InfoHub Logo

باياعىدا ما، بەرتىندە مە، الىستا ما، جاقىندا ما، جوعارىدا ما، تومەندە مە، مەن تۋعانعا دەيىن بە، مەن ولگەننەن كەيىن بە، — سەنسەڭىز سەنىڭىز، سەنبەسەڭىز تاعى قويىڭىز، — ايتەۋىر، جەر بەتىندە ءبىر قالا بولىپتى، ول قالادا ءبىر ءۇي بولىپتى.

ۋا، مەنىڭ وقىرماندارىم، تىڭداۋشىلارىم! ءسىز قاي كەزدە ءومىر سۇرگەن بولساڭىز دا: ون عاسىر بۇرىندا ما، ون عاسىر كەيىندە مە — ءبارىبىر، ءسىز قاي ەلدە تۇرساڭىز دا: تاماشا ەلدە مە، كەرىسىنشە مە — ءبارىبىر، ايتەۋىر جاڭاعى قالا سول كەزدە، سول ەلدە بولىپتى. ءسىز قاي تىلدە سويلەسەڭىز، ول قالاداعىلار دا سول تىلدە سويلەپتى.

سونىمەن، اڭگىمەمدى باستايىن.

سول قالادا ءبىر ءۇي بولىپتى، ول ۇيدە ءبىر ادام تۇرىپتى. ءبىر كۇنى ول تاڭەرتەڭ ءتاتتى ۇيقىسىنان ويانىپ، ەزۋى جەتكەنىنشە ەسىنەپ جاتىپ قاراسا: ءدال جانىندا، ايەلىنىڭ جاستىعىندا، ادام بالاسى كورمەگەن ءبىر ماقۇلىقتىڭ باسى جاتىر! بۇقا كوز، ەسەك قۇلاق، شوشقا تۇمسىق ءبىر پالە! كورپەنىڭ استىنان ۇلكەندىگى قوشقاردىڭ مۇيىزىندەي تىرناق جۋاندىعى جەڭدى بىلەكتەي بوپ ءيتتىڭ قۇيرىعى شىعىپ جاتىر. ادام ىڭىردە عانا ءوزىنىڭ ايەلىمەن جاتقان ەدى. ىڭىردە عانا ەمەس-اۋ، وتىز جىل بويى بىرگە جاتىپ كەلەدى ەمەس پە؟!

ادام ماقۇلىقتى قۇشاقتاپ جاتقان قولىڭ تارتىپ الىپ، ىرگە جاققا قاراي ىعىسىپ، باقىرىپ قويا بەردى. ماقۇلىق شوشىپ ويانىپ:

— و نە، جانىم؟ — دەدى.

ماقۇلىق ادامشا سويلەدى. ايەلىنىڭ داۋىسىنان اينىمايدى. ءتىپتى بۇرىنعىسىنان دا جۇمساق، نازىك ەستىلدى.

كۇندەگى عادەتىنشە ىشكيىمشەڭ عانا جاتقان ادام توسەگىنەن اتا جونەلىپ، بۇرىشقا بارىپ تىعىلدى. قىزعىلت ىشكيىم كيگەن ماقۇلىق ورنىنان تۇردى. و، اللا، نەتكەن قورقىنىشتى ەدى! ومىراۋىندا بوس ەكى قاپشىق ءىلۋلى تۇرعانداي. شاشى ۇپ-ۇزىن، سوياۋ-سوياۋ. ماقۇلىق ىلگەرى اتتاپ:

— و نە، جانىم؟ ساعان نە بولدى؟ — دەدى. ماقۇلىقتىڭ داۋىسى مۇنداي اسەم بولار ما! ادام ونىڭ سىقپىتىن كورمەس ءۇشىن بەتىن قولىمەن باسىپ الىپ، بار پارمەنىمەن باقىرىپ بالاعاتتادى.

سول ساتتە ەسىك اشىلىپ، ءۇش قۇبىجىق كىرىپ كەلدى. ۇشەۋى دە — ادام اياقتى، جىلتىلداعان جۇپ-جۇمىر جىلان كەۋدەلى. يت قۇلاقتى. شاشتارى شالا تارالعان كەندىردەي، بىرەۋىنىڭ شاشى ءتىپتى يىعىن جاۋىپ كەتكەن. ادامنىڭ كوزى تاس توبەسىنە شىعىپ:

— جوعال! — دەپ باج ەتە ءتۇستى.

ۇزىن شاشتىسى ونىڭ جانىنا جەتىپ كەلىپ:

— اكە! اكەتايىم! — دەپ شىرىلدادى. ءۇش قۇبىجىقتىڭ ۇشەۋى دە:

— اكە! ساعان نە بولدى؟ — دەپ شىر-شىر ەتتى. ادامنىڭ ەسى اۋىپ قالا جازدادى. جىلان، كىسى، وگىزدەن قۇراپ-سۇراپ جاراتقانداي بوپ الدىندا تۇرعان ءۇش قۇبىجىقتىڭ داۋىستارى ونىڭ بالالارىنىڭ داۋىستارىنداي. ادام:

— ا-ا-پا! — دەپ باقىرىپ، ەسىككە قاراي قاشتى. ونىڭ جاسى سەكسەنگە كەلگەن شەشەسى بار ەدى. قابىرعالاس بولمەدەن سول شەشەسىنىڭ:

— و نە، ۇلىم؟ — دەگەن داۋىسى ەستىلدى.

ادام ەسىكتى اشىپ قالدى دا، شالقاسىنان تۇسە جازدادى. قارسى الدىندا — كىسى باستى قوتىر سيىر تۇر. ول اۋزىن ارانداي اشىپ:

— ۇلىم، ساعان نە بولدى؟ — دەدى. تۋرا شەشەسىنىڭ داۋىسى!

ادام اسىپ-ساسىپ كيىنە باستادى. بەس قۇبىجىق ونى قاۋمالاپ تۇرا قالىپ، سۇراقتى قارشا بوراتتى:

— نە بولدى، جانىم؟

— بىزگە نەگە مۇنشا شوشىپ قارايسىڭ؟ — دەدى بۇقا كوزدى، ەسەك قۇلاقتى قۇبىجىق.

— نەگە قالشىلداپ تۇرسىڭ؟ — دەدى كەندىر شاشتىلاردىڭ بىرەۋى.

ادام:

— جوعالىڭدار! كەتىڭدەر! — دەپ باقىرىپ، دالاعا اتا جونەلدى.

بۇ نە سۇمدىق؟! كوشە تولى ارسا-ارسا ماقۇلىقتار. ادام دا ەمەس، اڭ دا ەمەس. باسى ءمۇيىزتۇمسىقتىڭ باسىنداي بوپ ءپىل تۇر. ءشيبورى باستى، جىلان قۇيرىقتى بۋيۆول كەلە جاتىر. مايمىل الپەتتى تۇيە ءجۇر. ۇلكەندىگى سيىرداي باقانىڭ باسى قۇددى كىسىنىڭ باسى سەكىلدى. جەر بەتىندەگى اڭ اتاۋلىنى تۇگەل جيناسا دا، ءدال مۇنداي قورقىنىشتى كورىنىس بولماس. ءبىراق مىنالار اڭ دا ەمەس.

ادام الدى-ارتىنا قاراماي زىتتى. قيقى-جيقى ماقۇلىقتاردىڭ ارا-اراسىنان اتقاقتاپ وتەدى. ءوزى قىزمەت ىستەيتىن كەڭسەنىڭ ەسىگىنە جەتىپ ءبىر-اق ايالدادى. باسقىشپەن جۇگىرىپ جوعارى شىقسا، — وندا دا قۇبىجىقتار تولىپ ءجۇر. ادام ءوز كابينەتىنە قويىپ كەتتى دە، ورنىنا بارىپ وتىرا قالدى. دەرەۋ قوڭىراۋىنىڭ تۇيمەسىن باسىپ، حاتشىسىن شاقىردى. يت باستى، كىسى اياقتى كۇركەتاۋىق كىرىپ كەلىپ:

— امىرىڭىزگە قۇلدىق، اپەندىم، — دەدى.

— مەن... مەن... جىندانعان شىعارمىن!.. — دەپ باجىلدادى ادام.

— و نە دەگەنىڭىز؟ بىردەڭەگە قاتتى رەنجىدىڭىز بە؟ — دەدى كۇركەتاۋىق كادىمگى حاتشىسىنىڭ اسەم داۋىسىمەن.

ادام كوزىن تارس جۇمىپ الىپ:

— ف. بيكەشتى شاقىرىپ كەلىڭىز، — دەدى.

— قۇپ بولادى.

ف. بيكەش ونىڭ ماشينيستكاسى ەدى. عاجاپ سۇلۋ قىز. ادامنىڭ ناقسۇيەرى بولاتىن.

سالدەن سوڭ ەسىك اشىلدى دا، ءۇستىنىڭ سۋى سورعالاپ تۇلەن كىرىپ كەلدى، — ءيتتىڭ اياعىنان اۋمايتىن ءتورت اياعى بار.

— سەن كىمسىڭ؟! — دەپ ادام باج ەتە ءتۇستى.

— ءسىز شاقىرعان ەكەنسىز... — دەدى تۇلەن.

ەسىنەن تانىپ قالماي تۇرىپ باستىعىن تاۋىپ العىسى كەلگەن ادام باس ديرەكتوردىڭ كابينەتىنە قاراي تۇرا جۇگىردى. كىرىپ بارسا، — ستول باسىندا وڭكيىپ ءبىر قۇبىجىق وتىر.

ادام:

— مەن ۇيىقتاپ جاتقان شىعارمىن، ءتۇس كورىپ جاتقان شىعارمىن، — دەپ كۇبىرلەپ، كوشەگە اتىپ شىقتى.

كوشە تولى سول باياعى ماقۇلىقتار؛ ۇيدەي-ۇيدەي ورمەكشىلەر، پىلدەي-پىلدەي قاراقۇرتتار، كىسى الپەتتى بۇيىلەر، قازتابان كروكوديلدەر...

ادام:

— قۇتقارىڭدار! قۇتقارىڭدار! — دەپ باقىرىپ، كوشە بويلاپ جۇگىرە جونەلدى.

ونىڭ داۋىسىن ەستىپ وپىر-توپىر جينالعان ماقۇلىقتار قۋىپ جەتپەك بوپ سوڭىنان ۇمتىلدى. ادام ءشيبورىنىڭ اۋزىنا ءتۇسىپ قالا جازدادى. ءبىر جەردە ونى قابان اياقتان شالىپ جالپاسىنان قۇلاتتى، ءبىراق ادام سوندا دا ۇستاتپاي:

— قۇتقارىڭدار! كومەكتەسىڭدەر! — دەپ باقىرىپ بەزە بەردى.

ماقۇلىقتار ونى بىرنەشە ساعات بويى قۋالاپ، اقىرىندا بولدىرتىپ اپارىپ ءبىر تۇيىققا قامادى.

— و، بايعۇس-اي، شىن-اق الجاسقان ەكەن، — دەستى قاۋمالاپ.

ونى باس سالىپ ۇستاپ الدى دا، بايلاپ-ماتاپ تاستادى، سونسوڭ ولارىن مىسە تۇتپاي، اياق-قولىن كىسەندەپ، ءبىر جايداق ارباعا سالىپ، «جىندىحانا» دەگەن جارناماسى بار ءبىر ۇيگە الىپ باردى. «باس دارىگەر» دەگەن جازۋى بار بولمەگە كىرگىزدى.

— قۇتقارىڭدار! شىنىمەن ءبىر كىسىنىڭ بولماعانى ما؟! قۇتقارا كورىڭدەرشى! — دەپ جالبارىندى ادام.

بولمەگە تۇيە اياقتى شايان كىرىپ كەلدى ۇستىندە اق حالاتى.

— بوساتىڭدار! — دەدى شايان.

ادامدى بايلاپ-ماتاعان جىپتەردى شەشىپ، اياق-قولىنداعى كىسەنىن الدى. ادام ءوزىن قورشالاعان قۇبىجىقتاردى كورمەۋ ءۇشىن بەتىن تىزەسىنە باسىپ وتىرا قالدى.

اق حالاتتى شايان جۇمساق ۇنمەن:

— سىزگە نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى.

— ەشتەڭە دە بولعان جوق، — دەدى ادام، باسىن كوتەرمەستەن.

— وندا ءجۇزىڭىزدى نەگە جاسىراسىز؟

ادام كۇنى بويى كورگەندەرىن ايتىپ:

— كىسىلەر قايدا؟ ولار قايدا كەتكەن؟ — دەپ نالىدى.

الدەكىم مىرس ەتىپ كۇلدى.

— تۇسىنىكتى. سىرقاتىڭىزدان ءقازىر-اق ايىقتىرامىن.

شايان سيىرداي باقاعا بۇرىلىپ:

— قىمباتتىم، اينانى الىپ كەلىڭىزشى، ءوزىن-وزى كورسىن، — دەدى.

شوشقا مەن شيبورىدەن تۋعانداي ەكى قۇبىجىق ۇلكەن اينا الىپ كەلدى.

ايناعا كوز سالعان ادام ءوزى ءالى كورمەگەن ءبىر سۇمپايى قۇبىجىقتى كوردى: بەت الپەتى كىسىگە ۇقسايدى، ءبىراق كىلكىلدەپ تۇرعان قان مەن ءىرىڭ. ەكى ەزۋىنەن ءدال سويىلداي ەكى ءتىس شىعىپ تۇر. ەسەك قۇلاق. كوزى تاباقتاي. باسىندا — تارماق-تارماق ءمۇيىز. دەنەسى كادىمگى كەسىرتكەنىڭ دەنەسىندەي جاپ-جاسىل، جۇپ-جۇمىر، قابىرشىق-قابىرشىق.

ادام جان داۋىسى شىعا شىڭعىرىپ، ەسىنەن تانىپ قالدى. الدە زاماندا عانا ەسىن جيىپ، اۋزى يكەمگە ارەڭ كەلىپ:

— مەن قايدا جاتىرمىن؟ — دەدى.

جانىندا تۇرعان اق حالاتتى دارىگەر:

— ءسىز اۋرۋحاناداسىز. جاعدايىڭىز قالاي؟ — دەپ سۇرادى.

— راقمەت، دارىگەر مىرزا، جاعدايىم وتە جاقسى، — دەدى ادام جىميىپ.

— كۇندەردىڭ كۇنىندە بۇگىنگىدەي سىرقاتقا ۇشىراي قالساڭىز، دەرەۋ ايناعا قاراي قويىڭىز! — دەدى دارىگەر.

دارىگەردىڭ جانىندا اپ-ادەمى ەكى قىز كومەكشىسى تۇر ەكەن. ادام بارىنە العىس ايتىپ، اۋرۋحانادان شىقتى.

كوشەدە — ەرسىلى-قارسىلى ءوتىپ جاتقان كۇندەگى تانىس-بەيتانىس كىسىلەر... ادام كەڭسەسىنە بارىپ قىزمەتىن ىستەپ، كەشكە ۇيىنە قايتتى...

— حال-جاعدايىڭ قالاي، جانىم؟ — دەدى ول ايەلىنە.

— قايىرلى تاڭ! — دەدى ايەلى. — سەن بۇگىن كوپ ۇيىقتادىڭ عوي... كوفە دايىن، تۇر، توسىپ وتىرمىز.

ادام توسەگىنەن تۇردى، كيىندى، جۋىنىپ-شايىندى، بالالارىن بەتىنەن ءسۇيىپ ەركەلەتتى.

قابىرعالاس بولمەدەن:

— ۇلىم، حال-جاعدايىڭ قالاي؟ — دەگەن داۋىس ەستىلدى.

— وتە جاقسى، اپا. ءوزىڭ قالايسىڭ؟ قۋاتتىمىسىڭ؟ — دەدى ادام.

ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ

---