ءپىراداردىڭ قۇپياسى
باۋىرىم، سەن ءبىلىپ ال: ءبىزدىڭ اۋىلدا جاستار اسا ساقتىقپەن، قۋلىقپەن تاربيەلەنەدى.
ايتالىق: ءبىر بوزبالا بۇلعاقتاپ، ىرجاقتاپ بۇزىلا باستادى دەلىك، — دەرەۋ قۇلاعىن تۇندىرىپ تۇرىپ ۇرسۋ كەرەك. ونىڭا بولماسا، — سىلىكپەسىن شىعارىپ ساباپ ال. وندا دا بولماسا، — ول ەسەكتى سۇيرەپ سولداتقا بەر. اسكەردەن دە وڭباي كەلسە، ول اۋمەسەردى ۇيلەندىر. وندا دا اقىلى كىرمەسە، — قۇيرىققا قايقايتا ءبىر تەۋىپ، اۋىلدان قۋىپ تاستا. باسقا امال جوق. ميعۇلانى وسكەن ۇياسىنان ءسويتىپ ساندالتىپ ايداپ جىبەرسەڭ، ول باسقا اۋىلعا مۇلدە باسقا كىسى بوپ بارادى. جارىق دۇنيەگە قايتا كەلگەندەي وزگەرىپ سالا بەرەدى!
اتا-بابالارىمىز ايتقان عوي: «قولدا وسكەن بۋرانىڭ تايلاق اتى قالمايدى» دەپ. جانى بار ءسوز. ءوز ورتالارىنان شىققان اۋليەنى الاقانىنا سالىپ ايالاپ، دانىشپانىم-اي دەپ دارىپتەپ جۇرگەندەردى كورگەنىڭ بار ما؟ جوق، كورگەن جوقسىڭ، بۇل جارىق دۇنيەدە كورە دە المايسىڭ. نۇح پايعامباردى ەستىگەن شىعارسىڭ؟ جەرلەستەرى ونى اۋليە دەمەگەن. «سەنىڭ نۇح ەكەنىڭ راس، ءبىراق سەن ءتىپتى دە پايعامبار ەمەسسىڭ» دەيتىن بولعان. ال نۇح دەگەنىڭ، باۋىرىم، ۇلى اۋليە بولاتىن.
قايتالاپ ايتايىن: ميعۇلاڭا ءسوز وتپەسە، اقىل قونباسا، — قولىڭا تاياق ال. تاياقپەن ناماز ۇيرەتە الماساڭ، — سولداتقا جىبەر. جۋان جۇدىرىق ەفرەيتور ول كوكجالىڭدى كوك توبەتكە اينالدىرىپ بەرەدى. ال ەگەر ەفرەيتوردىڭ دا ەمى قونباسا، — وندا ول اقىماققا ايەل الىپ بەر. اساۋ اتتى اشتىق جۋاسىتادى، aycap جىگىتتى ايەل جۋاسىتادى. ءتىپتى وعان دا بولماسا، — وندا اناۋ ءبىر جەرىنە مىقتاپ ءبىر تەپ تە، تەنتىرەتىپ قۋىپ جىبەر.
باياعىدا ءبىزدىڭ اۋىلدا مۇرات دەگەن قانىپەزەر بىرەۋ بولدى، جۇرت ونى «دوڭىز» دەيتىن. ونىمەن سالىستىرعاندا سەنىڭ تەنتەگىڭ، باۋىرىم، كادىمگى پەرىشتە عوي. سول مۇرات جاسى ونعا جەتەر-جەتپەستە-اق اپايى فاتيما مەن كەمپىر شەشەسىنىڭ باسىنا اڭگىر-تاياق ويناتتى. كۇن كورسەتپەدى. ءۇي-ىشى وعان:
— مۇرات، اينالايىن، قويشى، تەنتەك بولماشى! — دەپ جالىنىپ، اقىل ايتىپ بايقادى.
ۇعادى دەگەنىڭ! تىڭدامايدى دا. يتتەردى ۇستاپ الىپ قۇيرىعىن كەسەدى، باۋ-باقشانىڭ استان-كەستەنىن شىعارادى، شاتىردى شاعادى، مۇرجاعا سۋ قۇيادى. قىسقاسى: جىن-شايتاننىڭ دا قولىنان كەلمەيتىن شاتاقتاردى جاسايدى.
بىردە جۇما كۇنى ءبىز مەشىتكە باردىق. اۋىل ادامدارى تۇگەل جينالدىق. ال يمام جوق. سارىلىپ ۇزاق توستىق. الدە زاماندا كەلدى. يمامعا كوزى تۇسكەندەردىڭ كۇلكىدەن ىشەكتەرى ءتۇيىلدى. قۇداي وكىلىنىڭ بەت-اۋىزى الەم-جالەم بوياۋ. ونىسىن سەزىپ تۇرعان يمام جوق:
— اسسالاۋماعالەيكۋم! — دەيدى.
جۇرتتىڭ سالەمدەسۋگە مۇرشاسى كەلمەيدى، قارقىلداپ كۇلىپ جاتىر.
ولارى نەسى دەيسىز بە؟ يمام باستاۋدىڭ باسىندا ۇيىقتاپ قالعان دا، مۇرات دوڭىز ونىڭ بەت-اۋزىنا ايعىزداپ بوياۋ جاعىپ قويعان. ول ءۇشىن ءبىز ونى ۇستاپ الىپ يتشە تەپكىلەدىك تە:
— ءاي، دوڭىز، قۇدايدىڭ وكىلىندە نە ءوشىڭ بار ەدى؟ — دەپ سۇرادىق.
— مۇنى ادەيى ىستەدىم، — دەيدى ول، — ونىڭ دارەت المايتىنىن سىزدەر ءبىلسىن دەدىم. ەگەر ول ناعىز تاقۋا مۇسىلمان بولسا، مەشىتكە كەلەر الدىندا دارەت الار ەدى، بەتىنىڭ بوياۋ ەكەنىن سەزەر ەدى.
ءبىز يمامنىڭ دۇمشە ءدىندار ەكەنىن، قۇران شارتتارىن شالا ورىنداپ جۇرگەنىن تۇسىندىك. ءبىراق مۇرات دوڭىزعا دا كەشىرىم جاسامادىق، جونىنان تىرىدەي تاسپا تىلدىك.
ءباتشاعار قىڭق ەتسەشى!
ەي باۋىرىم-اي، مۇرات دوڭىزدىڭ ىستەمەگەنى بار ما؟ نە ىستەگەنىن ايتىپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. ول جادىگوي جاسى ون تورتكە تولعان كۇنى فاديك دەگەن جەسىر كەمپىردى تاۋعا ۇرلاپ الىپ كەتىپ، ءۇش كۇن بويى كوڭىل كوتەرسىن. ول ارسىزدى بۇكىل اۋىل بوپ سابىلىپ ىزدەدىك. جالتىرتاۋ شاتقالىنداعى ايۋ ۇڭگىرىنەن تاپتىق. قاراساق: مۇرات ۇڭگىر تورىندە تالتايىپ، قول سوعىپ وتىر، الدىندا ءبىر بوتەلكە اراق. ال فاديك تىرجالاڭاش بيلەپ ءجۇر.
قاعىنعان قىزتالاق ءسويتىپ اۋىلىمىزدىڭ ابىرويىن توكتى. ءبىز دوڭىز مۇراتتى ۇستاپ الدىق تا، تىرداي عىپ تاياقتادىق. بەتىنە تۇكىردىك!
— مەن جاقسىلىق ىستەۋدى ويلادىم، — دەپ مۇرات تا بولمادى. — بايعۇس فاديكپەن ءتىرى جان سالەمدەسپەي ءجۇردى ەمەس پە. ال مەن مۇنى اياپ، ازداپ سىلاپ-سيپادىم...
فاديك ءبىزدىڭ اياعىمىزعا جىعىلىپ سارناي جونەلدى:
— جازىقسىز جىگىتتى اياي كورىڭدەر، — دەدى ول، — مەن بۇنىڭ زورلىعىن كەشىردىم. بۇل ءوزى مەنىڭ شوبەرەممەن شامالاس. ءبىراق مەن بۇعان وكپەلى ەمەسپىن. مۇنداي نار جىگىتتىڭ جولىنا كەمپىرلەردى مىڭداپ قۇرباندىققا شالسا دا بولادى. قويا بەرىڭدەرشى، اياڭدارشى!
سول ارەدىكتە الگى ءيتتىڭ بالاسى سىتىلىپ قاشا جونەلگەنى عوي. ۇزاپ العان سوڭ:
— ءاي، قاقپىشتار، كىرىسپەسكە كىرىسىپ نە جىندارىڭ بار؟ فاديك اجەم دە ريزا، مەن دە ريزامىن، ال سەندەرگە نە جوق؟! — دەپ ايعايلادى.
سولاي، باۋىرىم؛ جارىق دۇنيەدە ءبىزدىڭ مۇرات دوڭىزداي سۇرقيا بولعان جوق شىعار.
بىردە ءتۇن ورتاسىندا شوشىپ وياندىق، اۋىلدىڭ ءبىر شەتى قىپ-قىزىل. كوشەنى ءتۇتىن بۋعان. ءورت! قاراساق: ىسمايىلدىڭ سابان قوراسى ورتەنىپ جاتىر. تايلى-تاياقتىمىز قالماي ۇكىدەي ۇشىپ باردىق. ىسمايىلدىڭ سورلاپ سولداتتا جۇرگەنىنە ەكى جىل بولعان، ۇيىندە ۇلبىرەگەن كەلىنشەگى جالعىز قالعان. ەندى، مىنە، سونىڭ قوراسى لاپىلداپ ورتەنىپ جاتىر!
ول سۇمدىقتىڭ مۇراتتان كەلگەنىن تۇسىنە قويدىق. جەلكەسى قيىلعىردى جەرگە كىرىپ كەتسە دە تابۋ كەرەك!.. سۇمىرەيتىپ ۇستاپ اكەلدىك تە، سۇراق قويدىق.
— ءاي، دوڭىز، مىنا قورانى نەگە ورتەدىڭ؟
— اسىقپاڭدار، ءقازىر وزدەرىڭ كورەسىڭدەر، — دەيدى ول.
سول ساتتە دەشى، باۋىرىم، قورادان ەركەك پەن ايەلدىڭ:
— قۇتقارىڭدار! سوندىرىڭدەر! قۇرىدىق! كۇيىپ ولەتىن بولدىق! — دەپ قوسارلاپ ويبايلاعان داۋىستارى ەستىلدى.
ءبىر تەرەزەدەن ىسمايىلدىڭ ايەلى مەن اۋىلنايدىڭ باستارى قىلتيا قالدى.
— ءاي، اۋىلناي، سەن مۇندا نە ءبىتىرىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەپ ايعايلادىق.
— ويباي، سۇراماڭدار! سولداتتىڭ قاتىنىن ورتتەن الىپ شىعايىن دەپ جۇگىرىپ كەلىپ ەدىم... قۇتقارا كورىڭدەر! ولدىك!
تەرەزە جەردەن قول سوزىمداي عانا بيىكتە.
— ءاي، سەكىرىپ تۇسسەڭشى، ويبايلاماي! — دەيمىز.
— تۇسپەيمىن، — دەيدى اۋىلناي، — مەن جالاڭاشپىن. بىرەۋدى مەنىڭ ۇيىمە جىبەرىڭدەرشى، شالبار الىپ كەلسىن.
— ءاي، اۋىلناي، ءورت سوندىرۋگە جالاڭاش جۇگىرگەندى كىمنەن كوردىڭ؟
ىسمايىلدىڭ ايەلى دە:
— اينالايىن، كورشىلەرىم-اۋ، كومەكتەسىڭدەرشى! ماعان كويلەك پەن باس ورامال اكەلىپ بەرىڭدەرشى! — دەپ زارلاي باستادى.
ونىسى نەسى؟ ءورت شالعان قوراسىندا ول نەگە جالاڭاش ءجۇردى ەكەن؟
ال مۇرات دوڭىز بولسا:
— ەي، جاراندار، ول ۇياتسىزدارعا كيىم بەرۋشى بولماڭدار! ويتسەڭدەر، ءبارىڭنىڭ قورا-قوپسىلارىڭدى ورتەپ، يتشە ۇلىتامىن! — دەپ بارقىراپ تۇر.
ونىڭ ايتقانىن ىستەيتىنى تاعى راس.
اۋسار نەمە ىسمايىلدىڭ ايەلى مەن اۋىلنايدى تۇندە اڭدىپ جاتىپتى دا، كيىمدەرىن جىمقىرىپ، سابانعا وت قويىپ تايىپ تۇرىپتى.
اۋىلناي جىلارمان حالدە، — جۇرت انتالاپ تۇرعاندا تەرەزەدەن ادام-اتاداي كەيپىندە تىراڭ ەتىپ سەكىرىپ تۇسۋگە ءداتى جوق. اشىناسىنىڭ دا امالى قۇرىپ تۇر: اۋىلدىڭ كارى-جاسى تۇپ-تۇگەل جينالىپ قالعان.
قورا ىشىندە جانجال باستالدى. ەكى اشىنا ەسەكتىڭ ەر-توقىمى مەن جابۋىن تاۋىپ الىپ، سونى بولىسە الماي ايقايلاسىپ جاتىر.
— مەن جامىلامىن! — دەيدى اۋىلناي.
— جوق، مەن جامىلامىن! ەركەك ەكەنىڭ راس بولسا، بار، تەرەزەدەن سەكىر، ساعان كىم قارايدى! — دەيدى ايەل.
اۋىلناي ەسەكتەن ارى باقىرىپ:
— سەن — بۇزىلعان قاتىنسىڭ! مەن — اۋىل اعاسىمىن! مەن جۇرتقا جۇرداي بوپ كورىنە المايمىن! جابۋدى ماعان بەر! — دەيدى.
ايەلدىڭ شاشىنا وت ءتيدى.
— مۇسىلماندار-اۋ! — دەپ شىڭعىردى ول. — ەركەكتەر-اۋ! تەرىس قاراڭدارشى! جاقىندارىڭنىڭ جالاڭاش ايەلىنە قاراۋ كۇناھارلىق قوي!
ايەل تەرەزەدەن سەكىرىپ ءتۇستى دە، الدى-ارتىن الاقانىمەن بۇركەپ جۇگىرىپ، ۇيىنە كىرىپ كەتتى.
اۋىلناي دا قورادان اتقىپ شىقتى. ەسەكتىڭ جابۋىن — بوكسەسىنە، توقىمىن — الدىنا جاۋىپ العان، — ۇيىنە قاراي زىتا جونەلدى.
ءورت ءسوندىرۋ قايدا، — جۇرت قىران-توپان بوپ كۇلىپ جاتىر.
سولاي، باۋىرىم، ول اۋمەسەردىڭ قىلىقتارىن ايتىپ تاۋىسۋ مۇمكىن ەمەس! ماڭايىن وباشا وتاپ جۇرگەنى!
اقىرىندا سوتقا پارا بەرىپ ءجۇرىپ مۇرات دوڭىزعا ەكى جىلدى ارقالاتتىق تا، بالەمدى سولداتقا قۋىپ جىبەردىك.
اۋىل تىنىشتالىپ قالدى. جۋان جۇدىرىق ەفرەيتوردىڭ كوكجال قاسقىرىڭدى كوك توقتىعا اينالدىرىپ جىبەرەتىنىن بىلەمىز، سول ەندى مۇرات دوڭىزدىڭ دا جىن-شايتانىن قاعىپ، ادام كەيپىنە كەلتىرىپ قايتارار دەپ ويلادىق.
ارادا جارتى جىل وتەر-وتپەستە ءبىزدىڭ مۇرات ەفرەيتور بولىپتى دەپ ەستىدىك. ال كەرەك بولسا! ونى ەندى كىم تارتىپكە سالادى!... بىرنەشە ايدان كەيىن مۇرات سەرجانت بوپ شىعا كەلدى. اۋىلداعىلار جاعالارىن ۇستادى: بۇيتە بەرسە، ول جەكسۇرىن نە كاپيتان، نە مايور بولىپ قايتار، دەستى. اسكەري قىزمەت مەرزىمى ەكى جىل ەمەس، ايتالىق، بەس جىل بولعاندا بار عوي، باۋىرىم، ول شىنىندا وفيسەر بوپ قايتاتىن ەدى.
مەرزىمدى مىندەتىن وتەگەن سوڭ مۇرات اۋىلعا قايتىپ ورالدى. مۇرنىن كوككە كوتەرىپ، ءتىپتى يلىگەر ەمەس. سورلاعاننىڭ كوكەسىن ەندى كورەرمىز دەستىك. دوڭىز كەزىندە ءبىزدى شىلشە توزدىرا جازداعان بۇل مۇرات سەرجانت بولعاننان كەيىن نە تامتىعىمىزدى قالدىرار دەيسىڭ.
— ءيا، مۇرات بۇرىنعىسىنان بەتەر قۇتىرىندى. بوي بەرەر ءتۇرى جوق.
ءبىز، شارۋالار، ءبىر كۇنى كوفەحاناعا جينالىپ اقىلداستىق: «بۇل ءباتشاعاردى ۇيلەندىرەيىك. ازۋلى قاتىن كەزدەسسە، مۇنى اۋىزدىقتاپ ۇستار. ازىناعان ايعىردىڭ اپتىگى باسىلار!» دەستىك.
مۇرات بولسا:
مەن — سەرجانت مۇراتپىن. ويىما نە كەلسە، سونى ىستەيمىن. ۇيلەنۋگە كەلىسەمىن، ءبىراق تەك وزىمە ۇناعان قىزدى الامىن. ونىڭ اكە-شەشەسى قالىڭمالدى كوكسەمەيتىن بولادى. جارايدى، باقالشى شۇكىردىڭ قىزىن الۋعا كەلىسەيىن! — دەگەندى ايتتى.
شۇكىر — بۇكىل ايماقتىڭ سىيلى ادامى؛ قىزى — ماڭدايىنا باسقان جالعىزى، ناعىز ارۋ. ءبىز تايلى-تاياقتىمىز بوپ جينالىپ شۇكىرگە باردىق.
— شۇكىر اعا، ءبىزدى سورلاتا كورمەڭىز! امىرىڭىزگە قۇلدىق. ءبارىمىز بوپ مۇراتتى تەزگە سالماساق، ول بىزگە كۇن كورسەتپەيدى، اۋىلدان بەزىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولامىز. قىزىڭا قانشا قالىڭمال سۇرايسىڭ، ايتشى، بۇگىن-اق جيناپ بەرەيىك! — دەدىك.
ءزانتالاقتى اقىرىندا ۇيلەندىردىك-اۋ! ءبىراق تويدان سوڭ ول مۇلدە قاعىنىپ كەتتى. شارۋالار ازاننان اقشامعا دەيىن سالپاقتاپ سونىڭ جۇمىسىندا جۇرەدى، ال ول اراقتان باسىن الا الماي ۇيىندە كۇركىرەپ جاتادى. ونىسىمەن قويماي:
— مەنى سولداتقا الداپ جىبەرگەندەرىڭ ءۇشىن سازايلارىڭدى تارتاسىڭدار! — دەپ زىركىلدەيدى. — اياقتى قيا باسقاندارىڭنىڭ ءبارىن وكىمەتكە ايتىپ وتىرامىن. جالعىزباستى ەركەك شارۋا ولە قالسا، قاشان جەرىن ساتىپ بىتىرگەندەرىڭشە ونى جاسىرىپ قوياسىڭدار. جەسىر ايەل ولە قالسا، ونىڭ نەكە كۋالىگىن باسسالىپ جوندەيسىڭدەر دە، يەن دۇنيەسىنە يە بولا كەتۋگە جانتالاساسىڭدار. الاياقتار وڭشەڭ! كوزدەرىڭە كوك شىبىن ۇيمەلەتەمىن! ماعان تاماق پەن ىشىمدىكتى تەگىن بەرىپ تۇراتىن بولاسىڭدار!
— سابىر، سەرجانت مۇرات، سابىر، — دەپ جىك-جاپار بولدىق. — تاماقتى دا، ىشىمدىكتى دە تەگىن-اق بەرىپ تۇرايىق، تەك ايقايلاماشى.
سابىر قىلعانى نەتكەنى! سۇمپايىلار ءسوز ۇعار ما؟ تەگىن اراعىمىزعا سىلقيىپ الادى دا، ءاستى-ۇستىمىزدى جەزدەي قاقتايدى.
ءبىر كۇنى كوفەحاناعا جينالدىق تا:
— اينالايىن مۇرات، سەرجانت مىرزا! بىزگە نە ىستە دەيسىڭ، سونىڭدى ايتشى! — دەدىك.
— مەنى اۋىلناي ەتىڭدەر! — دەپ ەجىرەيدى.
مۇنداي بەتسىز بولار ما؟! ونى اۋىلناي ەتىپ سايلاۋ دەگەنىڭ اۋىلدى مۇلدە ماسقارالاۋ ەمەس پە؟!
ءبىزدىڭ جاۋابىمىز ونى جىنداندىرا جازدادى:
— اۋىلناي ەتىپ سايلاعىلارىڭ كەلمەسە، يمام ەتىپ تاعايىنداڭدار! — دەپ باقىردى.
استاپىراللا! ەندى ەستىمەگەنىمىز سول ەدى. مەشىتتى قۇدايدى بىلمەيتىن نايساپقا تاپسىرساق نە بولعانىمىز!
مۇرات قۇتىرىنعان ۇستىنە قۇتىرىنا بەردى. ايەلدەردىڭ اۋزىن اڭقيتىپ كەتەدى، ءۇي تونايدى، قوي ۇرلايدى، قورا ورتەيدى.
— مەنى يمام ەتىڭدەر! ايتپەسە، كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقى بەرمەيمىن! — دەپ بەزەرەدى.
ايتقانىن ىستەمەي تىنبايدى.
ءبىز تاعى دا جينالىپ اقىلداستىق. ول ءبىزدى قۇرتىپ بولعانشا، ءبىز ونى قۇرتىپ تىنايىق دەستىك.
ءبىر ءتۇنى ۇيىقتاپ جاتقان مۇراتتى باس سالىپ بايلاپ-ماتاپ سۇيرەتىپ تاۋعا الىپ باردىق تا، سىلەيتىپ سويىپ سالدىق.
— ءما ساعان اۋىلناي! ءما ساعان يمام! — دەپ تۇرىپ تەپكىلەيمىز.
ءوزى مۇنداي يتجاندى بولار ما! ءبىر كەزدە قولىمىزدان سىتىلىپ تۇرا قاشتى.
تىنىش تا قاشقان جوق:
— ءاي، الجاسقان ەسەكتەر، مەن ءبارىبىر يمام بولام! كورەسىڭدەر ءالى! — دەپ كەتتى.
— يمام بولماق تۇرعاي ءشايحۇلىسلام بولساڭ دا ەركىڭ، تەك بىزدەن اۋلاق كەت! — دەدىك ءبىز.
سول جەكسۇرىننان ءسويتىپ ارەڭ قۇتىلدىق، باۋىرىم.
بىرنەشە اي ءوتتى، مۇرات دوڭىزدىڭ قىلىقتارى ۇمىتىلا باستادى.
ورازا ايى تۋدى. اۋىلعا يمام شاقىرتتىق. كەلگەن يمام ءبىر عۇلاما بوپ شىقتى. ۇلكەن-كىشى بوپ تۇگەل ءتاجىم ەتتىك. پايعامبار دا سونداي-اق بولعان شىعار! ءار ءسوزى — التىن!
ورازا ايتى ءوتتى.
— قالاعانىڭىزدى قالتقىسىز ورىنداپ تۇرايىق، كەتپەڭىز. ءبىزدىڭ اۋىلدا قالىڭىز! بىزگە يمام بولىڭىز! — دەپ الگى يمامعا جاتىپ جابىستىق.
ول تىلەگىمىزدى قابىل الدى.
ارادا ءبىر اي وتكەن شامادا كورشى اۋىلدان بىزگە ءبىر مەيمان كەلدى. ەكى اۋىلدىڭ اراسى ءيتتىڭ ۇرگەنى ەستىلەتىن جەر.
ەرتەڭىندە مەيمان مەشىتكە ساسكە نامازىنا كەتتى. ءبىر ۋاقىتتا مەشىتتەن ايقاي-ۇيقاي ەستىلدى. جۇگىرىپ بارساق: الگى مەيمان ءبىزدىڭ يمام بايعۇستى دومالاتىپ تەپكىلەپ ءجۇر. ءتىپتى ولتىرەتىن ءتۇرى بار. قاراپ تۇرايىق پا، مەيماننىڭ ءوزىن تەپكىلەپ الا جونەلدىك.
— قاسيەتتى كىسىگە قالاي عانا قول كوتەردىڭ؟ — دەيمىز.
— قايداعى قاسيەتتى كىسى؟! — دەيدى مەيمان باجىلداپ. — بۇل ءدىنسىز نەمەنىڭ بىزگە ىستەمەگەنى بار ما! ساقالىن كۇيەكتەي قىلىپ ءوسىرىپ الىپ، يماممىن دەپ سەندەردى الداپ ءجۇر. مەن مۇنى بىلمەيدى دەيسىڭدەر مە؟ بىلتىر جازدا مەنىڭ ايەلىمدى تاۋعا الىپ قاشىپ كەتىپ، ءبىر اپتا بويى مازاق قىلعان جوق پا! قويا بەرىڭدەرشى مەنى! جەكسۇرىندى تەپكىلەپ ولتىرەيىن!
مەيماندى توپەلەپ قۋىپ جىبەردىك تە، يمامنان بۇكىل اۋىل بوپ كەشىرىم سۇرادىق.
كورشى اۋىلدان بىردە تاعى ءبىر شارۋا كەلدى. كوفەحانادا يمامدى كورە سالا ول دا ۇمتىلدى، — قولىندا ەسەك ايدايتىن ىستىك اعاشى بار. يمام بايعۇستى ارەڭ اراشالاپ قالدىق.
— قويا بەرىڭدەر مەنى! — دەپ الگى شارۋا تاپ-تاپ بەرەدى. — مەن مۇنى ولتىرەمىن! بۇل مەنىڭ ءبىر وتار قويىمدى ۇرلاپ قالاعا ايداپ اپارىپ ساتىپ جىبەرگەن. بۇل ءيتتىڭ بالاسى ءبىزدىڭ اۋىلدىكى، بۇل سۇمىرايدى بۇكىل اۋىل بىلەدى. ساقالىن ساپسيتىپ جىبەرىپ، قاراشى يماممىن دەپ جۇرگەنىن!
ءبىزدىڭ شارۋالار قاراڭعى عوي، باۋىرىم. بىر-بىرىنە ەگىز قوزىداي كىسىلەر بولاتىنىن بىلمەيدى. اللاتاعالا ادامداردى پار-پارىمەن جاراتاتىنىن ولار ۇقپايدى. كورشى اۋىلدان كىم كەلسە دە، ءبىزدىڭ بايعۇس يمامدى تارپا باسسالاتىنى سودان عوي. ءبىز اقىر اياعىندا قاسيەتتى ءپىراداردى كورشىلەردىڭ كوزىنە كورسەتپەي تىعىپ ۇستاۋعا اينالدىق، ايتپەسە ءتىپتى ۇرىپ ولتىرەتىن.
مىنە، كوردىڭ بە، باۋىرىم، كەيدە جاقسى كىسىنىڭ ءسويتىپ قايداعى بىرەۋگە ۇقساس بوپ سورلايتىنى بار.
ءبىر كۇنى تۇندە اۋىل شەتىنە جاۋ تيگەندەي ايعاي-سۇرەڭنەن شوشىپ وياندىق. قاراساق: كورشى اۋىلدىڭ جىگىتتەرى، ءبىر-بىر اتقا مىنگەن، قولدارىندا — شوقپارلارى:
— ءبورى ماحمۇتتى بىزگە دەرەۋ شىعارىپ بەرىڭدەر، ايتپەسە تۋرا سوعىس اشامىز! — دەپ تەبىنىپ تۇر.
— ءبورى ماحمۇت دەپ تۇرعاندارىڭ كىم؟ — دەيمىز.
— سەندەردىڭ سۇمىراي يمامدارىڭ!
— سابىر ەتىڭدەرشى، دۇرىستاپ سويلەسىپ الايىقشى، — دەپ وتىندىك ءبىز.
اتتىلار اۋىلدى اينالا قورشاپ العان. ءسىرا، ءبىزدىڭ يمام قاشىپ كەتىپ جۇرەر دەسە كەرەك. كورشىلەرىمىز بىزگە ەلشىلەرىن جىبەردى. ءبىز دە كەلىسسوزگە ەبى بار شالدارىمىزدى شىعاردىق. ءسويتىپ كەلىسسوز باستالدى.
— دوستار، — دەدىك ءبىز ەلشىلەرگە، — سىزدەر ءبىزدىڭ اۋىلدى جەرمەن جەكسەن ەتىپ كەتۋلەرىڭىز مۇمكىن، ءبىراق بىرەۋىمىز امان قالعان كۇننىڭ وزىندە دە ءبىز يمامىمىزدى سىزدەرگە بەرمەيمىز. ەكى ارادا ءبىر تۇسىنبەستىك بار. سىزدەر قاسيەتتى كىسىنى قايداعى ءبىر ءبورى ماحمۇتپەن شاتاستىرىپ جۇرسىزدەر. بىر-بىرىنە ۇقساس كىسىلەر بولماۋشى ما ەدى؟ - يمامدى شىعارىپ بەرىپ كۇناھار بولار جايىمىز جوق! قۇداي ساقتاسىن! ءقازىر ءوزى ونداي عۇلاما ءپىرادارلار سيرەپ كەتتى. ءبىزدىڭ مىناۋ كۇناعا تولى جالعاندى زاماناقىردان ساقتاپ قالىپ جۇرگەندەر سولار عوي.
ەلشىلەردىڭ بىرەۋى بىلاي دەدى:
— سىزدەر عۇلاما ءپىرادارلاردى تۇستەرىڭىزدە دە كورگەن جوقسىزدار. ءبىزدىڭ يمامىمىز مۇرات قوجا عانا — سونداي قاسيەتتى كىسى. ونىڭ ءار ءسوزى — التىن. ساقالى بەلىنە تۇسكەن، اۋزىندا — اللا، قولىندا — قۇمان. ەگەر بۇ جارىق دۇنيەدە قاسيەتتى ءبىر كىسى بولسا، ول — ءبىزدىڭ مۇرات قوجا.
— توقتاي قالىڭىزدارشى، — دەدىك ءبىز. — قاي مۇراتتى ايتىپ وتىرسىزدار؟ ءبىزدىڭ مۇرات دوڭىز ەمەس پە؟ كوزى تۇزداي ما؟
— ءيا.
— سول قولىنىڭ شىناشاعى جوق پا؟
— جوق.
— مۇرنىنىڭ ۇشىندا سۇيەلى بار ما؟
— بار.
سول ساتتە ءبىزدىڭ شارۋالار شۋ ەتە ءتۇستى:
— حالايىق-اۋ، بۇل تۇرىسىمىز نە تۇرىس؟! اۋزىمىزدى اشىپ تۇرا بەرەمىز بە؟ جۇرىڭدەر، ول الاياقتى ۇستاپ الايىق! ول ءيتتى ءولتىرۋ كەرەك! كورشى اۋىلعا قاشىپ كەتىپ، قويقيىپ يمام بولىپ ءجۇر ەكەن عوي!
ەندى كورشىلەر بىزگە جىك-جاپار بولا باستادى:
— بىر-بىرىنە ۇقساس كىسىلەر بولادى دەدىڭىزدەر عوي. سىزدەر جاڭىلىسىپ وتىرسىزدار. مۇرات قوجا — ەڭ ءپىرادار ادام.
— ءبىزدىڭ مۇرات دوڭىز ءپىرادار ما؟! تاپقاندارىڭ!
ەكى اۋىل ءبىر-بىرىمىزدى باۋىزداپ تاستايتىندايمىز. ءورت شىعۋعا اينالدى.
سول كەزدە باقالشى شۇكىر سوزگە ارالاستى:
— توقتاي قالىڭدار! مەن ءبارىن دە ءتۇسىندىم. ءبىزدىڭ مۇرات دوڭىز ساقالىن بەلىنە ءتۇسىرىپ جىبەرگەن دە، كورشىلەرگە يمام بولعان. ال بۇلاردىڭ ءبورى ماحمۇتى بىزدە يمام. ەندەشە ءبىز نەگە ارازداسامىز؟ قىڭق دەمەيىك. بۇلار ءبىزدىڭ دوڭىز مۇراتقا ريزا، ءبىز — مۇرات بورىگە ريزامىز. ەگەر ءبىز يمامدارىمىزدى الاستاپ قۋىپ جىبەرەتىن بولساق، ولار بارىپ باسقا اۋىلداردىڭ شىرقىن بۇزادى. سونسوڭ بىزدەرگە قانداي يمامدار تاپ بولارىن يت ءبىلسىن. كەلىڭدەر، كانە، تاتۋلاسايىق. ارامىزدا ەش كىربەڭ بولعان جوق دەپ بىلەيىك. سەندەردىڭ قاسيەتتى يمامدارىڭ — بىزگە، ال بىزدىكى سەندەرگە قايىرلى بولسىن.
ەلشىلەردى شاي مەن كوفەگە قاندىرىپ، ات ۇستىندەگىلەردى ايرانعا تويعىزىپ اتتاندىردىق.
كورشىلەرىمىز كەتىپ بارا جاتىپ:
— اپىرىم-اۋ، ءبىز ماحمۇتتى باعالاي الماپپىز-اۋ! — دەپ تاڭدانىستى.
— مۇرات دوڭىز سياقتى سالاۋاتتى ادامدى اۋىلدان نەگە عانا قۋدىق ەكەن؟ ءبىز دە ونى جەتە بىلمەپپىز عوي! — دەپ وكىنىپ ءبىز قالدىق.
— مۇرات — كۇنى بۇگىنگە دەيىن سول اۋىلدا يمام. ونداعىلار ونى اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ ماقتايدى. ءوزىمىزدىڭ يمامعا ءبىز دە ءدان ريزامىز.
— سولاي، باۋىرىم. ۇلىم تەنتەك دەپ نالىما. ءالى دە كەش ەمەس. ول ءبىزدىڭ مۇرات دوڭىزدان وتكەن بۇزاقى ەمەس شىعار. ۇرسىپ، ساباپ قوي. وعان بولماسا — سولداتقا بەر. وعان بولماسا — ايەل اپەر. وعان دا بولماسا — ءولىمشى ەتىپ تەپكىلەپ، بالەمدى ۇيدەن قۋىپ جىبەر. كورشى اۋىلداعىلار ونى قۇراق ۇشىپ قارسى الاتىن بولادى. سونسوڭ ونىڭ تاپ-تازا تاقۋا بوپ شىعا كەلەدى.
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
باياعىدا ما، بەرتىندە مە، الىستا ما، جاقىندا ما، جوعارىدا ما، تومەندە مە، مەن تۋعانعا دەيىن بە، مەن ولگەننەن كەيىن بە، — سەنسەڭىز سەنىڭىز، سەنبەسەڭىز تاعى قويىڭىز، — ايتەۋىر، جەر بەتىندە...
