بۇل اڭگىمە 1722 جىلى ءبىزدىڭ ورتا ءجۇز قازاعى سىرداريا بويىندا جۇرگەندە بولعان انىق ءىس. ءبىزدىڭ قازاق قالماقتان جەڭىلىپ، «اقتابان شۇبىرىندى» بولعاننان ءبىر-اق جىل بۇرىن. قالقامان- مامىردىڭ ىسىنە ەسكى قازاقتار تەرىس كوزىمەن قاراسا دا، وسى كۇنگى كوڭىلىنىڭ كوزى اشىقتار جازاسىز ەكەنىن ءبىلىپ، دۇعا قىلسا كەرەك. ولگەندى تىرىلتپەسەم دە، وشكەندى جاندىرعانداي بولسىن دەپ، بيىل ءجۇز توقسان جىل بولىپ، ۇمىتىلعان ءىستى الدىڭىزعا قويدىم. بۇل اڭگىمە اقساقال اۋزىنان دا قالىپ بارا جاتىر. سول اسىقتاردىڭ ءوزى كەتسە دە، ءىزى جوعالماسىن دەدىم – ءبىزدىڭ دە ءىزىمىز جوعالاتىنىن ويلاپ.


وتكەن ءىس – ويعا كۇڭگىرت، كوزگە تانىق،
كورمەسە دە، بىلگەنگە ءبارى قانىق.
مىڭ جەتى ءجۇز جيىرما ەكىنشى جىل
قازاقتىڭ سىر بويىندا جۇرگەنى انىق.

انەت باباڭ – ارعىننىڭ ەل اعاسى،
ءارى بي، ءارى موللا، عۇلاماسى.
ورتا جۇزگە ۇلگى ايتقان ءادىل ەكەن،
سول كەزدە توقسان بەسكە كەلگەن جاسى.

كىشىك دەگەن – باباڭنىڭ ءوز اتاسى،
مامبەتەي – ول كىشىكتىڭ ءبىر اعاسى.
مامبەتسوپى، كىشىكتىڭ شەشەسى ءبىر،
قاتاعان تۇرسىن حاننىڭ حانىشاسى.

ءبىزدىڭ جەتىنشى اتامىز ايتەك دەگەن
باباڭنىڭ ءبىر تۋىسقان ءىنىسى ەكەن.
ايتەكتىڭ بايبىشەدەن جالعىزى – ولجاي،
توقالىنان – ءبايبورى قالقامانمەن.

«باكەڭ» دەپ اتاپ كەتكەن ءبايبورىنى،
بۇل ءسوزىم ەرتەك ەمەس، ءسوزدىڭ شىنى.
ءبىر قىز ءۇشىن قالقامان ەلدەن كەتكەن
سونىڭ جايىن ايتايىن تىڭدا، ءمىنى:

مامبەتەي ءوسىپ، ءوندى بارا-بارا،
سول تاپتان ءبىر باي شىقتى جەكە-دارا.
سول بايدىڭ ون بەس جاسار قىزى مامىر
ءارى سۇلۋ، ءارى ەستى، ەركەكشورا1

ونان باسقا بالا جوق الگى بايدا،
ونى قىز دەپ ەش ادام ايتۋ قايدا.
بايدىڭ كوڭىلى جابىرقاپ قالا ما دەپ،
جۇرت ءجۇردى قۇدا بولام دەي الماي دا.

قالقامان قىز ايتتىرماي جۇرەدى ەكەن،
مامىردى جاس كۇنىنەن بىلەدى ەكەن.
اسىقتىعىن ايتا الماي ىشتەن جانىپ،
«قۇربىمىز» دەپ قۇر ويناپ-كۇلەدى ەكەن.

مامىر جىلقى باعادى كۇندىز بارىپ،
تىماق كيىپ، قولىنا قۇرىق الىپ.
قالقامان مامىرمەنەن مالدا ءجۇرىپ،
ءبىراز ءسوز سويلەسىپتى، كەز بوپ قالىپ.

جىگىت سوندا قىزعا ءوزىن سۇيدىرمەككە،
اسىق بولسا ونى دا كۇيدىرمەككە،
جۇمباق مىسال سىقىلدى ءبىر ءسوز ايتتى،
كوڭىلىندەگى ماقسۇتىن تۇيدىرمەككە:

– ەي، مامىر، ادامدى اللا جاراتىپتى،
حاۋا انانى ادامعا قاراتىپتى.
ءبىرىن ەركەك، بىرەۋىن ايەل قىلىپ،
ەكەۋىنەن كوپ جاندى تاراتىپتى.

قۇداي نەگە قىلماعان ادامدى تاق،
بالالارىن وزىنەن ءوستىرىپ-اق.
حاۋا انانى جاراتۋدا ماقسۇتى نە؟
سول اراسىن بىلۋگە اقىلىم شاق.

– ەي، قالقامان، تەگى جوق قۇداي جالعىز،
مۇقتاج ەمەس جولداسقا، ءتىپتى ارمانسىز.
ادامزاتقا كومەكسىز، ماحابباتسىز
ءومىر قىزىق دەگەندى ەستەن قالعىز.

جوق بولسا ماحابباتتى ءبىر سۇيگەنىڭ،
ويلاشى، كەرەگى نە دۇنيەنىڭ.
«ءسۇيسىن، جولداس بولسىن» دەپ جاراتتى اللا،
بۇل تۋرالى بىلگەنىم وسى مەنىڭ.

– تاۋىپ ايتتىڭ، مامىرجان، ۇقتىم جايىن،
سۇيتسە-داعى تاعى ءبىر ءسوزىم دايىن.
ماحابباتتى جارىم جوق، جاردەمشىم جوق،
ولەيىن بە، قايتەيىن، كىمگە ايتايىن؟

قالقاماننىڭ ماقساتىن مامىر ءبىلدى،
از ويلانىپ، ۇندەمەي سابىر قىلدى.
جىلى جۇرەك وزىنە جار تاپقانداي،
تىنشىمادى، تۋلادى، ءجۇز قۇبىلدى.

قىزاردى، ءبىر اعاردى بايدىڭ قىزى،
بەتكە شىقپاي تۇرا ما جۇرەك ءىزى؟
ءىشى ىستىق، سىرتقى دەنە سۋىق تارتىپ،
سالقىن تەرمەن مولدىرەپ نۇرلى ءجۇزى.

ازدان سوڭ مامىر ايتتى: – ەي، قالقامان،
بايقادىم ءسوز اياعى بىزگە تامان.
ءقازىر جاۋاپ بەرەرلىك ۋاقىتىم ەمەس،
سۇيتسە دە ءۇمىت ءۇزىپ ولمەك جامان...

سونى ايتىپ امانداسىپ مامىر كەتتى،
كۇن سايىن قالقاماننان سابىر كەتتى.
«مامىر بۇگىن قىزدارشا كيىندى» دەپ،
قالقامانعا ءبىر كۇنى حابار جەتتى.

قۋاندى اتقان وعىم ءتيدى مە دەپ،
مەن ءۇشىن قىز كيىمىن كيدى مە دەپ.
ءقاۋىپ شىركىن تاعى دا ويلاتادى،
مەنەن باسقا بىرەۋدى ءسۇيدى مە دەپ؟

* * *
ول كەزدە جەرگە تالاس قازاق، قالماق،
اتىسىپ، اۋىل شاۋىپ، جىلقىنى الماق.
ءبىر سوعىستا قالماقتى قازاق جەڭىپ،
توبىقتىنىڭ ءبارى دە تويعا بارماق.

توي قىلعان ورتا جۇزدە سامەكە حان،
جيىلدى توي بولعان سوڭ ءبىرتالاي جان.
باي-بايبىشە، ۇلكەندەر سوندا كەتىپ،
جاس جىگىت، قىز-كەلىنشەك ۇيدە قالعان.

قازاقتا باستان2 دەگەن ءبىر ىرىم بار،
مال سويىپ، جاستار ويناپ، ءبىر جيىلار.
قالقامان: «باستان قىل»،– دەپ قىزعا كەلدى،
ازار بولسا ءبىر توقتى شىعىن شىعار».

سويعىزدى مامىر سوندا توقتىنى اكەپ،
وينادى قىز-بوزبالا ەتىنەن جەپ.
وڭاشادا قالقامان مامىر قىزعا
ىمدادى «ءبىر جاۋابىڭ بولماي ما؟» دەپ.

ايتسا دا قىزدان جاۋاپ ءۇمىت ەتىپ،
ەسىتپەگەن كىسى بوپ قالدى كەتىپ.
سۇيتسە دە سونداعى ايتقان ءسوزى مىناۋ،
ەش ادامعا ەلەۋسىز ولەڭدەتىپ:

– اۋىلىمنىڭ كۇنباتىسى قالىڭ قامىس،
بۇرسىگۇننەن ارعى كۇن بولادى الىس.
جاس كىسىدە بار بولسا جىگەر-نامىس،
بولىپ كەتىپ جۇرمەسىن جاتپەن تانىس.

سولايشا جاۋاپ بەردى قالقامانعا،
بۇل ءسوزى بايقالمادى باسقا جانعا.
«بۇرسىگۇنى قامىستان جولىقپاساڭ،
مەن ساعان جوق،– دەيدى عوي،– بايقاعانعا».

قالقامان ويمەن شەشتى قىزدىڭ ءسوزىن،
«تاپتىم» دەپ شەشۋىنىڭ انىق ءوزىن:
بۇرسىگۇنى كۇن باتا سول قامىسقا
كەلىپ كىردى «سول عوي،– دەپ،– ايتقان كەزىڭ».

ەل جاتا قىز دا كەلدى شوق قامىسقا،
قالقامان ايتتى سوندا كوزتانىسقا:
– بۇگىن كەشكە وسىنان جولىقپاساڭ،
كەتەمىن دەپ نەگە ايتتىڭ ءتىپتى الىسقا؟

– ەي، قالقامان، اڭعالسىڭ اڭقىلداعان،
ءبىرجولاتا كەلگەن جوق مامىر ساعان.
تاعدىر ءبىزدى قوسپادى، ايىپ ەتپە،
ەرتەڭ قۇدا تۇسەدى بىرەۋ ماعان.

كەشە ءبىلدىم توبەمنەن ۇرعاندىعىن،
قۇدالىقتىڭ داپ-دايىن تۇرعاندىعىن.
«بۇرسىگۇننەن كەشىكسەڭ جاۋاپ جوق» دەپ،
سول ەدى ءسوز يشارات قىلعاندىعىم.

اكە بەرسە، قىز بولماس كىمگە قاتىن،
قايتەيىن سەندە-اق ەدى ماحابباتىم.
ەركەكشە كيىمىمنەن ۇيالام دەپ،
ۋاقىت ءوتتى، سول بولدى قاتتى وعاتىم.

الدىڭا كەشۋ سۇراي كەلىپ تۇرمىن،
كوزگە ءتىرى بولسام دا، ءولىپ تۇرمىن،
قالقامان، وسى ساعان قوشتاسقانىم،
دەنەمدى ەمەس، جانىمدى بەرىپ تۇرمىن.

– ەي، مامىر، بۇل ءىس وڭاي، الداماساڭ،
زورلىق جوق ءوزىڭ ءسۇيىپ تاڭداماساڭ.
«ەر جەتكەن قىز ەركىمەن ەرگە تيەر» –
مولدالاردان ەسىتتىم الدەقاشان.

مامىر-اۋ، مەنى سۇيسەڭ، كەتپە جاتقا،
قۇدايعا حاق، ءىسىم ءجون شاريعاتقا.
باسى – باباڭ، اياعى – شالا مولدا،
بارىنە انىق وقىعان جاماعاتقا.

– قالقامان، راس بولسا ايتقان ءسوزىڭ،
سەن ءۇشىن كەلىپ تۇرمىن، كوردى كوزىڭ.
سۇيگەن جارىم، سۇيەنگەن جانىم – سەنسىڭ،
نە قىلساڭ دا بىلە بەر، مەيلىڭ ءوزىڭ.

– ولاي بولسا، كەتەيىن ءقازىر الىپ،
تۇرساق جازىم بولارمىز قاپى قالىپ.
ازار بولسا مال الار، ادام الماس،
توبىقتىنى جيارمىن بارا سالىپ.

– قىز العان جوق جاقىننان توبىقتى ءازىر،
ولتىرەم دەپ جۇرمەسىن ءبىزدى ءقازىر.
ءوزىمدى اياپ تۇرعام جوق، ءسىزدى ايايمىن،
سەن ساۋ بولساڭ، بولار ەم مەن-اق ءنازىر.

– مامىر-اۋ، ايتىپ تۇرسىڭ الدەنەنى،
شاريعات قوسادى ەكەن نەمەرەنى.
قايعى ويلاپ جامان ىرىم ايتا بەرمە،
الاڭسىز سۇيگەن بولساڭ انىق مەنى.

مامىر ايتتى: – مەن سەنسىز ءتىرى تۇرمان،
ءۇش قايىردىم ءسوزىڭدى مەن انتۇرعان.
ءبىر قۇدايعا سىيىنىپ ال دا جونەل،
جولىڭدا ولسەم رازىمىن، جانىم قۇربان.

الداندىردىم مەن ءسىزدى سوزبەنەن قۇر،
تاۋەكەل دەپ اللاعا تەز، جىلدام ءجۇر.
زامان قانداي بولار دەپ دايىنداپ ەم،
بوز جورعا اتىم بەلدەۋدە ەرتتەۋلى تۇر.


* * *

ءمىندى دە ەكى عاشىق كەتىپ قالدى،
اۋىلعا ءبىر ساعاتتا جەتىپ باردى.
«نە دە بولسا قىلدىم،– دەپ،– ءبىر جۇمىستى»،
بارا سالا ولجايعا كىسى سالدى.

ولجاي باردى باباڭا ءتۇن ىشىندە،
قىسىلشاڭدىق بار ەدى جۇرىسىندە.
باباڭ باسىن كوتەرىپ ولجايعا ايتتى:
«نەگە كەلدىڭ، اسىققان جۇمىسىڭ نە؟»

– قالقامان قاشىپ كەلدى مامىردى الىپ،
قاپى بولدىق وزگەمىز بىلمەي قالىپ.
الىس جەرگە كەتسىن بە، توقتاسىن با،
اقىل سۇراي كەلىپ ەم سىزگە سالىپ.

باباڭ مۇنى ەسىتىپ قايعى جەدى:
– ءبىر جامان ءتۇس كورىپ ەم بۇگىن،– دەدى.
ءبىتىمسىز ءىس كەز بولىپ قالار ما ەكەن،
كوكەنايدىڭ مىنەزى قاتاڭ ەدى.

كوكەناي – مامبەتەيدىڭ باستاۋشىسى،
ءوزى باتىر، مىنەزى قاتتى كىسى.
سول كىسىنىڭ الدىنان تاراۋشى ەدى،
باباڭنان سوڭ بۇل ەلدىڭ كوپ جۇمىسى.

باباڭ ايتتى: – كەتە الماس ءبىر جاس بالا،
توبىقتىعا حابار قىل بارا سالا.
بولار ءىس بولعان شىعار، مالدى اياما،
ءوزى وڭداسىن اقىرىن حاق تاعالا.

توبىقتى، قانجىعالى، باسەنتيىن،
اتىعاي، قاراۋىلمەن ءبارى جيىن.
باباڭ حابار ايتقان سوڭ ەل جيىلدى،
سۇيتسە دە ءسوز اياعى بولدى قيىن.

مامبەتەي جاتىپ الدى ىرىق بەرمەي،
«قالىڭمال ال، ءبىت» دەگەن سوزگە كونبەي.
«قالقامان مەن مامىردى ولتىرمەسە،
كەتەمىز،– دەپ،– باباڭدى ءتىپتى كورمەي».

باباڭ ايتتى: «ولتىرەر جۇمىس ەمەس،
تاسپەن اتىپ ولتىرمەك بۇل ءىس ەمەس.
بىرەۋدىڭ نەكەلىسىن بۇزباعان سوڭ،
قانىنا ورتاق بولۋ دۇرىس ەمەس».

كوكەناي تاعى كونبەي جاتىپ الدى،
ءبىتىم بولماي نەشە كۇن جۇرت ساندالدى.
«قالقامان مەن مامىردىڭ داۋىنداي» دەپ،
ماقال بولىپ بۇل ەلگە سونان قالدى.


* * *

ءبىتىم بولماي سوزىلدى ءسوز اياعى،
بەلگىسىز كىمنىڭ سورى، كىمنىڭ باعى.
ءبىر كۇنى توركىنىنە امانداسا
مامىر كەلدى، تاعدىر عوي ول باياعى.

كوكەناي بىتپەي جۇرگەن ءسوزدى ۇزايتىپ،
سول كۇنى كەلگەن ەكەن اڭنان قايتىپ.
«اناۋ ءبىر توپ جاياۋ كىم؟» دەپ سۇراسا،
«ول – مامىر» دەپ، ءبىر قويشى قويعان ايتىپ.

ەستي سالا ساداعىن قولىنا الدى،
«مامىردان اۋلاق ءجۇر» دەپ ايعاي سالدى.
«ۇيالماي ءجۇزىقارانىڭ جۇرگەنىن» دەپ،
اياماي ءدال جۇرەكتەن اتىپ قالدى.

بۇكشيىپ، يمان ايتىپ، قانى قاشىپ،
قولتىعىن قولىمەنەن تۇردى باسىپ.
بەيشارا بىر-ەكى اۋىز تىلگە كەلدى،
ءوزىن اتقان كىسىمەن ارىزداسىپ:

– كوكەناي، قارعامايمىن، سوزىمە ب ا ق،
ءىسىم ءجون، ءبىر قۇدايعا كوڭىلىم حاق.
موينىڭا مەنىڭ قانىم حالال بولسىن،
بولما ەندى قالقاماننىڭ قانىنا ورتاق.

كەشىكپەي مەن ولەمىن، سەن ءتىرىسىڭ،
ءىس ەمەس قۇداي كەشەر قىلعان ءىسىڭ.
ولتىرتپە، تىلەگىم سول، قالقاماندى،
باراسىڭ ءتاڭىر الدىنا، بىلەمىسىڭ؟

ەكى قان اۋىر بولار ءبىر وزىڭە،
سۇيسىنبە بۇل راقىمسىز مىنەزىڭە.
ايىرعان ەكى اسىقتى وڭا ما ەكەن،
دەپ تۇرسىڭ العىس ايتار كىم وزىڭە؟

تىلەگىم كەلدى ورنىنا، ارمانىم جوق،
ارتىندا قالقاماننىڭ قالعانىم جوق.
مەنى سەن ولتىرگەنمەن جاسارمايسىڭ،
سۇيتكەنمەن جاس جانىمدى العانىڭ جوق.

«قالقامان، امان بول!» – دەپ كوزىن اشتى،
«اللا» دەپ الاقانمەن بەتىن باستى.
قوشتاسىپ قاسىنداعى قاتىندارعا
وپاسىز بۇل جالعانعا امانداستى.


* * *

كوكەناي جيدى بارىپ مامبەتەيدى،
«ءولتىردىم تەنتەگىمدى ءوزىم» دەيدى.
باباڭا كىسى سالدى دامىل بەرمەي؛
«ول نەگە قالقاماندى ولتىرمەيدى؟!

جاقىنىم قىزىمدى الدى، ۇنامايمىن،
قورلىققا تارتىپ العان شىدامايمىن.
ەگەر دە قالقاماندى ءتىرى قويسا،
ەل بولىپ كىشىكپەن باس قۇرامايمىن.

وللاھي، ءبىز كەتەمىز، ءقازىر اۋىپ،
مەنەن باسقا تۋىسقان السىن تاۋىپ».
بۇل حابار توبىقتىعا جەتكەننەن سوڭ،
سوزىنەن ەلدىڭ ءبارى قىلدى ءقاۋىپ.

باباڭ ايتتى: «ەل بىتپەس ونىمەنەن،
جۇرەلىك شاريعاتتىڭ جولىمەنەن.
ءبىر ەركەك، ءبىر قاتىننىڭ قۇنىن السىن،
مامبەتەي رازى بولسىن سونىمەنەن».

كونبەدى مامبەتەيلەر وعان تاعى،
«اۋامىز ءبىز بولساق،– دەپ،– قور قىلماعى.
انەت باباڭ ادىلەت قىلماعان سوڭ،
كوز كورمەسكە جات بولىپ كەتتىك-داعى».

كوپ بەرگەن تۇككە تۇرماي قالىڭ مالى،
ەم بولمادى جالىنىپ ايتقان جالى.
توبىقتى وسى سوزگە قاق ءبولىنىپ،
بولىستى مامبەتەيگە قانجىعالى.

– ەي، بابا، تاڭىرگە ايان ادال ءىسىڭ،
سۇيتسە دە ەل بۇلىنەر ءبىر بالا ءۇشىن.
بولعان سوڭ قازاق تا – جاۋ، قالماق تا – جاۋ،
بۇل ەلدىڭ وبالىنا قالمايمىسىڭ؟

بولسىن دا مامبەتەيدىڭ ءبىر ايتقانى،
«ەركەك توقتى – قۇرباندىق» دەگەن كانى.
قالقامان توبىقتى ءۇشىن جاندى قيسا،
كەتپەي مە شاھيت بولىپ ونىڭ جانى؟

سول سوزگە اۋدارىلدى جۇرتتىڭ ءبارى،
نە قىلسىن كوپ نادانعا جالعىز كارى.
«كەسەلى كوپكە بولىپ جۇرمەگەي» دەپ،
باباڭنىڭ شىن كەيىگەن شىقتى زارى.

سالعان سوڭ وڭكەي نادان كوپتىك كۇشكە،
قالىپتى قايران بابام قيىن ىسكە.
«ءبىر اللا، وزىڭە ايان جۇرەگىم» دەپ،
بايلاپتى ولتىرمەككە ەرتەڭ تۇستە.

باباڭنىڭ نۇر جۇرەگى بولدى مۇزداي،
جازاسىز جاسقا ەشكىمنىڭ قانى قىزباي.
مىسالى كوز الدىندا تۇرعان جوق پا،
قويدىڭدار ابايعا دا نە قىلعىزباي؟

اللاعا باباڭ سوندا سىيىنىپتى،
اققان تەر نۇر جۇزىنە قۇيىلىپتى.
«قالقامان جۇيرىك اتپەن شاۋىپ ءوتسىن،
كوكەناي سوندا اتسىن»،– دەپ بۇيىرىپتى.

ولتىرسە، وعى تيسە، ءوزى ايتقان جول،
امان كەتسە، تۇك تە جوق، ءبىتىمى – سول!
مامبەتەي شۋىلداپتى رازىمىز دەپ،
وسىعان تامام ارعىن باسىپتى قول.

كوكەناي «قۇلدىق» دەدى بۇل بيلىككە،
مامبەتەي شىعىپ تۇردى ءبىر بيىككە.
مىنگىزدى قالقاماندى الىپ كەلىپ،
دەيتۇعىن «اردا كۇرەڭ» ءبىر جۇيرىككە.

توگىلدى كوزدەن جاسى كورگەن جاننىڭ،
«شولاعىن قاراي گور،– دەپ،– بۇ جالعاننىڭ».
جيىلعان كوپ قاۋىمعا قاراپ تۇرىپ،
قوشتاسقان ءسوزى مىناۋ قالقاماننىڭ:

– ەي، جۇرتىم، مەن ولەمىن، سەندەر قالدىڭ،
ورنىنا باۋىزدادىڭ ايتقان مالدىڭ.
ءوز باۋىرىن وققا بايلاپ ءولتىرتتى دەپ،
قالدىڭدار وبالىنا مىنا شالدىڭ.

نازاسى ناقاق جاستىڭ قاتە كەتپەس،
دەيمىسىڭ قالماق سەنى تەنتىرەتپەس.
مامىردان قالعان جاننىڭ كەرەگى نە،
ءىسىم اق، قوسىلارمىن، ەش نارسە ەتپەس.

بەلگىلى مامىردان سوڭ كوپ جۇرمەسىم،
ءتۇز-دامىن ورتا ءجۇزدىڭ جەپ جۇرمەسىم.
جالعىز-اق توبىقتىنىڭ دۇسپاندارى
راحىمسىز، باۋىرسىز ەل دەپ جۇرمەسىن.

قوش، بابا، باتا بەر!» – دەپ تۇرا كەلدى،
«ا، قۇداي، ساقتاي كور...» دەپ باتا بەردى.
جونەلدى كۇرەڭ اتپەن سىرىلداتىپ،
اجالعا كوپە-كورنەۋ بايلاپ بەلدى.

كوكەناي ساداق تارتتى دۇرىلدەتىپ،
قاق جاردى ەردىڭ قاسىن وعى جەتىپ.
ايتەۋىر، ۇلى دەنە امان قالدى،
وڭ جاقتا قارا سانىنان ءوتىپ كەتىپ.

اتىنىڭ جالىن قۇشىپ ءجۇرىپ كەتتى،
باسىنا ءبىر توبەنىڭ بارىپ جەتتى.
ءبىر جەڭىن كويلەگىنىڭ جىرتىپ الىپ،
اۋزىنا جاراسىنىڭ تاڭۋ ەتتى.

ات قويدى «ا، قۇدايلاپ» كوپ بوزبالا،
«اجالدان قاقتى عوي،– دەپ،– حاق تاعالا».
«توي قىلىپ، ات شاپتىرىپ وينايمىز» دەپ،
جابىلدى «ۇيگە ءجۇر،– دەپ،– بارا سالا».

قالقامان ايتتى: «توقتا، قۇربىلارىم،
جوققا ەسەپ وسى كۇندە مەنىڭ بارىم.
اياماي ەلىم وققا بايلاعان سوڭ،
كەتەر مە ولگەنىمشە ويدان زارىم.

ەل قىلىپ توبىقتىنى تۇرا المايمىن،
ەشكىممەن ويناپ-كۇلىپ جۇرە المايمىن.
ولەردە ايامادى، قايدا ايايدى،
سەندەرگە ەندى مويىن بۇرا المايمىن».

سونى ايتىپ قامشى باستى كۇرەڭ اتقا،
قۋسا دا جەتكىزبەپتى جاماعاتقا.
ۇلى ءجۇز ەدىلبايدا ناعاشىسى،
جونەلدى سوعان قاراي – بۇحار جاققا.

قالقامان سول كەتكەننەن كەتىپ قالدى،
حالقىنا انەت باباڭ حابار سالدى.
جاز شىعا «قالقاماندى ىزدەيمىز» دەپ،
توبىقتى ات جاراتىپ دايىندالدى.


* * *

مىڭ جەتى ءجۇز جيىرما ءۇشىنشى جىل،
قازاق، قالماق اتىسقان، مۇنى دا ءبىل.
قالماقتىڭ باستاۋشىسى – سۋان راپتان،
ءوزى باتىر، سوعىسقا تىم ايلاشىل.

شەپ قۇرىپ سوعىسىپتى قازاق، قالماق،
قورقاققا وڭاي ەمەس شەپكە بارماق.
باباڭنىڭ بەس بالاسى ساداققا ۇشىپ،
بۇل سوعىستا قازاققا ءتۇستى سالماق.

قازاقتى ول ۇرىستا قالماق الدى،
ءۇش ەسەنىڭ ەكەۋىن قىرىپ سالدى.
جەڭىلگەن سوڭ تۇرا الماي سىر بويىندا،
ارقاعا قازاق اۋىپ كەتىپ قالدى.

وسى جول – بار قازاققا بەلگىلى جول،
«اقتابان شۇبىرىندى» دەگەنىڭ سول.
جاياۋ ءجۇرىپ تابانى اپپاق بولىپ،
قورلىق كورىپ قازاقتىڭ شۇبىرعانى ول.

سول سەبەپتەن قالقامان قالدى ىزدەلمەي،
«ىزدەمەيىن» دەگەن جوق، شاما كەلمەي.
ول تۇگىل انەت باباڭ كوشكە ەرە الماي،
تىرىدەي ءدوڭ باسىندا قالعان ولمەي.

تۇقىم بار قالقاماننان وسى كۇندە،
شىن بولسا، ۇلى ءجۇزدىڭ ءجۇر ىشىندە.
وزدەرى ەدىلبايمىز دەسە كەرەك،
بىلمەيدى كەيىنگىسى ءبىزدى مۇلدە.

بار بولسا قالقاماننىڭ ناسىلدەرى،
وقىعان وسى ولەڭدى تالاپتى ەرى.
وسىندا كەپ، تۋىسقان – ولجاي، باكەڭ،
سەمەيپالات وبلىسى – تۇرعان جەرى.

حان شىڭعىس دەگەن تاۋدا تۇرمىز ءبىز دە،
ەگەر دە ىزدەسەڭدەر، سونان ىزدە.
توبىقتىدا قۇنانباي قاجى دەسە،
باستى كىسى بىلەدى ورتا جۇزدە.

1 - ەركەكشورا — ەركەك بالاشا كيىنگەن قىز (اۆتور)
2 - باستان — اكە-شەشەسى ۇيدە جوقتا قىز-بوزبالا مال سويىپ، قۇربىلارىن جيىپ وينايدى (اۆتور)

---