتاي شىمقاي اق كيىپ، قۇلپىرىپ كوزدىڭ جاۋىن الدى. جاپىرىلا قول سوعىلدى، ديرەكتور - جانارىندا جىلت جوق، ءوشىپ قالعان سۋ كوزدى تراش اكتەر ءبىرىنشى قاتاردا وتىرىپ الىپ، ادەيى جۇرت ەستىسىن دەگەندەي بۇكىل زالعا داۋسىن كوتەرە ارا-تۇرا ەسكەرتۋ جاساعان بولدى، مۇنى دا ءوزىنىڭ ابىرويىنا بولا جورتا جاساعانى جەركەنىشتى شىقتى.
— ءسوزدى ازايت! - دەپ دىگىرلەدى، قۇددى كاتيا ونىڭ مەنشىگىندەي ءۇنى ءزىلدى. — قۇر ويناما، ويعا سال! - دەپ ءسوزىن ءبولىپ-بولىپ جىكتەپ وتىردى.
بۇعان جان شىداي ما! جۇرت جاپىرىلا قول سوققانمەن مانەرلى كوركەم ءسوز وقۋدىڭ ءوزى دە قۇلاققا تۇرپىدەي قادالدى. كاتيانىڭ بەتى نارتتاي بولىپ دۋىلداپ، قىسىلعاننان داۋسى قارلىعىپ، دەمى تۇنشىعا بەردى، سىرت كوزگە بۇل دا اسەم كورىنگەن. ءبىراق ءار ءسوزىن اندەتە سوزعانىمەن داۋسىندا جەركەنىشتى جالعاندىق، وتىرىك مانەر، كوكەيگە قونبايتىن جاساندى قىلىمسۋ بار ەدى، ارينە مۇنىڭ ءبارىن ميتيا يت ەتىنەن جەك كورەتىن، الايدا ونەردىڭ ەڭ بيىك كورىنىسى دەپ سانالاتىن كاتيانىڭ جان-تانىمەن بەرىلگەن ورتاسىنىڭ اسەرى ەكەنى بەلگىلى: كاتيا ادامشا سويلەۋدىڭ ورنىنا بىردە الدەنەگە ىنتىزارلىقپەن دورەكى لەپىرىپ، بىردە سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز جالبارىنىپ جالعان مۇڭ شاقىرعان ساتتە ميتيا كاتيا ءۇشىن ۇيالعانىنان كىرەرگە تەسىك تاپپادى. بارىنەن دە ماسقاراسى، كاتيانىڭ قازىرگى تۇلا بويىنان، بەت-جۇزىنەن اڭقىپ تۇرعان پەرىشتە تازالىعى مەن بىلاپىت بولمىسىنىڭ قاتار ءورىلۋى، ۇستىندەگى اق كويلەگى دە سونىڭ كۋاسىندەي ەستراداعا شىققاندا تىلتيىپ قىپ-قىسقا بولىپ قالدى دا زالدا وتىرعاندار ونىڭ ەتەگىنە، اق تۋفليىنە، اق جىبەك شۇلىقتى كەرە كيگەن بالتىرى مەن سانىنا ءۇڭىلىستى. "قىز شىركەۋ حورىندا ءانشى ەدى" — دەپ الدەبىر پەرىشتەدەي پاك قىز تۋرالى ءوزى سەنبەگەن وتىرىكتى كاتيا وتىرىك وقىپ تۇردى. ميتيا كوپتىڭ ىشىنەن سۇيگەنىن كورگەندەي وزەۋرەپ ءوزىنىڭ وعان دەگەن جاقىندىعىن دا، جاۋلىعىن دا سەزىندى، قالاي بولعاندا دا ول مەنىكى دەگەن ماقتانىش، سونىمەن قاتار - جوق، مەنىكى ەمەس دەگەن ءبىر وي جۇرەگىن قارس ايىردى.
ەيتيحان وتكەن سوڭ تاعى دا باقىتتى كۇندەر باستالدى. ءبىراق ميتيا وعان بۇرىنعىداي جەڭىلتەكتىكپەن سەنە سالمايتىن بولدى. كاتيا ەمتيحاندى ەسكە الىپ بىردە:
— سەن نەتكەن توپاسسىڭ! — دەگەنى. — مەن تەك سەن ءۇشىن عانا جاقسى وقۋعا تىرىسىپ ەدىم عوي، سونى دا سەزگەن جوقسىڭ با؟
ەمتيحاندا نە سەزگەنىن ميتيا جاقسى بىلەدى، ءبىراق سول سەزىمنەن ءالى كۇنگە قۇتىلا الماي جۇرگەنىن ايتقان جوق. ايتپاسا دا ونىڭ قۇپيا سىرىن كاتيا دا سەزىپ قويدى، كەزەكتى ءبىر رەنىش ۇستىندە:
— تۇسىنسەم ارام قاتايىن، ەگەر مەنىڭ تۇلا بويىم تۇنىپ تۇرعان تۇرپايىلىق بولسا نەسىنە ءسۇيدىم دەپ ءجۇرسىن؟ — دەپ تۋراسىنا كوشتى. — سوندا سەن مەنەن نە تالاپ ەتپەكسىڭ؟
نە ءۇشىن ىنتىق بولعانىن ميتيانىڭ ءوزى دە بىلمەيدى، ءبىراق سۋىنۋدىڭ ورنىنا ىنتىزارىنىڭ ۇدەپ بارا جاتقانىن سەزىپ ءجۇر، الدەكىمگە دەگەن وشتىگى، الدەنەگە دەگەن قارسىلىعى، ىشتەي قاسارىسقان كۇرەسى دە سول سۇيىسپەنشىلىكتەن تۋعان.
— سەن مەنىڭ جانىمدى ەمەس، ءتانىمدى عانا سۇيەسىڭ! — دەپ كاتيا اقىرى ءبىر كۇنى ايتىپ سالدى.
تاعى دا بۇل بوتەننىڭ ءسوزى، تەاتر ءسوزى ەدى، ءبىراق قۇلاق سارسىتقان جاتتاندى بولعانىمەن ساناڭدى ءمۇجيتىن شەشىلمەگەن كوپ نارسەگە قاتىسى بار-دى. ول نەگە سۇيگەنىن، ودان نە تالاپ ەتەتىنىن قانىقتاپ ايتا المايدى... جالپى ءسۇيۋ دەگەننىڭ ءوزى نە؟ بۇعان جاۋاپ بەرۋ مۇمكىن دە ەمەس، ويتكەنى ەستىگەنىنەن دە، وقىعانىنان دا سۇيىسپەنشىلىك تۋرالى ميتيا ەشقانداي ماعىنالى بالاما ءسوز تاپپاعان. كىتاپتا دا، ومىردە دە ول جايىندا ايتەۋىر سەزىم، قۇشتارلىق، ءلاززاتسىز كايف دەگەن بوپساعا ءبارى دە كەلىسىپ قويعان سەكىلدى. ال ميتيانىڭ سۇيىسپەنشىلىگى ەكىنىڭ ءبىرى دە ەمەس. كاتياعا ونى ىنتىق قىلعان نە كۇش؟ الگى سۇيىسپەنشىلىك دەگەنى مە، الدە قۇمارلىق پا؟ كاتيانىڭ ءوڭىرىن اعىتىپ، ومىراۋىنان سۇيگەن كەزدە ول ەسىنەن تانىپ قالا جازدايتىن، جۇماقتاي عاجاپ، ۋىزداي ءتاتتى كوكىرەگىن سابيدەي پاكتىگىمەن قىمسىنباي ەركىن اشىپ تاستاعاندا ءجانتاسىلىم ەتىپ بارا جاتقانداي دەل-سال ماۋجىراپ، راحات كۇي كەشەتىن.
IV
كاتيا بارعان سايىن وزگەرە بەردى.
ەمتيحاندا كوزگە تۇسكەنى كوپ اسەر ەتتى. ءبىراق بۇدان باسقا دا سەبەپتەر بولماي قالعان جوق.
كوكتەم كەلە كەشەگى قىز قۇرمەتتى ورتانىڭ ساليقالى ءبيبىسى بولىپ شىعا كەلدى، قاشاندا كورسەڭ ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ ءبىر جاققا اسىعىپ بارا جاتقانى. ول كەلگەن سايىن ميتيا ءوزىنىڭ كۇڭگىرت دالىزىنەن ۇيالاتىن بولدى، بۇرىنعىداي جاياۋ ەمەس، كولىكپەن كەلىپ ءجۇردى، ۇستىندەگى جىبەگى سۋسىلداپ، بەتىندە تور، كۇڭگىرت دالىزدەن زۋ ەتىپ وتە شىعادى. قاشان دا ونى ەركەلەتكىسى كەلىپ، قاشان دا ۋاقىت تار دەپ اسىعىپ وتىرادى، اناسى ەكەۋى تاعى دا تىگىنشىگە باراتىنىن سىلتاۋراتادى.
— تۇسىنەمىسىڭ، ەندى ءوزىمدى ءوزىم كۇتپەسەم بولاتىن ەمەس، — دەيتىن، سول كەزدە كوزىن باقىرايتىپ، جانارىن ويناقشىتقان بولادى، ميتيانىڭ سەنبەيتىنىن بىلە تۇرا ايتا سالعانى، ويتكەنى ايتاتۇعىن ار جاعىندا ءسوز دە قالعان جوق.
ءقازىر شلياپاسىن مۇلدەم شەشپەيتىن بولعان، شاتىرى قولىنان تۇسپەيدى، ميتيانىڭ كەرەۋەتىنىڭ شەتىنە اياعىن ايقاستىرىپ وتىرىپ الىپ، جىبەك شۇلىقتى كەرگەن كىلتاسىمەن ونىڭ ەسىن كەتىرەتىن. ال كەتەرىنىڭ الدىندا بۇگىن كەشكىلىك ۇيدە بولمايتىنىن، اناسى ەكەۋى تاعى دا ءبىر جاققا باراتىنىن ايتىپ، قايتا-قايتا ەسىككە قاراپ اسىققان بولادى، سان قايتالايتىن بۇل قىلىعى دا ميتيانى اقىماق قىلۋدىڭ ايلاسى، ءوزىنىڭ سوزىمەن ايتقاندا ونىڭ "ەسۋاستىعىنا" جاساعان ءىلتيپاتى، سويتە وتىرىپ كەرەۋەتتەن سىرعىپ ءتۇسىپ، توق مىقىنىمەن ونىڭ اياعىن سيپاي كەتەدى دە اسىعىس سىبىرلاپ:
— قانە، سۇيسەڭشى مەنى! — دەيتىنىن قايتەرسىڭ.
V
ءساۋىردىڭ اياعىندا ميتيا دەريەۆنياعا بارىپ ءبىراز دەمالماق بولدى. ول ءوزىن دە، كاتيانى دا ابدەن قينادى، ازاپتىڭ اقىلعا سىيمايتىنى سونشالىق، وعان ءتىپتى سەبەپ تە جوق ەدى، الىپ-جۇلىپ بارا جاتقان دا ەشتەڭە جوق، سوندا كاتيانىڭ كىناسى نە؟ بىردە شىدامى شەگىنە جەتكەن قىز تۋراسىن ايتتى:
— بار، بارا عوي، مەنىڭ ءتوزىمىم تاۋسىلدى! ارامىزدى انىقتاعانشا بىر-بىرىمىزدەن قاشا تۇرالىقشى. سەن ابدەن جۇدەپ كەتتىڭ. مامام سەنى كوكساۋعا ۇشىرادى دەپ وتىر. بۇدان ارتىققا مەن شىداي المايمىن.
سونىمەن ميتيا كەتەتىن بولدى. قايعىدان قاجىپ جۇرسە دە، ءبىر عاجابى ول قۋانىشتى اتتانعان. كەتەمىن دەۋى مۇڭ ەكەن، ءبارى دە ءوزىنىڭ اۋەلگى ارناسىنا ءتۇستى. دەگەنمەن كۇندىز دە، تۇندە دە مازا بەرمەگەن ءبىر سۇمدىكتىڭ بارىنا جان-تانىمەن سەنگىسى كەلمەگەن ەدى. كاتيانىڭ مىنەزىنەن ءسال-پال وزگەرىستى اڭعارسا بولدى، ونىڭ كوز الدىندا مۇلدەم باسقاشا كورىنەتىن. ول تاعى دا ەركە، وتە بيازى قىلىق كورسەتتى، ادەتتەگىدەي جاساندى قىمسىنۋى دا جوق، قىزعانىشتىڭ كۇيىگىنە وتىعىپ العان قايران باس مۇنى بىردەن سەزدى دە، ول تاعى دا تۇنگى ساعات ەكىگە دەيىن وتىرىپ، تاعى دا تاۋسىلمايتىن اڭگىمەسىن باستادى، اتتانار كۇن جاقىنداعان سايىن "ءتۇسىنىسۋ ءۇشىن" اجىراسا تۇرۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق، ءارى ەرسى سياقتى كورىندى. بىردە ءتىپتى كاتيا جىلاپ تا الدى، بۇرىن ول جىلاۋدى بىلمەيتىن، سول كوز جاسى ونى تۋعانىنداي جاقىنداتىپ، الدەبىر كىناسى بارداي ميتيانىڭ جاناشىرلىق سەزىمىن وياتىپ جىبەرگەن.
ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا كاتيانىڭ شەشەسى قىرىمعا اتتانىپ، جازدى سوندا وتكىزىپ، قىزىن دا الا كەتپەك-تى. ميسحوردا كەزدەسپەك بولىپ كەلىستى. ميتيا دا ميسحورعا كەلمەك ەدى.
ول جيىلىپ-تەرىلىپ جولعا ازىرلەندى، ءبىر ءتۇرلى ماسان كەيىپتە ماسكەۋدى شارلادى، اياعى نىق، ەسى دۇرىس، ءبىراق اۋىر ناۋقاسى بار ادام سەكىلدى. ول ءوزىن ءارى ماس، ءارى دىمكاس ادامداي باقىتسىز سەزىندى، سونىمەن بىرگە ەسسىز باقىتتىمىن دەپ تە سەزىندى، كاتيانىڭ جان تارتىپ قامقور بولا باستاعانىنا كوڭىلى شەكسىز رازى، قۇددى قالىڭدىعى، بولماسا ايەلى سەكىلدى دۇكەن ارالاپ جول قاجەتىن ساتىپ الىستى — وسىنىڭ ءبارى العاشقى تابىسقان ءتاتتى شاقتارىن ەسكە سالعان. ول ماڭايىنداعى بار كورىنىستى دە وسى كوڭىلمەن قابىلدادى — ۇيلەر، كوشەلەر، سونى كەزگەن ادامدار، كوكتەمگى بۇلىڭعىردى ەسكە سالاتىن اۋا رايى، شاڭ مەن جاڭبىردىڭ، قورعان سىرتىنداعى تۇلەي باستاعان تەرەكتەردىڭ ءيىسى: وسىنىڭ ءبارى دە اجىراسۋدىڭ مۇڭى مەن جازعى ءۇمىتتىڭ تاتتىلىگىن ايتىپ تۇرعانداي، قىرىمعا جەتسە بولدى، ارماننىڭ ءبارى ورىندالاتىنداي (ءبىراق ورىندالاتىن نە ارمان ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى).
جولعا شىعاردا قوشتاسۋعا پروتاسوۆ كەلدى. جوعارعى كلاسستىڭ گيمنازيستەرىنىڭ ىشىندە، ستۋدەنتتەردىڭ ورتاسىندا وزدەرىن سايقىمازاق-قىلجاقپاس ۇستايتىن، جۇرتتان ءوزىن ەرەسەك تە تاجىريبەلى سانايتىن جاستار ءجيى كەزدەسەدى. سونىڭ ءبىرى پروتاسوۆ، ميتيانىڭ ەڭ جاقىن سىرلاسى، قانشاما جاسىرسا دا ميتيا ماحابباتىنىڭ قۇپياسىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلەتىن ناعىز دوسى. ميتيانىڭ چەمودان بايلاپ جاتقانىن دا كوردى، قولىنىڭ قالتىراعانىن دا كوردى، سودان سوڭ مۇڭدى ءبىر دانالىقپەن جىميدى دا:
— قۇداي كەشىرسىن، سەندەر قۇددى بالا سەكىلدىسىڭدەر! - دەدى. — سوعان قاراماستان، سۇيكىمدى مەنىڭ تامبوۆتىق ۆەرتەرىم، كاتيانىڭ تابيعاتىندا تانىلمايتىن ناعىز ايەل سيقىرىنىڭ جاتقانىن تۇسىنەتىن ۋاقىتىڭ بولدى، وعان ەندى پوليسەيمەيتەردىڭ ءوزى دە ەشتەڭە ىستەي المايدى. سەنىڭ بۇكىل بولمىسىڭ ەركەك، باسىڭدى جارعا سوعىپ، وعان ەڭ جوعارعى مىندەت -ۇرپاق جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن تالاپ ەتەسىڭ، ارينە، بۇل دا زاڭدى، ءبىر ويدان قاسيەتتى پارىز. سەنىڭ ءتانىڭ سانانىڭ جوعارعى ساتىسى دەپ گەرر نيسشە تەگىن ايتپاعان. ءبىراق سول قاسيەتتى جولدا موينىڭدى ءۇزىپ الساڭ ول دا زاڭدى. ەڭ العاشقى، ەڭ سوڭعى ءلاززات ءۇشىن ءوزىن قۇرباندىققا شالاتىندار حايۋاندار دۇنيەسىندە دە بار ەمەس پە. دەگەنمەن بۇل ماقسات ساعان مىندەتتى ەمەس شىعار، سوندىقتان ەكى قاراپ ءبىر شوقى، ءوزىڭدى ساقتاعايسىڭ. جالپى اسىقپا. "يۋنكەر شميت، قۇدايعا قانىق، جاز ءالى قايتىپ كەلەدى!". جارىق دۇنيە جاماۋلى ەمەس، دۇنيەنى كاتيا تىرەپ تۇرعان جوق. چەمودانىڭدى ۋماجداعانىڭا قاراعاندا ءسوزىمدى ۇناتپاعانىڭدى سەزەمىن، ساعان بارىنەن دە سول دۇنيەنىڭ تىرەگى سۇيكىمدى سياقتى. ءجا، ارزان اقىلىما كەشىرىم وتىنەم. سەنى ءبىر قۇدايعا تاپسىردىم!
پروتاسوۆ ونىڭ قولىن قىسىپ كەتكەن سوڭ جاستىعى مەن كورپەسىن بۋىپ جاتقان ميتيا اۋلاعا شىعاتىن اشىق تەرەزەدەن اندەتكەن داۋىس ەستىدى. ءانشى بولامىن دەپ تاڭنان قارا كەشكە دەيىن دارىلداپ داۋسىن سىنايتىن قارسىداعى ستۋدەنت "ازرۋدى" ايتىپ تۇر ەكەن. ميتيا قالاي بولسا سولاي بەلدىكتى بايلاي سالدى دا، كارتۋزىن كيىپ كيسلوۆكاعا تارتتى - كاتيانىڭ شەشەسىمەن قوشتاسۋى كەرەك ەدى. ستۋدەنت سالعان ءاننىڭ اۋەنى مەن ءسوزى قۇلاعىنان كەتسەشى، سونى سان رەت قايتالاپ، كوشەنى دە كورمەي، كەزىككەن جۇرتتى دا بايقاماي باسى اينالىپ ساندالىپ قالدى. ايتقانداي-اق دۇنيەنىڭ تىرەگى سول سەكىلدى، يۋنكەر شميت پيستولەتىن وقتالىپ ءوزىن-وزى اتقالى تۇر. مەيلى، تىرەسە تىرەي بەرسىن دەپ ويلادى دا تاعى دا انگە قايتا ورالدى: ءوز كوركىنە ءوزى تويماي باقتا سايرانداپ جۇرگەن سۇلتاننىڭ قىزى فونتاننىي قاسىندا تۇرعان كومىردەن بەتەر قارا قۇلدى كورىپ، ونىڭ كىم، قايدان ەكەنىن سۇراعان ەكەن، سوندا قۇل مۇڭدانا ءۇن قاتىپتى:
مەنىڭ اتىم ماگومەت...
تەگىم مەنىڭ ازرۋ،
سۇيەمىز دە ولەمىز!..
ميتيانى ۆوكزالعا شىعارىپ سالماق بولىپ كيىنىپ جاتقان كاتيا ءوز بولمەسىنەن ايقاي سالدى، انە كەلەدى، مىنە كەلەدى دەپ ونى تالاي توسقان ساعىنىشتى تانىس بولمەسى. قىزىل-كۇرەڭ شاشتى، جىلى ءجۇزدى سۇيكىمدى ايەل شىلىم شەگىپ جالعىز وتىر ەكەن، ميتياعا مۇڭدى كوزبەن قارادى - تەگى ءبارىن دە باياعىدان بىلەتىن، تۇسىنگەن ءتارىزدى. ول قىزارا ءبورتىپ، ءىشى قالتىراپ، بالاسىنداي باسىن ءيىپ ونىن توزىپ كەتكەن جۇپ-جۇمساق قولىنان ءسۇيدى، ول دا انالىق سەزىممەن ميتيانىڭ سامايىنان يىسكەپ شوقىندىردى.
— ەھ، سۇيكىمدىم، تەك كۇلكىمەن ءومىر سۇرىڭدەر! — دەپ گريبوەدوۆتىڭ سوزىمەن جىميىپ كۇلگەن بولدى. — حريستوس جار بولسىن، بارىڭىز، جولىڭىز بولسىن!
VI
بولمەدەگى بارىن جيىپ-تەرىپ، ءدالىز كەزەكشىسىنىڭ كومەگىمەن جۇگىن ارباكەشتىڭ قوساياق تراشپەڭكەسىنە تيەدى دە، سونىڭ قاسىنا وتىرىپ قوزعالا بەرگەندە اتتانارداعى العاشقى ويىنا تۇسكەنى — ءبارى دە ءبىتتى (ءبىرجولا)، ءومىردىڭ ءبىر ۇزىگى ءوتتى دە كەتتى دەدى، سونىمەن بىرگە بويى جەڭىلدەپ، الداعى كۇننەن جاڭا ءبىر ءۇمىت كۇتكەندەي بولدى. كوڭىلى ورنىنا ءتۇسىپ، ماڭايىنا ءجىتى كوزبەن جاڭاشا قارادى. قوش، ماسكەۋ، قوش بول سەندە كەشكەن كۇندەرىم! جاڭبىر سەبەزگىلەپ، كوشەلەر بوس جاتىر، جولعا توسەلگەن مالتا تاستار شاعىلىسقان تەمىر سەكىلدى جالتىرايدى، اسپان تۇنەرىپ، كىرلەپ كەتكەن ۇيلەر بۇرىسە قالىپتى. ارباكەش اتىن ايداماي ءىلبىتىپ، زەرىگە باستاعان ميتيا جان-جاعىنا جالتاقتاي بەردى. كرەملدەن، پوكروۆكادان ءوتتى، ودان تاعى دا قارعالارى جاڭبىر شاقىرىپ شۋلاسقان شولاق كوشەلەرگە بۇرىلدى، دەگەنمەن ايتەۋىر جازعاسالىم عوي، اۋادا كەلەر كوكتەمنىڭ ءيىسى بار. اقىرى جەتتى-اۋ، ميتيا بىردەن جۇكشىلەرگە جۇگىردى، ودان ۆوكزالداعى قالىڭ جۇرتتى قاق جارىپ پەررونعا، ءۇشىنشى جولدا تۇرعان كۋرەكىنىڭ شۇبالاڭ پويىزىنا شىقتى. پويىزدى كۇتكەن الا-قۇلا قالىڭ توبىر، اربالارىن سالدىرلاتىپ ارى-بەرى جۇگىرگەن جۇكشىلەر، سولاردىڭ ىشىندە "كوركەمدىگىمەن كوز ۇيالتىپ" ەلدەن ەرەكشە، تەك مىناۋ توبىردان عانا ەمەس، مۇمكىن جالعاندا جالعىز ءوزى عانا ەرەكشە تۋعان پەرىشتەسىن سونادايدان كورىپ قالدى. ءبىرىنشى قوڭىراۋ دا سوعىلدى، بۇل جولى كەشىككەن كاتيا ەمەس، ميتيا ەدى. كاتيا ودان بۇرىن كەلىپ شىدامسىزدانا، سارعايىپ كۇتكەن، كورە سالىپ تۇرا جۇگىردى دە كادىمگى قالىڭدىعىنداي، ءتىپتى قۇداي قوسقان جارىنداي جاناشىرلىقپەن:
— اينالدىم، تەزىرەك بارىپ ورىن ال! — دەپ بايەك بولدى. — ءقازىر ەكىنشى قوڭىراۋ!
ەكىنشى قوڭىراۋدان سوڭ بۇرىنعىدان دا وبەكتەپ، پلاتفورمادان، تەر مۇڭكىگەن حالىققا لىقا ءۇشىنشى كلاسس ۆاگونىنىڭ ەسىگىندە تۇرعان ميتياعا بار ىقىلاسىمەن سۇزىلە قارادى. تۇلا بويىندا گينومداي ءمىن جوق - سۇيكىمدى بەت-جۇزى، شاعىن عانا تۇلعاسى، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي بالاڭدىعى كەتپەگەن بويجەتكەننىڭ نۇرلى كەيپى، جالتىلداعان جانارى، ەپتەپ ءسانقويلىققا ەلىكتەگەن قاراپايىم شلياپاسى، ءتىپتى قارا سۇر كوستيۋمىنىڭ جىبەك استارىنا دەيىن ميتيا ويشا كورىپ تۇر. ءبۇل بولسا تىرتيعان ارىق، ونىڭ ۇستىنە جولعا دەپ ۇزىن قونىشتى دولبار ەتىك، تۇيمەلەرى قاجالىپ قالعان ەسكى كۇرتەسىن كيگەن. سوندا دا كاتيا وعان جانتارتا قيماستىقپەن سۇيسىنە قاراعان. ءۇشىنشى قوڭىراۋ ميتيانىڭ جۇرەگىنە ينەدەي قادالدى دا ۆاگوننىڭ باسپالداعىنان جىن قاققانداي سەكىرە جونەلدى، كاتيا دا وسى كەزدە الدى-ارتىنا قاراماستان وعان قارسى جۇگىرگەنى. ميتيا ونىڭ قولعابىنا جارماسىپ ءولىپ-وشىپ ءسۇيدى دە قايتادان ۆاگوننىڭ باسپالداعىنا قارعىپ شىقتى، كوز جاسىنا نە بولا الماي باسىنداعى كارتۋزىن شەشىپ، ايقايلاپ كەپ بۇلعاسىن، كاتيا يۋبكاسىنىڭ ەتەگىن كوتەرىپ، ودان كوزىن الماستان پلاتفورمامەن بىرگە كەيىن قاراي قالقىپ بارادى. جەل تەرەزەدەن قاراپ تۇرعان ميتيانىڭ شاشىن جۇلمالاپ، پاروۆوز جول بەرىڭدەر دەگەندەي وكىرىپ-باقىرىپ زاۋلاي جونەلدى، ەندى ءبىر ساتتە كاتيا دا، پلاتفورما دا جەر جۇتقانداي جوق بولدى...
VII
جازعا سالىمنىڭ جاڭبىرلى بۇلتىنان جالاڭاش دالانىڭ ىمىرتى ەرتەرەك ءتۇستى، كوكتەم ءالى كەلە قويماعان، اۋىر ۆاگون تارسىلداپ-كۇرسىلدەپ مۇزداي اۋانى جارىپ كەلەدى، كوندۋكتور بيلەت تەكسەرىپ، فونارلارعا شىراق قويىپ ءجۇر، ەرنىنەن كاتيا قولعابىنىڭ ءيىسى كەتپەگەن ميتيا دىرىلداعان تەرەزەنىڭ الدىندا ءالى تۇر، ايىرىلىساردىڭ اقىرعى ساتىندە وزەگىنە تۇسكەن وكىنىش مۇڭ بولىپ قايتا-قايتا لىقسيدى. بىردە قۋانىش، بىردە ۋايىمعا بولەپ، بۇكىل ءومىرىن تەرىس اينالدىرىپ جىبەرگەن ماسكەۋدىڭ سوزىلمالى دەرتتەي ۇزاق قىسى ءقازىر قايتا جاڭعىرىپ، كوز الدىنان جاڭا ءبىر كورىنىسىمەن ءوتىپ جاتىر. تۇرلەنىپ، تۇلەپ كوز الدىندا كاتيا تۇر... ءيا، كاتيا! بۇل كىم ءوزى؟ ال، ماحاببات، قۇشتارلىق، جان، ءتان؟ بۇل نە ءوزى؟ مۇنىڭ ءبارى دە جوق - ءبارى دە باسقا نارسە، مۇلدەم باسقا! مىناۋ قولعاپتىڭ ءيىسى — بۇل دا كاتيا ەمەس پە، ماحاببات، جان، ءتان دەگەن دە وسى ەمەس پە؟ مىناۋ مۇجىقتار، جۇمىسشىلار، جىلاۋىق سۇيكىمسىز بالاسىن دارەتحاناعا جەتەلەپ بارا جاتقان ايەل، تەڭسەلگەن فونارداعى ولەۋسىرەگەن جارىق، جازعا سالىمنىڭ جالاڭاش دالاسىن بۇركەپ كەلە جاتقان ىمىرت — ءبارى دە ماحاببات، ءبارى دە جان، ءبارى دە مۇڭ، ءبارى دە بەلگىسىز ءبىر قۋانىش!
ەرتەڭگىسىن ورەل، تۇكپىردەگى الىس پلاتفورمادا تۇرعان پروۆينسيا پويىزى، ەندى سوعان ءمىنۋى كەرەك. ميتيا عاجاپ قالدى: نەتكەن قاراپايىم، تىپ-تىنىش، جايدارى تانىس دۇنيە، ماسكەۋدى مۇنىمەن سالىستىرۋعا دا تۇرمايدى، ول ءقازىر كوڭىلدەن دە كوشكەن، وندا تەك كاتيا عانا قالعان، سۇيگەنى، سۇيىسكەنى، جالعىزسىراپ، جەتىمسىرەپ جۇرگەن شىعار-اۋ. جاڭبىردىڭ جۇلىم-جۇلىم سۇرعىلت بۇلتىن بۇركەنگەن بوز اسپان دا، ءتىپتى جەل دە بۇل جەردە سابىرلى، موماقان... پوەزد ورەلدان اسىقپاي قوزعالدى، ميتيا يەن ۆاگوندا اسىقپاي وتىرىپ ءتاتتى پراندىك جەدى. ءبىرازدان سوڭ ۆاگوننىڭ باياۋ ىرعاعىمەن تەربەلىپ ۇيىقتاپ كەتكەن.
تەك ۆەرحوۆەدە عانا وياندى. پويىز توقتاپ تۇر ەكەن، ادام كوپ، ابىڭ-كۇبىڭ، ءبىراق مۇندا دا سابىرلى تىنىشتىق. بەكەت اسحاناسىنىڭ تانىس ءتۇتىنى شالقيدى. ميتيا تامسانىپ وتىرىپ ءبىر تارەلكە جاپىراق سورپاسىن، ءبىر بوتەلكە سىرا ءىشتى دە تاعى دا قالعىپ كەتتى، تۇلا بويىن شارشاۋ مەن ۇيقىنىڭ ءزىلى باسقان سەكىلدى. كوزىن تاعى ءبىر اشقاندا پويىز سوڭعى بەكەتتىڭ الدىنداعى وزىنە تانىس قايىڭدى القاپپەن زاۋلاپ كەلەدى ەكەن. تاعى دا جازعاسالىمنىڭ بۇلىڭعىر اسپانى، اشىق تەرەزەدەن ساڭىراۋقۇلاقتىڭ ءيىسى سەكىلدى كوكتەمنىڭ لەبى كەلەدى. ورمان ءالى جالاڭاش، ءبىراق پويىز كۇرسىلى جاڭعىرىق بولىپ قايتىپ تۇر، الىستان بەكەتتىڭ ۋايىمشىل شامدارى جىلتىرايدى. مىنەكي، بيىك سەمافوردىڭ جاسىل وتى قايىڭدى ورماننىڭ الاكەۋىمىندە اسىرەسە اسەم كورىنەدى، پويىز ساتىر-سۇتىر باسقا جولعا اۋىستى... ياپىراي، مۇنى پلاتفورمادا سارعايا كۇتىپ تۇرعان دسريەۆنيانىڭ ءبىر بايقۇسىنا وبال-اق.
بەكەتتەن جازعاسالىمنىڭ باتپاعىنا بەلۋارىنان مەلدەكتەپ وتىرعان ۇلكەن سەلوعا جەتكەنشە قاس قارايىپ تا كەتتى. دۇنيە جۇپ-جۇمساق ىمىرتقا شوگىپ جاتىر، توڭىرەك تىم-تىرس، قاراڭعى ءتۇن جاڭبىرلى بۇلتتىڭ قاراقۇرىعىمەن ۇلاسىپ كەتكەن، ميتيا تاعى دا ىشتەي قۋانىپ كەلەدى: ياپىراۋ مىناۋ قيقى-جيقى ءۇنسىز دەريەۆنيا، الدەقاشان ۇيقىعا باتقان تاۋىقتىڭ ساڭعىرىعى مۇڭكىگەن ۇيلەر نەتكەن عاجاپ تا قاراپايىم — بلاگوۆەششەنەدەن باستاپ قۇدايعا قاراعان جۇرت وت جاقپايدى - تاس قاراڭعىدا قالعىعان دالا ءتۇنى قانداي تاماشا! تارانتاس ۇرا-جىراعا قايتا-قايتا سۇڭگىپ، مي باتپاقتى ساپىرىپ كەلەدى، باي مۇجىقتىڭ اۋلاسىنداعى جالاڭاش ەمەندەر ءار بۇتاقتىڭ قولتىعىنا ۇزاقتىڭ ۇيالارىن قىستىرىپ الىپ كوككە تەلمىرىپ سيديىپ تۇر. ءۇي الدىندا قاراڭعى تۇنگە كوز تىگىپ الدەبىر مۇجىق و دۇنيەدەن كەلگەندەي سۇقتانا تەلمىرەدى: جالاڭاياق، جىرتىق شاپان، سولاڭداعان ۇزىن شاشتىڭ توبەسىندە پۇشپاق تەرى بورىك...ءيىسى اڭقىعان جىلى جاڭبىر سەبەلەپ بەردى. ميتيا ءار ۇيدە جىلى كورپەنىڭ استىندا ۇيىقتاپ جاتقان قىز-كەلىنشەكتەردى ويلادى، قىس بويى كاتيا ەكەۋىنىڭ باستان كەشكەن كۇندەرى كوز الدىنا ەلەستەدى دە ءبارى دە ءبىر ەلەس بولىپ شىعا كەلدى. — كاتيا، قىزدار، كەلىنشەكتەر، ءتۇن، كوكتەم، جاڭبىر ءيىسى، كوكتەۋگە جاقىن سۇدىگەر ءيىسى، تەرشەڭ جىلقىنىڭ ءيىسى، جىبەك قولقاپتىڭ ءيىسى...
VIII
دەريەۆنياداعى ءومىر جايماشۋاق كۇندەرمەن جايدارى باستالدى.
تۇندە، بەكەتتەن شىققان جول بويىندا كاتيا بەينەسى كومەسكى تارتىپ، اينالانىڭ اجارىنا ارالاسىپ كەتكەن سياقتى ەدى. جوق، بۇل انشەيىن بىرنەشە كۇننىڭ اسەرى ەكەن، ميتيانىڭ ۇيقىسى قانىپ، ەسىن جيعانشا، اتامەكەننىڭ بالا كەزىنەن وزىنە تانىس تىرشىلىگىندەگى جاڭالىقتارعا كوزى ۇيرەنىپ، دەريەۆنياعا، دەريەۆنيا كوكتەمىنە، جۋىردا گۇلدەنىپ شىعا كەلەتىن جالاڭاش تا يەن دالانىڭ سۋرەتىنە قانىققانشا كەيىنگە ىسىرىلا تۇرىپتى.
ۋسادبا ونشا ۇلكەن ەمەس، ءۇي دە ەرمەگى از ەسكى، شارۋاسى كوپ جۇرتتىڭ قولىن قاجەت ەتپەيتىن جيناقى، — سونىمەن ميتيانىڭ تىنىش تىرلىگى باستالدى. قارىنداسى انيا گيمنازيانىڭ ەكىنشى كلاسىندا، ءىنىسى بوزبالا - كادەت ورەلدا وقۋدا، ماۋسىمنىڭ باسىندا ءبىراق كەلەتىن شىعار. اناسى ولگا پەتروۆنانىڭ قولى شارۋادان بوسامايدى، كۇن باتسا بولدى ۇيقىعا كەتەدى، وعان بولىساتىن جالعىز پىركاشىك-ستاروستا كوبىنە دالا جۇمىسىندا جۇرەدى.
ميتيا كەلگەن كۇننىڭ ەرتەسىندە ون ەكى ساعات ۇيقىدان سوڭ جۋىنىپ، تازا كيىنىپ بولمەسىنەن شىقتى دا (تەرەزەسى باققا قارايتىن جارىق بولمە ەدى) ءۇيدىڭ ءىشىن تۇگەل ارالاپ، تۋعان شاڭىراقتىڭ جانىڭدى دا، ءتانىڭدى دە راحاتقا بولەيتىن قاراپايىم جىلىلىعىن بىردەن سەزىندى. ءبارى دە بۇدان كوپ جىل بۇرىنعى ورنىندا تۇر، باياعى سول تانىس ءيىسى، مۇنىڭ كەلەرىن ءبىلىپ ءبارىن دە تاپ-تۇيناقتاي جيناپ، جۋىپ، تازارتىپ قويعان. تەك كىرەبەرىس پەن جالشىلار ۇيىنە ىرگەلەس زال عانا بىتپەي قالعان ەكەن. جالدا جۇرگەن دەريەۆنيانىڭ سەكپىل بەت بويجەتكەنى تەرەزەلەردى سىقىرلاتىپ ءسۇرتىپ جاتىر، جوعارعى شىنىعا قولىن سوزعاندا تومەنگى اينەكتەن بەلگە دەيىنگى بۇكىل ءمۇسىنى الىستاعى ءبىر كوگىلدىر ەلەس سەكىلدى جارق-جۇرق ەتە قالادى. ءۇي قىزمەتشىسى پاراشا، جالاڭاياق، اق بالتىرىن ويناتا شەلەكتەگى ىستىق سۋدان شوقپىتتى سۋىرىپ الىپ ەدەندەگى كولشىكتى شالپىلداتا كەشىپ بارا جاتىپ ماڭدايىنىڭ تەرىن شىنتاعىنا دەيىن تۇرىلگەن جەڭىمەن سيپاي سالادى دا بىرەۋ قۋىپ كەلە جاتقانداي اسىعىس دىبدىرىقتاپ:
— بارىپ شاي ءىشىڭىز، — دەدى وزىمسىنگەن ەركىن قىلىقپەن. — ءسىز مۇمكىن ەستىمەگەن شىعارسىز، اناڭىز كۇن شىقپاي تۇرىپ ستاروستامەن بەكەتكە كەتىپ قالعان.
سول ساتتە ول كاتيانى ەسىنە الدى: شىنتاعىنا دەيىن تۇرىلگەن ايەلدىڭ توق بىلەگى، تەرەزە الدىنداعى جانارىن سۋىرعان بويجەتكەننىڭ يۋبكا ىشىندەگى تىرسيعان قىپ-قىزىل سانى. كاتيانىڭ قۇپيا بيلىگى بۇل جەردە دە ءوزىن قۋىپ جەتكەنىنە قۋانىپ، مەن سەنىڭ مەنشىگىڭ ەكەنمىن عوي دەگەنگە بار كوڭىلىمەن شۇكىرشىلىك ەتتى.
ءاربىر تاڭ اتقان سايىن، ميتيا ەسىن جيىپ، دەريەۆنياعا وتىققان سايىن كاتيانىڭ بەينەسى دە ءتىرىلىپ جاقىنداي ءتۇستى دە سوناۋ ماسكەۋدەگى قيالىنداعى كاتياعا ۇقسامايتىن كادىمگى كاتيانى ۇمىتا باستاعاندا جانى جادىراپ، كوڭىلى جاي تاپتى.
IX
ول العاش رەت ءوزىنىن ۇيىندە ەسەيىپ قالعانىن ءبىلدى، سونى سەزگەن اناسى دا بۇرىنعىداي ەمەس باسقاشا سويلەسەتىن بولدى، ەڭ باستىسى، ناعىز ماحابباتتىڭ ساعىنىشىمەن، بالالىق شاعىندا، بوزبالا كەزىنەن اڭساعان ارمانىمەن كۇن كەشتى.
ءتىپتى سوناۋ سابيىندە ءتىل جەتپەيتىن عاجايىپ تا قۇپيا ءبىر سەزىم كوكەيىنە قۇرت بولىپ تۇسكەن. ءبىر كەزدە، ءبىر جەردە، كوكتەم بولسا كەرەك، ب ا ق ىشىندەگى ءبىر توپ سيرەننىڭ تۇبىندە — ءيىسى ەسىندە قالىپتى — ءتىپتى ءسابي شاعىندا ءبىر ايەلدىڭ قاسىندا تۇرعان — مۇمكىن ءوزىنىڭ كۇتۋشىسى شىعار - كەنەت كوك اسپاننىڭ جارقىن جۇزىندەي ءبىر نارسە جارق ەتە قالدى - الدە بەت اجارى ما، الدە كوكىرەگىن كەرگەن سارافانى ما، — ىستىق جالىنداي الدە نە شارپىپ ءوتىپ، قۇرساقتا تۋلاعان نارەستەدەي تۇلا بويىن ءدىر ەتكىزگەن... ول ءبىر كورگەن تۇستەي ەدى. بۇدان سوڭعى كورگەندەرى دە لىپ ەتكەن تۇستەي بولدى - بالا كەزىندە، بوزبالا شاعىندا، گيمنازيادا وقىعان جىلدارى. بالا كەزىندەگى مۇنىڭ توي-تومالاعىنا شەشەلەرىنە ەرىپ كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن قىزداردىڭ بارىنە ەرەكشە ءبىر قۇمارلىقپەن قىزىعا قارايتىن، سولاردىڭ ءاربىر قيمىلىن اڭدىپ، ەشكىمگە، ەشنارسەگە ۇقسامايتىن، باشپاق كيىپ، باسىنا جىبەك لەنتا بايلاعان كويلەك ىشىندەگى كىپ-كىشكەنتاي ءتىرى جانداردان كوز ايىرماي ءتاتتى ءبىر سەزىممەن جۇرتقا بىلدىرمەي قادالىپ كەپ وتىراتىن. ودان سوڭ (كەيىنىرەك، گۋبەرنيالىق قالادا) ەستيار شاعىندا بۇكىل كۇز بويى گيمنازيست قىزعا ەسى كەتە قىزىققانى بار، ول شىركىن كۇن سايىن كورشىنىڭ باعىن ارالايتىن ەدى: شيراق ءجۇرىسى، قوڭىر كويلەگى، شاشىنداعى يمەك تاراعى، كىر باسقان قولى، كۇلكىسى، سىبىزعىداي نازىك داۋسى — ءبارى-بارى ميتيانى ەسىنەن تاندىرعانى سونشالىق، ەرتەڭنەن كەشكە دەيىن سونى ويلاپ مۇڭدانىپ، كەيدە سودان ءبىر نارسە دامەتكەندەي جىلايتىن دا كەزدەرى بولدى، كەيىن بۇل دا ۇمىتىلىپ، كوڭىلدەن كوشتى، بۇدان سوڭ دا بايانسىز تانىستىقتاردى باستان كەشتى، ءبىراق وبالى قانە، تاڭدانۋدان، تابىنۋدان تانعان جوق، لىپ ەتپە قۋانىش، قىلت ەتپە كەيىستىكتەر دە جەتىپ جاتتى، گيمنازيادا وتكەن بيلەردە اياق استىنان عاشىق تا بولىپ قالدى... ءتانى الدە نەدەن بالقىپ، جۇرەگى الدە نەنى كۇتكەندەي، سونى توسۋمەن ءلۇپىل قاقتى...
ول دەريەۆنيادا تۋىپ، دەريەۆنيادا ءوستى، ءبىراق گيمنازيادا وقىپ جۇرگەن كەزىندە كوكتەمدى امالسىزدان قالادا وتكىزدى، تەك ءبىر جىلى عانا، الدىڭعى جىلى بولسا كەرەك، ماسلەننيسادا دەريەۆنياعا كەلىپ اۋىرىپ قالدى دا، جازىلعانشا ناۋرىز بەن ءساۋىردىڭ شيرەگىندە وسىندا جاتىپ الدى. بۇل دا ءبىر ەستەن كەتپەس كۇندەر ەدى. ەكى جۇما بويى تىرپ ەتكەن جوق، دۇنيەنىڭ توڭى جىبۋىنە قاراي وزگەرگەن اسپاننىڭ ايناسىن، قاردى، ب ا ق پەن ونىڭ اعاشتارىن تەك تەرەزەدەن كوردى. سونداعى كورگەنى: تاڭعى شاپاق، جىلى بولمە كۇن كوزىنەن جارقىراپ تۇر، تىرىلە باستاعان شىبىندار اينەك شىنىسىندا جورعالاپ ءجۇر... كەلەسى كۇنگى تۇستەن كەيىنگى شاق: كۇن كوزى ءۇي سىرتىنا اۋىپ كەتكەن، تەرەزەدە جازعا سالىمنىڭ بوزعىلت كوبىك قارى، اسپانداعى تۇيدەك-تۇيدەك اق بۇلتتار اعاش باسىنا ءىلىنىپ قالعانداي... تاعى دا ءبىر كۇن وتكەندە اسپانداعى قالىڭ بۇلت جىرتىلىپ تۇر ەكەن، اعاشتاردىڭ قابىعىن تەر باسقان، شاتىردان اققان تامشىنىڭ تىرسىلىن تىڭداپ جاتىپ وزىڭنەن ءوزىڭ قۋاناسىڭ، كوڭىلىڭ قۋانىشقا تويمايدى... بۇدان سوڭ جىلى تۇمان بۇركەپ تۇرىپ الدى، بىرنەشە تاۋلىك قارلى جاڭبىر دۇنيەنىڭ جۇيكەسىن ءجىبىتىپ، وزەننىڭ مۇزى ءتۇستى، ب ا ق پەن اۋلانىڭ قارى كەتىپ، قارا جەر بۋسانىپ قۋانىش اكەلدى... تۇڭعىش رەت اتقا ءمىنىپ، ناۋرىز ايىنىڭ اياعىندا دالا كەزگەنى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ميتيانىڭ ەسىنەن كەتپەيدى. اسپان ءالى سۇرعىلت، ءبىراق باقتىڭ جالاڭاش ءوڭسىز اعاشتارىندا ساۋلەسى ساعىم بولىپ شاعىلىسىپ تۇر. دالادا جەل شىڭىلتىر، ەگىندىك القاپ ساپ-سارى ءارى تىڭ، س ۇلى سەبەتىن اڭىزدى جىرتا باستاپتى، مايلى توپىراق قاپ-قارا بارقىت سەكىلدى. ميتيا اڭىز بەن سۇدىگەردى قاق جارىپ تازا اۋادا الىستان قارايعان ورمانعا تارتتى - ول دا جالاڭاش، شاعىن عانا، ول شەتى مەن بۇل شەتى كورىنىپ جاتىر، ارمان قاراي ورماندى سايعا ءتۇستى، وتكەن جىلدىڭ ەسكى جاپىراقتارى ات اياعىنا ورالىپ سىلدىرىمەن ماڭايدى وياتتى، كەي جەرى قۇرعاق، كەي جەرى شىرىگەن قوڭىرقاي ءتۇستى، ءالى قار سۋى سارقىلماعان جىرادان وتكەندە بۇتا تۇبىنەن، تۋرا ات اياعىنىڭ استىنان پار ەتىپ قىزعىلت قۇيرىق بۇلدىرىق ۇشا جونەلدى... بەتىن سالقىن سامالعا ءوپتىرىپ، بالشىقتى اڭىز، جىرتىلعان اتىزدان وتكەندە اتتىڭ وكپەسىن سولقىلداتىپ، قولقاسىن قورسىلداتقان سول ءبىر كوكتەم، سول ءبىر كۇن ميتياعا نە جۇبانىش بەردى؟ ويلاپ وتىرسا تەك سول كوكتەم ونىڭ العاشقى دا شىن ماحابباتى بولعان ەكەن، ءار كۇنىن تەك عاشىقتىقپەن وتكەرىپ، بىرەۋگە، ءبىر نارسەگە عاشىق بولىپ، بۇكىل گيمنازيا قىزدارىنا، دۇنيەدەگى بۇكىل قىزدارعا عاشىق بولعان ەكەن. بۇگىندە سول كۇندەر تىم الىستاپ كەتتى-اۋ! ول كەزدە تاڭدايىنىڭ ءسۇتى كەپپەگەن، پاك تە اقجۇرەك، ءوز ۋايىمى، ءوز قۋانىشىمەن كۇن كەشكەن قيالشىل بالا ەكەن عوي! تۇسىنە، دۇرىسى عاجايىپ ءبىر ءتۇسى تۋرالى ەستەلىگىنە عاشىق بولعان اتاۋى جوق، وتەۋى دە جوق ماحابباتى ەكەن دە. ەندى مىنە، دۇنيەدە كاتيا بار، ءبارىن، بۇكىل ءلاززاتتى بويىنا سىڭىرگەن، ءبارىن وزىنە تابىندىرعان عاجايىپ دۇنيە بار!
X
سول العاشقى كۇندەرى كاتيا مۇنى ءبىر-اق رەت وڭدىرماي قورقىتتى.
بىردە، كەشقۇرىم ميتيا تەرىسكەي باسپالداققا شىققان. تاس قاراڭعى ەدى، توڭىرەك تىم-تىرىس، سىز دالانىڭ ءيىسى اڭقيدى. تۇنگى بۇلتتاردىڭ ساڭىلاۋىندا، قاراۋىتقان باقتىڭ توبەسىندە جىپىرلاعان ۇساق جۇلدىزدار جىلاپ تۇردى. كەنەت الىس تۇكپىردەن الدە نە الباستىداي باقىلداپ، يتشە ءۇرىپ، قىشقىرىپ جىبەرگەندە ميتيانىڭ جانى تاس توبەسىنەن شىعىپ، بويى شىمىرلاپ تۇرىپ قالدى، سودان سوڭ ابايلاپ باسپالداقتان ءتۇستى دە قوس وكپەدەن قاراقشىداي اڭدىعان قاراڭعى اللەياعا كىرىپ تاعى دا توقتادى، الدە نەنى كۇتىپ تىڭ تىڭدادى: قورقىنىشتى داۋىسپەن بۇكىل باقتى باسىنا كوتەرگەن كىم بولدى ەكەن؟ ءسىرا، سىڭارىن شاعىلىسقا شاقىرعان بايعىز شىعار، باسقا كىم بولۋشى ەدى دەپ ويلادى، ءبىراق مىناۋ كوردەي قاراڭعىدا تىعىلىپ ءبىر قۋىستا پەرىنىڭ ءوزى تۇر ما دەگەندە تۇلا بويى تۇرشىكتى. كەشىكپەي تاعى دا ميتيانىڭ زارەسىن الىپ تۋرا توبەسىنەن ۇلىدى-اي كەلىپ، سودان اعاش باسىن ساتىرلاتىپ جىن-پەرى باسقا ءبىر جەرگە بارىپ قوندى دا اۋەلى يتشە ءۇردى، ودان بالاشا جىلاپ، ارتىنان قىڭسىلاپ، بىرەۋ قىتىقتاپ جاتقانداي ويبايىن سالىپ كۇلدى. ميتيا دىرىلدەپ-قالشىلداپ قاراڭعىعا كوز تىگىپ، قۇلاق ءتۇردى. ءبىراق الگى جىن-پەرى قاراڭعى باقتى قاق جارىپ ۇشتى دا، ماڭايدى ىڭقىل-كۇرسىلگە تولتىرىپ جەر استىنا سىڭگەندەي اپ-ساتتە جوق بولدى. جىنويناقتىڭ كۇي ويناعىن بىرنەشە مينۋت بوسقا كۇتكەن ميتيا سىبدىرىن بىلدىرمەي ۇيگە قايتتى. سودان تۇنىمەن شالا ۇيقى بولىپ جاتىپ، ءوڭى مە، ءتۇسى مە، ماسكەۋدەگى ناۋرىز ايىندا وتكەن ماحابباتشىل كۇندەردىڭ ازابى مەن اۋرۋعا بەرگىسىز جانىن جەگەن قورلىعى، اۋىر سەزىمى كوز الدىندا قازانداي قايناپ تاڭ اتقانشا قينالدى.
الايدا تاڭ اتىپ، كۇن جارقىراپ شىققان سوڭ تۇنگى جان قيناعان ساندىراعى تەز سەيىلدى. ءبىراز ۋاقىت ماسكەۋدەن جوعالا تۇرامىن دەگەندە كاتيانىڭ جىلاعانىن ەسىنە الدى، ماۋسىمنىڭ باس كەزىندە قىرىمدا كەزدەسەمىز دەگەندە قاتتى قۋانعانى، مۇنى جولعا جاناشىرلىقپەن ازىرلەپ، ۆوكزالعا شىعارىپ سالعانى كوز الدىندا... كاتيانىڭ فوتوسۋرەتىن قولىنا الىپ ۇزاق-ۇزاق قاراپ، ونىڭ كىپ-كىشكەنتاي سۇيكىمدى كەيپىنە، پاك تازالىعىنا، جاسقانباي تىك قارايتىن اشىق جانارىنا قايران قالدى... بۇدان سوڭ ۇزاق وتىرىپ، ۇزاق-ۇزاق سالەم حاتىن جازىپ، وعان دەگەن ماحابباتىنىڭ ماڭگىلىك ەكەنىن ايتتى دا قۋانىشتا دا، مۇڭدا دا ونىڭ وزىمەن بىرگە ەكەنىن وزىنە-وزى سەندىرىپ باقتى.
وسىدان توعىز جىل بۇرىن اكەسى قايتىس بولعانداعى جان كۇيزەلىسىن ول جاقسى بىلەدى. وندا دا جازعا سالىمنىڭ كەزى ەدى. اكەسى كوز جۇمعاننىڭ ەرتەڭىندە زالعا تۇرشىگىپ كىرگەن، ءمايىت دۆوريان ءمۋنديرىن كيىپ ۇستەل ۇستىندە جاتىر ەكەن، ءقان-سولسىز ەكى قولى دۇڭكيگەن كوكىرەگىندە ايقاسىپ قالعان، قاپ-قارا ساقالىنىڭ ۇستىندە جوتالى قىرمۇرىنى اپپاق سەكىلدى كورىندى. ميتيا باسپالداققا شىعىپ، ىرگەدەن پارشامەن قاپتالعان تابىتتىڭ ۇلكەن قاقپاعىن كورگەندە سەزىنگەنى - تىرشىلىككە اجالدىڭ كەلگەنى. كۇننىڭ كوزىنەن دە، اۋلاداعى تەبىندەپ كەلە جاتقان كوكتەن، اسپاننان، باقتان دا ول ءولىمدى كورگەندەي بولدى... باققا كىردى، كۇن كوزىنەن جەرگە شۇبار-الا كولەڭكە شاشقان اعاشتاردى ارالادى، العاشقى اق كوبەلەكتەردى كوردى، قۇيقىلجىتىپ ءان توككەن العاشقى قۇستاردى تىڭدادى - ەشتەڭەگە تۇسىنگەن جوق: بارىندە دە اجال تۇردى، ولىك جاتقان زالداعى ۇرەيلى ۇستەل، پارشامەن قاپتاپ باسپالداققا سۇيەپ قويعان تابىتتىڭ ۇڭىرەيگەن قاقپاعى... كۇن دە كەشەگى نۇرىنان ايىرىلىپ قالعان، كوك ءشوپتىڭ دە كەشەگىدەي اجارى جوق، گۇلگە قونعان كوكتەمگى كوبەلەكتىڭ كوركى دە كوز تارتپايدى - ءبارى دە كەشەگىگە ۇقسامايدى، ءبارى دە زاماناقىر كەلگەندەي وزگەرىپ كەتىپتى، ادەتتە قۇلپىرىپ تۇراتىن ماڭگىلىك جاستىقتىڭ كەپىلى - كوكتەمنىڭ اتلاس كورپەسى دە سولعىن. ءارى ۇزاققا سوزىلعان سۇيكىمسىز كوكتەم كوڭىلسىز سەزىممەن ءوتتى، سەكەم العاندىقتان با، جۋىپ-تازارتىپ، سان دۇركىن جەل قاقتىرسا دا ۇيدەن كۇلىمسى الىك ءيىسى كەتپەي قويدى.
ميتيا ءقازىر دە كەل-قايت، كەل-قايت ماساڭ ءبىر كەيىپتە ءجۇر، ءبىراق بۇرىنعىدان باسقا: اسەرلى كوكتەم، العاشقى ماحابباتتىڭ كوكتەمى باياعىدان مۇلدەم بوتەن. دۇنيە تاعى دا وزگەرىپ، تاعى دا الدەبىر بەيتانىس قۇبىلىس ەرەكشە ءتاتتى سەزىمگە بولەگەندەي، اۋەلگىدەي جانعا جات قۇبىلىس ەمەس، كەرىسىنشە، جاڭا كوكتەمنىڭ قۋانىشىمەن ۇندەس. سول بەيتانىس كاتيا بولسا كەرەك، كادىمگى كاتيا ەمەس، قيالىنداعى قيماس كاتياسى. كوكتەم كۇندەرى سوزىلعان سايىن ونىڭ قيالى دا كوك تىرەگەندەي بولدى. كاتيانىڭ ءوزى جوق، كوز الدىندا ونىڭ بەينەسى، كوڭىلىمەن قالاعان، قيالىنداعى بەينەسى، ويلاپ تۇرسا، قىلىعىمەن دە، قىزىعىمەن دە ول شىركىن مۇنىڭ كوكسەگەن ارمانىنا قيانات جاساماعان ەكەن، كۇن وتكەن سايىن ساعىنىشتان سارعايىپ، ميتيا قايدا قاراسا دا قارسى الدىنان كاتيا شىعا كەلەتىندەي كورىندى.
XI
ۇيگە كەلۋى مۇڭ ەكەن، العاشقى اپتادا-اق كوڭىلى كوتەرىلىپ سالا بەردى. جازعىتۇرىم ەدى. قولىندا كىتاپ، تەرەزەنىڭ الدىندا شىرشا مەن سامىرسىننىڭ ساڭىلاۋىنان سايداعى وزەننىڭ لاي سۋىنا، وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى بەتكەيگە، بەتكەيدەگى دەريەۆنياعا تەلمىرىپ وتىرعان: كورشى پومەششيكتىڭ باعىندا كارى قايىڭنىڭ بۇتاقتارىنا قونىپ الىپ ۇزاقتار تاڭنان قارا كەشكە دەيىن جاقتارى سەنبەي شۋلاسادى، ەرتە كوكتەمدەگى ادەتتەرى وسى، بەتكەيدەگى دەريەۆنيانىڭ سيقى دا شالا تۇلەگەن مال سەكىلدى البا-جۇلبا، تەك سۋ بويىنداعى جەتىم تال عانا ەپتەپ كۇشىكتەي باستاپتى...باققا كىردى، بۇل دا جالاڭاش، بۇرلەي قويماعان اعاشتار سيديىپ اراسى سيرەپ قالىپتى، تەك شاعىن الاڭداعى بىجىرقاي جاسىل گۇلدەر قىلتيىپ ەندى-ەندى تەبىندەپ كەلەدى، اللەيا جيەگىندەگى جالعىز ىرعاي مەن باقتىڭ كۇن شالعان بەتىندەگى شيە عانا شەشەك اتىپ تۇر... قىرعا شىقتى: قۇلازىعان سۇرقاي دالا، ەگىنجايدىڭ بىلتىرعى ورماسى كىرپىنىڭ جونىنداي تاراقتانىپ سارعايىپ جاتىر، ءيىر-يىر جالعىزاياق سوقپاقتار كەبەرسىپ قالعان ەكەن... وسىنىڭ ءبارى جاستىق شاقتىڭ ۇكىلەگەن تۇلىمى سەكىلدى، كۇنى ەرتەڭ قۇلپىرىپ شىعا كەلمەك - وسىنىڭ ءبارى كاتيا. ميتياعا سولاي كورىنگەن، تەك شارۋا ىستەپ جۇرگەن جالدامالى قىزدار، جۇمىسشىلار عانا نازاردى بولەدى، كىتاپ وقۋ، سەرۋەنگە شىعۋ، دەريەۆنياداعى تانىس مۇجىقتارعا بارۋ، اناسىمەن سويلەسۋ، ستاروستاعا ەرىپ قوساياق تراشپەنكەمەن ەگىستىك القاپقا بارىپ كايتۋ - ءبارى دە كاتيانى ءبىر عانا ساتكە ۇمىتتىراتىن ەرمەك.
تاعى دا ءبىر اپتا ءوتتى. بىردە تۇنىمەن نوسەرلەتتى دە ەرتەڭگىسىن كۇن اپشىنى قۋىرا جونەلگەن، جىلىمىق كوكتەمنىڭ باسى جايباراقاتتىعىن جوعالتىپ، دۇنيە كۇن سايىن ەمەس، ساعات سايىن كوركىن جاڭارتتى. ەگىنجاي القابى جىرتىلىپ قارا بارقىت اڭىزعا اينالدى، ارىق جيەكتەرىنىڭ كوگالى ۇزارىپ، اۋلانىڭ ارام شەپتەرى بوي كوتەردى، كوك اسپاننىڭ كۇمبەزى تۇڭعيىك تارتىپ، اعاشتار جاپىراق جايىپ جاسىل كورپەسىن جامىلدى، سيرەن شاشاقتارىنان جۇپار ءيىسى بۇرقىراپ، جىلتىراعان جىلماعاي قابىقتارىندا، كۇنگە قىزعان سوقپاقتاردىڭ تاز جالتىرىندا تەمىر ءتۇستى كۇمپيگەن كوك شىبىندار پايدا بولدى. الما مەن المۇرت بۇرشىك جارا باستاعان، كورشى اعاشتارعا اسىلعان بۇلا بۇتاقتارىندا اقۇرپەك تۇيىندەر كۇن ساناپ الاقانىن جازىپ كەلەدى. كوكتەمنىڭ وسى ءبىر قۇلپىرعان شاعىندا كوڭىلى قۋانىشقا تولعان ميتيا بۇلا تابيعاتتىڭ بۇكىل وزگەرىسىن قىزىقتاۋمەن بولدى. كاتيا دا ونىڭ كوز الدىنان كەتكەن جوق، كوكجاسىل كوكتەمنىڭ عاجايىپ شىمىلدىعىنىڭ كولەڭكەسىندە جوعالىپ كەتپەي، كەرىسىنشە، سونىمەن تالاسا، كوركى مەن سۇلۋلىعىن مىناۋ گۇلدەگەن باقپەن، كىرشىكسىز ءمولدىر اسپانمەن جارىستىرعان سەكىلدى.
XII
كەزەكتى شايعا جينالعان ءبىر كەشتە، باتار كۇننىڭ شاپاعىنا شومىلعان كەڭ زالعا كىرە بەرىپ، تالايدان بەرى بوسقا كۇتىپ ابدەن زارىققان پوشتاسى ساماۋىردىڭ قاسىندا جاتقانىن كەنەت كوزى شالدى. ونىڭ سان دۇركىن حاتىنا كاتيا ەڭ بولماسا ءبىر حابارىن بەرسە كەرەك ەدى، ۇستەلگە جەتىپ كەلىپ، اپ-ادەمى كونۆەرتتەگى قيقى-جيقى جازۋدى بىردەن تاني كەتتى. كونۆەرتتى قاعىپ الىپ ۇيدەن اتىپ شىقتى دا باققا، ودان باس اللەياعا بەتتەدى. باقتىڭ ەڭ تۇكپىرىندەگى سايداۋىتقا جەتكەندە بارىپ توقتاپ قاعازدى ايىرىپ جىبەرگەن. حات تىم قىسقا، ەكى-اق اۋىز ءسوز ەكەن، سونىڭ ءوزىن بەس قايتارا وقىپ، سودان كەيىن عانا جۇرەگىنىڭ تارسىلداپ سوعىپ تۇرعانىن سەزدى. "مەنىڭ سۇيىكتىم، مەنىڭ جالعىزىم!" دەگەن لەپىرمەنى قايتا-قايتا وقىعاندا اياعىنىڭ استىنان جەر كوشىپ بارا جاتقانداي بولدى. باسىن كوتەرگەندە كوك اسپان سالتاناتپەن جارقىراپ تۇر ەكەن، ب ا ق تا اقشا قار جامىلعانداي جايناپ كەتىپتى، شەتتەگى كوكمايسادا بۇلبۇل دا بار ونەرىن سالا مىڭ قۇبىلتىپ انگە باسىپتى - ميتيانىڭ بەتىنە قان تەۋىپ، توبە قۇيقاسى شىمىرلادى...
ۇيگە اسىقپاي قايتتى، ماحابباتتىڭ توستاعانى وسى ءسات اسىپ توگىلەيىن دەپ تۇر ەدى. سول سەزىمدى ول كەيىنگى كۇندەردە دە ىشتەي جاسىرىن ساقتاپ، كەلەر حاتتى قۋانىشپەن اسىعا كۇتكەن.
XIII
ب ا ق سان ءتۇرلى گۇلگە وراندى.
باقتىڭ تۇستىك ىرگەسىن كومكەرگەن كارى ۇيەڭكى كۇنشىلىكتەن كورىنىپ، جاپىراعى كولدەي بولىپ جايىلدى.
ميتيا تەرەزەدەن كوز الماي باعىپ وتىراتىن باس اللەيا دا بيىكتەپ كەتكەن؛ ەندى عانا جاپىراعىن جازا باستاعان جوكە كوك جۇزىنە شانشىلىپ جاسىل كورپە جامىلعان باققا ەرەكشە كورىك بەرىپ تۇر.
اللەيانىڭ ىرگەسىندە، ۇيەڭكى تۇبىندە دىرىلدەپ قاتقان قايماق ءتارىزدى ايتەۋىر ءبىر نارسە قۋقىل سارعىش تارتىپ جايىلىپ جاتىر.
وسىنىڭ ءبارى: ۇيەڭكىنىڭ بۇلاداي ۇشار بيىگى، اللەيانىڭ جاسىل تىزبەگى، گۇلدەگەن الما، المۇرت پەن مويىلدىڭ اق جامىلعىسى، كۇن ساۋلەسى، كوگىلدىر اسپان، ساي-سالادا، سوقپاق جيەگى مەن ءۇيدىڭ ىرگەسىندە ۇيىسىپ وسكەن سيرەن، ىرعاي مەن قاراقات، وشاعان مەن قالاقاي، ءبارى-بارى كوركىمەن كوز تويدىرىپ، جۇپار يىسىمەن سارايىڭدى اشادى.
تاپ-تازا كوگالدى اۋلا جان-جاقتان قىسقان اعاش پەن وسىمدىكتەن تارايىپ، ءۇي دە الاسارىپ، جارقىراي تۇسكەن سياقتى. كادىمگى قوناق كۇتكەندەي كۇنى بويى ءار بولمەنىڭ ەسىك، تەرەزەلەرى اشىق جاتادى: اقشىل زال، كوگىلدىر كونە قوناق بولمەسى، ديۆان تۇراتىن سوپاقشا قۋىس، كۇن ساۋلەسى كەتپەيتىن كىتاپحانا، بۇرىشتاعى ەسكى يكوندارعا تولىپ تۇراتىن بوس بولمە مەن قابىرعاسى شەتەن شكاپقا سىرەسكەن كىرەبەرىس - ءبارى دە سالتاناتتى. ءار بولمەنىڭ تەرەزەسىنەن ءار ءتۇرلى اعاشتاردىڭ جاسىل جاپىراقتى بۇتاقتارى تەلمىرەدى دە تۇرادى.
ءبىراق حات-حابار بولمادى، كاتيانىڭ حاتقا سالاق ەكەنىن ميتيا بىلەتىن، جازۋ ۇستەلىنە وتىرىپ قالام-قاعاز ۇستاۋعا موينى جار بەرمەيدى... ءبىراق قانشاما ءوزىن-وزى جۇباتقانمەن ودان كومەك بولمادى. ەكىنشى حاتتى سونشالىقتى قۋانىشتى سەزىممەن بىرنەشە كۇن كۇتكەن ەدى، ەندى سەنىمى سارقىلىپ، تاعى دا كوڭىلىن قوبالجۋ باستى. ۇمىتتەندىرگەن ءبىرىنشى حاتتان سوڭ ودان دا گورى جاقسى لەبىزگە تولى ەكىنشىسى كەلۋگە كەرەك ەدى. ءبىراق كاتيا ءۇن قاتپادى.
ميتيا دەريەۆنياعا قاتىناۋدى، قىر باسىنا شىعۋدى دا سيرەتتى. كىتاپحانادان شىقپاي، سان جىلدان بەرى سارعايىپ كەتكەن شكافتاعى ەسكى جۋرنالداردى اقتاردى. جۋرنالداردا جاسامىس اقىنداردىڭ جاقسى ولەڭدەرى كوپ ەكەن، ءبارىنىڭ جىرلاعانى ءبىر تاقىرىپ - تىرشىلىك باستالعاننان بەرگى ءان مەن جىردىڭ وزەگى بولعان ءومىر، دۇنيەنىڭ قازىرگى تىنىسى، سونىڭ ىشىنەن ول وزىنە لايىق، جانىن تولقىتار، ماحابباتى مەن كاتياسىنا ءتان لەپ ىزدەگەن. ول كۇنى بويى اشىق شكافتىڭ الدىنداعى كرەسلودان تۇرماستان ابدەن جالىققانشا وقيتىن بولدى:
جۇرت ۇيقىدا، دوستىم، كولەڭكەلى باققا ءجۇر!
جۇرت ۇيقىدا، كوك اسپاننان كوپ جۇلدىزدار قاراپ تۇر...
وسى ءبىر عاجايىپ جولدار قۇددى وزىنىكى سياقتى كورىنەتىن، قايدا بولسا دا كوڭىلىنەن كوشپەي، قايدا جۇرسە دە كوز الدىنان كەتپەيتىن سۇيىكتىسىنە ارنالعانداي، كەيدە ميتياعا قاتال ەسكەرتكەندەي بولۋشى ەدى:
ايدىن كولدى تەربەتىپ،
اققۋ ءجۇر عوي قالىقتاپ —
دىرىلدەيدى سۋ بەتى،
كەلشى جانىم، كەلشى ەندى!
اسپاندا جۇلدىز جارقىراپ،
جاپىراقتار سىبدىرلاماي قالتىراپ،
بۇلتقا كىردى تاۋىپ اپ...
ول كوزىن جۇمىپ، وسى جولداردى سان دۇركىن قايتالاپ، ماحابباتتان جۇكتى بولعان جۇرەگىنىڭ ءامىرىن تىڭدادى، سونىڭ قاناعاتىن قايتسەم ءلاززاتقا بولەيمىن دەپ قينالدى. دەريەۆنيانىڭ ۋسادبانى تۇمشالاعان مىلقاۋ تىنىشتىعىنا قۇلاق ءتۇرىپ ۇزاق وتىردى دا وكىنىشپەن باسىن شايقادى. ءبىراق كاتيا جاۋاپ قاتقان جوق، ول بوتەن ورتادا، الىستاعى ماسكەۋدە قاننەن-قاپەرسىز جىرعاپ وتىرعان شىعار! تاعى دا جۇرەك شىمىرلاتقان نازىك سەزىم تاۋسىلىپ، ولەڭ جولدارى كوكەيىنە قايتىپ ورالدى:
كەلشى جانىم، كەلشى ەندى!
اسپاندا جۇلدىز جارقىراپ،
جاپىراقتار سىبدىرلاماي قالتىراپ،
بۇلتقا كىردى تاۋىپ اپ...
XIV
بىردە تۇسكى استان كەيىن ازداپ دەمالىپ ميتيا باققا شىقتى. باقتا قىزدار الما اعاشىن تۇپتەپ، شارۋا جايعاپ جۇرەتىن. ميتيا سولاردىڭ قاسىنا بارىپ شۇيىركەلەسىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان.
تىپ-تىمىق قاپىرىق كۇن ەدى. اللەيانىڭ كولەڭكەسىن ساعالاپ، اعاشتاردىڭ اق ۇلپا ءبۇيرا گۇلدەرىن الىستان باجايلاپ كەلەدى. اسىرەسە المۇرتتىڭ كوك اسپانمەن استاسقان اسەم گۇلدەرى اعاش تۇبىنە كوگىلدىر ساعىم شاشىپ تۇر. الما دا، المۇرت تا گۇلدەپ بولىپ، اعاش تۇبىندەگى قوپسىعان توپىراق الا-قۇلا سولعىن جاپىراققا تولىپ قالىپتى. سولاردىڭ ءتاپ-تاتتى حوش يىسىمەن جارىسا كۇن كوزىنە بورسي باستاعان مال قوراسىنداعى قيدىڭ كۇلىمسى لەبى شالقىپ تۇر. كەيدە كوك جۇزىنە جەتىم بۇلتتار قالقىپ شىعىپ، جىلى اۋادان كۇڭىرسىك ءيىستىڭ ەزى دە تىنىسقا نازىك لەپ بەرەدى. كوكتەمنىڭ ماۋجىراعان جايماشۋاق جۇماعى قارداي اپپاق گۇل ورمانىنا قوماعايلانا تاناۋ تىققان ارالاردىڭ گۇجىلىنەن گۋلەپ تۇر. كۇن كوزىندە قالعىعان ءبىرلى جارىم بۇلبۇلدار بىردە انا تۇستان، بىردە مىنا تۇستان تاڭداي قاعىپ قويادى.
اللەيا تۇكپىردەگى قويماعا بارىپ تىرەلەتىن. باقتىڭ الىس شەتىندە ءبىر شوق شىرشا قاراۋىتادى.سول ماڭداعى الما اعاشتارىنىڭ اراسىندا الا كيىمدى ەكى قىز جۇرگەن. ميتيا كۇندەگى ادەتىنشە بال، الدە ليمون اڭقىعان سابالاق بۇتاقتاردى سۇزە بەتىن جاپىراققا سيپالاتىپ اللەيانىڭ ورتاسىنان سولارعا قاراي بۇرىلدى. قىزداردىڭ ءبىرى، تىرتيعان ارىق جيرەنباس سونكا ونى كورە سالىپ سىقىلىقتاپ كۇلدى دە:
— وي، قوجايىن كەلە جاتىر! — دەپ وتىرىك قورىققان بولىپ ايقاي سالدى دا، تالتيىپ وتىرعان المۇرتتىڭ جۋان بۇتاعىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ كۇرەگىنە جارماستى.
گلاشا دەگەن ەكىنشى قىز كەرىسىنشە، ميتيانى ءتىپتى بايقاماعان بولدى، كيىز بايپاق كيگەن اياعىن تەمىر كۇرەكتىڭ القىمىنا نىعىزداپ تىرەپ، وپىرىپ العان قارا جەردى سالماقپەن اۋدارىپ تۇرىپ قۇلاققا جاعىمدى سۇيكىمدى داۋىسپەن سىزىلتىپ انگە باستى: "جايناعان ب ا ق، سەن بە ەدىڭ مەنىڭ باقىتىم، كىم ءۇشىن گۇلدەپ تۇرسىڭ؟" بۇل ءوزى بويى دەرەندەي، قايراتتى، قاشاندا سابىرلى قىز ەدى.
ميتيا سونكانىڭ ورنىنا، كەۋىپ قالعان المۇرتتىڭ قۋ بۇتاعىنا بارىپ وتىردى. سونكا وعان قادالىپ قارادى دا قىلىمسىعان كەيىپتە قىلجاقتاعان بولىپ:
— جاڭا تۇرعاننان ساۋسىز با؟ - دەپ سۇرادى. — شارۋادان قالىپ قويىپ جۇرمەڭىز!
ميتيانى ىشتەي ۇناتاتىن، جاقسى كورگەنىن جاسىرۋعا تىرىساتىن، ءبىراق ونىسى كورىنىپ قالا بەرەدى، ءوزىن-وزى ۇستاي الماي، اۋزىنا كەلگەنىن ايتا سالاتىنى بار، دەگەنمەن سونىڭ وزىنەن دە ءبىر گاپ ءبىلىنىپ قالادى، ميتيانىڭ قايتا-قايتا كەلە بەرەتىنى دە تەگىن ەمەستىگىن سەزەدى. ميتيا پاراشامەن ءجۇرىس قىلادى، ءتىپتى سولاي بولماعاننىڭ وزىندە كوڭىلى بار دەپ ويلايتىن، سونسوڭ دا ونى قىزعانىپ، كەيدە قيىلىپ سويلەسەدى دە، كەيدە وشپەندىلىكپەن قاۋىپ الاتىن ادەتى. ميتيا وسىدان دا ءبىر ءتۇرلى ءلاززات الاتىن ەدى. حات جوق، كۇتۋدەن دە كۇدەر ۇزگەندەي، قازىرگى ءومىرى دە ءومىر ەمەس، كۇن ساناپ سۇلدەرىن سۇيرەتۋمەن ءجۇر، ايتەۋىر ءبىر ءۇمىت، سول ۇمىتتەن دە قاجىپ بولدى، ازابى مەن ارمانىن ءبولىپ-جارىساتىن دا ەشكىم جوق، كاتيا تۋرالى، قىرىم ساپارى تۋرالى دا سىرىن ەش پەندەگە اشا المايدى، سونسوڭ دا سونكانىڭ بۇعان دەگەن ىنتىعى ەرەكشە قاناعات: قالاي دەگەنمەن دە انشەيىنگى اڭگىمەنىڭ ءوزى جانىن كۇيزەلتكەن مۇڭىن قوزعايتىنى راس. سونكانىڭ وزىنە عاشىق بولىپ جۇرگەنىنە دە كوڭىلى تولقيدى، دەمەك، جاقىن تارتقانى دا، مۇنىڭ قۇپيا ماحابباتىنىن مۇڭداسى ەمەس پە ەكەن، كەيدە ول سونكا بويىنان سەزىم باسەكەلەسىن تاپقانداي، ازداپ بولسا دا كاتيانىڭ ورنىن باساتىنداي كورىنەدى.
ەندى مىنە، ويدا جوقتا سونكا مۇنىڭ جان جاراسىن تىرناپ الدى: "بايقاڭىز، شارۋاڭىزدان قالىپ قويىپ جۇرمەڭىز!". ميتيا ماڭايىن شولىپ قارادى. قارسى الدىنداعى جاسىل شىرشالار كۇننىڭ اپتابىنان قارايىپ كەتكەن سەكىلدى، سونىڭ ۇشار باسىنداعى كوگىلدىر اسپاننىڭ كۇمبەزى ءموپ-مولدىر. جاڭا كوكتەگەن ۇيەڭكى مەن جوكەنىڭ جاس بۇتاقتارى كۇن كوزىنەن بۇكىل باقتى تۇتاس بۇركەپ، الاڭقاي مەن سوقپاققا، شالعىن بەتىنە شۇبار كولەڭكەسىن شاشىپ تاستاپتى: جۇپار ءيىستى اپتاپ شاتىردى ءار تۇستان تەسىپ تۇسكەن كۇن ساۋلەسى جالتىراعان فارفور سياقتى. ميتيا كۇلۋگە قۇلقى بولماسا دا جىميىپ سونكادان:
— مەنىڭ قاي ءبىر شارۋام قالىپ بارا جاتىر دەيسىڭ؟ - دەپ سۇراعان بولدى. — مەندە بىتىرە قوياتىن شارۋا دا جوق قوي.
— ءجا، انت-سۋ ءىشىپ اقتالماي-اق قويىڭىز، ونسىز دا سەنەمىن! - دەپ سونكا كوڭىلدى دە تىك جاۋاپ بەرىپ، ماحاببات حيكاياڭنىڭ جوقتىعىن بىلەمىن دەگەندەي ميتيانىڭ كوڭىلىن رازى قىلىپ تاستادى، كەنەت ايقايىن سالىپ، شىرشا اراسىنان ەپتەپ شىعىپ، ارتىنان كەلىپ شىت كويلەگىنىڭ ەتەگىن جالماي باستاعان قىزىل قاسقا بۇزاۋدى قۋالاي جونەلدى.
— ءوي، قاراسان كەلگىر! سەنى دە قۇداي ايداپ كەلدى مە!
— ساعان قۇدا تۇسكەنى راس پا؟ - دەپ سۇرادى ايتار ءسوزى تاۋسىلعان ميتيا اڭگىمەنى جالعاستىرعىسى كەلىپ. — جۇرتتىڭ ايتۋىنشا جىگىت جاس، وتباسى داۋلەتتى دەيدى، سەن اكەڭنىڭ ءتىلىن الماي، كونبەي قويىپسىڭ...
— داۋلەتى استا-توك، ءبىراق اقىلى جوق، ەرتەرەك ەسىنەن جاڭىلعان، — دەپ سونكا ماقتانىش سەزىممەن كوڭىلدى جاۋاپ بەردى. — مۇمكىن مەنىڭ كوڭىلىم باسقادا شىعار...
كوپ سويلسمەيتىن تۇيىق گلاشكا جۇمىسىن توقتاتپاستان باسىن شايقادى:
— وي، سۋايتىم-اي، دوننان دا ساپىراسىڭ، تەڭىزدەن دە ساپىراسىڭ! — دەدى كۇڭكىلدەپ. — اۋزىڭا كەلگەندى ايتا سالاسىڭ، ال سەلودا ول وسەك بوپ تارايدى...
— اۋزىڭا قۇم! - دەپ سونكا شاڭق ەتتى. — مەن قارعا ەمەسپىن، قاراپ تا قالعان ەمەسپىن!
— سوندا سەنىڭ كوڭىلىڭ كىمگە ءتۇستى ەكەن؟ — دەپ سۇرادى ميتيا.
— ءيا، ايتا قويارمىن! - دەدى سونكا. — اناۋ سىزدەردىڭ مالشى شالدارىڭا عاشىق بوپ قالدىم. كورسەم بولدى، تابانىما شەيىن كۇيىپ سالا بەرەدى. مەن دە سىزدەرگە ەلىكتەپ اتتىڭ كارىسىنە مىنەتىن بولعانمىن، — دەدى، دەريەۆنيادا كارى قىز اتانىپ كەتكەن جيىرماداعى پاراشانى مەگزەگەن بولىپ. سودان ءوزىنىڭ بارچۋككە عاشىق ەكەنىن سەزدىرگەندەي ەركىنسىپ جەرگە وتىرا كەتتى دە تالتايىپ اياعىن سوزىپ جىبەردى، قىسقا قونىشتى ەتىگى ەسكى، شۇلىعى جۇننەن توقىلعان ەكەن، ءسويتتى دە ەكى قولىن سىلق ەتكىزىپ ەكى جاعىنا تاستاي سالدى.
- ءۇھ، تۇك بىتىرمەي-اق شارشادىم-اۋ! — دەپ سىلقىلداپ كۇلدى. — ەتىگىم مەنىڭ ەسكى ەدى، — دەپ جوق جەردەن شىرىلداپ انگە باسسىن:
ەتىگىمدى ەسكى ەكەن دەپ قاراما،
شۇلىعىمدى جوقشىلىققا ساناما...
— ءجۇرىڭىز، كۇركەگە بارىپ دەمالالىق، مەن بارىنە دە كونەمىن! - دەپ تاعى دا شارقىلداپ كۇلدى.
وسى كۇلكى ميتيانىڭ دەلەبەسىن قوزدىردى. ەزۋى قۇلاعىنا جەتە ىرجيىپ قۋ بۇتاقتان سەكىرىپ ءتۇستى دە سونكانىڭ قاسىنا بارىپ باسىن ونىڭ تىزەسىنە قويىپ جاتا كەتتى. قىز يتەرىپ تاستاسا دا قايتادان جاستانىپ الدى، سول كەزدە سوڭعى كۇندەرى وقىعان ءبىر ولەڭ ەسىنە تۇسە كەتكەنى:
راۋشان گ ۇلى — ماحاباتتىڭ كيەسى،
كوز الدىمدا شەشەك اتتى، بىلەسىڭ.
شىقتاي ءمولدىر،
شىرىنداي ءتاتتى،
الەمگە سيماس،
اركىمگە قيماس
ماحاببات كەلدى — جانىمدى مەنىڭ بيلەسىن...
— تيىسپە ماعان! — دەپ شىنداپ قورىققان سونكا ايقاي سالىپ، ونىڭ باسىن بالتىرىنان الىپ تاستاۋعا تىرىستى. — ەگەر مەن باقىرسام ورمانداعى بۇكىل قاسقىر ۇليدى! مەنىڭ ساعان ساقتاعان تۇگىم جوق، ءبارى دە باياعىدا ورتەنىپ كۇيىپ كەتكەن!
ميتيا كوزىن جۇمىپ ءۇنسىز قالدى. المۇرت جاپىراقتارىنىڭ ساڭىلاۋىنان جامىراپ تۇسكەن كۇننىڭ بىجىرقاي ساۋلەسى ونىڭ بەتىن كۇيدىرە قىتىقتادى. سونكا ميتيانىڭ قاپ-قارا قايراتتى شاشىن "تۋرا اتتىڭ جالى" دەپ سەرپىپ تاستادى دا بەتىنە كارتۋزىن كيگىزە سالدى. ول قاراقۇسىمەن قىزدىڭ بالتىرىن سەزىپ جاتىر، دۇنيەدەگى ەن قيىن نارسە ايەلدىڭ بالتىرى عوي، ەپپەن عانا قۇرساعىنان سيپادى، تاناۋىنا كەۋدەشە مەن شىت كويلەكتىڭ ءيىسى كەلدى، وسىنىڭ ءوزى گۇلدەگەن باقپەن ۇلاسىپ كاتيانى ەسىنە سالدى؛ بىردە تۇكپىردەن، بىردە ىرگەدەن تاڭداي قاققان بۇلبۇلدىڭ ءۇنى، تۇلا بويىڭدى ماۋجىراتقان ارالاردىڭ تىنىمسىز گۋىلى، باس اينالدىرعان جۇپ-جۇمساق جىلى اۋا، ءتىپتى جامباسىڭداعى قاراپايىم قارا جەر دە جانىڭدى ماسايتىپ جالعاننان ادامعا دەگەن ەرەكشە ءبىر باقىتتى تالاپ ەتكەندەي. كەنەت شىرشا ىشىنەن الدە نە سىبدىردادى دا اياق استىنان مازاق قىلعانداي قارقىلداپ: "كۋ-كۋ، كۋ- كۋ! "دەپ ءتىلىن قايراعان ۇرەيلى قىرىلداق داۋسى تۇپ-تۋرا قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن ەستىلگەن، كاتياعا دەگەن ساعىنىش، ماڭگىلىك باقىتتى كوكسەگەن كوڭىلى شىدامىن تاۋىسىپ، ەكى-ۇش ۇمتىلىپ ورنىنان اتىپ تۇرىپ كەتە بەرگەندە سونكا وعان قاتتى تاڭعالدى.
كوكتەمنىڭ بۇكىل راحاتىن بىت-شىت قىپ ۇركىتكەن شىرشا ىشىندەگى جەكسۇرىن داۋىس ونىڭ كوكەيىندەگى قيالي ءۇمىتىن ءبىرجولا بۇزدى دا حات-حاباردان مۇلدەم كۇدەر ءۇزىپ، ماسكەۋدە ءبىر كەساپات بولعان شىعار، الدە بولاتىن شىعار، مەنىڭ بىتكەن جەرىم دە وسى بولار دەپ ويلادى.
XV
ۇيگە كىرىسىمەن ول زالداعى اينا الدىندا توقتاي كالدى. "راس ايتادى، كوزىم ۆيزانتيالىققا ۇقساماسا دا جىندىنىڭ جانارىنان اينىمايدى. مىناۋ قيقى-جيقى تىرتيعان ارىق دەنە، تۇكسيگەن يمەك قاس، قايراتتى ەدىرەيگەن قارا شاش سونكا ايتقانداي اتتىڭ جالى ەمەس پە؟".
ارت جاعىنان شاپىلدەگەن جالاڭاياقتىڭ دىبىسى ەستىلدى دە ول ۇيالىپ كەيىن بۇرىلعان.
— شىنىندا عاشىق بوپ قالعان ەكەنسىز، اينانىڭ الدىنان شىقپايسىز، — دەدى، قولىندا قايناعان ساماۋىر، بالكونعا ءوتىپ بارا جاتقان پاراش قالجىڭداعان بولىپ. - ءسىزدى اناڭىز ىزدەپ جاتقان، - دەپ ساماۋىردى شايعا ازىرلەگەن ۇستەلگە تارس ەتكىزىپ قويا سالدى دا ميتياعا تەسىلىپ تۇرىپ قارادى.
"ءبارى دە بىلەدى، ءبارى دە سەزىپ قويىپتى!" دەپ ويلاعان ميتيا ءسوز تاپپاي:
— ول قايدا ەكەن؟ - دەپ سۇراي سالدى.
— ءوزىنىڭ بولمەسىندە.
ءۇيدى اينالىپ باتىسقا قاراي اۋىسقان كۇن كوزى بالكوندى كوگىلدىر ساۋلەگە بولەگەن شىرشا مەن سامىرسىن بۇتاقتارىنىڭ اراسىنان سىعالاپ تۇر.اعاش تۇبىندەگى بۇتالاردىڭ ساباعى دا جازدىڭ جايماشۋاعىندا شىنى سەكىلدى جىلتىرايدى. ءار جەردەن شاشىراپ تۇسكەن ساۋلەدەن ۇستەل بەتىنە جاپقان اسجاۋلىققا گۇل شاشىپ تاستاعان دەرسىڭ. تاباقتاعى نان مەن ۆازاداعى ۆارەنەنىڭ ۇستىندە ارالار قاپتاپ ءجۇر. وسىنىڭ ءبارى دەريەۆنيا جازىنىڭ اسەمدىگىن ەسكە سالىپ، ۋايىمسىز تىنىش تىرشىلىكتىڭ راحاتىن سەزدىرەدى. مۇنىڭ جاعدايىن باسقالاردان جاقسى تۇسىنەتىن شەشەسىنىڭ كەلۋىن توسپاي، كوڭىلىندە ەشبىر قاياۋ جوق ەكەنىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن ميتيا دالىزگە شىقتى، ءوزىنىڭ، اناسىنىڭ بولمەسىنە وسى دالىزدەن كىرەتىن، انيا مەن كوستيانىڭ جاز بويى تۇراتىن بولمەلەرى دە وسىندا ەدى. ءدالىز الاكەۋىم، ولگا پەتروۆنانىڭ بولمەسى كوگىلدىر. وسى ۇيگە بىتكەن كونە جيھازدىڭ كوپتىگىنەن بولمە تارايىپ كەتكەن: شيفونەر، كومودتار، جالپاق كەرەۋەت، ولگا پەتروۆنا سونشالىقتى ءدىندار بولماسا دا ىلعي دا الدىندا شىراق جانىپ تۇراتىن بۇرىشتاعى قۇداي سۋرەتى. اشىق تەرەزەنىڭ ار جاعىندا، باس اللەياعا شىعاتىن گۇل الاڭى كۇتىمسىز قالعان ەكەن، سوزىلىپ تۇسكەن ءۇي كولەڭكەسى جارقىراعان كوكجاسىل باققا سۇعىنىپ تۇر. ارتىق ەتى جوق، قىرىقتار شاماسىنداعى زور دەنەلى ولگا پەتروۆنانى بۇل كورىنىس باياعىدان جالىقتىرسا كەرەك، تەرەزە الدىنداعى كرەسلودا سەلت ەتپەستەن توقىما توقىپ وتىر.
— ماما، سەن مەنى ىزدەدىڭ بە؟ — دەپ سۇرادى ميتيا تابالدىرىقتى اتتاي بەرە.
— ءجوق-ا، انشەيىن كورسەم دەگەنىم عوي، — دەدى ولگا پەتروۆنا ءىسىن توقتاتپاستان ادەتتەگىسىنەن دە سابىرلى كەيىپتە. — داستارحان باسىندا بولماسا باس قوسۋدان قالدىق قوي.
توعىزىنشى ناۋرىزدا، مەن سەنىڭ اناڭنان قورقامىن دەگەن كاتيانىڭ ءسوزى ەسىنە ءتۇستى دە ميتيا سونىڭ جۇمباق استارىنا ەندى عانا ءمان بەرگەندەي بولدى.
— مۇمكىن ماعان بىردەمە ايتقىڭ كەلگەن شىعار؟ — دەدى كۇمىلجىپ.
— ەرمەگى تاۋسىلىپ، سوڭعى كەزدە زەرىگىپ ءجۇر مە دەگەنىم دە، ودان باسقا مەن نە ايتۋشى ەدىم، — دەدى ولگا پەتروۆنا. — مىسالى، مەششەرسكييلەرگە بارىپ قايتارسىڭ... ءۇيى تولعان بويجەتكەندەر، - دەپ جىميىپ كۇلدى. — مەن بىلسەم، وتە جايدارى، قوناقجاي وتباسى ما دەپ قالدىم.
— ءبىر كۇنى ورايىن تاۋىپ بارىپ قايتارمىن، - دەي سالدى ميتيا سوعان كوڭىلى سوقپاسا دا. ءجۇر، بالكونعا بارىپ شاي ىشەلىك، بالكون راحات ەكەن... سول جەردە سويلەسەرمىز. - ءبىراق قاشاندا سابىرلى سۇڭعىلا شەشە قىسىر اڭگىمەگە قايتىپ ورالمايتىنىن ميتيا ءبىلدى.
بالكوندا ولار كۇن باتقانشا وتىردى. شەشەسى شايدان سوڭ دا توقىماسىن تاستاماي كورشىلەرى تۋرالى، شارۋا جايىن، انيا مەن كوستيانى اڭگىمە قىلدى، انيا تاعى دا تامىزعا دەيىن بوسامايتىن كورىندى. ميتيا اندا-ساندا جاۋاپ بەرگەن بولدى، ءبىراق سوناۋ ماسكەۋدەن كەتەر الدىنداعى سەكىلدى الدەبىر اۋىر ناۋقاستان تۇلا بويىن ءزىل باسقانداي ەسەڭگىرەپ وتىردى.
ال كەشقۇرىم ەكى ساعات بويى ءۇيدىڭ ءىشىن ارلى-بەرلى تۇك قويماي شارلاپ، زالدى، قوناق بولمەسىن، كىتاپحانانى، باققا شىعاتىن اشىق تەرەزەلى ءوزىنىڭ بولمەسىنە دەيىن اداقتاپ شىقتى. زال مەن قوناق بولمەسىنىڭ تەرەزەسىن كولەگەيلەگەن شىرشا مەن سامىرسىن ساڭىلاۋىنان كۇننىڭ قىزعىلت ساعىمى ويناپ، جالشىلار لاشىعىنان كەشكى اسقا جينالعان جۇمىسشىلاردىڭ سامبىرلاسقان داۋىستارى ەستىلەدى. بولمەلەر مەن كىتاپحانا تەرەزەلەرىنەن بەزەرگەن بوز اسپاننىڭ پۇشپاعى كورىنەدى، سونىڭ بەتىندە تىرس ەتپەي قاتىپ قالعان سيرەك جۇلدىزدار جىلتىرايدى؛ ۇيەڭكىنىڭ ىزديعان ۇشار بيىگى اسپاندى ءتۇرتىپ، گۇلدەگەن ب ا ق كوبىك قار جامىلعانداي اعاراڭ تارتىپتى. ءۇي ءىشى نە ويلار ەكەن دەگەندى قاپەرىنە دە الماي ميتيا ارلى-بەرلى ساندالدى دا قويدى. قاتتى تىستەنگەنى سونشالىق، ءبىر ۋاقىتتا شىقشىتى زىرقىلدادى.
XVI
سول كۇننەن باستاپ ول جازبەن كەلگەن جاڭا قۇبىلىستارعا نازار سالعاندى مۇلدەم قويدى. ارينە، سول وزگەرىستەردى ول كورىپ تە، سەزىپ تe ءجۇردى، ءبىراق ولار بۇرىنعىداي ەمەس، بۇل ءۇشىن قىزىعىن دا، شىجىعىن دا تاۋىسىپ العان، انشەيىن كوز الدايتىن كورىنىس قانا: دۇنيە گۇلدەنگەن سايىن، مۇنىڭ كوڭىلى جابىرقاي بەردى. كاتيا ءقازىر وعان ەلەس بوپ كەتكەن: ءتىپتى ويعا كەلمەيتىن تۇسىنىكسىز ەلەس، بۇل ءۇشىن ەندى كاتيانىڭ جوق ەكەنىن ءاربىر اتقان تاڭ دالەلدەي تۇسكەن سياقتى، كەزىندە تەك قانا مەندىك دەيتىن كاتياسى ءقازىر باسقا بىرەۋدىڭ قۇشاعىندا، ءتانىن دە، ماحابباتىن دا سوعان قۇربان ەتكەن، وسىدان كەيىن ميتياعا جارىق دۇنيەدەگى تىرشىلىكتىڭ تۇككە كەرەگى جوق سياقتى بولىپ كورىندى، تىرشىلىك جاڭارعان سايىن ونى الباستىداي قاسىرەت باستى.
ءتۇن بالاسىندا ول ۇيىقتاعاندى دا قويدى. ايلى ءتۇننىڭ عاجابىن ەشنارسەمەن تەڭەستىرۋگە دە بولماس. تىپ-تىنىش قالعىعان ب ا ق. قالعىعان باقتا تاڭداي قاعىپ ءبىر-بىرىن قايتالاماي مىڭ قۇبىلتىپ انمەن باسەكەگە تۇسكەن بۇلبۇلدار. ب ا ق ىرگەسىنەن كوتەرىلگەن موماقان ايدىڭ ءجۇزىن جۇپ-جۇمساق الا بۇلتتار سيپاپ ءوتىپ جاتىر. ميتيا تەرەزە پەردەسىن تۇسىرمەي جاتاتىن، ب ا ق تا، موماقان اي دا سول تەرەزەدەن ءۇڭىلىپ قارايدى دا تۇرادى. ول كوزىن اشقان سايىن اي بەتىنە ءۇڭىلىپ ىشتەي ىشقىنىپ: "كاتيا!" دەپ ايقاي سالاتىن، سول ىشقىنۋدان، سول ىشتەي ايقايدان ءوزى دە شوشىناتىن: راسىندا، كاتيانى ەسكە سالاتىنداي اي جۇزىندە نە بار ەدى؟ ءبىراق ءبىر عاجابى، ميتيا اي بەتىنەن كاتيانى كورگەندەي بولادى. ال كەيدە دىم دا كورە الماي قالادى: كاتيانى اڭساپ، ماسكەۋدەگى ەكەۋارا باستان كەشكەن كۇندەردى ەسىنە العاندا تۇلا بويى قالشىلداپ، قۇدايدان ەڭ بولماسا تۇسىمدە مىناۋ توسەكتە ەكەۋمىزدىڭ باسىمىزدى قوسا كور دەپ تىلەيتىن - ءبىراق جالبارىنىشى قۇدايدىڭ قۇلاعىنا جەتپەدى. بىردە، قىستا ەكەۋى ۇلكەن تەاترداعى سوبينوۆ پەن ءشالياپيننىڭ "فاۋست" سپەكتالىنە باردى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سول كۇنگى كەش وعان عالامات اسەر ەتتى: تومەندەگى قالىڭ جۇرتتان قاپىرىق تارتىپ، ءاتىر مۇڭكىگەن زالدىڭ ءتۇبى جوق سەكىلدى، ۇلدە مەن بۇلدەگە لىقا التىنمەن اپتاعان قىزىل بارقىتتى لوجالار، سولاردىڭ توبەسىنەن ءتونىپ جاقۇتتاي جارقىراعان الىپ ليۋسترالار، كاپەلمەيستردىڭ تاياقشاسىنىڭ سىلتەۋىمەن كەيدە داۋىلداي كۇركىرەپ، كەيدە سىزىلتا جان تەربەگەن ۋۆەرتيۋرا، "فۋلودا كايىرىمدى كورول ءومىر ءسۇرىپتى"...
سپەكتاكلدەن سوڭ سىقىرلاعان ايازدا كاتيانى كيسلوۆكاعا شىعارىپ سالىپ، سوندا ءتۇن ورتاسىنا دەيىن وتىرىپ قالعانى، سۇيىسۋدەن ماس بولىپ، كاتيانىڭ بۇرىمىن ءورىپ جۇرگەن جىبەك شاشپاۋىن الىپ كەتكەنى ەسىنەن كەتەر مە! ەندى مىنە، مامىر ايىنىڭ مازاسىز تۇنىندە جازۋ ۇستەلىنىڭ سۋىرماسىندا جاتقان سول شاشپاۋدى ەسىنە السا جۇيكەسى شىمىرلايدى.
ول كۇندىز ۇيىقتاپ، ودان سوڭ سالت اتپەن تەمىرجول بەكەتى ورنالاسقان سەلوداعى پوشتاعا بارىپ ءجۇردى. اشىق كۇندەر ۇزاققا سوزىلدى. اندا-ساندا جاڭبىر جاۋىپ، نوسەرلەتىپ، ناجاعايلاتىپ وتەدى دە ورمان-توعايدىڭ، ب ا ق پەن ەگىنجايدىڭ شىرقىن بۇزىپ، شارۋانى ابىگەرگە سالىپ، ارتىنان اپتابىمەن قۋىرىپ كۇن جارقىراپ شىعا كەلەدى. ب ا ق گۇلىن توگىپ تاستاعان، ەسەسىنە جاپىراعى كيىزدەي تۇتاسىپ كۇڭگىرت تارتتى. ورمان گۇلگە ورانىپ، شالعىن بويىن ۇزارتتى، بۇلبۇل مەن كوكەك تىنىمسىز سايراپ، كوكجاسىل جىنىستىڭ قىزىعىنا شاقىردى. جالاڭاش دالانىڭ جابۋى دا وزگەرگەن، كەشەگى تاقىر القاپتا بىتىك ەگىن جايقالىپ تۇر. ميتيا كۇنى بويى وسى ورمان مەن القاپتى كەزۋمەن ۋاقىتىن ءولتىردى.
كۇن سايىن بالكوندا تۇرىپ، بولماسا اۋلادا بوسقا ساندالىپ ستاروستا مەن جۇمىسكەردىڭ پوشتادان قايتۋىن كۇتۋدەن ۇيالدى. ونىڭ ۇستىنە بولار-بولماس شارۋامەن سەگىز شاقىرىم جەرگە بەكەر سابىلۋعا ستاروستانىڭ دا، جۇمىسكەردىڭ دە قۇلقى بولعان جوق. سونسوڭ دا ول پوشتاعا ءوزى بارىپ ءجۇردى. ءبىراق سوندا الىپ قايتاتىنى ورلوۆ گازەتىنىڭ ءبىر سانى، كەيدە انيا مەن كوستيانىڭ جالعىز- جارىم حاتى. ءوستىپ ءجۇرىپ شىدامى دا ءوزىنىڭ شەگىنە جەتتى. جول بويىنداعى ورمان مەن دالانىڭ اسەمدىگى مۇنىڭ پىسىن باسقانى سونشالىق، ول كوكىرەگىنە الدەبىر اششى قىجىلدىڭ باتقانىن سەزگەندەي بولدى.
بىردە ول پوشتادان قايتىپ كەلە جاتىپ قايىڭدى توعاي كومكەرگەن ەسكى پاركتىڭ ورتاسىنداعى يەن ۋسادبانى قاق جارىپ وتكەن. ۋسادبانىڭ نەگىزگى اللەياسىن مۇجىقتار باسىرە داڭعىل دەۋشى ەدى. ونىڭ ەكى قاپتالىن ءزاۋلىم قارا شىرشالار قاماپ تۇراتىن. تابانىن تايعاناق سارى ءبۇر باسقان ءدالىز سەكىلدى قاپاستاي قاراڭعى كەڭ سۇرلەۋ تۇكپىردەگى اتام زامانعى كونە ءبىر ۇيگە بارىپ تىرەلەتىن ەدى. ىرگەدەگى ورماننان قيالاپ تۇسكەن كۇننىڭ قىزعىلتىم جۇمساق ساۋلەسى شىرشالار ءدىڭىنىڭ ساڭىلاۋىن تەسىپ ءوتىپ، تابانداعى سارعىش توسەنىشتە التىنداي جالتىرايدى. توڭىرەك قۇلاققا ۇرعانداي تىنىشتىق، تەك پاركتىڭ ءار تۇسىنان سايراعان بۇلبۇلدار عانا ارتىڭنان قالمايدى، ءۇيدىڭ جان-جاعىنان يىنتىرەسكەن شىرشا مەن جاسمين بۇتاسىنىڭ ءيىسى ادامنىڭ ايىزىن قاندىرادى - وسىنىڭ وزىنەن ميتيا الدەكىمنىڭ بوتەن دە باياعىداعى ۇلان-عايىر باقىتىن سەزگەندەي بولدى دا كەنەت جاسمين اراسىنداعى ەسكى بالكوننان كاتيانى، ءوزىنىڭ جاس كەلىنشەگى رەتىندە كورگىسى كەلدى، سۇرلانعان بەت تەرىسى تىرىسىپ بارادى ەكەن، شىداي الماي بۇكىل پارككە جار سالىپ ايقايلاپ جىبەردى:
— ەگەر كەلەسى اپتادا حات بولماسا — ءوزىمدى ءوزىم اتىپ تاستايمىن!
XVII
كەلەسى كۇنى ول وتە كەش تۇردى. تۇسكى استان كەيىن بالكوندا وتىرعان، تىزەسىندە كىتاپ، وقىماسا دا سوعان تەلمىرىپ وتىرىپ ويلاعانى: "پوشتاعا بارسام با ەكەن، بارماسام با ەكەن؟".
قاپىرىق، اق كوبەلەكتەر قوس-قوستان ءبىرىن-بىرى قۋالاپ بۋسانعان شالعىن ۇستىندە، شىنى مونشاقتاي جىلتىراعان يت بۇلدىرگەندى شىر اينالىپ ءجۇر. سولاردان كوز الماي تاعى دا: "بارسام با ەكەن، الدە وسى ماسقارا سابىلىستى ءبىرجولا ۇزسەم بە ەكەن؟" دەپ وزىنەن ءوزى قايتالاپ سۇرادى.
قاقپادان سالت اتتى ستاروستا كورىندى دە بالكونعا قاراپ تۋراسىنان وسىلاي قاراي بۇرىلدى. جەتكەن بويدا تىزگىنىن تارتىپ:
— قايىرلى تاڭ! ءالى وقىپ وتىرسىز با؟ — دەدى.
جىميىپ جان-جاعىنا قارادى.
— ماماڭىز ۇيىقتاپ جاتىر ما؟ — دەپ سىبىرلاپ قانا سۇرادى.
— ۇيىقتاپ جاتقان بولار، — دەي سالدى ميتيا. — جايشا ما؟
ستاروستا ءبىراز ويلانىپ تۇردى دا:
— نە دەسەم ەكەن، كىتاپ دەگەن جاقسى عوي، ءبىراق سونىمەن كۇن ولتىرۋگە بولا ما، - دەدى بايسالدى سويلەپ. - موناحشا كۇن كەشۋ ءومىر مە؟ وسىندا قىز-كەلىنشەكتەر از با ەدى؟
ميتيا جاۋاپ بەرمەستەن كىتاپقا ءۇڭىلدى دە تۇقىرايىپ وتىرىپ:
— سەن قايدا باردىڭ؟ — دەپ سۇرادى.
— پوشتادا بولدىم، — دەدى ستاروستا. — ارينە، مىناۋ جالعىز گازەتتەن باسقا ەشقانداي حات جوق.
— ارينە دەگەنىڭ قالاي؟
— دەمەك، بىتىرە الماي ءالى جازىپ جاتقانى دا، - دەدى ءسوزىن قوستاماعانىنا رەنجىگەن ستاروستا كەكەسىندى تىك جاۋاپ قايىرىپ. — مىنەكيىڭىز، - دەپ گازەتتى ۇسىندى دا اتىن تەبىنىپ قاپ ءوز بەتىنە جۇرە بەردى.
"ءبىر وق جالىنسىن!" دەپ قانى قارايعان ميتيا كىتاپقا ءۇڭىلدى، ءبىراق دىم دا كورگەن جوق.
ارينە، بۇدان وتكەن تاعىلىقتىڭ بولمايتىنىن ميتيا تۇسىنبەي قالعان جوق: ءوزىن-وزى اتىپ، باس سۇيەگىنىڭ بىت-شىتىن شىعارىپ، جاس جۇرەكتىڭ ءلۇپىلىن ءبىرجولا توقتاتۋ، اپ-ساتتە وي مەن سەزىمدى جوق قىلىپ، ەندى عانا ەسىگىن اشقان عاجايىپ دۇنيەمەن قۇلاقكەستى، كورسوقىرلىقپەن قوشتاسۋ، جارىق دۇنيەگە ءىز تاستاماي كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ماڭگىلىككە جوق بولۋ؛ سول جارىق دۇنيەدە كاتيا بار ەمەس پە، مىناۋ جادىراپ كەلگەن جاز شە، اسپان استىنداعى كۇن مەن اقشا بۇلتتاردى، جىبەك جەلدى، جايقالعان ەگىندى، دەريەۆنيانى، قىز-كەلىنشەكتەردى، اناڭدى، انيا مەن كوستيانى، ۋسادبانى، تاماشا ولەڭىمەن تامساندىرعان ەسكى جۋرنالداردى ءقايتىپ قيارسىڭ؛ بۇل از دەسەڭ بەيمالىم ءبىر جاقتا سيەۆاستوپول مەن بايدار قاقپاسى قالعان جوق پا، شىرشا مەن شامشاتقا بولەنگەن تارعىل تاۋلار، قاڭسىق اتقان ايرانداي اپپاق تاس جولدار، ليۆاديا مەن الۋپكانىڭ گۇلدى باعى، قولامتاداي ىستىق، سارى التىنداي جالتىراعان جاعالاۋدىڭ سارى قۇمى شە، سارى قۇمعا اۋناعان كۇنقاقتى بالالار، قىز-كەلىنشەكتەردى قايتىپ قيارسىڭ، سولاردىڭ ىشىندە كاتيا وتىرسا شە - ۇستىندە اپپاق كويلەك، توبەسىندە اپپاق قولشاتىر، جاعانى سۇيگەن تەڭىز تولقىنىندا، كۇن ساۋلەسىنە شاعىلىسقان مالتا تاستاردىڭ ۇستىندە بەلگىسىز ءبىر باقىت قۇشاعىندا كۇلىمدەپ وتىرسا شە؟...
وسىنىڭ ءبارىن دە ول جاقسى بىلەدى، ءبىراق قىلار قايرانىڭ قايسى؟ مىناۋ ازاپقا سالىپ، ءتوزىمدى تاۋىسقان ادىرا قالعىر دۋالى تىرلىكتەن قالاي قۇتىلماق؟ ونى قاجىتقان دا وسى ەدى — قونباعان باقىت بايانسىز ءومىرىن جانىشتاپ، كوكسەگەن ارمانىنا جەتكىزبەي-اق كويدى.
كۇن سايىن ەرتەڭگىسىن ويانعاندا بىردەن ونىڭ كوزىنە تۇسەتىنى - جارقىراعان كۇن ساۋلەسى، بىردەن قۇلاعىنىڭ شالاتىنى - گۇل مەن بۇلبۇلعا تولى ب ا ق سىرتىنداعى دەريەۆنيا شىركەۋىنىڭ بالا كەزىنەن تانىس كۇڭگىرلەگەن ءۇنى؛ بالا كەزىنەن كوزى وتىعىپ قالعان قابىرعانىڭ سارى ءتۇسقاعازى دا سۇيكىمدى، ادەمى كورىنەتىن. ءبىراق ءدال سول ساتتە كاتيا تۋرالى ويعا شومسا-اق كوكىرەگى قارس ايىرىلعانداي بولادى: كاتيا! ەرتەڭگىلىك كۇن شاپاعىندا سونىڭ نۇرى، باقتىڭ تاپ-تازا اۋاسىندا سونىڭ پاكتىگى، قوڭىراۋدىڭ كوڭىلدى دە قۋانىشتى قوڭىر ءۇنى سونىڭ كورىكتى بەينەسىن سۋرەتتەگەندەي، كونەنىڭ كوزىندەي ەسكى ءتۇسقاعاز تۋىپ-وسكەن دەريەۆنيانىڭ وتكەنىن، وسى ۇيدە تۋىپ، وسى ۇيدە دۇنيەدەن وتكەن اتا-بابانىڭ تاعدىرىن، ءومىرىن ميتيا ەكەۋىڭ ءبولىپ- جاراتىن بولىڭدار دەپ تۇرادى. ميتيا كورپەسىن لاقتىرىپ تاستاپ، كويلەگىنىڭ ءوڭىرىن تۇيمەلەمەستەن شالا ۇيقى قالپىندا جازۋ ۇستەلىنە ۇمتىلادى، سۋىرمانى اشىپ، كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ جۇرگەن فوتوسۋرەتتى قولىنا الادى، قىرارعا قىزىلى جوق ارىق جىگىت سيراعى سيديىپ، تاس بوپ قاتقان كۇيى سوعان قادالىپ كەپ تۇرعانى.ءسال قۋشىقتاۋ ماڭدايى مەن كەربەزدەۋ كەلگەن بەت ءجۇزى بولماسا، وزىنە تارتىپ تۇراتىن جانارى مەن كورىكتى اجارىندا ايەلگە ءتان سۇلۋلىقتىڭ، پاكتىك پەن جىلىلىقتىڭ ءبارى بار. سونىمەن بىرگە، جايناعان سول جاناردا اشىلمايتىن، شاشىلمايتىن جۇمباق جاتقانداي، جانىڭداي جاقىن، ءارى الىس، مۇمكىن ءقازىر مۇلدەم جات بولىپ كەتكەن، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىققا جەتەلەپ، ەندى ەكىجۇزدىلىكپەن الداپ كەتكەن جاننىڭ قىلىعىنا قينالماي كور؟
سول ءبىر كەشتە، شاحوۆتىڭ يەن ۋسادباسى ارقىلى شىرشالى توعايمەن پوشتادان قايتىپ كەلە جاتىپ ويلانباستان ءوزىنىڭ جان كۇيزەلىسىن ايقايمەن اقتارىپ سالعان ەدى. پوشتا تەرەزەسىنىڭ الدىندا ات ۇستىندە وتىرىپ پوشتاشىنىن ءبىر توبە گازەت پەن حاتتاردى بوسقا اقتارىپ جاتقانىن باقىلاپ تۇرعان، كەنەت تۋ سىرتىنان بەكەتكە كەلىپ توقتاعان پويىزدىڭ سالدىرىن ەستىدى، سول شۋىل، پاروۆوز ءتۇتىنىنىڭ ءيىسى دەنەسىن ءدۇر سىلكىنتىپ، كۋرسك ۆوكزالىن، ماسكەۋدەگى باقىتتى كۇندەرىن ەسىنە سالدى. پوشتادان قايتار جولدا، سەلودان وتكەن سايىن الدىنان ورتا بويلى قىز كورسە، سونىڭ ءجۇرىسى مەن مىقىن بۇلتىلىنان كاتياعا ۇقساس ءبىر نارسە تابا قويادى دا قارادان قاراپ ەسى كەتەدى. دالادا الدەكىمنىڭ ترويكاسى جولىقتى، زاۋلاپ كەلە جاتقان تارانتاستان ەكى شلياپا كورگەن، سونىڭ ءبىرى قىزدىكى ەكەنىن تانىعاندا "كاتيا!" دەپ ايقايلاپ جىبەرە جازدادى. دالادان اق گۇل كورسە كوزىنە اق قولقاپ ەلەستەيدى، ميزامنىڭ تورىن ونىڭ بەت پەردەسىنە ۇقساتادى... وتكەندە، كۇن بايىپ بارا جاتقان كەزدە شاحوۆتىڭ ۋسادباسىنا كىرە بەرىپ شىرشا مەن ءجاسميننىڭ بۇرقىراعان يىسىنەن جادىراعان جازدى سەزىنىپ، وسىناۋ كونە قونىستان الدەكىمنىڭ كول-كوسىر باي تىرلىگىن كورگەندەي بولعان، باتار كۇننىڭ قىزىل جالقىن ساۋلەسىن، بۇلىڭعىر اللەيانىڭ تۇكپىرىندەگى ەسكى ءۇيدى، كەشكى الاكەۋىمدى قىزىقتاپ كەلە جاتىپ بالكوننان سىلاڭ قاعىپ ءتۇسىپ بارا جاتقان كاتيانىڭ ەلەسىن ءدال مىنا قىزىل جالقىن ساۋلە، بۇلىڭعىر اللەيا، اناۋ ەسكى ءۇي سەكىلدى ءتىرى كاتيانىڭ ءوزى مە دەپ قالعان. وعان ومىردەگى ءتىرى كاتيانىڭ الىستاپ، وشە باستاعانى قاشان، كۇن وتكەن سايىن قۇبىلىپ، وزگەرىپ كەتكەنى سونشالىق، بۇل كەشتە ونىڭ بەينەسىن سول ءبىر تال تۇستەگى كوكەك داۋىسىمەن كەلگەن ەلەسىندەي كوكەيىندە دە ۇستاپ قالا المادى.
XIX
ول پوشتاعا بارۋدى دا قويدى، سونىڭ وزىنە دە قانشاما شىدام، قايسارلىق قاجەت بولدى دەسەڭشى. ءوزى دە حات جازۋدى قويدى. ويتكەنى بار امالى تاۋسىلعان، ءبارىن دە جازعان: جەر بەتىندە ءتىرى جانعا بىتپەگەن ءوزىنىڭ عاشىقتىعىن، ودان دا سونى تىلەپ، تىم قۇرىسا "دوس" بولالىق دەپ جالبارىنعان، وزىنە دەگەن ونىڭ جاناشىرلىعىن وياتۋ ءۇشىن، ءسال دە بولسا نازارىن اۋدارماق بولىپ، مەن سىرقاتتانىپ قالدىم، وسى حاتتى توسەكتە جاتىپ جازدىم دەپ وتىرىكتى دە سوققان، ءتىپتى ونى قورقىتۋ ءۇشىن، ماعان ءبىر-اق جول قالدى — سەنى جانە وزىنەن كورى "باقىتتى باسەكەلەستەرىن" ازاپتان قۇتقارۋ ءۇشىن ەندىگى جەردە جەر باسىپ جۇرمەسپىن دەگەن ويىن دا ەپتەپ جەتكىزگەن. حات جازۋدى دوعارىپ، جاۋاپتان دا كۇدەر ۇزگەن سوڭ ول ەندى ەشكىمنەن ەشنارسە كۇتپەۋگە ءوزىن كۇشتەپ كوندىردى دە كاتيانى ويلاماي، ودان قۇتىلۋعا تىرىسىپ تاعى دا قولىنا تۇسكەن كىتاپتاردى وقي باستادى، ستاروستاعا ەرىپ شارۋا قامىمەن كورشى سەلولارعا باردى، ىشتەي: "باسقا نە سالسا دا كورىپ الدىم!" دەگەنگە قاتتى بەكىنگەن.
ءبىر كۇنى ستاروستا ەكەۋى كورشى حۋتورعا سوعىپ قايتقان، مىنگەندەرى قوساياق تراشپەنكە ەدى، ستاروستا بوجى ۇستاپ الدا وتىر دا ميتيا ارتتا، ويلى-شۇڭقىردا سەكەكتەپ بىردە ارباكەشتىڭ قىپ-قىزىل جەلكەسىنەن، بىردە سەكىرىپ شورشىعان جازىقتان كوز المايدى، ەكى قولىمەن كوپشىكتەن تاس قىلىپ ۇستاپ العان. ۇيگە جاقىنداي بەرگەندە ستاروستا بوجىسىن تارتىپ اياڭعا باستى دا تەمەكى وراپ، كيسەتتىڭ اۋزىنا ءۇڭىلىپ وتىرىپ جىميا كۇڭك ەتتى:
— بارچۋك، انادا عوي، ءسىز ماعان رەنجىپ قالدىڭىز، سونىڭىز بەكەر بولدى. مەن سىزگە وتىرىك كولگىرسىگەن جوق ەدىم. كىتاپ دەگەن جاقسى عوي، قىزىق ءۇشىن وتىرىستا وقىپ بەرۋگە دە بولادى، ءبىراق ول قايدا قاشادى، قاشاندا قولداعى نارسە ەمەس پە.
ميتيا بۇرق ەتە جازداپ، ءوزى دە بايقاماي جىميىپ وتىرىپ ءماي- موڭكەگە كوشتى:
— كوزگە تۇسەر ەشكىم بولماي ءجۇر-داعى...
— كوزگە تۇسپەگەنى قالاي؟ — دەپ ستاروستا تاڭعالدى. — قاپتاپ جۇرگەن قىزدار شە؟..
— قىز دەگەن قۇر قىزىقتىرادى، — دەدى ميتيا ستاروستانىڭ كوڭىلىن تاپقىسى كەلىپ. — قىزدارعا سەنىم جوق.
— قىزدار انشەيىن قىلىمسىمايدى، — دەدى ستاروستا سەنىمدى تۇردە. — تەك ولاردىڭ ءتىلىن تابۋ كەرەك. ساراڭ بولماڭىز. قۇرعاق قاسىق اۋىز جىرتادى.
— ساراڭدىق مەنىڭ سانامدا دا جوق، تەك شاشىلۋعا تۇرار ءجونى بولسا، — دەپ سالدى ميتيا ۇيات دەگەندى جاۋىپ قويىپ.
— الاقانىڭىز اشىق بولسا، ءبارى دە ورنىنا كەلەدى، — دەدى ستاروستا تەمەكىسىن ءشۇيىرىپ وتىرىپ، داۋىسىندا ەپتەپ رەنىش تە بار ەدى. — ماعان اقشاڭىزدىڭ دا، سىي-سىياپاتىڭىزدىڭ دا قاجەتى جوق، مەن تەك سىزگە ەرمەك تاۋىپ بەرسەم دەپ ەدىم. قارايمىن، قارايمىن دا زەرىگىپ وتىرعانىڭىزدى كورەمىن. جوق، مۇنى جاي قالدىرۋعا بولماس دەپ ويلادىم. مەن ءوز قوجايىندارىمدى ەلەۋسىز تاستاعان ەمەسپىن. مەنىڭ سىزدەرمەن تۇرعانىما ەكى جىل بولدى، نە سىزدەن، نە اناڭىزدان جامان ءسوز ەستىپ كورگەن ەمەسپىن. باسقالار، مىسالى، بايدىڭ يتىمەن بىردەي. توق بولسا - جاقسى، اش بولسا - يتتەن جامان. مەن ونداي ەمەسپىن. ماعان بارىنەن دە مال قىمبات. مەن جىگىتتەرگە ىلعي دا ايتا بەرەم: ماعان ىقىلاسىڭدى بىلدىرمەي-اق قوي، تەك مال توق بولسىن دەپ.
ميتيا ستاروستانى ءىشىپ العان با دەپ ويلاپ ەدى، كەنەت ول وكپە-ساقپانى جيىپ تاستاپ ميتياعا يىعىنان اسا قارادى دا:
— مىسالى اناۋ الەنكا كىمنەن كەم؟ — دەپ قادالدى. — تىعىنشىقتاي جاس كەلىنشەك، كۇيەۋى شاحتادا... تەك ونى بولىمسىز بىردەمەمەن الداي سالۋ كەرەك. شىنىن ايتسام، شىعىنىڭىز بەس-اق سوم. بip سوم سىيىنا، ەكى سوم — قولىنا. سوسىن ماعان دا تەمەكىگە ەپتەگەن تيىن-تەبەن...
— ماسەلە تيىن-تەبەنگە تىرەلىپ تۇرعان جوق قوي، — دەدى ميتيا تاعى دا ەركىنەن تىس. — تەك سەنىڭ ايتىپ تۇرعانىڭ قاي الەنكا؟
— قايسى بولۋشى ەدى، ورمانشىنىڭ كەلىنى، — دەدى ستاروستا. — ءسىز ونى بىلسەڭىز كەرەك ەدى عوي. جاڭا ورمانشىنىڭ كەلىنى. وتكەن جەكسەنبىدە شىركەۋدە كورگەن جوق پا ەدىڭىز... ءبىزدىڭ مىرزاعا قاتىپ كەتكەن ۇرعاشى ەكەن دەپ مەن سوندا-اق ويلاپ ەدىم. بايعا تيگەنىنە ەكى-اق جىل، دەنى تازا...
— مەيلى، نەسى بار، — دەدى ميتيا مىرس ەتىپ. — قالعانىن ءوزىڭ رەتتە.
— وندا مەن كىرىسەمىن، — دەدى ستاروستا بوجىعا جارماسىپ. — كەشىكپەي ونى قولعا الارمىن. ءوزىڭىز دە قاراپ جاتپاڭىز. ەرتەڭ ول ءبىزدىڭ قىزدارمەن ب ا ق ىشىندە جۇمىس ىستەيدى، سول كەزدە كەلە قالىڭىز... كىتاپ ەشقايدا قاشپاس، ماسكەۋدە دە وقىپ الاسىز عوي...
ستاروستا بوجىنى قاعىپ قالدى دا تراشپەنكە تاعى دا سەكەكتەپ جونەلدى. ميتيا جانارىن ستاروستانىڭ قىپ-قىزىل جەلكەسىنەن الىپ قاشىپ الىسقا، ۋسادبا باعىنىڭ توبەسىنەن، وزەنگە بارىپ قۇلايتىن دەريەۆنيانىڭ بوز تالدارىنىڭ ساڭىلاۋىنان قيىرعا كوز تىكتى. كۇتپەگەن تاعىلىقتىڭ نىشانى جەركەنىش شاقىرعانىمەن ارتىنشا تۇلا بويى شىمىرلاپ، الدەبىر ءلاززاتتان بالقىپ سالا بەردى. باقتىڭ ارعى بەتىنەن شوشايىپ تۇرعان مۇنارانىڭ ءبىزى ادەتتەگىدەي ەمەس بۇگىن باتار كۇننىڭ شاپاعىنا ەرەكشە شاعىلىسىپ تۇرعانداي كورىندى.
XX
ارىقتىعىنا بولا قىزدار ميتياعا تازى دەپ ات قويعان ەدى، باقىرايعان قارا كوز، قارتايسا دا بۇيرا تۇبىتتەن باسقا بەت-اۋزىنا قىل-قىبىر بىتپەيتىن ادامداردىڭ توبىنا جاتاتىن ميتيا ستاروستامەن بولعان اڭگىمەدەن سوڭ ەرتەڭگىسىن تاڭ اتپاي تۇرىپ قىرىندى، سارى جىبەك كويلەگىن كيىپ ەدى، اجارىن اشىپ، دەنەسىنە قونا كەتكەنى.
ساعات ون ءبىردىڭ شاماسىندا باياۋ باسىپ باققا بەتتەدى، ادەيى، جورتا بولسا دا جۇمىستىڭ جوقتىعىنان زەرىككەن ادامنىڭ ەرىككەن ءجۇرىسىن تانىتۋعا تىرىستى.
تەرىسكەيدەگى باسپالداقتان شىققان، كارەتا سارايى مەن مال قوراسىنىڭ شاتىرى، ب ا ق شەتىنەن ءبىزديىپ تۇراتىن مۇنارانىڭ ۇشارى كوكجيەكتىڭ مۇنارتىنا سۇعىنىپ كەتكەن ەكەن. جالپى اسپان تۇتاسىمەن بۇلىڭعىر، اۋا تىمىرسىق، جالشىلار ءۇيىنىڭ كەرنەيىنەن ءتۇتىن بىقسيدى. ميتيا ءۇيدى اينالىپ جوكەلى اللەياعا بۇرىلعان، ەكى كوزى اسپاندا. ب ا ق ىرگەسىنەن كوتەرىلگەن جالبىر بۇلتتان اڭىزعاق ەسىپ تۇر. قۇس اتاۋلى تىم-تىرىس، بۇلبۇلداردا دا ءۇن جوق. تەك تىنىشسىز ارالار عانا اۋانى شيمايلاپ ءجۇر.
قىزدار سول شىرشالى قۋىستىڭ ماڭىندا مال تاپتاپ تاستاعان شىرىندىدەن ءۇيىندى جاساپ جاتىر ەكەن، ارا-تۇرا مال قورادان جۇمىسشىلار جەتكىزگەن جاساڭ قيدى توپىراققا اۋناتىپ-اۋناتىپ ءۇيىندىنىڭ ۇستىنە شاپاتتاپ قويادى، اللەيا شاشىلعان قي جەنتەكتەرىنە ىبىرسىپ جاتىر. قىزداردىڭ سانى التاۋ. سونكا مۇندا جوق - اقىرى وعان دا قۇدا ءتۇسىپتى دەسەدى، تەگى تويعا بار-جوعىن ازىرلەپ جاتسا كەرەك. تاعى دا بىرنەشە شوپجەلكە قىزدار ءجۇر، ىشىندە تولعان ۇرشىقتاي جۇپ-جۋان انيۋتكا، گلاشا دا وسىندا، بۇل شىركىن بۇرىنعىدان دا قازىمىرلانىپ، قاباعى ءتۇسىپ كەتكەن سەكىلدى، سودان سوڭ - الەنكا. ميتيا ونى اعاش اراسىنان بىردەن كورىپ، بۇرىن كەزدەسپەسە دە جازباي تانىدى، ءبىر عاجابى، الدە سولاي ەلەستەدى مە، ايتەۋىر كاتيامەن ءبىر ۇقساستىعى كوزىنە وتتاي باسىلدى. تاڭعالعانى سونشا، ساسقانىنان قالت تۇرىپ قالدى. سالدەن سوڭ ودان كوز الماستان تۋرا سوعان تارتتى.
بۇل دا ورتا بويلى ەكەن، تىم شيراق. بىلعانىشتى جۇمىسقا كەلگەنىنە قاراماستان ۇستىنە كيگەنى ادەمى شىت جەيدە، بەلىنە بۋعانى قارا جىلتىر بەلدىك، يۋبكاسى دا جاڭا، باسىندا قىزعىلت جىبەك ورامال، قىزىل شۇلىق، اياعىنداعى ايەلگە جاراستى، بالاعا تاڭسىق جۇپ-جۇمساق ماسىدەن دە كاتياعا ءتان ءبىر نارسەنى تاپقانداي بولدى. باسى دا ۇلكەن ەمەس، جانىپ تۇرعان قاراقات كوزى كاتيانىڭ كوزىنەن اينىسا قانە. باسقا جۇرتتان ءوزىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن تانىتقانداي ميتيا كەلگەندە ول ءۇيىندىنىڭ ۇستىندە وڭ اياعىن ايىرعا تىرەپ، ستاروستامەن سويلەسىپ بوس تۇرعان. ستاروستا تەمەكىسىن سوراپتاپ، استارى جىرتىق پەنجاعىن توسەنىپ الما اعاشىنىڭ تۇبىندە جانتايىپ جاتىر ەكەن. ميتيا كەلگەندە شوپكە ىعىسىپ، سىپايى عانا پەنجاعىنىڭ وڭىرىنەن ورىن بەردى.
— وتىرىڭىز، ميتريي پالىچ، شىلىم شەگىڭىز، — دەدى كادىمگى دوس-جارانداي ءوزىمسىنىپ.
ميتيا قاباعىنىڭ استىنان الەنكانى جاي عانا شولىپ شىقتى، قىزعىلت ورامالى اجارىن ادەمى اشىپ تۇر ەكەن، سوسىن وتىرا قالىپ تۇقىرايىپ تەمەكى تۇتاتتى. الەنكا ونى بايقاماعان بولىپ تاعزىم دا ەتكەن جوق. ستاروستا وعان ءبىر نارسە ايتىپ جاتتى، ءبىراق اڭگى-مەنىڭ باسىن ەستىمەگەن ميشا ەشنارسە تۇسىنە المادى. الەنكا كۇلگەن بولدى، ءبىراق سول كۇلكىدەن اقىلى دا، جۇرەگى دە تىس قالعان سەكىلدى. ستاروستا ءاp ءسوزىن مازاقي كۇلكىگە مايلاپ، بادىكتىكپەن الدە نەنى مەگزەپ وتىردى. كەلىنشەك تە جاۋاپقا قينالىپ جاتپادى، كۇلكى ارالاستىرعان بولىپ ونىڭ الدەكىمگە تىم وڭمەمدەپ جابىسىپ اقىماق بولعانىن، ءارى قاتىنىنان قورقىپ ءلاززاتتان قۇر قالعانىن بەتىنە باستى.
— ءجا، سەنى قارا تىشقاق تا جەڭبەس! — دەپ ستاروستا قۇددى بوس اۋرەدەن زەرىككەندەي داۋدى كىلت توقتاتتى. — سەن وناندا ءبىزدىڭ قاسىمىزعا كەل. مىرزانىڭ ساعان ايتار بىرەر ءسوزى بار كورىنەدى.
الەنكا جانارىن ايدالاعا اۋدارىپ، سامايىنداعى شيىر-شىقتالعان شاشىن قۇلاعىنا اپارىپ قىستىردى دا تىرپ ەتپەي وتىرىپ الدى.
— كەل دەدىم عوي، ەسالاڭ! - دەدى ستاروستا.
از-كەم ويلانىپ قالعان الەنكا ءۇيىندىنىڭ ۇستىنەن سەكىرىپ ءتۇستى دە پەنجاقتا جامباستاپ جاتقان ميتيانىڭ قارسىسىنا، ەكى قادام جەرگە جۇرەلەپ وتىرا سالىپ وعان باقىرايعان قاراقات كوزىن قاداپ تۇرىپ جىميىپ كۇلدى. كۇلىپ وتىرىپ:
— بارچۋك، ءسىزدى ۇرعاشى اتاۋلىعا جولامايدى دەگەنى راس پا؟ — دەپ سۇرادى. — كادىمگى دياچوك سەكىلدى دەسەدى عوي؟
— سەن ونى قايدان بىلەسىڭ؟ — دەپ ستاروستا قارسى سۇراق قويدى.
— بىلەم عوي، — دەدى الەنكا. — ەستىگەم. بۇلار بىزگە جولامايدى. ماسكەۋدە اشىناسى تولىپ جاتىر عوي، - دەپ كوزىن ويناقتاتتى.
— مۇندا ۇنايتىن ەشكىم جوق، سونسوڭ دا جولامايدى، — دەدى ستاروستا. — بۇلاردىڭ قاي بابىن سەن جاتتاپ ەدىڭ!
— جوعى قالاي؟ — دەپ الەنكا تاعى كۇلدى. — قاپتاعان قاتىن مەن قىزدار! انە، اناۋ انيۋتكا كىمنەن كەم؟ انيۋتكا، بەرى كەلشى، شارۋا بار، - دەپ داۋىستاپ شاقىردى.
انيۋتكا، كەڭ جاۋىرىندى، قىسقا قولدى بىلقىلداعان كەلىنشەك بەرى بۇرىلعان، بەت-جۇزى جۇپ-جۇمساق، كۇلكىسى سۇيكىمدى ەكەن، بىردەمە دەپ كۇڭك ەتتى دە جۇمىسىن جالعاستىرا بەردى.
— مەن ساعان كەل دەدىم عوي! — دەپ الەنكا تاعى دا ايقاي سالدى.
— ماعان وندا نە بار، مەن ونداي كاسىپكە ماشىقتانباعان جانمىن، — دەپ انيۋتا كۇلە جاۋاپ قاتتى.
— بىزگە انيۋتكا قاجەت ەمەس، دەنى تازا، تەكتى بىرەۋ كەرەك، — دەدى ستاروستا نىعىزدانىپ. — كىم قاجەت، ونى ءوزىمىز بىلەمىز! — دەپ الەنكاعا ءسۇزىلىپ قارادى. كەلىنشەك قىسىلعاننان قىزارىپ كەتتى.
جو-جوق! — دەپ كەلىنشەك قىسىلعانىن كۇلكىمەن جاسىرعىسى كەلدى. — اشوتكادان ارتىق ەشكىمدى تاپپايسىزدار. ول بولماسا ناستەنكا بار، ول دا تازا، امبە قالادا تۇرعان.
— ءجا، اۋزىڭدى جاپ! — دەپ ستاروستا اياق استىنان دۇڭك ەتتى. — شارۋاڭدى ءبىل، وسى كوكىگەنىڭ دە جەتەر. ونسىز دا قوجايىن-حانۋم، جۇمىسشىلارىڭ بوسقا ءجۇر دەپ ماعان ۇرسىپ جاتىر.
الەنكا جەپ-جەڭىل اتىپ تۇرىپ تاعى دا ايىرىن قولىنا الدى. ءبىراق ءدال وسى كەزدە اربادان سوڭعى قيدى توڭكەرىپ جاتقان جۇمىسشى: "اسقا بارىڭدار!" دەپ ايقاي سالدى دا بوجىسىن قاعىپ جىبەرىپ اللەيامەن بوس جاشىگىن سالدىرلاتا جونەلدى.
— اسقا جۇرىڭدەر، اسقا! — دەپ شۋلاسقان قىزدار ايىر-كۇرەكتەرىن تاستاي بەرىپ، ۇيىندىدەن سەكىرە جالاڭاش بالتىرلارى جالتىلداپ شىرشا تۇبىندەگى تۇيىنشەكتەرىنە جۇگىرىستى.
ستاروستا ميتياعا بۇرىلىپ كوزىن قىستى دا ءىسىمىز وڭىنان تۇراتىن بولدى دەگەندەي ورنىنان كوتەرىلىپ:
— مەيلى، اس ادامنىڭ ارقاۋى، — دەپ ءوزىنىڭ باستىق ەكەنىن تانىتتى.
شىرشا كولەڭكەسىندەگى الا-قۇلا كيىنگەن قىزدار كوگالعا قالاي بولسا سولاي وتىرا سالىپ تۇيىنشەكتەرىن شەشە باستادى، اياقتارىن سوزىپ جىبەرىپ، ەتەكتەرىنە سالعان قاتىرمالارىن جەۋگە كىرىستى دە ءبىرى بوتەلكەدەگى سۇتىمەن، ءبىرى كۆاسىمەن شايناماسىن جىلجىتىپ وتىر، بىر-بىرىمەن اۋىز جاپپاي سويلەسىپ، قارقىلداپ كۇلىسىپ، ارا-تۇرا ميتياعا كوز تاستاپ، سىناي قاراسىپ قويادى. الەنكا ەڭكەيىپ انيۋتانىڭ قۇلاعىنا بىردەمە دەپ سىبىرلاعان. انيۋتا سىلقىلداپ كۇلدى دە ونى بار كۇشىمەن يتەرىپ جىبەرگەندە ول ءوز كۇلكىسىنە شاشالىپ انيۋتانىڭ تىزەسىنە ەتپەتتەپ جاتا كەتتى، انيۋتا جورتا شامدانعان بولىپ بۇكىل باقتى جاڭعىرتىپ ايقاي سالدى:
— ەسالاڭ! نەڭە جەتىسىپ كۇلەسىڭ؟ اكەتىپ بارا جاتقان نەتكەن قۋانىش؟
— دميتريي پالىچ، كەتەلىك، پالەدەن اۋلاق! — دەدى ستاروستا. — مىنالاردى الباستى باسقان شىعار!
XXI
كەلەسى كۇنى باقتا جۇمىس بولعان جوق، جەكسەنبى، مەيرام ەدى.
تۇنىمەن جاڭبىر جاۋدى، شاتىر تولاسسىز ساتىرلاپ، اسپاننىڭ جارقىلىنان ب ا ق سان قۇبىلدى. ءبىراق تاڭ اتا اۋا رايى قالپىنا ءتۇسىپ، كۇن كوزى جايناپ شىعا كەلدى، ميتيا قوڭىراۋدىڭ داڭعىرلاعان ۇنىنەن ويانىپ ەدى. اسىقپاي جۋىندى، كيىنىپ، ءبىر ستاقان شاي ءىشتى دە شىركەۋگە جينالدى. "ماماڭىز الدەقاشان كەتىپ قالعان، — دەپ پاراشا ەپتەپ ەسكەرتۋ جاسادى. - ءسىز ءوزى تاتار سەكىلدىسىز...
شىركەۋگە قاقپادان شىعا سالىپ جايىلىم ارقىلى بارۋعا دا بولاتىن ەدى، ايتپەسە ب ا ق پەن قويما اراسىندا تۋرا اپاراتىن سۇرلەۋ دە بار. ميتيا سوڭعىسىن تاڭدادى.
دۇنيە جازدىڭ جايماشۋاعىنا مالىنىپ تۇر. ميتيا جازىق دالانى شۋاققا بولەپ، قويمانىڭ شاتىرىنان تايعاناپ تۇسكەن شاقار كۇننىڭ كوزىنە قارسى ءجۇردى. وسى ءبىر تاڭعى شاپاق، دەريەۆنيانىڭ تىپ-تىنىش تاڭى، جۋىنىپ، تارانىپ العان سوڭ بويى سەرگەك تارتقان ميشاعا تاماشا اسەر ەتتى دە قايداعى-جايداعى شىم-شىتىرىق ويمەن ارپالىسىپ تۇنىمەن ۇيىقتاماعان جىگىتتىڭ كوڭىلىن الدەبىر جاقسىلىققا، جارىق ۇمىتكە جەتەلەگەندەي بولدى. قوڭىراۋلار كۇڭگىرلەپ شاقىرىپ جاتىر، كۇن كوزىنە بالقىعان جابىق قىرماننىڭ شاتىرىنان ىستىق لەپ شالقيدى، ايدارى ەدىرەيگەن توقىلداق جوكەنىڭ بۇجىر دىڭىنە جارماسىپ سونىڭ كوك-جاسىل ۇشار باسىنا تىرمىسىپ بارادى، سارالا بارقىت تارعىل ارالار گۇل شوقتارىنا تاناۋلارىن تىعىپ، قۇس بىتكەن انگە باسىپ باقتى باسىنا كوتەرۋدە... ءبارى دە باياعى بالا كەزدەرىن، بوزبالا شاعىن، باياعى ۋايىم-قايعىسىز كۇندەرىن ەسىنە سالىپ، قايىرىمدى جاراتقان جارىلقاسا كاتياسىز-اق ءومىر كەشەتىن شىعارمىن دەگەن سەنىم پايدا بولدى.
"راس-اۋ، مەن مەششەرسكييلەرگە نەگە بارىپ قايتپايمىن" دەپ ويلادى.
كەنەت ول باسىن كوتەرىپ، قاقپا الدىنان قيىستاپ ءوتىپ بارا جاتقان الەنكانى كوردى. باسىندا كەشەگى قىزعىلت جىبەك ورامال، قوسەتەك كوگىلدىر ءساندى كويلەك، اياعىندا تاقالى جاڭا باشپاق. مۇنى بايقاماي بوكسەسىن بۇلتىڭداتا بيلەتىپ جورتىپ كەلەدى ەكەن، ميتيا اعاش تاساسىنا تىعىلا قالدى.
ول كوزدەن تاسا بولىسىمەن جۇرەگى لۇپىلدەگەن ميتيا كەرى، ۇيگە قايتتى. شىركەۋگە الەنكانى كورەم بە دەگەن قۇپيا ماقساتپەن شىققانىن ول ەندى عانا ءتۇسىندى، ءبىراق شىركەۋدە جۇزدەسۋگە بولمايتىن ەدى.
XXII
تۇسكى استىڭ كەزىندە شابارمان جەدەلحات الىپ كەلدى - انيا مەن كوستيا ەرتەڭ كەشكىلىك جەتەمىز دەپ حابارلاپتى. ميتيا بۇعان ەشقانداي ءمان بەرگەن جوق. بالكونداعى توقىما ديۆاندا ەتپەتىنەن ءتۇسىپ جاتقان، كۇننىڭ اپتابىن ارقاسىمەن سەزىنىپ، قۇلاعىندا شىبىنداردىڭ ىزىڭى. جۇرەگىندە ءلۇپىل، باسىندا شەشىلمەگەن سۇراق: ەندى الەنكا جايى نە بولماق؟ بۇل سۇراق ءبىرجولا قاشان شەشىلمەك؟ ستاروستا كەشە نەگە انىقتاپ سۇراماعان : كەلىستى مە، جوق پا، كەلىسسە قاشان، قاي جەردە؟ تاعى دا ءبىر ساۋال جانىن قاجاپ جاتىر: پوشتاعا قايتىپ اياق باسپايمىن دەگەن شەشىمىن بۇزا ما، جوق پا؟ بۇگىن ەڭ سوڭعى رەت ءبىر سوعىپ قايتسا قايتەدى؟ ءوز نامىسىن ءوزى تاپتاۋ دەگەن وسى ەمەس پە؟ جالعان ۇمىتپەن ءوزىن-وزى الداۋدان ايىرماسى قايسى؟ سوندا بۇل ساپاردان قۋ جانىنا نە تىنىشتىق تاپپاق؟ انشەيىن بوس سەرۋەن ەمەس پە؟ شىندىعىندا ماسكەۋ مۇنىڭ بۇكىل ءۇمىتىنىڭ ولگەن جەرى عوي! سوندا ەندى نە ىستەۋى كەرەك؟
— بارچۋك! - دەگەن بالكون ىرگەسىنەن داۋىس ەستىلدى. — بارچۋك، ۇيىقتاپ جاتىرسىز با؟
ميتيا كوزىن اشىپ العاندا قارسى الدىندا ستاروستا تۇر ەكەن، كيگەنى جاڭا شىت كويلەك، جاڭا كارتۋز. جۇزىندە قۋانىش، توق سەكىلدى، ەپتەپ ءىشىپ العان.
— بارچۋك، تەزىرەك ورمانعا بارالىق! — دەپ سىبىرلادى. — پاسەكا جونىندە تريفونمەن كەلىسۋىم كەرەك ەدى دەپ مەن حانۋمدى كوندىرىپ قويدىم. ولار تاماقتانىپ جاتقاندا سىپ ەتە قالايىق، ايتپەسە اينىپ قالۋى مۇمكىن...تريفوننىڭ كەڭىردەگىنە ەپتەگەن تىعىن الا جۇرەلىك، ول ماس بولعان كەزدە ءسىز اينالدىرا تۇرارسىز، مەن سونى پايدالانىپ الەنكانىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاي قويامىن. تەز شىعىڭىز، كولىكتى جەگىپ كويدىم...
ميتيا قارعىپ تۇرىپ جالشىلار جاتاعىنان جۇگىرىپ ءوتتى دە كارتۋزىن ىلە سالىپ كارەتا سارايىنا كەلگەندە جاس ساۋرىك قوساياق تراشپەنكەگە جەگۋلى تۇر ەكەن...
XXIII
ساۋرىك قاقپادان قۇيىنداي قۇيعىتىپ شىقتى. ميتيا شىركەۋ قاسىنداعى لاپكەدە سول ايالداپ، ءبىر قاداق شوشقا مايىن، ءبىر بوتەلكە اراق الىستى دا ارمەن قاراي تارتىپ وتىرىستى.
شىعا بەرىستەگى لاشىقتىڭ قاسىندا شىتتاي كيىنىپ الىپ، ەندى نە ىستەرىن بىلمەي ابدىراپ انيۋتكا تۇر ەكەن. ستاروستا قالجىڭداعان بولىپ وعان ءبىر بادىك ءسوز ايتتى دا قىزىپ العان نەمە بوجىنى قاعىپ- قاعىپ، ساۋرىكتى ساۋىرلاتا سالىپ-سالىپ جىبەردى. ات ونان سايىن الىپ قاشتى.
ميتيا قوقاقتاپ شاماسىنىڭ بارىنشا جابىسىپ وتىر. جەلكەسىن شىمىرلاتىپ كۇن قىزدىرىپ، بەتىن دالانىڭ اڭىزعاعى جالاپ كەلەدى، باس جارىپ قالعان قارابيدايدىڭ، جولدىڭ شاڭى مەن دوڭعالاقتىڭ قارا مايىنىڭ ءيىسى تاناۋدان ۇرادى. ەگىن جىبەك جالدى بوز جىلقىنىڭ كۇمىس تۇگىندەي جىبىر-جىبىر تولقىپ جاتىر، توبەدە بوزتورعايلار كوك جۇزىنە زىمىراپ شىعىپ، ءبىر ءسات قانات قاعىپ شىرىلدايدى دا كەنەت اتقان كەسەكتەي جەر بەتىنە توپ ەتىپ جوق بولادى. الىستان كوگەرىپ ورماننىڭ نوبايى كورىندى...
شيرەك ساعاتتا ورمانعا دا جەتكەن، اعاش تامىرى مەن تومارلارعا سوقتىققان تراشپەنكە ونان سايىن سەكەكتەپ، كولەڭكەلى سالقىن سوقپاقتىڭ جيەگىندەگى گۇل ارالاس بيىك شالعىندى جىرتىپ كەلەدى.
الەنكانىڭ ۇستىندە كۇندەگى كوگىلدىر كويلەگى، قىسقا قونىشتى ەتىگىمەن اياعىن سوزىپ جىبەرىپ قالىڭ جاپىراقتى ەمەننىڭ كولەڭكەسىندە كەستە تىگىپ وتىر ەكەن. ستاروستا وعان قامشىسىن وقتالىپ وتە شىقتى دا قاقپا الدىندا ءبىراق توقتادى. ميتياعا ورماننىڭ قىشقىلتىم تازا اۋاسى، ەمەننىڭ جاس جاپىراعىنىڭ ءيىسى تاڭسىق ەدى، تراشپەنكەنى جان-جاعىنان قورشاپ العان كوپەك يتتەر شاڭقىلداسىپ، بۇكىل ورماندى جاڭعىرتىپ جىبەردى. باجىلداسىپ ۇرگەنىمەن ءجۇن باسقان تۇمسىقتارى سونداي سۇيكىمدى، قۇيرىقتارى بۇلعاڭداپ قابايىن دەپ تۇرعان جوق سياقتى.
بۇلار اربادان ءتۇسىپ، اتتارىن تەرەزە تۇبىندەگى نايزاعايدىڭ وتىنان جالاڭاشتانىپ قالعان كۇيەلى اعاشقا بايلادى دا قاراڭعى سەڭكە ارقىلى ىشكە كىردى.
قاراۋىلشىنىڭ لاشىعى تاپ-تازا، وتە جيناقى، ءبىراق تار ەكەن، قوس تەرەزەدەن تۇسكەن كۇن ساۋلەسىنەن قايناپ تۇر، ونىڭ ۇستىنە وت جاعىپتى، ەرتەڭگىلىك تاماق پىسىرسە كەرەك. فەدوسيا، الەنكانىڭ ەنەسى، كوزگە مۇنتازداي جىلى ءجۇزدى كەمپىر كۇن كوزىنە تۋ سىرتىن بەرىپ شىركەي تۇتقان كىشكەنتاي تەرەزەنىڭ تۇبىندەگى ۇستەل باسىندا وتىر. مىرزانى كورىپ ەڭكەيىپ تاعزىم ەتتى. اماندىقتان سوڭ وتىرىسىپ تەمەكى تۇتاتتى.
— تريفون قايدا؟ — دەپ سۇرادى ستاروستا.
— كلەتتە دەمالىپ جاتىر، — دەدى كەمپىر. — ءقازىر بارىپ شاقىرىپ كەلەيىن.
— جولىمىز بولادى ەكەن! — دەدى ستاروستا كەمپىر شىعىپ كەتىسىمەن ەكى كوزىن بىردەي قىسا سىبىرلاپ.
ءبىراق ميتيا جولى بولاتىنىنا سەنىپ تۇرعان جوق. ويتكەنى، ۇياتتان قىسىلىپ بارادى -فەدوسيا بۇلاردىڭ نەگە كەلگەنىن بىلەتىن سياقتى كورىندى. ءۇش كۇن بويى جانىن قيناعان ءبىر وي ميىنا تاعى دا سارت ەتتى: "قۇداي-اۋ، مەن نە ىستەپ ءجۇرمىن؟ ءسىرا جىندانعان شىعارمىن!". ول ءوزىن الدەبىر بوتەن كۇشتىڭ اسەرىمەن شىعار جولى جوق تەرەڭ شىڭىراۋعا دەدەكتەپ بارا جاتقان ايكەزبەدەي سەزىندى. ءبىراق سابىرلى دا قاراپايىم كەيىپ تانىتىپ تىنىش وتىرىپ تەمەكى تارتتى، قاراۋىلشى لاشىعىن كوزبەن شولىپ شىقتى. ەڭ ۇياتتىسى — مىنا فەدوسيادان دا سۇڭعىلا، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا كىسىنى كەيپىنەن تانيتىن اقىلدى، ءارى قاتىگەز مۇجىق تريفون كىرىپ كەلگەندە قايتپەكپىن دەپ ويلادى. تاعى دا ءبىر وي مازالاپ وتىر: "كەلىنشسك قايدا جاتادى ەكەن؟ مىنا ناردا ما، الدە كلەتتە مە؟". ارينە، كلەتتە شىعار دەپ ويلادى. ورماننىڭ جازعى ءتۇنى، كلەتتىڭ سىعىرايعان تەرەزەسىندە كاسەك تە، شىنى دا جوق، ءتۇنى بويى ورماننىڭ شۋىلىنا قۇلاق ءتۇرىپ ۇيىقتايدى دا جاتادى-اۋ...
تريفون دا كىرە سالىپ ميتياعا تاعزىم ەتتى، ءبىراق بەتىنە تىكتەپ قاراعان جوق. ۇستەل قاسىنداعى ورىندىققا وتىردى دا كوڭىلسىز، جاقتىرماعان كەيىپتە ستاروستادان ءجون سۇرادى: نە شارۋا، نە ماقساتپەن كەلدىڭ دەگەن سياقتى. ستاروستا اسىعىپ-اپتىعىپ، ءوزىن قوجايىن حانۋمنىڭ ادەيى جىبەرگەنىن، ونداعى ومارتاشىنشش كارى، ءارى كەرەڭ اقىماق ەكەنىن ايتىپ، تريفون يمەنياعا كەلىپ ومارتانىڭ جايىن تەكسەرىپ كەتسىن دەگەن سالەمىن جەتكىزدى دە بۇكىل گۋبەرنيادا سەنەن ارتىق ومارتاشى جوق دەپ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ قويدى، سودان سوڭ قولما-قول ءبىر قالتاسىنان بوتەلكەسىن سۋىرىپ الدى دا ەكىنشىسىنەن مايلى قاعازعا وراعان شوشقانىڭ سۇبەسىن شىعاردى. تريفون كەكەسىندى جىميىپ كوزىنىڭ قيىعىن تاستادى، ءبىراق ورنىنان تۇرىپ سورەدەن شاي كەسەسىن اكەلىپ قويدى. ستاروستا الدىمەن ميتياعا، ودان سوڭ تريفونعا، ودان كەيىن فەدوسياعا قۇيدى - كەمپىر كەسەنىڭ تۇبىنە دەيىن سارقىپ ءىشتى، ەڭ سوڭىندا ستاروستا وزىنە قۇيىپ تارتىپ جىبەردى دە توقاشتى كۇيسەپ وتىرىپ ەكىنشى دۇركىن اينالدىرۋعا كىرىستى.
تريفون تەز ماسايىپ قالدى، ءبىراق ىشتەي جاقتىرماعان كەكەسىندى كەيپىن جوعالتقان جوق. ەكىنشى كەسەدەن كەيىن ستاروستا دا سولبىرايا باستادى. سىرت كوزگە اڭگىمە جاراسىپ كەتكەن سياقتى ەدى، ءبىراق ەكەۋىنىڭ كوزىنەن دە سەنىمسىزدىك پەن وشپەندىلىك سەزىلىپ تۇردى. فەدوسيا ءۇنسىز، جورتا قوناقجايلىق تانىتقان بولدى، دەگەنمەن ول دا الدە نەدەن سەكەم العانداي قوبالجىپ وتىر. الەنكا كورىنبەدى. كەلىپ قالار دەگەن ءۇمىت تە جوق، ءتىپتى كەلگەن كۇننىڭ وزىندە دە ستاروستانىڭ وعان "سىبىرلاي" قوياتىنىنا سەنبەگەن ميتيا ورنىنان تۇردى دا قايتاتىن ۋاقىت بولدى دەپ بۇيىرا سويلەدى.
— ءقازىر، ءقازىر، ۇلگەرەمىز! — دەدى ستاروستا قاباعىن ءتۇيىپ. — مەنىڭ سىزگە ايتار وڭاشا ءسوزىم بار.
— ەندەشە سونى جولدا ايتارسىڭ، — دەدى ميتيا سابىرمەن، ءبىراق داۋىسى ءزىلدى شىقتى. — كەتتىك!
ستاروستا ۇستەلدى الاقانىمەن سالىپ قالدى دا ءتىلى كۇرمەلىپ ءسوزىن تاعى قايتالادى:
— مەن سىزگە ايتتىم عوي، ول جولدا ايتاتىن سىر ەمەس. ءبىر مينۋتقا وڭاشا شىعىپ كەتىڭىزشى، — دەپ ورنىنان زورعا تۇردى دا سەڭكەنىڭ ەسىگىن اشتى.
ميتيا ونىڭ سوڭىنان ەرگەن.
— ءيا، نە بوپ قالدى؟
— ۇندەمەڭىز! — دەدى ستاروستا ميتيانىڭ سوڭىنان ەسىكتى قىمتاپ جاپتى دا سەندەلىپ تۇرىپ سىبىرلاپ.
— نەگە ۇندەمەيمىن؟
— ۇندەمەڭىز!
— تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.
— ۇندەمەڭىز! جولىمىز وڭىنان تۇردى. قۇدايعا قانىق!
ميتيا ونى يتەرىپ جىبەرىپ سەڭكەدەن شىقتى دا نە ىستەرىن بىلمەي باسپالداقتا تۇرىپ قالدى: توسسام با ەكەن، جوق جالعىز ءوزىم كەتىپ قالسام با، الدە جاياۋ جۇرە بەرسەم بە دەپ ويلادى.
ون قادام جەردە يت مۇرىنى باتپايتىن جاسىل ورمان جاتىر، كەشكى كولەڭكەدەن ءيىسى بۇرىنعىدان دا بۇرقىراپ كەڭسىرىك جارىپ تۇر. كۇننىڭ مەڭسىز شار تاباعى توبەسىنەن سىعالاپ، ساڭىلاۋ-ساڭىلاۋدان التىن ساعىمى شاشىراپ قالىپتى. كەنەت قالىڭ بىتقىلدىڭ تۇكپىرىنەن، تەرەڭ جىرانىڭ ارعى بەتىنەن بولسا كەرەك، ايەلدىڭ انگە بەرگىسىز ادەمى داۋسى ەستىلدى، جازدىڭ كەشكى شاپاعىندا شىڭق ەتكەن دىبىستى ورماننىڭ كۇنشىلىككە جەتكىزەتىن ادەتى عوي.
— اۋ! — دەپ سوزادى ايەل داۋىسىن، تەگى ورمان جاڭعىرىعىن ادەيى قىزىقتاپ تۇرعان بولار.
— اۋ!
ميتيا باسپالداقتان سەكىرىپ ءتۇسىپ شالعىندى جارا ورمانعا جۇگىردى. قالىڭ اعاش تاستاق جىراعا بارىپ تىرەلەتىن ەدى. جىرانىڭ قاق ورتاسىندا الەنكا بۇلدىرگەن جەپ تۇر ەكەن. ميتيا ءار جيەگىنە جەتىپ قالت تۇرىپ قالعان. كەلىنشەك وعان باقىرايىپ تاڭدانا قارادى.
— مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەپ سۇرادى ميتيا.
— سيىرعا كەتكەن مارۋسكانى ىزدەپ ءجۇرمىن، — دەپ كەلىنشەك جايلاپ قانا جاۋاپ بەردى.
— قالاي، كەلەسىڭ بە؟
— تەكتەن تەك نەمەنەگە بارامىن؟ — دەدى كەلىنشەك.
— تەكتەن تەك دەپ ساعان كىم ايتتى؟ — دەدى ميتيا بىرەۋ ەستىپ قالا ما دەگەندەي سىبىرلاپ قانا. — ول جاعىنا كۇدىكتەنبەي-اق قوي.
— قاشان؟ — دەپ سۇرادى الەنكا.
— مەيلى، ەرتەڭ-اق... قاشان مۇمكىندىگىڭ بولادى؟
الەنكا ويلانىپ قالدى.
— مەن ەرتەڭ شەشەمە قوي قىرقۋعا بارامىن، — دەدى ميتيانىڭ تۋ سىرتىنداعى ءدوڭ باسىنداعى ورمانعا ساقتىقپەن كوز تاستاپ. — كەشكىسىن قاراڭعى تۇسىسىمەن كەلەمىن. ءبىراق قايدا؟ قىرمانعا بارۋعا بولمايدى، بىرەۋ-مىرەۋ كىرىپ كەلۋى مۇمكىن... ب ا ق ىشىندەگى كۇركە دۇرىس شىعار. تەك الداپ كەتىپ جۇرمەڭىز، مەن تەگىن شەشىنبەيمىن... بۇل سىزگە ماسكەۋ ەمەس، — دەپ ەتەكتە تۇرىپ ميتياعا كوز قىسىپ كۇلدى. — وندا ۇرعاشىلار توسەك پۇلىن وزدەرى تولەيدى دەسەدى عوي...
XXV
قايتاردا شاتاق شىقتى.
تريفون قارىز بوپ قالعان جوق، ول دا ءبىر بوتەلكەسىن شىعارعان، ولە ماس بولعان ستاروستا ارباعا وتىرا الماي جالمانىنان ءتۇستى دە اساۋ ساۋرىك الا جونەلىپ بوس كەتە جازدادى. ميتيا بۇعان دا شىدادى، ستاروستا سۇيرەتىلىپ وتىرعانشا ءلام-ميم دەپ ءۇن قاتقان جوق. وتىرا سالىپ اتتى تىرقىراتىپ ايداسىن كەلىپ. ميتيا ۇندەمەگەن قالپى كوز الدىنداعى سەكەكتەپ، شورشىپ جونەلگەن جەر مەن كوككە قادالىپ وتىردى دا قويدى. بوزتورعايلار ىمىرت الدىنداعى سوڭعى اندەرىن تاۋىسا الماي جاتىر، شىعىس قاپتال كەلەر تۇننەن حابار بەرىپ قاراقۇرىق تارتىپ بارادى، ەرتەڭگى كۇن تاعى دا اشىق بولاتىن ءتۇرى بار. ميتيا وسى عاجايىپ كەشتى كورىپ-اق كەلەدى، ءبىراق مۇنىڭ ءبارى وعان قاجەتى جوق سياقتى. ونىڭ كوكەيىن تەسكەن ءبىر-اق نارسە: ەرتەڭگى كەش!
ۇيدە ونى انيا مەن كوستيا ەرتەڭگى كەشكى پويىزبەن كەلەدى دەگەندى راستاعان حابار كۇتىپ تۇر ەكەن. قاتتى ساستى - كەلۋىن كەلەدى-اۋ، كەلە سالىپ باققا جۇگىرسە، كۇركەگە سوعۋى دا مۇمكىن... ءبىراق ولاردى ساعات ونسىز اكەلمەيتىنى ەسىنە ءتۇستى، ودان سوڭ تاماقتاندىرىپ، شاي بەرەدى...
— سەن قارسى الۋعا باراسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى ولگا پەتروۆنا.
ميتيانىڭ ءوڭى قۋارىپ كەتتى.
— جوق، بارمايتىن شىعارمىن... زاۋقىم جوق... ونىڭ ۇستىنە ورىن دا جوق...
— مۇمكىن سەن سالت اتپەن بارارسىڭ...
— ءجوق-ا، بىلمەي تۇرمىن... سونىڭ قاجەتى قانشا؟ ءدال ءقازىر سوعان كوڭىلىم شاپپاي تۇرعانى...
— سەن سىرقاتتانىپ قالعان جوقسىڭ با؟ — دەپ ولگا پەتروۆنا وعان قادالىپ قارادى.
— ساپ-ساۋمىن! — دەپ كىدى جاۋاپ قاتتى ميتيا. — تەك ۇيىقتاعىم كەلىپ تۇرعانى.
ميتيا سالعان بويدا بولمەسىنە كىردى دە قاراڭعىدا كيىمىن شەشپەستەن ديۆانعا قيسايا كەتىپ ۇيىقتاپ قالدى.
تۇندە ول الىستان تالىپ جەتكەن مۋزىكا سارىنىن ەستىگەندەي بولدى، ءوزى كۇڭگىرت تەرەڭ جاردىڭ جيەگىندە اسىلىپ تۇر ەكەن. جار بىرتە-بىرتە جارىق تارتىپ، جار تەرەڭ قۇزعا اينالدى دا جالتىراعان سارى ساعىمعا تولدى، قاپتاعان حالىق، مۇڭ-شەردى قوزعاعان نازىك داۋىس: "فۋلودا قايىرىمدى كورول ءومىر ءسۇرىپتى..." دەپ سىزىلتا ون سالدى. سول انگە بالقىعان ميتيا ەكىنشى جامباسىنا اۋناپ ءتۇستى دە قايتادان ۇيىقتاپ كەتتى.
XXVI
كۇن باتپايتىنداي كورىنگەن.
ميتيا شايعا دا، تۇسكى اسقا دا سۇيەك جۇتقان سيىرداي سىرەسىپ كىرىپ، بولمەسىنە سىرەسىپ شىعىپ كەتىپ ءجۇردى، بارادى دا جاتادى، جاتادى دا جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىندە باياعىدان شاڭ باسقان پيسەمسكييدىڭ تومىن قولعا الادى، وقيدى، ءبىراق دىم تۇسىنگەن جوق، ودان توبەگە تەلمىرىپ، تەرەزە سىرتىنداعى جازعى باقتىڭ ءبىر سارىندى سىبدىرىن تىرس ەتپەي تىڭدايدى... ءبىر-اق رەت ورنىنان تۇرىپ، كىتابىن اۋىستىرۋ ءۇشىن كىتاپحاناعا باردى. ءبىراق ءبىر تەرەزەسى باققا، ەكىنشىسى كىرشىكسىز ءمولدىر اسپانعا قارايتىن، زامانعى جيھازىمەن سۇيكىمدى بولمە تەرەزە الدىندا وتىرىپ سوناۋ كوكتەمدە ەسكى جۋرنالداردان ولەڭ وقيتىن ءساتىن، كاتيانى ەسىنە سالدى دا تەرىس بۇرىلىپ شىعا جونەلدى. "ادىرا قالسىن! - دەدى ول ىشتەي. - ادىرا قالسىن ماحابباتتىڭ پوەتيكالىق بۇكىل قاسىرەتى!".
ەگەر كاتيادان حات كەلمەسە ءوزىمدى ءوزىم اتىپ تاستايمىن دەگەن سەرتىنىڭ اقىماقتىق ەكەنىن مويىنداپ، قايتادان پيسەمسكييدى قولىنا الدى. ءبىراق تاعى دا دىم تۇسىنگەن جوق، انشەيىن كىتاپقا قۇر قاراپ جاتىپ الەنكانى ويلادى، ويلايمىن دەپ ءىش-باۋىرىنىڭ قالشىلداپ كەتكەنىن سەزدى. كەش جاقىنداعان سايىن سول ءدىرىل كۇشەيە تۇسكەن ءتارىزدى. ءۇي ءىشىنىڭ ابىر-دابىرى، بەكەتكە باراتىن تارانتاستىڭ جەگىلىپ جاتقانى - ءبارى دە سىرقات ادامنىڭ ماڭىنداعى نەمقۇرايلى جۇرتتىڭ جەككورىنىشتى، ءارى قاتىگەز ابىگەرى سياقتى كورىندى. ءبىر كەزدە پاراشانىڭ: "حانۋم، اتتار دايار!" دەگەن داۋسى ەستىلدى- اۋ، الدىمەن قوڭىراۋدىڭ بىلدىرى، ودان سوڭ باسپالداققا تاياپ كەلىپ توقتاعان تارانتاستىڭ سىقىرى جەتتى. "ياپىراي، مىنا دىردۋ قاشان بىتەر ەكەن؟" دەپ كۇبىرلەدى ميتيا ورنىنان تۇرماستان، ءبىراق ولگا پەتروۆنانىڭ جالشىلار بولمەسىندەگى سوڭعى بۇيرىعىن قالت جىبەرمەي تىڭداپ جاتتى. ازدان سوڭ قوڭىراۋ سىلدىرلاپ قويا بەردى دە ەڭىستەن زىرلاي جونەلگەن ەكيپاجدىڭ سالدىرىمەن قۇمىعىپ بارىپ ءوشتى...
ميتيا اتىپ تۇرىپ زالعا شىقتى. زال يەن، باتار كۇننىڭ سارعىش ساۋلەسىنەن جارقىراپ تۇر ەكەن. بۇكىل ءۇي يەن، ءبىر ءتۇرلى ۇرەيلى. ميتيا اقىرعى رەت قوشتاسىپ تۇرعانداي قوبالجىعان ۇرەيمەن بارلىق بولمەلەردىڭ ەسىگىن اشىپ شىقتى - قوناق بولمەسىنە دەيىن كاڭىراپ بوس تۇر، كىتاپحاناعا كەلدى، اشىق تەرەزەدەن ۇيەڭكى اعاشىنىڭ ىزديعان ۇشار باسى، ونىڭ توبەسىندە جىلتىراپ انتارەس جۇلدىزى قالتىرايدى... ودان سوڭ پاراشا وتىرعان جوق پا ەكەن دەپ جالشىلار لاشىعىنا باس سۇقتى. وندا دا جان جوق ەكەنىن كورگەن سوڭ ءوز بولمەسىنە قايتىپ كەلىپ، ىلگىشتەن كارتۋزىن جۇلىپ الدى دا تەرەزەدەن سەكىرىپ تۇسكەن، سورايعان ۇزىن سيراعى ىرگەدەگى گۇل وسكەن تىلىكتىڭ ار جاعىنان ءبىراق شىقتى. سول جەردە از ايالداپ، ەڭكەيىپ باققا كىردى دە بۇيىردەگى ىرعاي مەن سيرەن وسكەن قاراڭعى اللەياعا سىمپ بەردى.
XXVII
شىق ءالى تۇسپەپتى، سودان بولسا كەرەك، كەشكى باقتىڭ جۇپار ءيىسى بۇرقىراپ تۇر. ءبىراق وسى كەشتە ميتيا ءوزىنىڭ نە ىستەپ، نە قويعانىن بىلمەسە دە، ءدال وسىنداي عاجاپتى سوناۋ بالا كەزىنەن سوڭ كورمەگەن سياقتى. ىرعاي بۇتاسى، سيرەن جاپىراقتارى، قاراقات، وشاعان، گۇل دە، شالعان دا، ءتىپتى توپىراق تا جۇپار شاشادى...
بىرنەشە قادام اتتاپ بارىپ: "كەلەر مە ەكەن، الدە الدادى ما؟" دەگەن كۇدىكتى ويدان اياعى ىلگەرى باسپاي قالدى، قۇددى بۇكىل ءومىر الەنكانىڭ كەلەر-كەلمەسىنە قاراپ قالعانداي. ب ا ق يىسىنەن بوتەن-الا دەريەۆنيا جاقتان كەشكى ءتۇتىن شالقىدى دا ميتيا ءبىر ساتكە تاعى دا توقتادى: كەشكى ىمىرتتىڭ تىنىشتىعىن ۇركىتىپ قاسىنان ساسىق قوڭىز گۇجىلدەدى، ءبىراق كوك اسپاننىڭ جارتى شەكەسى باتقان كۇننىڭ شاپاعىنان ءالى جارىق ەدى، اعاش اراسىنان بۇلدىراعان ءۇي شاتىرىنىڭ يىعىنان شانشىلىپ جاڭا تۋعان ايدىڭ وراعى كورىندى. ميتيا سوعان قاراپ شوقىندى دا ىرعايلى بىتقىلعا قاراي بەتتەدى. اللەيا سايعا الىپ كەلگەن، كۇركە سول جاق قاپتالدا قيىس قالىپ ەدى. ول قالىڭ بۇتانى قاق جارىپ، بىردە ەڭكەيىپ، بىردە بەتىنەن وسقان بيىك بۇتاقتاردى قولىمەن سەرمەپ جۇگىرە جونەلگەن. مينۋت وتپەي بەلگىلى جەرگە دە جەتتى.
بورسىعان سابان مۇڭكىگەن قاراڭعى كۇركەگە قورقا-قورقا كىرگەن ەدى، قۋىس-قۋىستى تىنتە قاراپ، ەشكىمنىڭ جوق ەكەنىنە كوزى جەتكەندە قۋانىپ كەتتى. ءبىراق كەزدەسەر ءسات تە جاقىنداپ قالعان، كۇركە قاسىندا تىرس ەتكەن دىبىسقا قۇلاق ءتۇرىپ تاستاي قاتىپ تۇردى دا قويدى. كۇنى بويى ءتان قۇمارلىعى وعان ءبىر مينۋت تا تىنىش تاپتىرماعان ەدى. ءقازىر دە سول شەگىنە جەتكەن سەكىلدى. ءبىراق ءبىر تاڭعالارلىعى، ءتان سەزىمىن قيناعانى بولماسا جان سەزىمىنە ەشقانداي اسەر ەتكەن جوق. دەگەنمەن جۇرەك اتشا تۋلايدى. ماڭايداعى ءالى تىنىشتىقتا سونىڭ ءدۇرسىلىن عانا ەستىپ تۇر. الما بۇتاعى مەن جاپىراقتارىنان ۇشقان ۇپ-ۇساق مىلقاۋ كوبەلەكتەر توزاڭداي شيراتىلىپ، كەشكى تۇنىق اسپاندى شيمايلاپ، تىمىق ب ا ق سودان بارعان سايىن مەڭىرەۋ تارتقانداي. كەنەت ارت جاعىنان ءبىر نارسە سىتىر ەتكەندەي بولدى دا سول دىبىس وعان كۇننىڭ كۇركىرىندەي دەنەسىن تىتىرەنتىپ جىبەردى. اعاش اراسىنا كوز تىگىپ، قايتا-قايتا ءۇيىندى جاققا قاراي بەرگەن، الما بۇتاقتارىنىڭ استىمەن قاپ-قارا ءبىر نارسە وزىنە قاراي دومالاپ كەلەدى ەكەن. بۇل نەمەنە دەپ ويلانعانشا بولعان جوق، الگى قارايعان نارسە الدىنا كەلىپ توقتاعاندا الەنكا ەكەنىن ءبىراق ءبىلدى.
كەلىنشەك باسىنا بۇركەنگەن قارا جۇننەن توقىلعان شولاق يۋبكاسىن سىپىرىپ تاستاعاندا كوزى باقىرايىپ، جىميىپ كۇلىپ تۇر ەدى. جالاڭاياق، ۇستىندە جالعىز يۋبكاعا ىشقىرلانعان قاراپايىم شىت كويلەك. كويلەك استىنان ەدىرەيگەن قوس انار تۇمسا كوكىرەگىن كەرىپ تۇر. جاعاسى جايىلىپ، جارتىلاي يىعى مەن الماداي القىمى جالاڭاش قالىپتى، شىنتاعىنان اسا تۇرىلگەن جەڭنىڭ ەتەگىنەن بالىقتاي بىلەك جارقىرايدى. بۇرىن ونى تەك ءساندى كيىممەن عانا كورگەن ميتيا الەنكانىڭ سارى جىبەك ورامال جامىلعان سۇيكىمدى باسىنان ايەلگە ءتان بالانىڭ باشپايىنداي كىپ-كىشكەنتاي جالاڭاش اياعىنا دەيىن تامسانا قاراپ، قاراپايىم دا سۇلۋ مۇسىنگە عاجاپ قالدى.
— بولساڭشى ەندى، - دەپ كەلىنشەك ۇرلانا سىبىرلاپ، جان-جاعىنا جالتاقتاپ قارادى دا قاراڭعى كۇركەگە قويىپ كەتتى.
سوڭىنان ەرە كىرگەن ميتيا ساقىلداعان ءتىسىنىڭ سارتىلىن ەستىرتپەس ءۇشىن جاعىن قارىستىرا تىستەنىپ، قالتاسىن تىنتكىلەي باستادى، اياعى دا سىرعاۋىلداي سىرەسىپ قالعان ەكەن، ۇماجدالعان بەس سومدىقتى زورعا تاپتى دا الاقانىنا ۇستاتا سالدى. كەلىنشەك ونى كوكىرەكشەسىنە تىعىپ جىبەرىپ ەدەنگە وتىرا كەتتى. ميتيا دا ونىڭ قاسىنا وتىرىپ موينىنان قۇشاقتادى، سۇيەرىن دە، سۇيمەسىن دە بىلمەي ابدىراپ قالعان. ورامالى مەن شاشىنىڭ، لاشىق پەن ءتۇتىننىڭ ءيىسى اڭقىعان تۇلا بويىنىڭ تاتتىلىگىنەن ميتيانىڭ باسى اينالعانداي بولدى. ءبىراق باياعى ءبىر سەزىم ءالى تارقاماعان سياقتى: ءتان قۇمارلىعى قانشاما الىپ ۇشقانمەن جان راحاتىنا شاپپاي، ءلاززاتتىڭ كايف دۇنيەسىنە جەتە الماي جاتىر. كەلىنشەك ەتپەتىنەن ءتۇسىپ جاتا كەتتى. بۇل دا ونىڭ قاسىنا قيسايىپ، قولىن سوزىپ قۇشاقتادى. الەنكا ونىڭ قولىن شاپ بەرىپ ۇستاپ الىپ ءۇنىن شىعارماي جىميىپ كۇلدى دە ىپ-ىستىق باۋرىنا قاراي تارتتى. سوسىن ءازىلى ەكەنى، شىنى ەكەنى بەلگىسىز:
— بولماي قالسا قايتەسىڭ؟ — دەدى.
ول ميتيانىڭ قولىن سۇيرىكتەي ساۋساقتارىمەن قاتتى قىسىپ ۇستاعان، ەكى كوزى كۇركە جىرتىعىن كولەگەيلەگەن الما بۇتاعىندا، سول بۇتاقتىڭ ساڭىلاۋىنان كوك اسپاننىڭ شەتى، جاپادان-جالعىز قاتىپ قالعان انتارەس جۇلدىزى جىلتىرايدى. ميتيا قوس جاناردان ەش نارسە وقي المادى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ القىمىنان يىسكەپ، ەرنىنەن سۇيە مە؟ كەنەت كەلىنشەك شولاق يۋبكاسىنىڭ ەتەگىن اسىعىس ءتۇرىپ:
— بولساڭشى ەندى!.. — دەدى.
الدەن ۋاقىتتا باستارىن كوتەردى. - ميتيا كوڭىلى تويماعانداي دەلسال، كەلىنشەك شاشىن جيناپ، ورامالىن قايتا بايلادى دا كادىمگى اشىناسىنداي ءوزىمسىنىپ سىبىرلاپ سويلەدى:
— ءسىز سۋببوتيناعا باردى دەيدى عوي. سوندا پوپ ارزانعا توراي ساتادى دەسەدى. راس پا ەكەن؟ ءسىز ەستىگەن جوقسىز با؟
XXVIII
سول اپتادا سارسەنبىدە باستالعان جاڭبىر سەنبىگە دەيىن كۇندىز-تۇنى شەلەكتەپ قۇيدى دا تۇردى.
ميتيا تاڭنان كەشكە دەيىن باقتى شارلاپ ءجۇردى دە قويدى، تاڭنان كەشكە دەيىن اعىل-تەگىل جىلادى دا ءجۇردى، كەيدە ءتىپتى تاۋسىلمايتىن بۇل نەتكەن كوز جاسى دەپ ءوزى دە تاڭعالعان.
پاراشا ونى ىزدەپ جوكەلى اللەيانى شارلاپ شىقتى، اسقا، شايعا شاقىرىپ اۋلانى باسىنا كوتەردى، ءبىراق بۇل ءۇن قاتقان جوق.
بۇلتتى كۇن بۇلىڭعىر، سالقىن ءارى سىز ەدى: بۇلىڭعىردا جاسىل ب ا ق بۇرىنعىدان دا قويۋ بولىپ كورىندى. ءتاڭىر ءبىر جاۋسا، تەرەك ەكى جاۋادى دەپ جاڭبىر اراسىندا اعاش بىتكەن ەكىنشى نوسەرىن توكتى. ءبىراق ميتيا ەشتەڭە كورگەن دە جوق، ەش نارسەگە نازار سالعان دا جوق. اق كارتۋزى مىجىرايىپ قارا-سۇر تارتتى، ستۋدەنتتىك كۇرتەسى قاپ-قارا بولدى، قونىشى تىزەسىنە دەيىن بالشىققا كەپتەلدى. پۇشپاعىنا دەيىن سۇمەكتەي سۋ بولعان ءقان-سولسىز سۇپ-سۇر بەتى، جىلاي-جىلاي دومبىعىپ كەتكەن جىرتيعان كوزى سۇمىرايداي ەدى.
پاپيروستىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تارتىپ، اللەيانىڭ بالشىعىن ارمانسىز كەشتى، كەيدە بەتى اۋعان جاققا سەندەلىپ، الما مەن المۇرت اراسىنداعى قالىڭ شالعىندى، بىتىسقان سۋ شىرماۋىقتى، بۇتا-قاراعاندى باس-كوز دەمەي جىرتا بەردى. سۋدان ءىسىنىپ كەتكەن ورىندىقتاردا وتىردى، سايعا ءتۇسىپ الەنكا ەكەۋىنە تانىس كۇركەنىڭ بورسىعان سىز سابانىنا بارىپ جاتتى. سۋىقتان، مۇزداي ىزعىرىق اۋادان قولدارى سىرەسىپ، ەرنى كەبەرسىپ، قاباعى سالبىراپ دومبىققان بەتى بوپ-بوز بولدى. ەكى اياعىن ايقاستىرىپ شالقاسىنان ءتۇسىپ جاتقان، ەكى قولى قاراقۇسىندا، ەكى كوزى ساپ-سارى تامشىنى سىلپ-سىلپ سارقىپ تۇرعان سابان شاتىردا. ءبىر كەزدە جاق-شىقشىتى بىلەۋ-بىلەۋ بولىپ، قاس-كىرپىگى جىبىرلاپ سەكىرە باستادى. باسىن قالت كوتەرىپ، شالبارىنىڭ قالتاسىنان وسىعان دەيىن ءجۇز رەت وقىپ العان مىج-مىج حاتتى قولىنا الدى، مۇنى كەشە كەشكە عانا شارۋامەن ۋسادباعا كەلگەن جەر ولشەۋشى اكەلىپ بەرىپ ەدى، ەندى سونى ءجۇز ءبىرىنشى رەت وقۋعا كىرىستى:
"قىمباتتى ميتيا، ايىپتاي كورمە، ەندى ۇمىت، ءبارىن دە ۇمىت! مەن ەسالاڭ، بۇلىنگەن اقىماق جانمىن، ساعان تەڭ ەمەسپىن، ءبىراق مەن ونەردى جانىمنان ارتىق سۇيەمىن! اقىرى تاۋەكەل دەپ ءبىر شەشىمگە كەلدىم، ءسويتىپ كەتىپ بارامىن، كىممەن ەكەنىن ءوزىڭ بىلەسىڭ... ءسىز سەزىمتال، اقىلدى ادامسىز، مەنى تۇسىنەدى دەپ بىلەم، وتىنەم، ءوزىڭدى دە، مەنى دە قيناماڭىز! ەندى سەن ماعان حات جازبا، ونىڭ ەش قاجەتى جوق!"
وسى جەرگە كەلگەندە ميتيا حاتتى ۋماجداپ، تاناۋىن سۋ سابانعا تىقتى دا ءتىسىن شىقىرلاتىپ جاتىپ كەپ وكسىدى. وقىستا ايتىلىپ كەتكەن "سەن" سول ءبىر جاقىن جاندى قايتادان ەسىنە سالىپ، قايتادان تابىستىرعانداي جۇرەگىن ەزىلتىپ جىبەردى، شىبىن جانى بۇعان قالاي شىداسىن دا! سول "سەنمەن" جاعالاسىپ ەندى قايتىپ حات جازبا دەگەن وكتەم بۇيرىق تۇردى. و، بۇل ونى دا بىلگەن: ەندى قايىر جوق! ءبارى دە ءبىتتى، ماڭگىلىككە ءبىتتى!
كەشكە قاراي ەسىرە تۇسكەن جاڭبىر، اياق استىنان شاتىرلاعان ناجاعاي اقىرى ونى ب ا ق ىشىنەن ۇيگە قۋىپ تىقتى. تىسى-تىسىنە تيمەي قالشىلداپ، مالمانداي سۋ بولعان ميتيا اعاش ساڭىلاۋىنان سىعالاپ قارادى دا ەشكىمنىڭ جوقتىعىنا كوزى جەتكەن سوڭ ءوز بولمەسىنىڭ تەرەزەسىنە جەتىپ بارىپ رامانى كوتەرىپ قالدى - تەرەزە ەسكىدەن قالعان سىرعىمالى ەدى -سودان ىشكە سەكىرىپ كىرىپ، ەسىكتىڭ ىلمەگىن سالدى دا كەرەۋەتكە قۇلاي كەتتى.
اپ-ساتتە قاراڭعىلىق باستى. جاڭبىر تولاسسىز سىلتەپ تۇر - شاتىر دا، ءۇي ماڭى دا، ب ا ق تا دۇركىرەپ كوشىپ بارا جاتقانداي. نوسەردىڭ ساتىرى دا ءارقيلى - باقتا ءبىر ءتۇرلى، ءۇي ماڭىندا، شاتىردان ەتەكتەگى شالشىققا سورعالاعان سۋ سارىلى ءبىر باسقا. وسىنىڭ ءوزى بىردەن ەسەڭگىرەپ قۇلاعان ميتياعا تۇسىنىكسىز ۇرەي تۋعىزدى، قىزۋى كوتەرىلىپ، كەڭسىرىگى اشىدى، تىنىسى تارىلىپ، باسى اينالدى، قۇددى ناركوزدا جاتقانداي باسقا ءبىر دۇنيەگە تاپ بولدى، باسقا ءبىر ىمىرت دۇنيەسى، باسقا ءبىر ءۇي، بوتەن ءۇي، الدەبىر قاسىرەت شاقىرعان جات دۇنيە.
ول ءوز بولمەسىندە ەكەنىن ءبىلىپ تە، سەزىپ تە جاتىر، كورشى زالدا داستارقان باسىندا شاي ءىشىپ وتىرىپ اڭگىمەلەسكەن شەشەسىنىڭ، انيا مەن كوستيانىڭ، جەر ولشەۋشىنىڭ داۋىسىن دا ەستىپ جاتىر، ەندى ءبىر ۋاقىتتا الدەبىر بوتەن ۇيدە، الدەبىر جاپ-جاس كۇتۋشى ايەلدىڭ سوڭىنان ەرە جونەلدى دە بويىن يىقتان باسقان بەلگىسىز ءبىر قورقىنىش بيلەدى، سول ەكى ارادا كورگەنىنىڭ ءبارى بۇلدىراپ، بوتەن بىرەۋدىڭ جاناسقانىن سەزگەندەي بولدى، سودان تۇلا بويى تىتىرەنىپ، جاعىمسىز جەركەنىشتەن جانى تۇرشىكتى. وسىنىڭ بارىنە سەبەپكەر تاربيەشى ايەلدىڭ تەربەتىپ كەلە جاتقان قولىنداعى باسى قازانداي اپپاق نارەستە سەكىلدى. ميتيا ونى قۋىپ جەتۋگە اسىققان، قۋىپ جەتىپ، الەنكا ەمەس پە ەكەن دەپ بەتىنە ۇڭىلە بەرگەنى سول ەدى، كەنەت الا بۇلدىر گيمنازيانىڭ كلاسىنان ءبىراق شىققانى، كلاستىڭ تەرەزەلەرىن بورمەن سىلاپ تاستاعان ەكەن دەيدى. بولمەدە كومود قاسىندا، اينانىڭ قارسى الدىندا تۇرعان ايەل ونى كورە العان جوق، ويتكەنى بۇل كوزگە تۇسپەيتىن قۇبىجىققا ايلانىپ كەتسە كەرەك. ايەلدىڭ كيگەنى مىقىنىن قىناي بۋعان اق جىبەك ىشكيىم، اياعىندا بيىك وكشەلى تۋفلي، ورنەكتى جۇقا شۇلىقتان بالتىرى جالتىراپ كورىنىپ تۇر، ءقازىر نە بولارىن سەزگەندەي ول قيىلىپ ۇيالعان بولدى. نارەستەنى كومودتىڭ جاشىگىنە تىعىپ ۇلگەرگەن. شاشىن يىعىنان اسىرا سەرپىپ ورە باستادى دا ەسىككە كوز قيىعىن تاستاپ قويىپ ايناعا قارادى، اينا بەتىنەن وپالى بەتى، جالاڭاش كەۋدەسى، ءۇرپى قىپ-قىزىل ومىراۋى كورىندى. وسى كەزدە ەسىك اشىلىپ، كەردەن باسىپ الدەبىر مىرزا كىرىپ كەلدى، جان-جاعىنا ەلەڭدەپ قارايدى، ۇستىندە سموكينگ، جىلتىراتا قىرعان سۇپ-سۇر بەت، تىپ-تىقىر قارا بۇيرا شاش. قالتاسىنان جالپايعان التىن پورتسيگارىن شىعارىپ ەركىنسىپ تەمەكى تۇتاتتى. ايەل بۇرىمىن ءورىپ وعان قىسىلا قارادى، ونىڭ نە ماقساتپەن كەلىپ تۇرعانىن بىلەتىن بولسا كەرەك، بۇرىمىن ارقاسىنا لاقتىرىپ جىبەردى دە جالاڭاش قولىن كوتەردى... ەركەك ونىڭ مىقىنىنان سەلقوس قۇشاقتاعان بولدى دا ايەل تۇكتى قولتىعىن كورسەتە ەركەككە جابىسىپ، بەتىن كوكىرەگىنە باستى...
XXIX
ميتيا قارا تەرگە مالشىنىپ وياندى، ساناسىندا مەن بۇل دۇنيەدە جوقپىن دەگەن سەنىم، جارىق دۇنيەدە راحات جوق، قاسىرەتى ماقشار مەن قاراڭعى كوردەن دە بەتەر. بولمە تاس قاراڭعى، تەرەزەنىڭ ارعى جاعى ساپىرىلىسىپ گۋلەپ جاتىر، سول گۋىل ونسىز دا قالشىلداپ جاتقان دەنەنى سىعىمداي تۇسكەندەي. بارىنەن دە جان شىدامايتىن ماسقارا نارسە، ادام تابيعاتىنا جات پەندەشىلىك، سونى الگىندە عانا قىرما بەت جىلتىر قارامەن بولىسكەندەي سەزىندى. زالدان دابىر-دۇبىر كۇلكى ەستىلدى. بۇل دا جەركەنىشتى، بۇعان جات بولىپ كەتكەن ءومىردىڭ قوتيىندىعى، ەش جاناشىرلىعى جوق قاتىگەز بوتەندىگى...
— كاتيا! — دەدى كەرەۋەتتەن اياعىن سالبىراتىپ وتىرىپ جاتىپ. — كاتيا، بۇل دۇنيە نە بولدى؟ -دەدى داۋىستاپ، قۇددى كاتيا ەستىپ تۇرعانداي، ءدال ءقازىر ول قاسىمدا دەپ ويلادى، ۇندەمەيتىن سەبەبى، ونىڭ دا قۇر سۇلدەرى، كەشىرىلمەيتىن بۇكىل قىلىعىن مويىنداعانى شىعار دەپ جورىدى. — اھ، كاتيا، ەندى ءبارىبىر!" - دەدى وكىنىشپەن كۇبىرلەپ، مەن ءبارىن دە كەشىردىم دەپ ايتقىسى كەلگەن، تەك باياعىداي قۇشاعىما كەلشى، ەكەۋمىز مىناۋ ازاپتان قۇتىلىپ، پاك ماحابباتىمىزدى، جۇماقتاي كورىنگەن، كەشەگى كوكتەمنىڭ كوگىلدىر دۇنيەسىندەي اق ماحابباتىمىزدى ساقتاپ قالالىق. "اھ، كاتيا، ەندى ءبارىبىر!" دەگەندى شىن كوڭىلىمەن سىبىرلاپ ايتسا دا شىندىق شىركىن "بارىبىرگە" كونبەيدى ەكەن باياعى شاحوۆەكييدىڭ جاسمينگە ورانعان بالكونىندا باستان كەشكەن عاجايىپ دۇنيە مۇلدەم عايىپ بولعانىن، قايتىپ ورالمايتىنىن ەندى ءتۇسىندى، سودان كوكىرەگى قارس ايىرىلىپ ءۇنسىز جىلادى.
وزەگىن اشىتقان زاپىراننىڭ اششىلىعى سونشا، ول نە ىستەرىن بىلمەي، مۇنىڭ اياعى نەمەن بىتەرىن ساناسىنا سالىپ جاتپاي-اق ءبىر ساتكە بولسا دا اۋىر ازاپتان قۇتىلىپ، كۇنى بويعى قاسىرەتكە، جەر باسقان ءتىرى پەندە كورمەگەن قاسىرەتكە بەرگىسىز قاپالى تۇسكە تاعى دا قايتىپ ورالماس ءۇشىن قولىمەن تىنتكىلەپ ۇستەلدىڭ جاشىگىن اشتى دا سۇپ-سۋىق ريەۆولۆەردى تاۋىپ الىپ قۋانىشتان كوكىرەگىن كەرە دەم الدى، سودان سوڭ اۋزىن اشىپ شۇرىپپەنى راحاتتانا باسىپ قالدى.
4 قىرقۇيەك 1924 تەڭىز جاعالاۋىنداعى الپا
You Might Also Like
-
ەلىمىزدە «قازپوشتا» اق ارقىلى ونلاين تاپسىرىس بەرىپ، ساۋدا جاساۋشىلاردىڭ دەنى جاستار، ونىڭ ىشىندە 59%- ى ايەل ادامدار بولسا، 41%-ى ەرلەردى قۇرايدى. بۇل جونىندە «قازپوشتا» اق...
-
ياراۆا تايپاسى ءۇندى مۇحيتىنىڭ اندامان ارالدارىندا 50 ادامنان تۇراتىن كوشپەلى توپ بولىپ تىرشىلىك ەتەدى. ولار مۇندا افريكادان قونىس اۋدارىپ كەلگەن جانە ولاردىڭ سانى ءقازىر 400 ادام شاماسىندا.
