اڭگىمەنىڭ سىرى

ەستىلەر كوپ جازادى اڭگىمەنى،
جازبايدى ەرمەك ءۇشىن الدەنەنى.
«جيرەنىپ جامانىنان، جاقسىنى ۇعىپ
السىن» دەپ جازادى عوي ونەگەنى:

زالىمدى جەك كورگىزىپ، كۇيگىزەدى،
اق جۇرەك ادىلەتتى سۇيگىزەدى.
وگەيلىك، وزىمشىلدىك، باق-كۇندەستىك،
مەيىرىمسىز زالالكەستى بىلگىزەدى؛

قوس قاتىن الۋ جامان سالتى ەكەنىن،
كۇندەستىك ارازدىقتىڭ شارتى ەكەنىن،
قىز بەرمەي سۇيگەنىنە، مالعا ساتۋ
ادامنىڭ ەڭ راحىمسىز انتى ەكەنىن؛

اياماي جەتىمدەردى ۇرعاندىعىن،
ازاماتتى كۇڭ مەنەن قۇل قىلعاندىعىن.
نە پايدا، نە ءوزىنىڭ ماقتانى ءۇشىن،
داپ-دايىن قان توگۋگە تۇرعاندىعىن؛

ماحاببات شىن اسىقتى نەتكەندىگىن،
قۇربان بوپ جار جولىندا كەتكەندىگىن،
تۇرعاندا ءالى جەتىپ، اشۋ كەشىپ،
مارحابات دۇشپانعا دا ەتكەندىگىن –

ايتادى وسى اڭگىمە سونىڭ ءبارىن،
بايقاستا، سىرتىن ۇقپاي، ىشكى ءنارىن.
جاڭا وسكەن جاسىل گۇلدەي جاس ۇلاندار،
دەي كورمە «ءبىر ەسكىدەن قالعان سارىن».

***
وتكەن ءىس ويعا تۇسەر الدەقايدان،
ايتايىن از اڭگىمە ەسكى جايدان.
اتاقتى ءامىر تەمىر زامانىندا
ارقانى مەكەن ەتكەن ارعىن، نايمان.

ارعىننىڭ توقالىنان بوزشا دەگەن،
مومىندىق، ادىلدىكپەن ەل بيلەگەن.
جانىبەك – جالعىز ۇلى جاستاۋ ءولىپ،
ارتىندا ءۇش ۇل قالدى نەمەرەدەن.

قۇر — ۇلكەن، بالعا — وعان تەتەلەسى،
قاراناي — ۇشەۋىنىڭ ەڭ كەنجەسى.
بۇل جوندى ءۇشبوزشا دەپ اتايتىنى —
جايلاعان بوزشانىڭ ءۇش نەمەرەسى.

سولاردىڭ وسى ءۇش وزەن مەكەندەرى،
جاز جايلاپ، ءسان-سالتانات قۇرعان جەرى.
بۇل جەردەن ءوزى كەتىپ، اتى قالعان،
قۇر، بالعا، قاراناي دەپ سونان بەرى.

قۇر مەنەن قارانايدان باسى بولەك،
ءبىر سۋ بار ورتاسىندا شولاق وزەك.
كۇنباتىس جاعاسىندا ءبىر اق تاس بار،
سويلەۋگە سونىڭ جايىن كەلدى كەزەك.

سول تاستىڭ جىراسىندا ءبىر ۇڭگىر بار،
جاتۋعا ەكى كىسى بولمايدى تار.
ول تاستى «ايسۇلۋدىڭ اقتاسى» دەپ،
اتاپتى بىزدەن گورى بۇرىنعىلار.

مەن كوردىم سونداي ۇڭگىر قىز مەكەنىن،
اسىقتىڭ ارماندا وتكەن ىز-مەكەنىن.
تالپىنعان تالاپتى جاس، تىڭداساڭىز،
ايتايىن ايسۇلۋدىڭ كىم ەكەنىن.

بالعانىڭ ول ايسۇلۋ ۇلكەن قىزى،
نارتايلاق — قارانايدىڭ ءبىر جالعىزى،
قوسىلىپ، اسىق بولىپ سول ارادا،
ۇڭگىردە ءوزى كەتىپ، قالعان ءىزى.

ايسۇلۋ ول اقتاستا جۇرگەن ويناپ،
قاراعان الگى ۇڭگىرگە ءبىر كۇن بويلاپ.
«داريعا-اي، اسىق جارمەن قۇشاقتاسىپ،
ۇڭگىردە جاتار ما ەدى»، – دەگەندى ويلاپ.

ايسۇلۋ ول كەزىندە ون بەستە ەكەن،
كۇن سايىن سول ارانى قىلعان مەكەن.
بىرگە ويناپ نارتايلاقپەن سول ۇڭگىردە،
بايلاسقان اسىقتىققا بەلدى بەكەم.

ەكى جاس جىلعا جاقىن ويناپ ءجۇردى،
سەزگەن جوق ەشكىم ءالى وسى سىردى.
قوسىلعان جازعا سالىم بۇل ەكەۋى،
جاز ءوتىپ، كەلەتۇعىن كۇز دە كىردى.

مەن باردىم سول اقتاسقا تۇلكى قاعىپ،
ۇڭگىردە وتكەندى ويلاپ تۇردىم باعىپ.
تاستاعى قىراۋ ەرىپ كۇن نۇرىمەن،
تاستان دا، كوزىمنەن دە جاس كەتتى اعىپ.

ءبىر ۇل بار سامسى دەگەن قۇردا تاعى،
سامساپ ۇل كوبەيسىن دەپ قويعان-داعى.
سول اتپەن اتالادى كۇنى بۇگىن
قاراناي، داراسۋدىڭ ساعا جاعى.

سامسى دا اسىق بولىپ ايسۇلۋعا،
باتا الماي جۇرەدى ەكەن ءسوز ايتۋعا.
سۇيتسە دە جاناسالاپ ءبىر قالمايدى،
دەگەندەي «بۇقا بۋعا، ازبان دۋعا».

بالعانىڭ ەكى قىزى، ءبىر ۇلى بار،
ەرتە ولگەن بايبىشەدەن تۋعان بۇلار.
تاي ەدى ۇلدىڭ اتى جاستاي ولگەن،
بىلقىلداق كەلىنشەگى قالعان شىعار.

ءبىر ۇل بار توقالىنان بارعانا اتتى،
قويا ما قازاق تۇتپاي ەسكى سالتتى؟
«اعا ولسە، جەڭگە مۇرا» دەدى-داعى،
قاتىن قىپ بىلقىلداقپەن بىرگە جاتتى.

كۇنسۇلۋ، ايسۇلۋمەن ەكى قىزى،
ءبىر تۋعان ءولدى ولارمەن تاي جالعىزى.
قولىندا وگەي اعا قورلىق كورىپ،
قىزدارعا جەتىمدىكتىڭ باتتى سىزى.

ايسۇلۋ نارتايلاققا بولعان اسىق،
ۇڭگىردە قوسىلىسىپ ماۋقىن باسىپ.
بالعانىڭ تىرىسىندە ايسۇلۋدى
ماتايعا بەرمەك بولعان باتالاسىپ.

ول كۇيەۋ بالقىبەكتىڭ بالاسى ەدى،
قورتىقتاۋ، بارلى دەگەن الاسا ەدى.
اكەسى باي بولسا دا، بالا ناشار،
«جىندا ما، ىنجىق پا» دەپ تالاس ەدى.

سوندىقتان بالعا ونان مال الماعان،
اۋلىنا قۇدام دەپ تە بارا الماعان.
بەرمەيمىن ايسۇلۋدى دەپ جۇرگەندە،
تاعدىردان قازا جەتىپ، قالا الماعان.

سول بارلى بالعا ولگەن سوڭ ۇرىن كەلگەن،
قىز ونىڭ سىرتتان بايقاپ، ءتۇرىن كورگەن.
قاسىنا كۇيەۋىنىڭ ءبىر كۇن جاتپاي،
مەنسىنبەي ءتىپتى قيسىق، قىرىن كەلگەن.

ول كۇيەۋ قىزعا وكپەلەپ ۇيگە بارعان،
بارعان سوڭ اكەسىنە كىسى سالعان.
«بولسا دا اۋزى قيسىق، بايدىڭ ۇلى»
باقانىڭ كوپ مال بەرىپ قىزىن العان.

باقا دا، بالقىبەك تە ماتاي ەدى،
ءبىر سۋدى ورلەي-جايلاپ جاتا بەردى.
تانتىق قىز حانىم دەگەن ول العانى،
اۋزىنا كەلگەن ءسوزدى شاتار ەدى.

بالقىبەك سۋى اتانعان سول اتپەنەن،
بەرىكتاس، ءۇيتاس، تومان — مول اتپەنەن.
شوقىدا جالعىز قىزىل بارلى تۋىپ،
اتاندى بارلىقىزىل ول اتپەنەن.

باعانا سامسىنى ءبىز باستاپ ەدىك،
جاي-كۇيىن ءبىراز ايتىپ تاستاپ ەدىك.
بايقاتىپ ايسۇلۋعا اسىقتىعىن،
ونان سوڭ نە قىلعانىن اشپاپ ەدىك.

ءبىر كۇنى سامسى كەلدى بارعاناعا:
«اعاتاي، – دەدى، – سوكپە، قارعاما دا.
اسىق بوپ ايسۇلۋعا ولەر بولدىم،
مەنى ءولتىر قۇلات-داعى جارعا عانا.

ۇناتساڭ ەگەر ءتىرى قالعانىمدى،
ورىندا مالىمدى ال دا ارمانىمدى.
سىزبەنەن اقىرەتتىك دوس بولامىن،
الساڭ دا ايامايمىن بار مالىمدى».

تاعى دا بىلقىلداققا ايتتى ويدى،
الدىنا اسىل شاپان، جامبى قويدى.
«پەرىشتە التىن كورسە جولدان تايار»،
قۋ ءناپسى مال كورگەن سوڭ جەڭدى بويدى.

وگەيلىك بارعانانىڭ ويىن بۇزدى،
كوردىڭ بە، مىنە، وسىنداي قارا ءجۇزدى؟
شاپان مەن الدىنداعى جامبىنى الىپ،
ءۇش كۇندە كوندىرمەكشى بولدى قىزدى.

نارتايلاق كەلدى ءبىر كۇن اقتاسىنا،
ۇڭگىردىڭ ۋاعدالاسقان قاق باسىنا.
بىلاۋداي ەكى كوزى، وكسىپ جىلاپ،
ايسۇلۋ كەلىپ تۇردى ناق قاسىنا.

كوردى دە نارتايلاقتىڭ ەسى كەتتى:
«ساۋلەم-اۋ، مۇنشا جىلاپ ساعان نەتتى؟
قۇشاقتاپ، راحاتتانىپ جاتپاق ەدىم،
كوز جاسىڭ جۇرەگىمدى ەلجىرەتتى».

قىز ايتتى: «اسىق جارىم، تىڭدا مۇنى،
نەمەنە جەتىم قىزدىڭ كورگەن كۇنى؟
قولىندا وگەي اعا قور قىلعانشا،
المادى-اۋ اجال جەتىپ مەن سورلىنى!

باستادى اعا-جەڭگەم ءبىر جۇمىستى،
سامسىمەن تامىر بول دەپ كوردەي قىستى.
كوزىمدى جاۋدىراتىپ مالعا ساتپاق،
كورەم دەپ ويلاپ پا ەدىم مۇنداي ءىستى؟

كونبەدىم مەن ولاردىڭ ەپتەرىنە،
تۇكىردىم «ءجۇزىقارا» دەپ بەتتەرىنە.
«كوندىرەم كونبەسەڭ دە» دەپ اقىرىپ،
بارعانا قامشى باستى ەتتەرىمە.

قويمادى ءبىر-اق ۇرىپ، كوپ سابادى،
«جەتىم قار» دەپ ەتىمدى جەپ، سابادى.
«سامسىعا كۇنسۇلۋدى كۇڭ قىلام دا،
بارلىعا سەنى ۇزاتام» دەپ سابادى.

تاي اعام بۇيتپەس ەدى-اۋ ءتىرى بولسا،
نە اكەم، نە اجەمنىڭ ءبىرى بولسا.
داريعا! بۇل ومىردەن ءولىم ارتىق،
جەتىمنىڭ كورگەن كۇنى وسى بولسا!

وگەي ۇل بارعانا ويلاپ قاستىق جاعىن،
بىلقىلداق ۇمىتتى تايدىڭ ارۋاعىن.
اعام مەن اتا-انامدى قابات الىپ،
قۇداي دا قايتىپ الدى-اۋ بەرگەن باعىن».

نارتايلاق دەدى قىزعا: «قالقاتايىم،
ءمانىسىن بۇل ءسوزىڭنىڭ قىلدىم پايىم.
شىنىمەن قۇداي قوسقان جارىم ەدىڭ،
سەنى الىپ الىس جەرگە، كەل، قاشايىن».

قىز ايتتى: «كۇنسۇلۋعا قوشتاسايىن،
ايتتىم عوي، كۇڭ بولماقشى، ونىڭ جايىن.
ونى دا، رەتى كەلسە، بىرگە الىپ قاش،
بولا الساق ەرتەڭ كەشكە مۇندا دايىن.

تايلاقجان، از كۇن كوردىم قىزىعىڭدى،
مۇندايدا تاعدىر جازعان سىزىعىمدى.
بوساتپاي، ەگەر كەتسەم ۇزاتىلىپ،
جىبەرەم كۇنسۇلۋعا جۇزىگىمدى.

سول جۇزىك تيىسىمەن ءوز قولىڭا،
قۇربانمىن، كەل دە الىپ قاش، مەن جولىڭا.
التى ايلىق قۇرساعىمدا بالاڭ جاتىر،
تاپسىرار سونى وزىڭە كۇن بولار ما؟»

«قوش» دەستى ءبىر ءسۇيىسىپ امانداسىپ،
نارتايلاق كەتە بەردى بەلدەن اسىپ.
اۋىلعا قىز قايتاردا سولاي قاراي،
بىلقىلداق كەلە جاتىر جەبەي باسىپ.

كەلدى دە: «قايدا ءجۇرسىڭ، ەركەم، – دەدى، –
ءبىر ادام دوڭنەن اسىپ سەلتەڭدەدى،
جەڭگەدەن ءقايىنسىڭلى سىر جاسىرماس،
رازىمىن، ءجونىن ايتىپ بەرسەڭ»، – دەدى.

قىز ايتتى: «ەلەستەگەن سايتان-داعى،
كۇندە ويناپ وسى ارادان قايتام-داعى.
سەن ماعان نە پالەنى سالماي ءجۇرسىڭ،
ءبىر جالا جاپپاق بولعان ايلاڭ-داعى».

ول ايتتى: «وكپەلەمە، ەركەم، ماعان،
جۇرگەم جوق قىلايىن دەپ قاستىق ساعان.
قاتىندا ەرى ايتقان سوڭ ەرىك بولا ما،
ءبارىن دە ىستەپ جۇرگەن بارعانا اعاڭ.

بارعانا سەن كەتكەن سوڭ ءوزى بارىپ،
قاينىڭا بايقوشقاردان حابار سالىپ:
«قالىڭمال، ءىلۋ، جىرتىس اكەلمەي-اق،
كەلىنىن كەتسىن، – دەپتى، – جىلدام الىپ».

بايقوشقار – بارعانانىڭ ناعاشىسى،
داۋلەتتى، زاتى ماتاي، ۇستا كىسى.
ءسوز سالىپ سول ارقىلى بالقىبەككە،
قۇتىلماق قايتسە سەنەن – بار جۇمىسى».

ايسۇلۋ ايتتى ىزالى كۇلكىمەنەن:
«بارلىعا قوسىلمايدى مەنىڭ دەنەم.
نە باسقا بىرەۋ الار، نە جەر الار،
ول سىردى جاسىرمايمىن، جەڭگەم، سەنەن».

بارعانا ۇيگە كەلسە ۇناتپايدى،
سۇرلانىپ جوتىعىرسىپ ءسوز قاتپايدى.
ءومىرىن وكسىپ جاتىپ اقىلداسقان،
سورلىعا ەكى جەتىم تاڭ اتپايدى.

كۇن شىقتى، بەسىن ءوتىپ، كەش تە بولدى،
ەكى قىز بايلاپ قويعان بارار جولدى.
كۇندەگى وينايتۇعىن اقتاسىنا
جونەلدى ايقاستىرىپ بەلدەن قولدى.

بارعانا جۇگىرگەن سوڭ «ەي، توقتالاپ»،
بىلقىلداق: «قوي، بارسىن»، – دەپ كەلدى جاناپ.
قامشىلاپ ءبارىن ۇيگە قۋىپ تىقتى،
قاتىنىن قىزدارمەنەن قوسا ساباپ.

شىعارماي ءبىرىن تىسقا قويدى قاماپ،
كوزىنەن جەتىمدەردىڭ قان سورعالاپ.
ءالى تۇر اششى داۋىس قۇلاعىمدا،
سورلىنىڭ جىلاعانى «تاي اعالاپ».

جاس داۋىس جىلاعانمەن قارلىعا ما،
وي جىبەر، مىنە، وسىنداي زارلىعا دا.
وسىمەن بۇل ءسوزىمىز تۇرا تۇرسىن،
كەلەلىك بالقىبەك پەن بارلىعا دا.

بايقوشقار بالقىبەككە كەشە بارعان،
بارلىنى جىبەرۋگە دايىنداعان.
داراقى، تانتىق وسكەن حانىم قاتىن
«ونى الساڭ، مەن كەتەم» دەپ ازاپ سالعان.

جيىلىپ اقساقالدار ماڭايداعى،
ءسوز ايتقان كەلىسىمدى قاي-قايداعى.
دەگەننەن «جەسىر كەتتى» – ولگەن ارتىق،
كەلگەنمەن – ءبىر قىزمەتكەر مالاي-داعى:

«ەي، حانىم! سەن تۇراسىڭ ۇلكەن ۇيدە،
ءبىر كۇڭنىڭ كەلگەنىنە جانىپ-كۇيمە.
بولعاندا كوسەۋ ۇزىن قول كۇيمەيدى،
كەرەك قوي ءبىر قىزمەتكەر مۇنداي ۇيگە».

سول كۇنى بارلى كۇيەۋ كەلىپ جەتكەن،
بارعانا توقتى سويىپ ىرىم ەتكەن.
«تويىنداي جەتىم قىزدىڭ» دەگەن بار عوي،
زارلاتىپ ەرتەڭىنە الىپ كەتكەن.

ءايسۇلۋ كەتە بارعان كوزى جايناپ،
وسى عوي بەردى دەگەن قولىن بايلاپ.
تىلەگەن جىلاپ تىلەك بارعانادان:
«بىلقىلداق اپارسىن، – دەپ «اعاتايلاپ»، –

جەڭگەمنىڭ، قانداي بولام، كوزى كورسىن،
جاي-جاپسار، كورگەنىمدى ايتىپ بەرسىن.
مەن كەشتىم، ءتاڭىرى كەشسە، قىلىعىڭدى،
ول بايعۇس ازدان سوڭ-اق ءولدى دەرسىڭ».

قاسىنا بىلقىلداقتى قوسىپ بەردى،
سول كۇنى-اق بالقىبەككە جەتىپ كەلدى.
وتاۋىن وقشاۋ تىگىپ بولەك قويدى،
توي قىلىپ ءبىر كۇڭ ءۇشىن جيسىن با ەلدى!

بىلقىلداق قىزدى قيماي، ەكى اي ءوتتى،
كوپ جاتتى، قايتاتۇعىن مەزگىل جەتتى.
وتاۋعا سونان بەرى ءبىر جاتپاعان
بارلىعا: «ءبىر ءسوزىم بار، تىڭدا»، – دەپتى.

«ايتاتىن تىلەگىم بار، كۇيەۋ، ساعان،
وسى ءتۇن وتاۋعا جات، بەرسەڭ ماعان.
بارعان سوڭ قارىنداسىم نە بولدى دەپ،
سۇرايتىن وندا بار عوي ءبىر قايناعاڭ.

سۇراسا، «وتاۋىنا جاتتى» دەيىن،
«ەكەۋى ماحابباتتى تاتتى» دەيىن.
«كۇيەۋىڭ، قارىنداسىڭ، قۇدالارىڭ
رازى بوپ ءبارى سالەم ايتتى» دەيىن».

بارلى ايتتى قىبىجىقتاپ باسىن قاسىپ:
«ءوزىم دە ايسۇلۋعا ەدىم اسىق.
ۇرسادى مۇندا جاتسام حانىم ماعان،
وتىرمىن سونان قورقىپ، قاتتى ساسىپ».

بىلقىلداق ول كۇيەۋدىڭ سىرىن ءبىلدى،
بىلدىرمەي ەزۋ تارتىپ ىشتەن كۇلدى.
«حانىمعا ايتاتۇعىن ارىزىم بار»، –
دەدى دە جولداسىنان حابار قىلدى.

«ەي، حانىم، توتى قۇستاي بىتكەن دەنەڭ،
ءبىر تىلەك قابىل الشى، قالقام، مەنەن
وتاۋعا بۇگىن كەشكە جات دەپ ەدىم،
يمەنىپ مىنا بارلى وتىر سەنەن.

ورىندا، رۇقسات بەر دە، تىلەگىمدى،
اشىلتىپ نۇر قۇيعانداي جۇرەگىمدى.
وسىندا جالعىز ءتۇنى جاتسىن كۇيەۋ،
بىلەرسىڭ كەيىن ءوزىڭ كۇندەگىڭدى».

ول ايتتى: «كوپ وتتاماي كەت ۇيىڭە،
تەك بەرگەن تەڭدىك بار ما جەتىمىڭە؟
كوزىنە كوك شىبىندى ۇيمەلەتىپ،
مۇنى كۇڭ، قولىڭدى اپكەل، ەتۋىمە!»

«اي-ۇيگە» قاراماي-اق ول ءجۇزىقارا،
بارلىنى سۇيرەلەدى بارا سالا:
«ۇمىتتىڭ با، اقساقالدار نە دەپ ەدى،
بۇل ۇيدە وتىرمىسىڭ كۇڭگە بولا!» —

دەدى دە جەتىپ باردى ايسۇلۋعا:
«باي كەرەك پە سالداقى سەندەي قۋعا!»
جۇلقىلاپ بۇركەنشىگىن، ىشكە تەپتى،
«ويناستان دايىنسىڭ، – دەپ، – ۇل تابۋعا».

بىلقىلداق بارىپ ەدى اراشالاپ،
قويمادى ايسۇلۋدى يتتەي تالاپ.
ەنەسى، اۋىلداسى – ءبارى كەلىپ،
شىعاردى ازەر ۇيدەن كوپتەپ قاماپ.

بىلقىلداق قايتپاق بولدى اتىن ەرلەپ،
بوقتاپ ءجۇر حانىم قاتىن ءبارىن جەرلەپ.
ايسۇلۋ بىلقىلداقتى شىعارىپ ساپ،
قوشتاستى قۇشاقتاسىپ «بەرى كەل» دەپ:

«جەڭەشە-اۋ، ايتپاپ پا ەدىم بۇرىن ساعان،
بارلىنىڭ تۇك كەرەگى جوق دەپ ماعان.
مەيىرىمسىز وگەي اعام ۇستاپ بەردى،
ول تۇگىل قۇداي مەنى اياماعان.

تايدى الدى جان جاقىنىم، جالعىز كوزىم،
سول تايدان جەسىر بولىپ قالدىڭ ءوزىڭ.
ۇمىتپاساڭ، اعام قونعان تۇعىرى ەدىڭ،
امانات تاپسىراتىن بار ءبىر ءسوزىم.

تەز تاپسىر جۇزىگىمدى كۇنسۇلۋعا،
ۇيالمان ەندى ساعان سىر اشۋعا.
جۇزىكتى نارتايلاققا جىلدام بەرسىن،
سول كەلسىن مەنىمەنەن قوشتاسۋعا.

جەڭەشە-اۋ، جاسىرايىن سەنەن نەسىن،
سالەم دە نارتايلاققا، جىلدام كەلسىن.
بەرەتىن بار ءبىر اسىل اماناتىم،
ءۇش كۇننەن قالسا، مەنى «ءولدى» دەسىن.

سالەم دە ءۇش قايتارا بارعاناعا،
تاپسىردىم ارۋاق پەن اللاعا دا.
اجەمنەن تۋماسا دا، اكەم بىرگە،
بارمايدى اۋزىم ونى قارعاۋعا دا.

ايتا بار بارساڭ سالەم سامسىعا دا،
سامسىعا سۇيمەگەن قىز جار شىعا ما؟
شوگەرىپ شوكپەس ناردى مىنەمىن دەپ،
تاستادى-اۋ تالاي بۇلىك ارتىنا دا.

سالەم ايت جالعىز باۋىرىم كۇنسۇلۋعا،
قور بولىپ جەتىم قالعان سۇم سۇلۋعا.
قۇشاقتاپ ءۇش قايتارا سۇيەر ەدىم،
ەركىم جوق كورەمىن دەپ ۇمتىلۋعا.

بارعانا ەكەۋىڭنەن ءبىر تىلەگىم –
كەتپەسىن اقيرەتتە سىزدە كەگىم.
بەرىڭدەر كۇنسۇلۋدى سۇيگەنىنە،
سامسىعا قور بولماسىن جەتكىنشەگىم!»

سونى ايتىپ تالىپ كەتىپ بوگەلەدى،
بىلقىلداق جىلاپ ەلگە جونەلەدى.
قىلامىز ەندى اڭگىمە نارتايلاقتى،
ول ءبايعۇس نەعىلادى، نە كورەدى.

ارينە، وسى سوزدەن ەكى اي بۇرىن،
ۇقتىڭىز نارتايلاقتىڭ كەتكەن ءتۇرىن.
«سامسى مەن بارعاناعا قور قىلمان» دەپ،
اكەتپەك بالدىزى مەن اسىق نۇرىن.

ول قايتىپ ءوز ۇيىنە بارىپ ەدى،
قىز ءۇشىن ەكى ات ەرتتەپ الىپ ەدى.
قۇرداسىن بوبەك دەگەن قاسىنا ەرتىپ،
كۇن باتا اقتاسقا كەپ قالىپ ەدى.

سول ءتۇنى وتىر ەدى قىزدى توسىپ،
ارتىنان دىبىس ەستىپ قالدى شوشىپ.
ەكى اتتى قاراڭعىدا كەلە جاتىر،
وتىردى «جىلقىشى ما، جاۋ ما؟» دەسىپ.

جۇگىردى ەكەۋى اتتان تۇسە سالا،
ۇستاستى بىرەۋىمەن بوبەك بالا.
قولىندا بىرەۋىنىڭ قىلىشى بار،
ۇمتىلدى نارتايلاققا تۋرا عانا.

نارتايلاق قۇر قولىمەن قىلىش قاقتى،
قىزىل قان وڭ قولىنان سۋداي اقتى.
ۇستاتپاي شىر اينالا قاشىپ ءجۇرىپ،
قىلىشپەن تۇلا بويىن شاباقتاپتى.

ءجۇزى وتكىر قىلىشىنىڭ، ۇشى قايقىش،
ءار جەرىن جارالاپتى ۇيقىش-ايقىش.
قايران ەر بەلدەسە الماي قانعا باتتى،
قارۋسىز قاپيادا كەلگەن بايعۇس.

ءبىرتالاي ارپالىستى سونىمەنەن،
باسىنان قان سورعالاپ جونىمەنەن.
ۇستاۋعا وڭ قولىمەن كەلمەگەن سوڭ،
سولاقاي تاسپەن اتتى قولىمەنەن.

قولىنا تيگەننەن سوڭ تاس قاپىدا،
دەدى دە «ويباي، ۇردى»، ءمىندى اتىنا.
بوبەكتەن جولداسى دا بوسانىپ اپ،
قاراماي قاشتى ەكەۋى الدى-ارتىنا.

نارتايلاق اتقا ءمىندى قۋماق بولىپ،
بوبەك تۇر «قالاسىڭ، – دەپ، – قاپىدا ءولىپ».
ەسىل ەر ەسى كەتىپ اتتان ءتۇستى،
جەڭى دە، قوينى-قونشى قانعا تولىپ.

باتىردى ىزا قىستى قاپى قالىپ،
كەيىدى «كەلمەدىم، – دەپ، – قارۋ الىپ».
جاراسىن كويلەك جىرتىپ بايلاسا دا،
قانسىراپ تاڭعا جاقىن قالدى تالىپ.

كوتەرىپ بوبەك ونى اتقا سالدى،
مىنگەسىپ اش بەلىنەن ۇستاپ الدى.
قولىندا ءۇش جەتەگى، الدىندا ول،
كۇن شىعا ازار ءجۇرىپ ۇيگە باردى.

كەلگەن سوڭ تايلاق باتىپ قىزىل قانعا،
اۋىلدىڭ ادامدارى قالدى تاڭعا.
قىزدى ايتپاي، «جىلقىعا جاۋ ءتيدى» دەيدى،
بوبەكتەن «نە بولدى؟» دەپ سۇراعاندا.

نارتايلاك سول جارادان ەكى اي جاتتى،
باتىرعا ەكى قايعى بىردەي باتتى.
بىلمەيدى دۇسپانىنىڭ كىم ەكەنىن،
قايعىسى ايسۇلۋدىڭ ودان قاتتى.

ويعا الىپ جازىلعان سوڭ اسىق نۇردى،
ساندالىپ اقتاسىنا قاراي ءجۇردى.
الدىنان ءبىر اۋىلدىڭ ءوتىپ ەدى،
«توقتا» دەپ ءبىر بۇركەنگەن قىز جۇگىردى.

باتىردان قىز قارايدى الماي كوزىن،
نارتايلاق شىرامىتتى قىزدىڭ ءوزىن.
اپەرىپ التىن جۇزىك قالتاسىنان،
ايتىپتى ايسۇلۋدىڭ سالەم ءسوزىن.

تانىدى كۇنسۇلۋدى كەلبەتىنەن،
ءبىر ءسۇيدى اتتان ءتۇسىپ وڭ بەتىنەن.
«نە قىلسام، ايسۇلۋعا جولىعام» دەپ،
جونەلدى بالقىبەككە سول بەتىمەن.

بارعانا قالماۋشى ەدى كۇندىز مالدان،
سول كۇنى سول اۋىلعا سامسى بارعان.
ۇيىندە سونى كورىپ، قايتارىندا
تايلاق پەن كۇنسۇلۋدى كوزى شالعان.

الىستان نارتايلاقتى تانىماعان،
تۇسكەنىن، ەڭكەيگەنىن بايىپتاعان.
اۋىلعا كەلە سالا كۇنسۇلۋدان
«جولىققان جولاۋشىڭ كىم؟» – دەپ سۇراعان.

ول ايتقان: «مەن ەشكىمدى كورگەنىم جوق،
جولىعىپ جولاۋشىعا كەلگەنىم جوق،
جازىقسىز جالا جاۋىپ نەگە اقىردىڭ،
ەشكىمگە ەشتەڭەمدى بەرگەنىم جوق».

«سەن بەردىڭ سول اتتىعا بىردەمەنى،
باۋىرىنا اتتان ءتۇسىپ باستى سەنى.
كورگەندى كوزىممەنەن تانىپ تۇرسىڭ،
شىنىڭدى ايت شاتپاقتاماي الدەنەنى!»

قىز ايتتى: «ايتارىم جوق ولتىرسەڭ دە،
اۋزىمنان قارا قانىم كەلتىرسەڭ دە.
كوردىم دەپ كورمەگەندى ايتا المايمىن،
اپتىعىپ، اشۋلانىپ جەلپىنسەڭ دە».

اقىرىپ كۇنسۇلۋدى ۇستاي الدى،
«ايت-ايت» دەپ ارى-بەرى ازاپ سالدى،
«كوزىڭدى شىن ايتپاساڭ شىعارام»، – دەپ،
پىشاعىن وڭ كوزىنە تۋرا وقتالدى.

«قوي-قويلاپ» سامسى كەلدى اراشالاپ،
جاقىنداپ كۇنسۇلۋعا جاناسالاپ:
«اعاڭنىڭ كورگەن ءىسىن تانبا، قالقام،
ايتا عوي، قاراشىعىم»، – دەپ مايدالاپ.

بارعانا «ايتپادىڭ» دەپ تاعى دا ۇردى،
ۇرعانعا بولماعان سوڭ بۋىندىردى.
بۋلىعىپ دەم الا الماي ءولىپ جاتىپ،
ءبىرتالاي ۋاقىتتان سوڭ جانى كىردى.

ارسىزعا بارعاناداي مالى ءتاتتى،
جەتىمگە كۇنسۇلۋداي جانى ءتاتتى.
امالسىز جىلاپ تۇرىپ سىرىن ايتتى،
ءقايتسىن-اي، قاتتى قيناۋ جانعا باتتى.

تايلاقتى جاسىرمادى كورگەندىگىن،
جۇزىگىن ايسۇلۋدىڭ بەرگەندىگىن.
«ءۇش كۇننەن قالماي جەتسىن نارتايلاق» دەپ،
تاعى ايتتى سالەمىنىڭ كەلگەندىگىن.

سالەمدى ەسىتكەندە كۇيگەندىگىن،
بەتىنەن «بالدىزىم» دەپ سۇيگەندىگىن.
«نە قىلسام، ايسۇلۋدى الامىن» دەپ،
سول جەردەن بالقىبەككە جۇرگەندىگىن.

كۇنسۇلۋ مۇنى ايتقاندا جىلاپ ءتۇردى،
بارعانا «جىلاما!» دەپ تاعى دا ۇردى.
بۇل سۇلۋ سامسىعا ايتتى اپاسىنان،
وسىمەن ويناپ-كۇل دەپ تىلەك قىلدى.

سامسى ايتتى: «تىم جاس قوي بۇل ءازىر ماعان،
ايتايىن ءبىر سىرىمدى، دوستىم، ساعان:
كەز كەلىپ ايسۇلۋدىڭ اقتاسىندا
مەن ەدىم نارتايلاقتى قىلىشتاعان.

ءۇش كۇن دەپ ماعان ۋاعدا قىلىپ ەدىڭ،
شىداماي ەرتەڭىندە-اق ءجۇرىپ ەدىم.
ويناسى ايسۇلۋدىڭ وسى عوي دەپ،
قىلىشپەن تۇلا بويىن ءتىلىپ ەدىم.

نە قىلسام، ولتىرۋگە اسىق ەدىم،
قىلىشتى اياماي-اق باسىپ ەدىم.
بولعان سوڭ قارۋى جوق تاسپەن ۇرىپ،
قالعان سوڭ قولىم سىنىپ قاشىپ ەدىم.

توعىساي قۇلىم ەدى قاسىمداعى،
بۇل سىردىڭ ماعان سور عوي اشىلماعى.
بىلسە كەك المايدى دەپ ويلامايمىن،
قورقىنىش، قاتەرىم سول باسىمداعى.

«ول ەندى، – بارعانا ايتتى، – ماعان دا جاۋ،
ويناس بوپ ايسۇلۋدى بۇزعانى اناۋ.
ماتايدان تاعى بارىپ الىپ كەتپەك،
اۋلاقتا، اتتەڭ، دۇنيە، جولىقپايدى-اۋ!»

سامسى ايتتى: «ەسكەرەلىك جولىن توسىپ،
وتىرمىن ءارى ىزا بوپ، ءارى شوشىپ.
سەزدىرمەي ەش ادامعا ولتىرەلىك،
جولىقسا وڭاشادا قۇداي قوسىپ».

ەكەۋى بالقىبەككە قادام باستى،
نە قىلسا ولتىرمەك بوپ تايلاق جاستى.
ەگەردە ويلاعانى بولا قالسا،
ايتپاسقا انت ەتىسىپ ۋاعدالاستى.

ادامزات ءاربىر ىسكە كەز بولادى،
بىرەۋگە جاي، بىرەۋگە تەز بولادى.
بۇلار دا، نارتايلاق تا بارا تۇرسىن،
ايسۇلۋ ەندى ازىراق ءسوز بولادى.

ءبىر كۇڭ بار بالقىبەكتە تومان دەگەن،
كۇن سايىن سوگىس ەستىپ، تاياق جەگەن.
وتاۋدا جالعىز جاتقان ايسۇلۋدى
ەش ادام ونان باسقا ەلەمەگەن.

كۇزەتشى قاراشادا الگى تومان،
ءبىرجولا قوي كۇزەتپەك مىندەت وعان.
وتاۋدان جاس بالانىڭ ءۇنى شىعىپ،
جۇگىرىپ تومان كەمپىر كەلدى سوعان.

وت جاعىپ ءۇيدى جارىق ەتكەن كەمپىر،
«بۇل نە؟» دەپ ايسۇلۋعا جەتكەن كەمپىر.
قاراسا، ءبىر ۇل تاۋىپ تالىپ جاتىر،
كىندىگىن، بالانى وراپ، كەسكەن كەمپىر.

جۇگىرسە «ءسۇيىنشى» دەپ، تاياق جەيدى،
ول كەمپىر سونى ءبىلىپ ۇندەمەيدى.
بالانى ابدەن جايعاپ بولعاننان سوڭ،
«قالايسىڭ، ايسۇلۋجان، قالقام»، — دەيدى.

ازدان سوڭ ەسىن جيدى سورلى كەلىن،
بايلادى كۇلدارامەن كەمپىر بەلىن.
ءبىر قاراپ بالاسىنا، كەمپىرگە ءبىر،
كوزىنىڭ ايتىپ بولماس اققان سەلىن.

قاندارىن، جولداس، شەلىن تازالاپتى،
كورپەگە كيىزبەنەن وراپ ساپتى.
كونە عوي كۇڭ دە بولسا كوپتى كورگەن،
ءبارىن دە ءار نارسەنىڭ سول جايعاپتى.

كۇن شىقتى، ساسكە بولدى، ەل دە تۇردى،
جوق ەدى ەشكىم بىلگەن مىنا سىردى.
بالانىڭ شىرىلداعان داۋسىن ەستىپ،
وتاۋعا حانىم قاتىن كەلىپ كىردى.

ۇمتىلدى جاس بالانى كورە سالا،
«ولتىرەم، ويناستان، – دەپ، – تۋعان بالا».
قۋسىرىپ تومان قولىن ارىز ايتتى،
الدىنا كولدەنەڭدەپ تۇرا قالا:

«ولتىرمە بۇل بالانى تەكتەن-تەككە،
مۇنىڭىز قيسىنبايدى اشۋ-كەككە.
باسشىمىز سول كىسى عوي، نە دەر ەكەن،
تۋعانىن بىلدىرەيىك بالقىبەككە».

تومان مەن حانىم قاتىن سوندا باردى،
بالقىبەك مۇنى ەسىتىپ ويعا قالدى.
«بەتىمە دۇسپاندارىم كۇندە باسار،
قۇرعىردىڭ كوزىن جوعالت»، – دەپ-اق سالدى.

«باي، سىزگە، – تومان ايتتى، – ارىزىم بار:
بۇل بالا تاعدىر ايداپ تۋعان شىعار.
نارەستە جاس بالانىڭ جازىعى نە؟
بولاسىڭ قان جۇكتەۋگە نەگە قۇمار؟

ەلۋ جىل كۇڭ قىلعانىڭ ساعان دايىن،
قۇلدىق قىپ ءبارىن ۇمىتىپ باس ۇرايىن.
بالا قۇل، مەن كۇڭ بولسام — ەكەۋمىز ساي،
ماعان بەر بۇل بالانى، اسىرايىن».

«الساڭ ال» دەگەندى ەسىتىپ حانىم تۇرىپ؛
دەدى: «سەن اسىرامايسىڭ مۇندا ءجۇرىپ.
بۇل ۇيدە، بالانى الساڭ، تۇرعىزبايمىن،
اۋىلدان كوز كورمەسكە كەت قاڭعىرىپ!»

«شىنىڭ با، – دەدى تومان، – ويىنىڭ با،
بولادى بالا قالسا قويىنىمدا.
بالقىبەك، ەندى ماعان بوستاندىق بەر،
قالماسىن مەنىڭ حاقىم مويىنىڭدا».

بالقىبەك ازات قىلىپ باتا بەردى،
وتاۋعا تومان كەمپىر قايتا ءجۇردى.
كەتپەگىن بالانى الىپ ايتىپ ەدى،
ايسۇلۋ مىنانى ايتىپ، ماقۇل كوردى:

«ەي، شەشە، سەنى قۇداي جارىلعاسىن،
مەن ەندى اقىرەتتىك قارىنداسىڭ،
قالعان سوڭ بالام ءتىرى، ارمانىم جوق،
نە بولسا، بولا بەرسىن مەنىڭ باسىم.

بۇل بالا — نارتايلاقتىڭ اماناتى،
اتاقتى بوزشا بايدىڭ جۇراعاتى.
شەشەكە، سەنەن قاتتى تىلەگىم سول،
بالانى سوعان تاپسىر، كەلسە ءساتى».

ول تومان سول اۋىلدان ازىق الدى،
ەمىزىك، ءبىر ساۋىت ءسۇت تاعى دا الدى.
«تاپسىرام، قۇداي قوسسا، تايلاققا»، – دەپ،
قوشتاسىپ بالانى الىپ كەتىپ قالدى.

اياڭداپ قاندىعاتاي بايعا كەلدى،
بىلەتىن بۇرىن ءوزى جايعا كەلدى.
قانتەكەڭ قويىن ءوزى باعۋشى ەدى،
قورالاپ كەشكى مالىن جايلاپ ەدى.

جولشىباي دىردەك قاعىپ توڭدى كەمپىر،
كەشكە كەپ سول اۋىلعا قوندى كەمپىر.
ءوز جايىن، بالا جايىن بايعا سويلەپ،
ءۇش كۇندەي سول اۋىلدا بولدى كەمپىر.

بولسا دا ەكى اعامنىڭ ءبىرى جەتىم،
بۇل بالا وزگەلەردەن ءىرى جەتىم.
تىرىدەي اتا-انادان ايرىلعان سوڭ،
بالانىڭ اتى بولدى ءتىرى جەتىم.

ساپاناي — قانتەكەمنىڭ ۇلكەن ۇلى،
ءۇشقىزىل تۇمسىعىنا قونعان جىلى،
قاتىنى جەسىر قالعان ءبىر قىز تاۋىپ،
قىز ولگەن تومان سوندا كەلگەن كۇنى.

بالانى سول ەمىزگەن ءۇش كۇن ۇداي،
كەز قىلعان ولمەسىن دەپ ونى قۇداي.
سويلەلىك، بۇل توقتاسىن، ايسۇلۋدى،
كوردى مە تاعى قورلىق بۇرىنعىداي.

تاعى ۇرعان حانىم ونى «جىلادىڭ، – دەپ،
ويلاما ەندى مۇندا تۇرارمىن»، – دەپ.
بولاسىڭ، تومان كەتتى، سەن كۇزەتشى،
قوناق ءۇي بۇل وتاۋدى قىلامىن»، – دەپ.

تەكپىلەپ «ۇيدەن شىق» دەپ، شاشتان العان،
كوسەۋمەن شىداي الماي و دا سالعان.
حانىمنىڭ ۇرعان كوسەۋ باسىن جارىپ،
جىعىلىپ سول سوققىدان تالىپ قالعان.

ايسۇلۋ ەندى ويلاعان: «ءتىرى قويماس،
قور قىلار، نە ولتىرەر – ءبارى ءبىر ءباس.
ونان دا ءوزىمدى-وزىم ولتىرەيىن،
بۇل ءومىر بولمايدى، – دەپ، – ماعان جولداس».

جەلباۋدى بۇعالىقتاپ قويدى جايلاپ،
«نارتايلاق، امان بول»، – دەپ ءۇش ايعايلاپ.
باقاندى ورلەپ شىققان الىپ تاستاپ،
موينىنا بۇعالىقتى سالدى بايلاپ.

ەسىتىپ ايعايلاعان سول دىبىستى،
جۇرگەندەر الىستاعى جۇگىرىستى.
بۋىنىپ ولگەن قاتىن، تالعان قاتىن،
ۇستىنەن ەكەۋىنىڭ كەلىپ ءتۇستى.

ازدان سوڭ حانىم ەسىن جيىپ الدى،
بالقىبەك اقىل تاپپاي كوپ ساندالدى.
ەل بىلسە، «قاشىپ كەتتى» دەمەك بولىپ،
قورىمعا جانازاسىز كومە سالدى.

ايسۇلۋ بۇل جالعاننان ءسويتىپ وتكەن،
وگەيلىك، كۇندەستىكپەن تۇپكە جەتكەن.
ايەلدەر ول كەزدەگى مال ەسەپتى،
كىم ساتسا، قايدا ايداسا – سوندا كەتكەن.

ول ولگەن ءبىر كورە الماي سۇيگەن جارىن،
ىشىنەن تارقاتا الماي مۇڭ مەن زارىن.
«ەلۋ، – دەپ، – ەل قۇلاعى» ماقال بار عوي،
ەستىگەن قاندىعاتاي مۇنىڭ ءبارىن.

ءبىز تاعى ءسوز باستالىق نارتايلاقتان،
جولىعار قايسىسىنا سور مەن باقتان.
«نە قىلسام ايسۇلۋعا جولىعىم» دەپ،
باعانا كەتىپ ەدى-اۋ اقتاس جاقتان.

جولشىباي ءبىر قويشىدان ءجون سۇراسقان،
قويشى ايتقان: «ءوز جايىڭدى ايت اۋەل باستان».
نارتايلاق ءاتى-جونىن تۇگەل ايتقان،
بارماعىن بالقىبەككە جاسىرماستان.

قويشى ايتقان: «باعىڭ دا بار، سورىڭ دا بار،
كەز بولعان كەرەگىڭە جوعىڭ دا بار.
ايسۇلۋ دۇنيەدەن ءوتتى، بالام،
ءبىر ۇلىڭ سونان قالعان قولىمدا بار».

نارتايلاق ايتتى: «سوزگە كوڭىلىم سەندى،
امانات تۇرا تۇرسىن بالام ەندى.
ونى دا بىلەسىز عوي، مۇنى ءبىلدىڭ،
سۇيەگىن ايسۇلۋدىڭ قايدا كومدى؟»

«ايتايىن مەن ءبىر اقىل سەن بالاعا،
قاڭعىرما سۇيەك ءۇشىن قۇر دالاعا.
ءۇيتاستىڭ ماڭايىندا ءبىر قورىم بار،
كومىپتى جانازاسىز سول اراعا».

«اتاتاي! سول مولاعا بارام-داعى،
ءبىر كورىپ بەتىن اشىپ قالام-داعى،
سىزبەنەن قايتا كەلىپ اقىلداسىپ،
بالامدى تومانمەنەن الام-داعى».

سونى ايتىپ قامشى باسىپ ءجۇرىپ كەتتى،
تاپتى دا ايسۇلۋدى، اشتى بەتتى.
ءبىر ءسۇيىپ سۋىق بەتتەن قايتا جاۋىپ،
اۋلىنا قاندىعاتاي تۇندە جەتتى.

قويشىعا بۇل كەتكەن سوڭ ەكەۋ كەپتى،
«اۋىلى بالقىبەكتىڭ قايدا؟» – دەپتى.
الگى شال اۋىل ءجونىن ايتىپ بەرىپ،
«قايتام، – دەپ، – امانداسىپ» سوندا كەتتى.

ول ەكەۋى بارعانا مەن سامسى بولار،
تايلاقتىڭ جولىن توسىپ جۇرگەن سولار.
«ايسۇلۋ قاشىپ كەتتى» دەگەندى ەستىپ،
«نارتايلاق اكەتتى-اۋ» دەپ قايتقان ولار.

قانتەكەڭ ايتقاننان سوڭ ءتۇسىن، ءوڭىن،
بارام دەپ بالقىبەككە كەتكەن ءجونىن.
نارتايلاق تەرەڭ ويعا ءتۇسىپ كەتتى،
بىلگەن سوڭ بارعانا مەن سامسى ەكەنىن:

«ياپىراۋ، نەگە كەلدى ولار مۇندا،
بەرمەك پە كۇنسۇلۋدى سامسى سۇمعا؟
كۇنسۇلۋ ايتىپ قويىپ كەتكەنىمدى،
تىقپاق پا الدە ءولتىرىپ مەنى قۇمعا؟»

نارتايلاق بۇل تۋرالى كوپ ويلادى،
كەيدە اشۋ، كەيدە ايلامەن ەپ ويلادى.
«ايسۇلۋ ءولدى ولاردىڭ سالدارىنان،
كەك الام، قۇداي قوسسا» دەپ ويلادى.

ول ءسۇيتىپ وتىرعاندا ويعا كەتىپ،
كەمپىر دە بالانى الىپ كەلدى جەتىپ.
«مىناۋ، – دەپ، – ايسۇلۋدىڭ اماناتى»،
سۇيگىزدى بەتىن اشىپ يىسكەتىپ.

ول كۇنى تىنىم الىپ سوندا جاتتى،
ەل تۇرىپ، ەرتەڭىنە تاڭ تاعى اتتى.
جايلانىپ، تاماقتانىپ بولعاننان سوڭ،
نارتايلاق قانتەكەڭە جاۋاپ قاتتى:

«كولىك پەن كىسى اكەلەم ۇيدەن بارىپ،
قايتامىن تومان مەنەن بالامدى الىپ.
سۇيەگىن ايسۇلۋدىڭ تاستامايمىن،
قويامىن جانازالاپ ەلگە اپارىپ».

قانتەكەڭ از ويلانىپ باس كوتەردى،
ءبىر دارا ات، ءبىر جولداس پەن اتان بەردى.
دارا اتقا تومان ءمىنىپ، بالانى الىپ،
ايسۇلۋ مولاسىنا ءبارى كەلدى.

اتانعا ايسۇلۋدى ارتىپ الىپ،
ەلىنە «جيىلسىن» دەپ حابار سالىپ،
ارۋلاپ، جانازالاپ بولعاننان سوڭ،
باسىنا تازقىزىلدىڭ قويدى اپارىپ.

نارتايلاق سول ارادا ايتتى كوپكە:
«ەي، حالقىم، سويلەدى دەپ مەنى سوكپە!
سامسى ما، مۇنى ولتىرگەن بارعانا ما؟
ماتاي ما، نە بولماسا مەن تەنتەك پە؟

راس، بالعا بالقىبەكپەن باتالاسقان،
دەگەن سوڭ «بالاسى ىنجىق» قايتا باسقان.
«سامسىعا ساتقانىما كونبەدىڭ» دەپ،
بارعانا بەردى وبالعا قاراماستان.

مەن ەدىم ايسۇلۋدىڭ سۇيگەن جارى،
ارماندا كەتتى ىشىندە قايعى-زارى.
ءولتىردى حانىم قاتىن تەپكىسىندە،
سامسى مەن بارعانانىڭ قىلعاندارى».

ۇيلىقتى قاۋىم بۇعان جاۋاپ تاپپاي،
كەڭەستى اقساقالدار ءسوزدى ساپتاي.
سامسى مەن بارعاناعا حابار سالدى،
«بەرسىن، – دەپ، – كوپكە جاۋاپ ۇيدە جاتپاي».

ولار دا كەلىپ ايتتى بىلگەن داۋىن،
تايلاقتىڭ بوزباستىق قىپ ويناقتاۋىن.
ءارتۇرلى ءارقايسىسى جاۋاپ ايتىپ،
بۇل سوزگە قاق جارىلدى قارا قاۋىم.

سوندىقتان ءسوز اياعا شەشىلمەدى،
تالاس بوپ قىزدىڭ قۇنى كەسىلمەدى.
ەڭ تۇپكى ۇشەۋىنىڭ ناعاشىسى،—
اقساقال قاندىعاتاي كەلسىن دەدى.

قانتەكەڭ ءبىر ۇلى ەدى باقاناستىڭ،
باقاناس باتىرى ەدى بارشا الاشتىڭ.
زاتى ارعىن تەمىرحانعا جولداس بولىپ،
اعىزعان قانىن سۋداي تالاي باستىڭ.

ءدىلدا ەدى باقاناستىڭ بايبىشەسى،
كوپ بولعان ۇلى، قىزى، نەمەرەسى.
قىزىقتى قىز دا بولسا ەركە بولعان،
بالانىڭ قازبالا ەدى ەڭ كەنجەسى.

تىم جاقسى اتا-اناسى كورىپ ەدى،
كوپ جىگىت قازبالاعا جەرىك ەدى.
سۇراعان تالاي جاسقا بەرمەسە دە،
ۇناتىپ جانىبەككە بەرىپ ەدى.

قانتەكەڭ قازبالانىڭ اعاسى ەدى،
سوندىقتان ءۇشبوزشاعا ناعاشى ەدى.
بايلادى سول ايتسىن دەپ اقساقالدار،
ايتپەسە بۇل سوزگە كوپ تالاس ەدى.

جيەنگە ناعاشىسى بي بولدى ساي،
وزگە ءجۇرت ءسوز سويلەمەي وتىردى جاي.
بار داۋىن ۇشەۋىنىڭ تىڭداپ الىپ،
بايلادى ءسوزدى بىلاي قاندىعاتاي:

«جازالى بارعانا عوي سامسىمەنەن،
قىستاعان ويناس قىل دەپ قىزدى نەگەن.
قوسىلعان ءوزى ءسۇيىپ نارتايلاقتى،
دەمەكتى جازالاسىن، ءجون كورمەگەن.

راس، قازاق قىز المايدى جەتى اتادان،
مۇنى ايتقان ءدىنسىز كەزدە وتكەن ادام.
قوسادى نەمەرەنى شاريعاتتا،
اقتىعى نارتايلاقتىڭ – وسى ارادان.

ايسۇلۋ كۇيەۋىنە كونبەي كەتكەن،
باسى بوس قىز ەسەپتى سول سەبەپتەن.
ەركىمەن ەر جەتكەن قىز بايعا تيەر،
وندايعا جارامايدى زورلىق ەتكەن.

بەرىڭدەر كۇنسۇلۋدى نارتايلاققا،
رازىلىعىن كەرەك ءبىراق سۇراماققا.
سامسى مەن بارعانا كوپ ايىپ تارتسىن،
بارايىق قۇندى سۇراي ماتاي جاققا.

ءبىز وعان كۇڭ قىلسىن دەپ بەرگەمىز جوق،
«نە قىلدىڭ، نە قويدىڭ» دەپ تەرگەمىز جوق.
بارلى مەن مۇنى ولتىرگەن حانىم قاتىن،
قاندى قول ونان وزگە كورگەمىز جوق».

بارعانا: «رازىمىن»، – دەپ قۇلدىق ەتتى،
سامسى: «مەن كونە المايمىن بۇعان، – دەپتى،
ناعاشىم قازاق جولىن قايتا بۇزدى،
بۇل ەلدە تۇرمايمىن»، – دەپ قاشىپ كەتتى.

بارعانا توعىز-توعىز ايىپ بەردى،
جاساۋلاپ كۇنسۇلۋدى الىپ كەلدى.
باسقاعا ءبىر سامسىدان حابار ايتىپ،
توي قىلىپ تويعىزىپتى تايلاق ەردى.

قىرىق قۇرداس، سامسى قاشتى، جيىپ الىپ،
جەر ىزدەپ جاسىرىنار ورىن شالىپ.
تازقىزىل، بالعاشوقى اراسىندا،
الاسا قىزىلجالعا جاتتى بارىپ.

ەلەۋسىز ەلسىز سۋ دەپ سوعان بارعان،
كۇن كورىپ، ۇرلىق قىلىپ جاتىپ العان.
بوتەن جاۋ جاتاتۇعىن ورىن ەمەس،
«قىزىل، – دەپ، – قىرىق قاراقشى» سونان قالعان.

ەل قونسا كوكسەڭگىر مەن شاقپاققا كەپ،
سامسى ەلدى شىداتپاعان مال ۇرلاپ جەپ.
قاراناي ساعاسىندا قاراشا ادىر
اتانعان سول سەبەپتى «تەكتۇرماس» دەپ.

ماتايدان ەل جيىلىپ قۇن سۇراعان،
جاساۋ مەن قىزدان قالعان پۇل سۇراعان.
«قالىڭمال، ءىلۋ، جىرتىس العامىز جوق»، –
دەپ داۋلاپ، سونىڭ ءبارىن شىن سۇراعان.

جۇگىنگەن قانتەكەڭ مەن دوسقاناعا،
سۇراعان ادام قۇنىن بوس قالا ما؟
«باسى – اتان، ەڭ اياعى – ءسۇت تايلاق» دەپ،
بۇل قۇندى ولار كەسكەن ءجۇز قاراعا.

مال تاڭداپ الامىز دەپ ەل وشتەسكەن،
سوندىقتان الگى ەكى بي قايتا كەسكەن.
«جارتىسى مال، جارتىسى جەر بولسىن» دەپ،
بايقوشقار، بالقىبەكتەن ماتاي كوشكەن.

بۇل ءبىتتى، تاعى كەلدىك سامسى جاققا،
ول كەتكەن ايىپ بەرمەي جاماعاتقا.
تىڭداۋشى كەرەك قىلار سونىڭ جايىن،
ۇردى-اۋ دەپ نە بىتىمگە، نەشە تاققا.

نارتايلاق ونى ىزدەگەن استىرتىنداپ،
اركىمنىڭ سامسى جۇرگەن مالىن ۇرلاپ.
ەلەۋسىز كىسى توناپ، يەن مالدى الىپ،
شىداتپاي تەكتۇرماستان قاراۋىلداپ.

ءبىر كۇنى جاتقان جەرىن بىلگەن تايلاق،
قارۋمەن دايىندالعان جولداس سايلاپ.
سوقتىعىپ ءتۇن ىشىندە تالقان قىلىپ،
سامسىنىڭ قول-اياعىن العان بايلاپ.

تيمەگەن قاسىنداعى جولداسىنا،
«نە قىلسام قىلامىن، – دەپ، – ءبىر باسىنا».
ەت كەسىپ وڭ بەتىنەن الاقانداي،
سۇيرەتىپ الىپ شىققان قىر باسىنا.

بەتىنە كومىر جاعىپ كۇيە سەپكەن،
قارابەت قىلامىن دەپ ۇيە سەپكەن.
«اقتاستا مەنى اياماي قىلىشتاعان
سەن بە ەدىڭ، شىنىڭدى ايت»، – دەپ باسقا تەپكەن.

سامسى ايتقان: «راقىم ەت تە كۇنامدى كەش،
كەشپەسەڭ – كوپ قيناماي باسىمدى كەس.
جۇرگەنشە قارابەت بوپ ولگەن ارتىق،
نە ءولتىر، نە كەش-تاعى قولىمدى شەش».

نارتايلاق كوڭىلى تولقىپ كوپ ويلادى،
كەيدە اياۋ، كەيدە ىزا مەن كەك ويلادى.
«تۇرعاندا ءالى جەتىپ اشۋ كەشپەك –
ادامنىڭ ەڭ اسىلى-اۋ»، – دەپ ويلادى.

سونى ويلاپ ايادى دا قولىن شەشتى،
شىنىمەن ەكەۋى دە «كەشتىك» دەستى.
«قىزعانۋ ايسۇلۋدى ايىپ ەمەس»، –
دەستى دە، دۇسپاندىقتى مۇلدە كەستى.

«بىربەت» دەپ ونان كەيىن اتانعان ول،
سول اتتان كەيىنگىگە قالعان ءبىر جول.
بۇل كۇندە ابدەن اۋىلى قىستاپ جۇرگەن،
سامسىنىڭ «بىربەت» دەگەن مەكەنى سول.

توماندى شەشە قىلعان باتىر تايلاق،
بايەك بوپ قاتتى كۇتكەن «اجەتايلاپ».
قۇنعا العان بالقىبەكتە تومان ءولىپ،
كۇمبەزدەپ مولا سوعىپ قويعان جايلاپ.

سامسى ولگەن از جىلدان سوڭ بالا قالماي،
ايتىلسىن اياق جاعى شالا قالماي.
بارعانا — بالاسىز شال قوي توعىتىپ،
سۇيەگىن، سۋعا كەتىپ، قالدى الا الماي.

قاراعان وشاق سالىپ، جاردا شاۋىپ،
دەنەسىن الا الماعان سۋدان تاۋىپ.
وتكەن سوڭ ءبىر تالاي جىل ءبىر جيەنى
«تاپتىم» دەپ مولا سوققان جالا جاۋىپ.

تۇقىمى ءۇشبوزشانىڭ نارتايلاقتان،
قالعان جوق ەركەك بالا وزگە جاقتان.
كۇنسۇلۋ ايداركەنى تاپقان جولى
بالادان جازىم بولىپ قازا تاپقان.

ونى دا قويعان تايلاق تازقىزىلعا،
كورەمىن اڭدا ءجۇرىپ ءاربىر جىلدا.
ايسۇلۋ، كۇنسۇلۋمەن ەلەستەيدى،
دەگەندەي يشاراتپەن «بىزدەر مۇندا».

جۇرەگىم كورگەن سايىن كەتەر جانىپ،
بىلگەندەي سول ەكەۋىن انىق تانىپ.
قورامنان شاقپاقتاعى كورىنىپ تۇر،
ەكى وبا ءدال ەكى ەمشەك سياقتانىپ.

ول وبا بۇرىننان دا بولعان ەدى،
حان شىڭعىس جايلاپ بۇعان قونعان ەدى.
شىڭعىستىڭ اسكەرباسى نوياندارى
جەبەنىڭ سۇبەتەي مەن قورعانى ەدى.

نارتايلاق ونىڭ جايىن ءبىلۋشى ەدى،
«بولام، – دەپ، – مەن دە نويان» ءجۇرۋشى ەدى.
سول جەرگە ەكى جارىن قويعاندىعى –
باتىردىڭ ورنىن قۇرمەت قىلۋشى ەدى.

تۋعان جان ءبىر ولمەككە تاعدىر ەتكەن،
ەلۋدە نارتايلاققا قازا جەتكەن.
قۇر مەنەن قارانايدىڭ قۇيعانىندا
تايلاقتىڭ مولاسى بار جەر بوپ كەتكەن.

شىن اتى ايداركەنىڭ بولعان شاقپاق،
شاقپاقتان بۇزىپ ايتىپ دەگەن شاقشاق.
باسىنا ايدار قويىپ ايداركە دەپ،
سالتى بار ءبىر ادامعا ەكى ات تاقپاق.

قازاقتا، ويلاساڭىز، وسىنداي كوپ،
بولادى جالعان اتى شىن اتقا ەسەپ.
بولعان سوڭ شاشى سارى بۇزىپ ايتىپ،
اتالعان تىرىجەتىم — سارىجەتىم دەپ.

بۇل جەردەن، تايلاق ءولىپ، ەل كەتكەندە،
ايداركە، تىرىجەتىم ەرجەتكەندە،
ءبولىنىپ ورتا جۇزدەن سول ەكەۋى
كەتىپتى كىشى جۇزگە سول كەتكەندە.

سول ەلدە شاقپاق پەنەن سارىجەتىم بار،
ايداركە، شاقشاق دەيدى ونداعىلار.
ولاردى توقال ارعىن دەپ اتايدى،
تۇقىمى نارتايلاقتىڭ، مىنە، وسىلار.

وقىعان وسى ولەڭدى جاڭا تالاپ،
ءمىن تاعار ءتورت تارابىن بىردەي قاراپ.
سىرتىنان سىرىن ۇقپاي سىر بەرەدى-اۋ،
«وتىر، – دەپ، – وتىرىكتى جۇندەي ساباپ».

شىندى ايتتىم، نە وتىرىك قيسىندىرىپ،
ونەگە، ءتالىم ال دەپ ءيسىندىرىپ.
سوككەنمەن ولگەن شالدى تۇك ونبەيدى،
ايتقانمەن سىبىر، وسەك سىرتتاپ ءجۇرىپ.

---