نە جاڭالىق بار، جافار بەي؟
سىزدەر بۇل دۇنيەدە ەكىنشى سورتتى كىسىلەر بار ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟
مەنىڭ ءومىرىمنىڭ كوپ جىلى سونداي كىسىلەردىڭ ورتاسىندا ءوتتى، مەن ولاردى بەس ساۋساعىمداي بىلەمىن. ولاردى ايىرا ءبىلۋ ءارى قيىن، ءارى وڭاي. وڭاي دەيتىنىم: سىرت قاراعاندا ولار بىر-بىرىنە تىم ۇقساس كەلەدى. ايتالىق: ءسىز كەمەمەن پاتشازادا ارالدارىنا، قادىكويگە بەت الدىڭىز، نەمەسە بوسفوردا ءجۇزىپ كەلە جاتتىڭىز دەيىك. سوندا ەكىنشى كلاسس سالونىنا بارىپ قاراساڭىز، ودان تەك ەكىنشى سورتتى كىسىلەردى عانا كورەسىز. مەنىڭ بالالىق شاعىم پاتشازادا ارالدارىنىڭ بىرىندە، حەيبەليادتا ءوتتى. سودان بەرگى وتىز جىل بويىندا، مەنىڭشە، ەكىنشى كلاسس جولاۋشىلارى ەشقانداي وزگەرمەگەن ءتارىزدى. ەكىنشى كلاسس سالونىنا قاشان كىرسەم دە، سول بالالىق شاعىمداعى ەكىنشى سورتتى كىسىلەردى تاعى كورگەندەي كۇي كەشەمىن. سالوندا سول باياعى قىزىل يەك كەمپىر-شالدار، ساقال-مۇرتى قىرىلماعان قىرقىلجىڭدار، جاسىنا جەتپەي قارتايعان قىز-جىگىتتەر وتىرادى. ايەلدەر دە، بالالار دا سول باياعى قالىپتارىندا. اياقتارىندا — سونداعى جىرتىق-جاماۋ شۇلىقتارى، ۇستەرىندە — سونداعى وڭىپ كەتكەن كيىمدەرى. ول ول ما، ءتىپتى سوزدەرى دە، اڭگىمەلەرى دە، ءازىل-قالجىڭدارى دا وزگەرمەگەن.
قازىردە مەن ەرەنكويدە تۇرامىن. كۇندە كەشكە اۆتوبۋسقا مىنەمىن. ول — قادىكويگە ساعات توعىزدا كەلىپ، كەمەدەن تۇسكەن جولاۋشىلاردى الىپ قايتاتىن سوڭعى اۆتوبۋس. وندا ءارقاشان تەك ەكىنشى سورتتى كىسىلەر سىعىلىسىپ تۇرادى. اۆتوبۋستىڭ ولۋسىرەگەن جارىعىندا ولاردىڭ بەتىنە قاراسام-اق بولدى، ارالعا بەت العان كەمەنىڭ ەكىنشى كلاسس سالونىندا تۇرعانداي سەزىنەمىن.
اۆتوبۋستاردا ءبىرىنشى، ەكىنشى كلاسس دەيتىن ورىن جوق، ال ءبىرىنشى كلاسس جولاۋشىلارى ارناۋلى تاكسيلەرگە مىنەدى، ءبىراق كەيدە اۆتوبۋسقا دا ءمىنىپ، ەكىنشى كلاسس جولاۋشىلارىنىڭ اراسىندا تۇراتىندارى دا ۇشىراسادى. كەشە كەشكە مەن سولاردىڭ بىرەۋىن ساعات توعىزداعى اۆتوبۋستان كوردىم. ول سوڭىراق كىردى دە، وڭ قولىمەن اسپالى باۋدان ۇستاپ تۇرەگەپ تۇرۋعا ءماجبۇر بولدى. ءوزى ەڭگەزەردەي زور ەكەن، توبەسى توبەگە تيە جازداپ وڭكيىپ تۇردى. ۇستىندە قونىمدى قارا كوك پالتوسى بار. باسىندا — قىمبات قالپاق.
ءتورت تەكشە بەت-پىشىنىنە قاراساڭ، — قۇددى مۋسسوليني: تالپاق شەكە، جالپاق يەك. ەكىنشى سورتتى كىسىلەردىڭ اراسىنا تاپ بولعانىنا قورلانىپ تۇرعانى انىق بايقالادى. ول اۆتوبۋستىڭ ەڭ اقىرعى ايالداماسى — يشەرەنكويگە بيلەت الدى.
اۆتوبۋستىڭ جۇرۋىنە از-اق ۋاقىت قالعاندا تاعى ءبىر كىسى كىردى. ءا دەگەندە كوزىمە ونىڭ جاماۋلى گالوشى شالىنعانىنا ءالى قايرانمىن. كوزىلدىرىگى سىنىق ەكەن، سول جاعى قۇلاعىنا ءجىپ باۋمەن شالىنىپتى. كونە پالتوسىنىڭ جەڭى جاماپ-جاسقالعان. ەكىنشى سورت «مەن مۇندامىن» دەپ-اق تۇر. ول قارا كوك پالتولى جولاۋشىنىڭ الدىنا بارىپ قىستىرىلدى.
— سالەمەتسىز بە؟ — دەدى كوزىلدىرىكتى.
— شۇكىر. — قارا كوك پالتولى تەرىس اينالىپ كەتتى. سويلەسكىسى كەلمەگەنى بىردەن بايقالدى. ال اناۋ سويلەسپەي تىنار ەمەس:
— جافار-بەي، حالىڭ قالاي؟ — دەدى.
جافار-بەي تەرىس قاراعان قالپى:
— جاقسى، — دەي سالدى.
كونە پالتولىنىڭ كوڭىلى كونشىمەدى. ەي، جاراندار، بۇل دا كۇنى كەشە وزىمىزدەي بولعان دەگىسى، ءسويتىپ، ءوزىنىڭ باعاسىن ارتتىرعىسى كەلسە كەرەك:
— نە جاڭالىق بار؟ — دەدى.
ۇزىن مىرزا العا قاراي كەتىپ قالۋعا تىرىسىپ ەدى، — ونىسىنان دانەڭە شىقپادى. سىعىلىسقان ورنىنان سىرعىپ كەتە الماسىن سەزگەن سوڭ:
— جاقسى، — دەي سالدى تاعى دا.
سويلەسكىسى كەلمەسە، نەمەنە، سابايسىڭ با ونى؟! ءوزىنىڭ بۇرىن نەشىنشى سورتتى بولعانىن جۇرتقا بىلدىرگىسى كەلمەسە، قايتەسىڭ. كوزىلدىرىكتى كىسى سونى اڭعارا قويىپ ونىڭ مازاسىن كەتىرۋدى ويلادى ما، الدە ءسوزقۇمارلىعى ۇستادى ما، — ول اراسىن مەن بىلمەيمىن.
— جافار-بەي، جۇمىس قالاي؟ — دەدى تاعى دا.
— جۇمىس تا جاقسى! — دەدى جافار-بەي ىزعارلى ۇنمەن.
— اللانىڭ راقىمى جاۋسىن. ال بالالار قالاي؟
— جاقسى!
— ءتاڭىردىڭ بەرگەنىنە شۇكىر.
اۆتوبۋس ءجۇرىپ كەتتى. جۇرت ىرعالىسىپ قالدى. ۇزىن سونى پايدالانىپ ىلگەرى ءبىر اتتاپ ۇلگىردى. ەكەۋىنىڭ اراسىندا ءۇشىنشى ءبىر جولاۋشى پايدا بولدى. كوزىلدىرىكتى:
— مىرزا، راقىمشىلىق جاساپ مەنىڭ ورنىما تۇرساڭىز قايتەدى، مەن تانىسىممەن اڭگىمەلەسىپ تۇر ەدىم، — دەدى وعان.
ەكەۋى ورىن اۋىستىردى. كوزىلدىرىكتى تاكاپپار مىرزامەن قايتا قاتارلاستى.
— جافار-بەي، باسقا نە جاڭالىق بار؟
جافار-بەي ونىڭ بەتىن قايتارىپ تاستاعىسى كەلگەن قاتقىل ۇنمەن:
— ءبارى دە جاقسى، شىراعىم! — دەدى.
— ە-ە، اللانىڭ كوزى ءتۇزۋ بولسىن! — دەپ گالوشتى جولاۋشى ەكى مينۋتتاي ءۇنسىز تۇردى دا: — جافار-بەي، تاعى نەندەي جاڭالىق بار؟ — دەدى.
جافار-بەي ۇندەمەدى. اناۋ قايتادان سۇرادى.
جافار-بەي ەستىمەگەن سياقتى. اناۋ ءۇشىنشى رەت سۇراپ جاۋاپ الا المادى دا، ونى يىققا ءتۇرتىپ قالدى. جافار-بەي سۋىق جۇزبەن جالت قارادى:
— نە بولدى؟!
— باسقاداي تاعى نە جاڭالىق بار دەيمىن.
— ءبارى جاقسى، قالقام!
— جاقسى بولعانى كەرەك. اللانىڭ راقىمى جاۋسىن ساعان! ال سەنىڭ احمەد-بەيىڭ نە ىستەپ ءجۇر؟
— بۇرىنعىسىنشا.
— ال جەكسۇرىن باستىق شە؟ ونىڭ دا جاعدايى جاقسى ما؟
— جامان ەمەس.
— بارەكەلدى! ءبارى دە جاقسى بولا بەرگەي!
قادىكويدەن ءۇش ايالداما ۇزادىق. كوزىلدىرىكتى كىسى ەندى نەنى سۇراسام ەكەن دەگەندەي ويلانىپ تۇرىپ-تۇرىپ، تاعى باستادى:
— ايتپاقشى، جافار-بەي، ءبىزدىڭ نادجي مە، نەدجات پە ءبىر كورشىمىز بولىپ ەدى، ول قالاي ءقازىر؟
— جاقسى!
مىلجىڭ كورشىسىنەن اۋلاق تۇرۋعا تىرىسقان جافار-بەي العا قاراي ەپتەپ جىلجي بەردى. ءبىراق كوزىلدىرىكتى ودان ءبىر ەلى قالار ەمەس.
— تاعى ءبىر كورشىمىز بولىپ ەدى. اتى اۋزىما تۇسپەي تۇرعانىن قاراشى. الگى... كەرەمەت بالىقشى شە...
— ول دا جاقسى!
— سەمياسى شە؟
— جاقسى!
— ونىڭ كورشىلەرى شە؟
— كورشىلەرىنىڭ ءبارى جاقسى. ءبارى دە جاقسى، قالقام!
— ءاپ بارەكەلدى! ال الگى كىم شە؟ اتى ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇرعانىن قاراشى. كىم ەدى الگى؟
— قالقام، ول دا جاقسى. ءبارى جاقسى دەدىم عوي! ءبارى دە امان-ەسەن.
كوزىلدىرىكتى كىسى ءبىر زامانداعى كورشىلەرىن كەزەكپەن ەسىنە ءتۇسىرىپ: «ول قالاي تۇرادى؟ الگى اناۋ قالاي تۇرادى؟» دەپ تاقىمداي بەردى. جانىنداعىسى بالاعاتتاعانداي سۋىق داۋىسپەن: «جاقسى!» دەيدى. مەن ەرىكسىز ويعا قالدىم. كوزىلدىرىكتىنىڭ مۇنىسى قاي قىلىعى؟ ءسىرا، «جاقسى!» دەگەن جاۋاپ جىنىن كەلتىرەتىن شىعار. ەگەر جافار-بەي تىم قۇرىسا ءبىر رەت: «جامان» دەسە، كوزىلدىرىكتىنىڭ كوڭىلى كونشىپ، تاقىمداۋىن قويۋى دا مۇمكىن-اۋ، ءا؟ ءيا، كەنەشە قادالۋىندا سونداي ءبىر گاپ بار.
باسقا ءبىر ەسەبى بولۋى دا عاجاپ ەمەس. «مىنا ءساندى كيىنگەن سىمباتتى مىرزا جۇرتقا مەنىڭ بايىرعى تانىسىم ەكەنىن ءبىلدىرىپ، مەنەن: «ال سەن ءوزىڭ قالايسىڭ؟» دەپ سۇراساشى» دەيتىن شىعار الدە.
ول ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىك سەزىمى ەلەپ-ەسكەرىلسە ەكەن دەيدى؛ ەگەر جافار-بەي ازداپ بولسا دا جىلى شىراي بىلدىرسە، كوزىلدىرىكتىنىڭ توبەسى كوككە جەتە قۋانىپ: «قۇدايعا شۇكىر، جاقسىمىن!» — دەر ەدى دە، سول قۋانىشىن مالدانىپ، سۇراعىن دوعارار ەدى. الدە ونىڭ كوكىرەگىنە شەر تولىپ، مۇڭىن كىمگە شاعارىن بىلمەي، ءىشقۇسا بوپ جۇرگەن شىعار ول؟
— جافار-بەي، بۋحگالتەرىڭىز اللاسەن قالاي؟
— جاقسى دەدىم عوي. ءبارى دە جاقسى تۇرادى! ءبارى دە، ءبارى دە!
كوزىلدىرىكتى تاعى ويلاندى دا، تاعى سۇرادى.
— ال الگى كىم شە؟
— جاقسى!
— ال اناۋ...
— جاقسى دەيمىن!
— الگى ماشينيستكا بولعان ايەل شە؟
— جاقسى، جاقسى! ماشينيستكانىڭ دا جاعدايى جاقسى!
جاڭا پالتو كيگەن سىمباتتى مىرزا العا جىلجي-جىلجي شوفەردىڭ جانىنا جەتتى. ەسىكتىڭ ءدال كوزىندە، بوساعاعا سۇيەنىپ تۇردى. ودان ارى تابان سيار جەر جوق.
كوزىلدىرىكتى كىسى جاماۋ-جاسقاۋ گالوشىن سۇيرەتىپ ءبىر ەلى قالار ەمەس.
— كىر جۋاتىن فاتيما بار ەدى. ول قالاي؟
— جاقسى!
كوزىلدىرىكتى «ال مەن قالايمىن؟» دەگەندى قاشان ايتار ەكەن دەپ ويلاپ قويدىم. كوپ كۇتكەن جوقپىن.
— جافار-بەي، مۇندا مەن سىرقاتتانىپ قالدىم. جۇدەگەنمىن، ءا؟ ءوڭىم قالاي؟
— جاقسى، جاقسى. ءوڭىڭ وتە جاقسى!
ءبىز يشەرەنكويگە دەيىنگى جول ورتاسىنا جەتەر-جەتپەستە-اق مەن جافار-بەيدىڭ ەندى ۇزاق شىداماسىن، بومباشا جارىلارىن انىق سەزدىم.
— سەنىڭ ەسىڭدە مە، قوجانىڭ شوفەرى... جافار-بەي ۇندەمەدى. كوزىلدىرىكتى ونى ءتۇرتىپ قالدى:
— قوجانىڭ شوفەرى قالاي؟ ا؟..
— ول دا جاقسى!..
— اعا ماستەر كازىم شە؟
— ءيا، ول دا جاقسى! ءبارى جاقسى!
— ال الگى لازى1 باعبان شە؟
— جاقسى دەپ كەلەمىن عوي. و، اللا! ءبارى دە جاقسى! كوندۋكتور كەزەكتى ايالدامانى حابارلادى. اۆتوبۋس توقتادى. الدىڭعى ەسىك اشىلدى.
— مەلاحات-حانىم دەگەن تىگىنشى بار ەدى...
ول ايتىپ ۇلگىرگەنشە جافار-بەي اۆتوبۋستان تۇسە جونەلدى. كوزىلدىرىكتى ونىڭ سوڭىنان ايقايلادى:
— مەلاحات-حانىم قالاي؟
— جاقسى!
— كۇيەۋى شە؟
— كۇيەۋى دە، ايەلى دە، بالالارى دا جاقسى! ءبارى جاقسى، دۇلەي نەمە، ءبارى جاقسى! ءبارى جاقسى، جىن سوققان نەمە، ءبارى جاقسى! ءبارى جاقسى، جەكسۇرىن نەمە! — جافار-بەي قاراڭعىعا ءسىڭىپ كەتتى. «ءبارى — جاقسى!» دەپ باجىلداعان داۋىسى عانا قۇلاعىمىزدا قالدى.
اۆتوبۋس ءجۇرىپ كەتتى. كوزىلدىرىكتى وزىنەن-وزى كۇڭكىلدەي باستادى:
— الگى الاياق وتىرىك ايتتى. وللاھي، وتىرىك ايتتى! قازىرگى زاماندا جۇرتتىڭ ءبارى جاقسى تۇرۋى مۇمكىن ەمەس! بارىنە قايدان جاقسى بولادى؟ سوندا قالاي، جۇرتتىڭ ءبارى ءبىر پارتياعا بىرىگىپ كەتكەن بە؟
ول اقىرىن عانا كۇلىپ قويدى:
— ەندى ءتۇن ىشىندە ول مارشرۋتتى تاكسي دە، اۆتوبۋس تا تابا المايدى. مەيلى، يشەرەنكويگە دەيىن مىنا سۋىقتا وڭكيىپ جاياۋ بارسىن سالپاقتاپ، مۇمكىن اقىلى كىرەر!.. ءبيتىن سىعىپ قانىن جالاعان ساراڭ سول! اقشاسى ءشىرىپ جاتسا دا تاكسي جالدامايدى. اۆتوبۋسقا ءمىنىپ داندەگەنىن قاراشى. داندەگەن يتكە جالاتتىم، بالەم!
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
ءبىزدىڭ ەلدە... (جوق، بۇلاي باستاۋعا بولمايدى). ەلىمىزدە... (بۇل دا ويناماي تۇر: بۇلاي باستالعان اڭگىمە ءساتسىز اياقتالادى... اۆتورى دا وپا تاپپايدى).
-
ءتورتىنشى سۇلتان ابدول-بىلاپىت-حان بيلىك جۇرگىزگەن كەزدەن باستاپ ەلىمىزدىڭ كەرى كەتكەنىنە نە سەبەپ بولعانىن بىلەسىڭدەر مە؟ كانە، كىم ايتىپ جىبەرەدى؟.. بىلمەيسىڭدەر عوي... وڭكەي توپاستار! ءبارىڭدى دە ...
